Մորզեի այբուբեն
Մորզեի այբուբեն (կոդ), նիշային կոդավորման համակարգ է, որը կոդավորում է թվեր, տառեր, կետադրական նշաններ և այլ սիմվոլներ, որոնք կարող են վերածվել համապատասխան երկար և կարճ ազդանշանների, ինչպիսին են գիծը և կետը[1]։ Մեկ միավոր ժամանակահատվածի համար ընդունված է վերցնել մեկ կետի ազդանշանի տևողությունը։ Մեկ գծի ազդանշանի տևողությունը հավասար է երեք կետերի ազդանշանների տևողությանը։ Կոդում նշանների միջև ընդհատման տևողությունը հավասար է մեկ կետի ազդանշանի տևողությանը, բառում տառերի միջև ընդհատման տևողությունը հավասար է երեք կետերի ազդանշանների տևողությանը, իսկ բառերի միջև` յոթ կետերի ազդանշանների տևողությանը[2]։ Այս այբուբենի անունը դրվել է ի պատիվ ամերիկացի նկարիչ և գյուտարար Սեմյուել Մորզեի։ Տառերի կոդավորման համակարգը ստեղծվել էր Մորզեի գործընկերոջ՝ Ալֆրեդ Վեյլեմի կողմից, ինչը Մորզեն չէր ընդունում, որպես փաստ՝ փորձելով սեփականացնել նաև հեռագրի գյուտը։ 1848 թվականին Վեյլեմի/Մորզեի այբուբենը կատարելագործեց ազգությամբ գերմանացի Ֆրիդրիխ Գերկեի կողմից, որն օգտագործվում է առ այսօր։
Մորզեի կոդեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հայերեն այբուբեն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ստորև ներկայացված է Մորզեի այբուբենի հայերեն համարժեքների աղյուսակը, ինչպես որ ներկայացված է «Հեռագրի հեռախոսի յեվ ռադիոյի մասին» գրքում (1929)[3]։
| Հայերեն տառ | Լատիներեն համարժեք | Մորզեի կոդ |
|---|---|---|
| Ա |  A |
· − |
| Բ | B |
− · · · |
| Գ | G |
− − · |
| Դ | D |
− · · |
| Ե (նաև Է) | E |
· |
| Զ | Z |
− − · · |
| Ը | Y
|
− · − − |
| Թ | Ñ | − − · − − |
| Ժ | V |
· · · − |
| Ի | I |
· · |
| Լ | L |
· − · · |
| Խ | H
|
· · · · |
| Ծ | · − − · − · | |
| Կ | K |
− · − |
| Հ | · − − − · | |
| Ձ | − · · − · | |
| Ղ | Q
|
− − · − |
| Ճ | · − · − · | |
| Մ | M
|
− − |
| Յ | J |
· − − − |
| Ն | N |
− · |
| Շ | CH | − − − − |
| Ո (նաև Օ) | O |
− − − |
| Չ | Ö | − − − · |
| Պ | P |
· − − · |
| Ջ | − · − · · | |
| Ռ | · − · · − · | |
| Ս | S |
· · · |
| Վ | W |
· − − |
| Տ | T |
− |
| Ր | R
|
· − · |
| Ց | C |
− · − · |
| ՈՒ | U
|
· · − |
| Փ | · · − · − | |
| Ք | X
|
− · · − |
| Ֆ | F |
· · − · |
| Միջակետ | · · · · · · | |
| Ստորակետ | · − · − · − | |
| Վերջակետ | − − − · · · | |
| Գծիկ | − · · · · − | |
Միջազգային այբուբեն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
| Լատինական տառ | Մորզեի կոդ | Թվեր | Մորզեի կոդ | Հատուկ սիմվոլներ | Մորզեի կոդ |
|---|---|---|---|---|---|
| A | · − | 1 | · − − − − | Կետ | · · · · · · |
| B | − · · · | 2 | · · − − − | Ստորակետ | · − · − · − |
| C | − · − · | 3 | · · · − − | Վերջակետ | − − − · · · |
| D | − · · | 4 | · · · · − | ; | − · − · − · |
| E | · | 5 | · · · · · | Փակագծեր | − · − − · − |
| F | · · − · | 6 | − · · · · | Ապաթարց | · − − − − · |
| G | − − · | 7 | − − · · · | Չակերտներ | · − · · − · |
| H | · · · · | 8 | − − − · · | — | − · · · · − |
| I | · · | 9 | − − − − · | / | − · · − · |
| J | · − − − | 0 | − − − − − | ? | · · − − · · |
| K | − · − | ! | − − · · − − | ||
| L | · − · · | Պարբերության նշան | − · · · − | ||
| M | − − | Սխալ/Խափանում | · · · · · · · · | ||
| N | − · | @ | · − − · − · | ||
| O | − − − | Կապի վերջ (end contact) | · · − · − | ||
| P | · − − · | ||||
| Q | − − · − | ||||
| R | · − · | ||||
| S | · · · | ||||
| T | − | ||||
| U | · · − | ||||
| V | · · · − | ||||
| W | · − − | ||||
| X | − · · − | ||||
| Y | − · − − | ||||
| Z | − − · · |
Հեռագրային այբուբեն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ժամանակակից հեռագրային այբուբենը էապես տարբերվում է Մորզեի առաջարկած այբուբենից, չնայած մասնագետների կարծիքով այդ այբուբենի հեղինակը հենց Մորզեի գործընկեր Ալֆրեդ Վեյլեմն է։ Մորզեի այբուբենի սկզբանական աղյուսակը զգալիորեն տարբերում է այն կոդերից, որոնք օգտագործվում են այժմ սիրողական ասպարեզում։ Մորզեի կոդում կիրառելի էին երեք հիմնական տևողության տիպեր նաև որոշ սիմվոլներ ունենում էին ընդհատումներ հենց կոդերի ներսում։ Մորզեի կոդավորման սկզբունքն է համարվում այն, որ հաճախ օգտագործվող նշանները ունեն ավելի պարզ կետերի և գծերի համակցություններ, ինչը այս այբուբենին տալիս է ավելի ամփոփ տեսք։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Скляр Б. Цифровая связь. Теоретические основы и практическое применение. Пер. с англ. — М.: Издательский дом «Вильямс», 2003, 1104 с., С. 39. ISBN 978-5-8459-0497-3
- ↑ M.1677 : International Morse code
- ↑ Չախմախսազյան Հ (1929)։ Հեռագրի հեռախոսի յեվ ռադիոյի մասին։ Մոսկվա: ԽՍՀՄ ժողովուրդների կենտրոնական հրատարակչություն։ էջ 19