Մասնակից:Inesa Avagyan/Ավազարկղ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Sherlock Holmes, third from left, hero of crime fiction, oversees the arrest of a criminal; the character of Holmes popularized the crime fiction genre.

Քրեական գրականություն, դետեկտիվ պատմություն, սպանության առեղծված, առեղծվածային ու ոստիկանական վեպ, տերմիններ, որոնք օգտագործվում են սիրողական կամ պրոֆեսիոնալ խուզարկուի կողմից հետաքննվող ծանր հանցագործություն, հիմնականում սպանություն նկարագրելու համար[1]։ Այն սովորաբար տարբերակվում է հիմնական գեղարվեստական գրականությունից և մյուս ժանրերից, որոնցից են պատմական գրականությունը կամ գիտական ֆանտաստիկան, բայց դրանց տարբերակման սահմաններն անորոշ են։ Քրեական գեղարվեստական գրականությունն ունի բազմաթիվ ենթաժանրեր[2], որոնցից են դետեկտիվը (օրինակ whodunit), իրավական դրաման, ծանր կարդացվող գրականությունը և իրավական թրիլլերները։ Քրեական դրամաների մեծ մասը կենտրոնացված է հանցագործության հետաքննության վրա և չի ներկայացնում դատական նիստերի դահլիճը։ Անորոշությունն ու առեղծվածը հիմնական տարրերն են, որոնք ժանրում գրեթե ամենուր են։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիմնական հոդված՝ History of crime fiction

«Հազար ու մի գիշեր» հեքիաթների ժողովածուում (Արաբական գիշերներ) ընդգրկված են քրեական գեղարվեստական գրականության ամենավաղ գրված օրինակները[3]։ Այս ժանրի պատմությունների օրինակ է «Երեք խնձորները» միջնադարյան արաբական հեքիաթը, որը Շահրազադ թագուհու պատմած հեքիաթներից մեկն է «Արաբական գիշերներ»-ում։ Ըստ հեքիաթի՝ մի ձկնորս Տիգրիս գետի ափին գտել է մի ամուր կողպված սնդուկ և վաճառել այն Աբբասյան խալիֆա Հարուն ալ-Ռաշիդին, ով արկղը բացելով այնտեղ գտել է մի կնոջ՝ մասերի բաժանված դի։ Հարունը կարգադրում է իր վեզիր Ջաֆար իբըն Յախյային բացահայտել սպանությունը և երեք օրում գտնել մարդասպանին, կամ էլ մահապատժի ենթարկվել՝ հրամանը չկատարելու համար[4]։ Պատմությունը նկարագրվում է որպես «whodunit» սպանության առեղծված[5]՝ սյուժեի բազմաթիվ շրջադարձերով[6]։ Այն պարունակում է դետեկտիվ ժանրի տարրեր[7]։

«Արաբական գիշերներ»-ի մյուս երկու պատմություններ «Վաճառականն ու գողը» և «Ալի Խուաջա»-ում տեղ են գտել ավելի վաղ շրջանի երկու գեղարվեստական խուզարկուներ, ովքեր բացահայտում են հուշումներ և ներկայացնում ապացույցներ հանցագործին բռնելու կամ դատապարտելու համար՝ սովորական ժամանակագրությամբ զարգացող պատմությամբ և լսարանին արդեն հայտնի հանցագործով։ «Ալի Խուաջա» պատմությունը ներառում է մի հատված, որտեղ հանրահայտ դետեկտիվ Ալի Խուաջան դատարանում ներկայացնում է վկաների ապացույցները[8]։ «Կուզիկի հեքիաթը» դատարանի դահլիճում ընթացող մեկ այլ դրամա է, որը ներկայացվում է որպես լարված կատակերգություն[3]։

Քրեական ժամանակակից գրականության հայտնի ստեղագործություններից են Էռնստ Հոֆմանի «Մադմուազել դե Սկուդերի» վեպը (1819), Թոմաս Սքիներ Ստուրի «Անանուն Ռիչմոնդ» կամ «Պատմություններ Բոու փողոցի մի սպայի կյանքում» ստեղծագործությունը (1827)։ Այս ժանրի մեկ այլ լիամետրաժ կարճ պատմություն է դանիացի հեղինակ Ստեն Ստենսեն Բլիխերի «Վեյլբյեի ռեկտոր»-ը՝ հրատարակված 1839 թվականին։

Առավել հայտնի են ավելի վաղ շրջանում Էդգար Ալլան Պոյի գրած ծանր կարդացվող աշխատանքները [9]։ Նրա հիանալի ու տարօրինակ խուզարկու Օգյուստ Դյուպենը՝ Արթուր Կոնան Դոյլի գրական հերոս Շերլոկ Հոլմսի նախնին, մասնակից է այնպիսի ստեղծագործություններում, որոնցից են «Սպանություն Մորգ փողոցում» (1841), «Մարի Ռոժեի գաղտնիքը» (1842) և «Գողացված նամակը» (1844)։ Իր պատմություններով Պոն դրեց դասական դետեկտիվ պատմության հիմքը։ Պատմությունները պատմողը խուզարկուի անանուն ուղեկիցն է և հետագայում դոկտոր Վաթսոնի կերպարի նախատիպը՝ Շերլոկ Հոլմսի պատմվածքներում[10]։

Ուիլկի Քոլինզի «Սպիտակազգեստ կինը» նամակագրական վեպը տպագրվել է 1860 թվականին, իսկ «Լուսնաքար» վեպը (1868) համարվում է իր գլուխգործոցը։ Ֆրանսիացի գրող Էմիլ Գաբորիոյի «Պարոն Լեկոկ» վեպը (1868) հիմք դրեց մեթոդական, գիտական մտածողությամբ խուզարկուի կերպարի։

Սպանություն փակ սենյակում դասական սյուժեի սխեմայի զարգացումը քրեական գրականության պատմության ուղենիշներից մեկն էր։ Կոնան Դոյլի «Շերլոկ Հոլմսի առեղծվածները» գրքի շնորհիվ այս ժանրը հսկայական տարածվածություն է ձեռք բերել։ Հիմնադիրը Պոլ Ֆևալն էր, ում «Սև սովորույթներ»-ը շարքը (1862–67) ներկայացնում է Սքոթլանդ Յարդի դետեկտիվներին ու քրեական դավադրությունները։ 19-րդ դարի ամենաշատ վաճառվող քրեական վեպը Ֆերգյուս Հյումի «Հենսոմ կառքի առեղծվածը»-ն է (1886)՝ գրված Ավստրալիայի Մելբուռն քաղաքում։

Զանգվածային լրատվության միջոցների տպագրության զարգացումը Մեծ Բրիտանիայում և Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներում 19-րդ դարի երկրորդ կեսին կարևոր նշանակություն ունեցավ քրեական գրականության և նմանատիպ ժանրերի հանրաճանաչ դանալու գործընթացում։ Գրական տարատեսակ ամսագրեր, ինչպես Սթրենդը, Մաք Քլուրը և Հարփերը, արագորեն դարձան հասարակությանը հայտնի գեղարվեստական գրականության ընդհանուր կառուցվածքի և դերի կենտրոնը՝ ապահովելով էժան, պատկերազարդ զանգվածային հրատարակություններ, որոնք հիմնականում մեկանգամյա օգտագործման էին:

Իր ժամանակների մի շարք այլ հայտնի գրողների (Ուիլկի Քոլինզ և Չարլզ Դիքենս) ստեղծագործությունների պես Արթուր Կոնան Դոյլի Շերլոկ Հոլմսի պատմությունները առաջին անգամ մաս-մաս հրատարակվեցին Միացյալ Թագավորության Strand ամսագրում։ Պատմվածքներն Ատլանտյան օվկիանոսի երկու կողմերում արագորեն ձեռք բերեցին բազմաթիվ ոգևորված հետևորդներ, և երբ Դոյլը «Վերջին խնդիրը» ստեղծագործության մեջ սպանեց Հոլմսին, հանրության արձագանքն այնքան մեծ էր, որ հրատարակիչն առաջարկում է շարունակել նման հետաքրքիր պատմությունների շարքը, և Կոնան Դոյլը դժկամորեն վերակենդանացնում է հերոսին։

Իտալիայում անգլիական ու ամերիկյան պատմությունների և տեղական աշխատանքների վաղ թարգմանությունները հրատարակվել են էժանագին դեղին կազմերով, այսպիսով ժանրը անվանակոչվել է libri gialli կամ դեղին գրքեր։ Ժանրը ֆաշիստների կողմից արգելվել է Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին, բայց պատերազմից հետո տարածում է գտել՝ հատկապես կրելով ամերիկյան ծանր կարդացվող գրականության ազդեցությունը։ Մի խումբ իտալացի գրողներ, ովքեր օգտանործում էին դետեկտիվ ժանրը՝ ստեղծելու այնպիսի վեպեր, որտեղ դետեկտիվները կատարյալ չեն, հանցագործությունները՝ հիմնականում չբացահայտված և հետքեր են թողնում ընթերցողին՝ ինքնուրույն վերծանելու համար։ Հայտնի գրողներից էին Լեոնարդո Շիասիան, Ումբերտո Էկոն և Կառլո Էմիլիո Գադան։[11]

In Spain, The Nail and Other Tales of Mystery and Crime was published by Pedro Antonio de Alarcón in 1853. Crime fiction in Spain (also curtailed in Francoist Spain) took on some special characteristics that reflected the culture of the country. The Spanish writers emphasized the corruption and ineptitude of the police, and depicted the authorities and the wealthy in very negative terms.[11]

In China, modern crime fiction was first developed from translations of foreign works from the 1890s.[12] Cheng Xiaoqing, considered the "Grand Master" of 20th-century Chinese detective fiction, translated Sherlock Holmes into classical and vernacular Chinese. In the late 1910s, Cheng began writing his own detective fiction series, Sherlock in Shanghai, mimicking Conan Doyle's style, but relating better to a Chinese audience.[13] During the Mao era, crime fiction was suppressed and mainly Soviet-styled and anticapitalist. In the post-Mao era, crime fiction in China focused on corruption and harsh living conditions during the Mao era (such as the Cultural Revolution).[11]

Psychology[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Crime fiction provides unique psychological impacts and enables readers to become mediated witnesses through identifying with eyewitnesses to a crime. Readers speak of crime fiction as a mode of escapism to cope with other aspects of their lives.[14] Crime fiction provides distraction from readers’ personal lives through a strong narrative at a comfortable distance.[14] Forensic crime novels have been referred to as "distraction therapy", proposing that crime fiction can improve mental health and be considered as a form of treatment to prevent depression.[14]

Categories[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Detective fiction is a subgenre of crime fiction and mystery fiction in which an investigator or a detective—either professional, amateur, or retired—investigates a crime, often murder.
  • The cozy mystery is a subgenre of detective fiction in which profanity, sex, and violence are downplayed or treated humorously.
  • The whodunit, the most common form of detective fiction, features a complex, plot-driven story in which the reader is provided with clues from which the identity of the perpetrator of the crime may be deduced before the solution is revealed at the end of the book.
  • The historical whodunnit is also a subgenre of historical fiction. The setting of the story and the crime have some historical significance.
  • The locked-room mystery is a specialized kind of a whodunit in which the crime is committed under apparently impossible circumstances, such as a locked room, which no intruder could have entered or left.
  • The American hardboiled school is distinguished by the unsentimental portrayal of sex and violence; the sleuth usually also confronts danger and engages in violence.
  • The police procedural is a story in which the detective is a member of the police, thus the activities of a police force are usually convincingly depicted.
  • Forensic crime fiction is similar to the police procedural. The investigator whom the reader follows is usually a medical examiner or pathologist; they must use the forensic evidence left on the body and at the crime scene to catch the killer. This subgenre was first introduced by Patricia Cornwell.
  • In a legal thriller, the major characters are lawyers and their employees, and they become involved in proving their cases.
  • In spy novels, the major characters are spies, usually working for an intelligence agency.
  • The caper story and the criminal novel are stories told from the point of view of the criminals.
  • The psychological thriller or psychological suspense, a specific subgenre of the thriller, also incorporates elements from detective fiction, as the protagonist must solve the mystery of the psychological conflict presented in these stories.
  • The parody or spoof uses humor or sarcasm.
  • The crime thriller has the central characters involved in crime, either in its investigation, as the perpetrator, or less commonly, a victim.

Pseudonymous authors[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

In the history of crime fiction, some authors have been reluctant to publish their novels under their real names. More recently, some publish pseudonymously because of the belief that since the large booksellers are aware of their historical sales figures, and command a certain degree of influence over publishers, the only way to "break out" of their current advance numbers is to publish as someone with no track record.

In the late 1930s and '40s, British County Court Judge Arthur Alexander Gordon Clark (1900–1958) published a number of detective novels under the alias Cyril Hare, in which he made use of his profoundly extensive knowledge of the English legal system. When he was still young and unknown, award-winning British novelist Julian Barnes (born 1946) published some crime novels under the alias Dan Kavanagh. Other authors take delight in cherishing their alter egos; Ruth Rendell (1930–2015) writes one sort of crime novels as Ruth Rendell and another type as Barbara Vine; John Dickson Carr also used the pseudonym Carter Dickson. Author Evan Hunter (which itself was a pseudonym) wrote his crime fiction under the name of Ed McBain.

Availability[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Quality[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

As with any other entity, quality of a crime fiction book is not in any meaningful proportion to its availability. Some of the crime novels generally regarded as the finest, including those regularly chosen by experts as belonging to the best 100 crime novels ever written (see bibliography), have been out of print since their first publication, which often dates back to the 1920s or '30s. The bulk of books that can be found today on the shelves labelled "Crime" consists of recent first publications usually no older than a few years.

Classics and bestsellers[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Furthermore, only a select few authors have achieved the status of "classics" for their published works. A classic is any text that can be received and accepted universally, because they transcend context. A popular, well-known example is Agatha Christie, whose texts, originally published between 1920 and her death in 1976, are available in UK and US editions in all English-speaking nations. Christie's works, particularly featuring detectives Hercule Poirot or Miss Jane Marple, have given her the title the Queen of Crime, and made her one of the most important and innovative writers in the development of the genre. Her most famous novels include Murder on the Orient Express (1934), Death on the Nile (1937), and the world's best-selling mystery And Then There Were None (1939).[15]

Other less successful, contemporary authors who are still writing have seen reprints of their earlier works, due to current overwhelming popularity of crime fiction texts among audiences. One example is Val McDermid, whose first book appeared as far back as 1987; another is Florida-based author Carl Hiaasen, who has been publishing books since 1981, all of which are readily available.

Revivals[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

From time to time, publishing houses decide, for commercial purposes, to revive long-forgotten authors, and reprint one or two of their more commercially successful novels. Apart from Penguin Books, which for this purpose have resorted to their old green cover and dug out some of their vintage authors. Pan started a series in 1999 entitled "Pan Classic Crime", which includes a handful of novels by Eric Ambler, but also American Hillary Waugh's Last Seen Wearing .... In 2000, Edinburgh-based Canongate Books started a series called "Canongate Crime Classics" —both whodunnits and roman noir about amnesia and insanity—and other novels. However, books brought out by smaller publishers such as Canongate Books are usually not stocked by the larger bookshops and overseas booksellers. The British Library has also (since 2012) starting republishing "lost" crime classics, with the collection referred to on their website as "British Library Crime Classics series".

Sometimes, older crime novels are revived by screenwriters and directors rather than publishing houses. In many such cases, publishers then follow suit and release a so-called "film tie-in" edition showing a still from the movie on the front cover and the film credits on the back cover of the book—yet another marketing strategy aimed at those cinemagoers who may want to do both: first read the book and then watch the film (or vice versa). Recent examples include Patricia Highsmith's The Talented Mr. Ripley (originally published in 1955), Ira Levin's Sliver (1991), with the cover photograph depicting a steamy sex scene between Sharon Stone and William Baldwin straight from the 1993 movie, and again, Bret Easton Ellis's American Psycho (1991). Bloomsbury Publishing PLC, though, have launched what they call "Bloomsbury Film Classics"—a series of original novels on which feature films were based. This series includes, for example, Ethel Lina White's novel The Wheel Spins (1936), which Alfred Hitchcock—before he went to Hollywood—turned into a much-loved movie entitled The Lady Vanishes (1938), and Ira Levin's (born 1929) science-fiction thriller The Boys from Brazil (1976), which was filmed in 1978.

Older novels can often be retrieved from the ever-growing Project Gutenberg database.

See also[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  Novels   Literature   Society

References[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Abrams, M.H. (2015). A Glossary of Literary Terms. Cengage Learning. էջ 69. ISBN 9788131526354.
  2. ↑ Franks, Rachel (2011). «May I Suggest Murder?: An Overview of Crime Fiction for Readers' Advisory Services Staff». Australian Library Journal. 60 (2). Վերցված է 18 January 2016-ին.
  3. ↑ 3,0 3,1 Newland, Courttia; Hershman, Tania (2015). Writing Short Stories: A Writers' and Artists' Companion. Bloomsbury Publishing. էջ 17. ISBN 9781474257305.
  4. ↑ Pinault, David (1992), Story-Telling Techniques in the Arabian Nights, Brill Publishers, էջեր 86–91, ISBN 90-04-09530-6
  5. ↑ Marzolph, Ulrich (2006), The Arabian Nights Reader, Wayne State University Press, էջեր 239–246 (240–242), ISBN 0-8143-3259-5
  6. ↑ Pinault, David (1992), Story-Telling Techniques in the Arabian Nights, Brill Publishers, էջեր 86–97 (93, 95, 97), ISBN 90-04-09530-6
  7. ↑ Pinault, David (1992), Story-Telling Techniques in the Arabian Nights, Brill Publishers, էջեր 86–97 (91–92, 93, 96), ISBN 90-04-09530-6
  8. ↑ Gerhardi, Mia I. (1963). The Art of Story-Telling. Brill Archive. էջեր 169–170.
  9. ↑ Binyon, T.J (1990). Murder Will Out: The Detective in Fiction. Oxford: Faber Finds. ISBN 0-19-282730-8.
  10. ↑ Bailey, Frankie Y. (Jul 2017). «Crime Fiction». The Oxford Research Encyclopedia of Criminology & Criminal Justice (անգլերեն).
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 Demko, George J. «The International Diffusion and Adaptation of the Crime Fiction Genre». www.dartmouth.edu. Վերցված է 2018-03-21-ին.
  12. ↑ Hung, Eva (1998). Giving Texts a Context: Chinese Translations of Classical English Detective Stories, 1896-1916. Amsterdam ; Philadelphia: David Pollard, ed.,Translation and Creation. էջեր 151–176. ISBN 9027216282.
  13. ↑ Cheng, Xiaoqing (2007). Sherlock in Shanghai: Stories of Crime and Detection. Translated by Wong, Timothy. Honolulu: University of Hawai'i Press. ISBN 9780824830991.
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 Brewster, Liz (2017-03-01). «Murder by the book: using crime fiction as a bibliotherapeutic resource». Medical Humanities (անգլերեն). 43 (1): 62–67. doi:10.1136/medhum-2016-011069. ISSN 1468-215X. PMID 27799411.
  15. ↑ Davies, Helen; Marjorie Dorfman; Mary Fons; Deborah Hawkins; Martin Hintz; Linnea Lundgren; David Priess; Julia Clark Robinson; Paul Seaburn; Heidi Stevens; Steve Theunissen (14 September 2007). «21 Best-Selling Books of All Time». Editors of Publications International, Ltd. Վերցված է 2009-03-25-ին.

Further reading[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • The Crown Crime Companion. The Top 100 Mystery Novels of All Time Selected by the Mystery Writers of America, annotated by Otto Penzler, compiled by Mickey Friedman (New York, 1995, 0-517-88115-2)
  • De Andrea, William L: Encyclopedia Mysteriosa. A Comprehensive Guide to the Art of Detection in Print, Film, Radio, and Television (New York, 1994, 0-02-861678-2)
  • Duncan, Paul: Film Noir. Films of Trust and Betrayal (Harpenden, 2000, 1-903047-08-0)
  • The Hatchards Crime Companion. 100 Top Crime Novels Selected by the Crime Writers' Association, ed. Susan Moody (London, 1990, 0-904030-02-4)
  • Hitt, Jim: Words and Shadows. Literature on the Screen (New York, 1992, 0-8065-1340-3)
  • Mann, Jessica: Deadlier Than the Male (David & Charles, 1981. Macmillan,N.Y, 1981)
  • McLeish, Kenneth and McLeish, Valerie: Bloomsbury Good Reading Guide to Murder. Crime Fiction and Thrillers (London, 1990, 0-13-359092-5)
  • Ousby, Ian: The Crime and Mystery Book. A Reader's Companion (London, 1997).
  • Symons, Julian: Bloody Murder. From the Detective Story to the Crime Novel: A History (Harmondsworth, 1974).
  • Waterstone's Guide to Crime Fiction, ed. Nick Rennison and Richard Shephard (Brentford, 1997).
  • Willett, Ralph: The Naked City. Urban Crime Fiction in the USA (Manchester, 1996).

External links[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կաղապար:Fiction writing Կաղապար:Crime fiction

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Մասնակից:Inesa_Avagyan/Ավազարկղ&oldid=8241460» էջից