Մասնակից:DoctorLia/Ավազարկղ102
Ֆիբրոբլաստ,շարակցական փուխր հյուսվածքի գերակշռող պոպուլյացիա, կենսաբանական բջիջների մի տեսակ՝ արտաբջջային մատրիքս և կոլագեն սինթեզող[1], Արտադրում է կենդանիների հյուսվածքների կառուցվածքային հենքը(ստրոմա) և կարևոր դեր խաղում վերքի լավացման գործում: Ֆիբրոբլաստները կենդանիների շարակցական հյուսվածքի ամենատարածված բջիջներն են[2]:
Կառուցվածք
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ֆիբրոբլաստներն ունեն ճյուղավորված ցիտոպլազմա, որը շրջապատում է էլիպսաձև, խայտաբղետ միջուկը, որն ունի երկու կամ ավելի կորիզակներ: Ակտիվ ֆիբրոբլաստները կարող են ճանաչվել իրենց հատիկավոր էնդոպլազմատիկ ցանցով: Ոչ ակտիվ ֆիբրոբլաստները(կոչվում են ֆիբրոցիտներ) ավելի փոքր են, ունեն հատիկավոր էնդոպլազմիկ ցանցի քիչ քանակություն: Թեև ֆիբրոբլաստները առանձին են և ցրված, երբ պետք է ծածկեն մեծ տարածություն, հաճախ լոկալ դասավորվում են զուգահեռ կլաստերներով:
Ի տարբերություն մարմնի կառուցվածքները ծածկող էպիթելային բջիջների, ֆիբրոբլաստները չեն ձևավորում հարթ շերտեր և չեն սահմանափակվում հիմային թաղանթով, թեև որոշ իրավիճակներում նրանք կարող են նպաստել հիմային շերտի բաղադրիչների ձևավորմանը: Ֆիբրոբլաստները կարող են նաև դանդաղ միգրացվել որպես առանձին բջիջներ: Մինչ էպիթելային բջիջները կազմում են լորձաթաղանթը, ֆիբրոբլաստները և հարակից շարակցական հյուսվածքները քանդակում են օրգանիզմի «զգալի մասը»:
Նրանց կյանքի տևողությունը, ինչպես չափվում է հավի սաղմերում, 57 ± 3 օր է[3]։
Կապը ֆիբրոցիտների հետ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ֆիբրոբլաստները և ֆիբրոցիտները միևնույն բջիջների երկու վիճակներ են, որոնցից առաջինը ակտիվ վիճակն է, երկրորդը` պասիվ: Ներկայումս միտում կա երկու ձևերն էլ ֆիբրոբլաստ անվանելու։ «-blast» վերջածանցը բջջային կենսաբանության մեջ օգտագործվում է ցողունային բջիջ կամ նյութափոխանակության ակտիվ վիճակում գտնվող բջիջ նշելու համար։
Ֆիբրոբլաստները մորֆոլոգիապես տարբեր են, ունեն տարբեր տեսք՝ կախված իրենց տեղակայությունից և ակտիվությունից: Չնայած մորֆոլոգիապես աննկատ, փոխպատվաստված ֆիբրոբլաստները առնվազն մի քանի սերունդների ընթացքում կարող են պահպանել դիրքային հիշողությունը հյուսվածքի վերաբերյալ, որտեղ նրանք եղել են: Այն կարող է անհարմարություն պատճառել,երբ դրանք շատ են կուտակվում[4]։
Զարգացում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ֆիբրոբլաստների հիմնական գործառույթը շարակցական հյուսվածքների կառուցվածքային ամբողջականության պահպանումն է արտաբջջային մատրիքսի արտազատման միջոցով: Ֆիբրոբլաստները արտազատում են արտաբջջային մատրիքսի բոլոր բաղադրամասերի նախորդները, հիմնականում՝ հիմային նյութ և մի շարք միկրոֆիլամենտներ։ Արտաբջջային մատրիքսի կազմը որոշում է հյուսվածքների ֆիզիկական հատկությունները[5]:
Ինչպես շարակցական հյուսվածքի այլ բջիջները, ֆիբրոբլաստները առաջանում են պարզ մեզենխիմայից: Հետևաբար, նրանք սինթեզում են՝ վիմենտին, որն օգտագործվում է որպես մարկեր՝ տարբերելու նրանց մեզոդերմալ ծագումը: Այնուամենայնիվ, այս թեստը սպեցիֆիկ չէ, քանի որ in vitro մշակված էպիթելային բջիջները որոշ ժամանակ անց կարող են սինթեզել վիմենտին:
Որոշ իրավիճակներում էպիթելի բջիջները կարող են առաջացնել ֆիբրոբլաստներ, մի գործընթաց, որը կոչվում է էպիթելյալ-մեզենխիմալ անցում:
Եվ հակառակը, ֆիբրոբլաստները որոշ իրավիճակներում կարող են առաջացնել էպիթել՝ մեզենխիմալից էպիթելային անցում (MET): Այս գործընթացը նկատվում է զարգացման բազմաթիվ իրավիճակներում (օրինակ՝ նեֆրոնի և քորդայի զարգացում), ինչպես նաև վերքերի բուժման և ուռուցքի առաջացման ժամանակ:
Գործառույթ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ֆիբրոբլաստներն արտադրում են կոլագենային թելեր, գլիկոզամինոգլիկաններ, ռետիկուլյար և առաձգական թելեր: Աճող ֆիբրոբլաստները բաժանվում և սինթեզում են հիմային նյութեր: Հյուսվածքների վնասումը խթանում է ֆիբրոցիտները՝ խթանելով ֆիբրոբլաստների արտադրությունը[6]։
Դերը միջբջջային նյութում կոլագենի և էլաստին սպիտակուցի, ինչպես նաև գլիկոզամինագլիկանի սինթեզն ու արտահանումն է: Ֆիբրոբլաստների կազմավորմանը բնորոշ է հատիկավոր էնդոպլազմային ցանցի և Գոլջիի համալիրի փոխադրող սինթետիկ ապարատի արտահայտված զարգացումը: Մյուս օրգանոիդները թույլ են զարգացած: Ֆիբրոցիտներում հատիկավոր ԷՊՑ-ն և թիթեղավոր համալիրն ապաճած են, ֆիբրոբլաստների բջջապլազմայում կան ակտին և միոզին կրճատվող սպիտակուցներ պարունակող միկրոֆիլամենտներ, որոնք հատկապես զարգացած են միոֆիբրոբլաստներում, որոնց շնորհիվ իրականանում է շարակցական երիտասարդ հյուսվածքի հարթացումը սպի առաջանալիս: Ֆիբրոկլաստներին բնորոշ է բջջապլազմայում մեծ քանակությամբ լիզոսոմների առկայությունը: Այս բջիջները միջբջջային նյութում ունակ են արտազատելու լիզոսոմային ֆերմենտներ, որոնց միջոցով կոլագենային և առաձգական թելերը ճեղքվում են հատվածների, հետո ֆագոցիտվում բջջի ներսում: Հետևապես ֆիբրոկլաստին բնորոշ է միջբջջային նյութի և մկանաթելերի(ծննդաբերությունից հետո արգանդի հետաճման ժամանակ) քայքայումը:
Այսպիսով, տարբեր ֆիբրոբլաստներ գոյացնում են շարակցական հյուսվածքի միջբջջային նյութը(ֆիբրոբլաստներ), օժանդակում են նրան կառուցվածքագործառութային որոշ վիճակներում(ֆիբրոցիտներ), քայքայում են այն որոշակի պայմաններում (ֆիբրոկլաստներ): Ֆիբրոբլաստների այս հատկությունների շնորհիվ իրականացվում է շարակցական հյուսվածքի ռեպարատիվ(վերականգնողական) դերը[7]:
Բորբոքում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Բացի իրենց ընդհանուր հայտնի դերից որպես կառուցվածքային բաղադրիչներ, ֆիբրոբլաստները կարևոր դեր են խաղում իմուն պատասխանում: Նրանք միկրոօրգանիզմների ներթափանցման դեպքում առաջինն են արձագանքում: Հրահրում են քիմոկինների սինթեզը՝ մակերեսային ընկալիչների ներկայացման միջոցով: Այնուհետև իմուն բջիջները արձագանքում են և սկսվում է իրադարձությունների կասկադը[8]։
Ուռուցքային միջնորդություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ֆիբրոբլաստները, ինչպես ուռուցքի հետ կապված ֆիբրոբլաստները (TAF), վճռորոշ դեր են խաղում իմուն կարգավորման գործում՝ TAF-ից ստացված արտաբջջային մատրիքսի(ECM) բաղադրիչների և մոդուլյատորների միջոցով[9]: Հայտնի է, որ TAF-ը նշանակալի է բորբոքային պատասխանի, ինչպես նաև ուռուցքների իմուն ճնշման համար: TAF-ից ստացված ECM բաղադրիչները փոփոխություններ են առաջացնում ECM-ի կազմի մեջ և վերափոխում ECM-ը: ECM-ի վերափոխումը նկարագրվում է որպես ECM-ի փոփոխություններ՝ ֆերմենտային ակտիվության հետևանքով, որը կարող է հանգեցնել ECM-ի քայքայման: Ուռուցքների իմունային կարգավորումը մեծապես որոշվում է ECM-ի վերափոխմամբ, քանի որ ECM-ը պատասխանատու է մի շարք գործառույթների կարգավորման համար, ինչպիսիք են կենսական օրգաններ մետաստազները, տարբերակումը և մորֆոգենեզը: TAF-ից ստացված ECM բաղադրիչների օրինակները ներառում են Թենասցին և Թրոմբոսպոնդին-1 (TSP-1), որոնք կարող են հայտնաբերվել համապատասխանաբար քրոնիկական բորբոքումների և կարցինոմայի վայրերում[10]:
Ուռուցքների իմունային կարգավորումը կարող է իրականանալ նաև TAF-ից ստացված մոդուլյատորների միջոցով: Չնայած այս մոդուլյատորները կարող են նման լինել TAF-ից ստացված ECM բաղադրիչներին, դրանք տարբերվում են այն առումով, որ նրանք պատասխանատու են ECM-ի փոփոխության և շրջանառության համար: Ճեղքված ECM մոլեկուլները կարող են կարևոր դեր խաղալ իմունային կարգավորման գործում:
Ֆիբրոբլաստները որպես սնուցող բջիջ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Մկների սաղմնային ֆիբրոբլաստները (MEFs) հաճախ օգտագործվում են որպես օժանդակ «սնուցող բջիջներ» մարդու սաղմնային ցողունային բջիջների, առաջացած պլյուրիպոտենտ ցողունային բջիջների և առաջնային էպիթելային բջիջների կուլտուրա օգտագործող հետազոտություններում[11]: Այնուամենայնիվ, շատ հետազոտողներ փորձում են աստիճանաբար վերացնել MEF-երը[12][13]։
Հաշվի առնելով ցողունային բջիջներից ստացված հյուսվածքների կամ առաջնային էպիթելային բջիջների հնարավոր կլինիկական կիրառությունները, ուսումնասիրվել է մարդու ֆիբրոբլաստների օգտագործումը որպես MEF սնուցողներին այլընտրանք[14][15]:
Իմուն պատասխան
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Մարմնի տարբեր անատոմիական հատվածների ֆիբրոբլաստները սինթեզում են բազմաթիվ գեներ, որոնք կոդավորում են իմունային միջնորդներ և սպիտակուցներ[16]: Իմունային պատասխանի այս միջնորդները հնարավորություն են տալիս բջջային կապ հաստատել արյունաստեղծ բջիջների հետ[17]: Ոչ արյունաստեղծ բջիջների, ինչպիսիք են ֆիբրոբլաստները, իմունային ակտիվությունը կոչվում է «կառուցվածքային իմունիտետ»[18]: Իմունոլոգիական մարտահրավերներին արագ արձագանքելու համար ֆիբրոբլաստները կոդավորում են բջիջների կառուցվածքային իմունային պատասխանի կարևոր կողմերը:
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Weissman-Shomer P, Fry M (1975). «Chick embryo fibroblasts senscence in vitro: pattern of cell division and life span as a function of cell density». Mechanisms of Ageing and Development. 4 (2): 159–166. doi:10.1016/0047-6374(75)90017-2. PMID 1152547. S2CID 9299977.
- ↑ Advances in Extracellular Space Research and Application. Scholarly Editions. 2013. էջ 251. ISBN 9781481682626.
- ↑ Dave JM, Bayless KJ (May 2014). «Vimentin as an integral regulator of cell adhesion and endothelial sprouting». Microcirculation. 21 (4): 333–344. doi:10.1111/micc.12111. PMID 24387004. S2CID 26292524.
- ↑ Smith RS, Smith TJ, Blieden TM, Phipps RP (August 1997). «Fibroblasts as sentinel cells. Synthesis of chemokines and regulation of inflammation». The American Journal of Pathology. 151 (2): 317–322. PMC 1858004. PMID 9250144.
- ↑ «Fibroblast». Genetics Home Reference. U.S. National Library of Medicine. 2014-05-05. Վերցված է 2014-05-10-ին.
- ↑ Krausgruber T, Fortelny N, Fife-Gernedl V, Senekowitsch M, Schuster LC, Lercher A, և այլք: (July 2020). «Structural cells are key regulators of organ-specific immune responses». Nature. 583 (7815): 296–302. Bibcode:2020Natur.583..296K. doi:10.1038/s41586-020-2424-4. PMC 7610345. PMID 32612232. S2CID 220295181.
- ↑ Կ․Թ․Սահակյան (2013). Հյուսվածքաբանություն. էջ 107.
- ↑ «Fibroblasts». Վերցված է 16 August 2018-ին.
- ↑ Weissman-Shomer P, Fry M (1975). «Chick embryo fibroblasts senscence in vitro: pattern of cell division and life span as a function of cell density». Mechanisms of Ageing and Development. 4 (2): 159–166. doi:10.1016/0047-6374(75)90017-2. PMID 1152547. S2CID 9299977.
- ↑ Advances in Extracellular Space Research and Application. Scholarly Editions. 2013. էջ 251. ISBN 9781481682626.
- ↑ Dave JM, Bayless KJ (May 2014). «Vimentin as an integral regulator of cell adhesion and endothelial sprouting». Microcirculation. 21 (4): 333–344. doi:10.1111/micc.12111. PMID 24387004. S2CID 26292524.
- ↑ Pilling, Darrell; Vakil, Varsha; Cox, Nehemiah; Gomer, Richard H. (2015-09-22). «TNF-α–stimulated fibroblasts secrete lumican to promote fibrocyte differentiation». Proceedings of the National Academy of Sciences (անգլերեն). 112 (38): 11929–11934. doi:10.1073/pnas.1507387112. ISSN 0027-8424. PMC 4586854. PMID 26351669.
- ↑ Smith RS, Smith TJ, Blieden TM, Phipps RP (August 1997). «Fibroblasts as sentinel cells. Synthesis of chemokines and regulation of inflammation». The American Journal of Pathology. 151 (2): 317–322. PMC 1858004. PMID 9250144.
- ↑ Silzle T, Randolph GJ, Kreutz M, Kunz-Schughart LA (January 2004). «The fibroblast: sentinel cell and local immune modulator in tumor tissue». International Journal of Cancer. 108 (2): 173–180. doi:10.1002/ijc.11542. PMID 14639599. S2CID 10936034.
- ↑ Bonnans C, Chou J, Werb Z (December 2014). «Remodelling the extracellular matrix in development and disease». Nature Reviews. Molecular Cell Biology. 15 (12): 786–801. doi:10.1038/nrm3904. PMC 4316204. PMID 25415508.
- ↑ Llames, S.; García-Pérez, E.; Meana, A.; Larcher, F.; del Río, M. (2015). «Feeder Layer Cell Actions and Applications». Tissue Eng Part B Rev. 21 (4): 345–353. doi:10.1089/ten.teb.2014.0547. PMC 4533020. PMID 25659081.
- ↑ Hynds, R.E.; Bonfanti, P.; Janes, S.M. (2018). «Regenerating human epithelia with cultured stem cells: feeder cells, organoids and beyond». EMBO Molecular Medicine. 10 (2): 139–150. doi:10.15252/emmm.201708213. PMC 5801505. PMID 29288165.
- ↑ Hagbard, L.; Cameron, K.; August, P.; Penton, C.; Parmar, M.; Hay, D.C.; Kallur, T. (2018). «Developing defined substrates for stem cell culture and differentiation». Philosophical Transactions of the Royal Society B. 373 (1750). doi:10.1098/rstb.2017.0230. PMC 5974452. PMID 29786564.
Կատեգորիա:Կենսաբանություն Կատեգորիա:Հյուսվածաբանություն Կատեգորիա:Բժշկություն Կատեգորիա:Շարակցական հյուսվածք Կատեգորիա:Բջիջներ