Հովվաշներ

Հովվաշներ կամ հովիվ շներ, հայտնի են նաև որպես աշխատող շներ, շան տեսակ է, որը կամ վերապատրաստվել է հովվության համար, կամ պատկանում է հովվության համար բուծված ցեղերին: Շունը, որը հատուկ պատրաստված է ոչխարներ արածեցնելու համար, հայտնի է որպես հովիվ կամ հովիվ շուն։

Հովվաշան վարք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ցանկացած հովվաշան վարք փոփոխված գիշատչի վարք է։ Բուծման միջոցով մարդիկ կարողացան նվազագույնի հասցնել շան բնական հակումը խոշոր եղջերավոր անասուններին և ոչխարներին որպես որս վերաբերվելու համար ՝ միաժամանակ պահպանելով շան որսորդական հմտությունները ՝ այդպիսով ստեղծելով արդյունավետ հովիվ շուն^[1]^[2]։

Շները կարող են տարբեր ձևերով աշխատել այլ կենդանիների հետ։ Որոշ ցեղատեսակներ, ինչպիսիք են ավստրալիական խոշոր եղջերավոր շունը, սովորաբար քայլում են կենդանիների կրունկների վրա (այդ պատճառով դրանք կոչվում են կրնկավորներ), իսկ Փիմբրոկ ցեղատեսակի Կարդիգան և Վելշ Կորգին պատմականորեն նույն կերպ օգտագործվել են խոշոր եղջերավոր անասունների հետ նախիրներում, որոնք անասուններ էին տեղափոխում Ուելսից Լոնդոնի Սմիթֆիլդի մսի շուկա, բայց հազվադեպ են օգտագործվում անասունների արածեցման համար այսօր։

Այլ ցեղատեսակներ, մասնավորապես Բորդեր Քոլիսը, կանգնում են կենդանիների առջև և օգտագործում են այն, ինչը հայտնի է որպես «սուր աչք»՝ կենդանիներին վերևից ներքև նայելու համար նրանք հայտնի են որպես առաջնորդներ^[3]։ Առաջնորդները կամ ուղեկցող շները անասուններին պահում են հոտում։ Նրանք հաջորդաբար գնում են կենդանիների առջևից կամ գլխից ՝ կենդանու շարժումը փոխելու կամ դադարեցնելու համար։ Առաջնորդները կամ ուղեկցող շները շարունակում են կենդանիներին առաջ մղել։ Ավստրալական Կելպիսը և Կոլլին օգտագործում են այս երկու մեթոդները, ինչպես նաև վազում են ոչխարների մեջքին, ուստի ասում են, որ նրանք շարժում են գլխով, կրունկներով և մեջքով։ Այլ ցեղատեսակներ, ինչպիսիք են ավստրալական հովիվը, անգլիական հովիվը և ուելսյան հովիվը, որոնք ունեն չափավոր կամ ցրված տեսք, ավելի ինքնուրույն են աշխատում։ Նոր Զելանդիայի որսորդական շունն օգտագործում է իր բարձր, խորը հաչոցը ոչխարների բազմությունը հավաքելու համար։ Բելգիական մալինոները, գերմանական հովիվները և բրիարդները պատմականորեն պահապան շներ են, որոնք հանդես են գալիս որպես «ցանկապատ»՝ ոչխարների մեծ նախիրներ ուղղելով դեպի արածեցում ՝ թույլ չտալով նրանց ուտել արժեքավոր մշակաբույսեր և դուրս գալ ճանապարհներից։

Հովվաշան բնազդներն ու վարժելիությունը կարող են չափվել, երբ շանը ծանոթացնում է անասուններին կամ ոչ մրցակցային հովվաշան թեստերի ժամանակ։ Անհատները, ովքեր ցույց են տալիս հիմնական հովվական բնազդները, կարող են վերապատրաստվել ՝ մրցելու հովվաշան փորձությունների ժամանակ^[4]։

Տերմինաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ավստրալիայում, Նոր Զելանդիայում և Միացյալ Նահանգներում հովիվ շները հայտնի են որպես աշխատող շներ ՝ անկախ իրենց ցեղից^[5]։ Որոշ հովվաշների ցեղատեսակներ լավ են աշխատում ցանկացած տեսակի կենդանիների հետ, մյուսները սերունդներով բուծվել են կենդանիների որոշակի տեսակների հետ աշխատելու համար և զարգացրել են ֆիզիկական հատկություններ կամ աշխատանքային ոճեր, որոնք մեծացնում են այդ կենդանիների հետ վարվելու նրանց կարողությունը։ Սովորաբար հսկվող կենդանիները ներառում են խոշոր եղջերավոր անասուններ, ոչխարներ, այծեր և հյուսիսային եղջերուներ^[4], թեև անսովոր չէ, որ ընտանի թռչուններին հսկում են շները^[1]։

«Հովիվ շուն» տերմինը երբեմն սխալմամբ օգտագործվում է անասունների պահապան շներին նկարագրելու համար, որոնց հիմնական գործառույթը նախիրներին գիշատիչներից և գողությունից պաշտպանելն է, և նրանք չունեն հովվի բնազդը։ Չնայած հովիվ շները կարող են պահպանել նախիրները, նրանց հիմնական նպատակը նրանց տեղափոխելն է, ինչպես հովիվ շներին, այնպես էլ անասունների պահապան շներին կարելի է անվանել «հովիվ շներ»։

Ընդհանուր առմամբ, շների ցեղատեսակները դասակարգելիս հովիվ շները համարվում են աշխատող շների ենթակատեգորիա, բայց կոնֆորմացիոն ցուցահանդեսների համար նրանք սովորաբար կազմում են առանձին խումբ։

Ավստրալիան ունի աշխարհի ամենամեծ խոշոր եղջերավոր անասունների և ոչխարների ֆերմերային տնտեսությունները, և այնտեղ բուծվում են ամենահայտնի հովիվ շները, ինչպիսիք են Քուլին, կելպին, կարմիր և կապույտ կրունկավորները։

Հովվաշների ծագում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հովիվ շների ցեղատեսակների ստեղծումը կապված է անասնապահության զարգացման հետ։ Ոչխարների և այծերի ընտելացումը սկսվել է Մ.թ. ա. 8-7-րդ հազարամյակներում։ Ի սկզբանե այս գործընթացը սկսվել է Արևմտյան Ասիայում ՝ ժամանակակից Իրանի և Իրաքի տարածքում։ Նախնադարյան հովիվները ձիեր չունեին և իրենց անասունները ոտքով քշում էին արածեցման համար, քանի որ ձիերն ու էշերը դեռ լիովին ընտելացված չէին և բավականաչափ հնազանդ էին։ Այնուամենայնիվ, արածեցման համար անհրաժեշտ էր, որ ձիերն ու էշերը լիովին ընտելացված լինեին։ Շները, որոնք նախկինում օգնել են մարդկանց որսի ժամանակ, դարձել են անասունների խնամքի օգնականներ։ Խոշոր եղջերավոր անասունների բուծման վաղ փուլերում շների հիմնական խնդիրը նախիրներին պաշտպանելն էր բազմաթիվ վայրի գիշատիչներից, որոնք շատ շատ էին^[6]։

Այս հատկությունը կանխորոշեց հովիվ շների բնութագրերը. նրանք պետք է լինեին ուժեղ, չար, համարձակ, վճռական, կարողանային միայնակ դիմակայել խոշոր գիշատիչին և, ամենակարևորը, պատրաստ էին պաշտպանել իրենց նախիրը։ Հովիվ շների նախնիների պատմությունը կարելի է գտնել մինչև վեց հազար տարի առաջ, ոչխարների և շների համատեղ մնացորդների հնագիտական գտածոները թվագրվում են Մ.թ. ա. 3685 թվականից^[7]:Նրանց ծագման վայրը համարվում են ժամանակակից Թուրքիայի, Իրաքի և Սիրիայի տարածքները։ Հովիվ շները հիշատակվում են Հին Կտակարանում, Կատոն ավագի և Վարոնի գրություններում, նրանց պատկերները հանդիպում են ավելի քան երկու հազար տարի առաջ ստեղծված արվեստի գործերում։ Այս շներն օգտագործվել են ոչ միայն նախիրների պաշտպանության, այլև ռազմական նպատակներով^[8]։

Արևմտյան Ասիայի շրջաններից անասնապահությունը տարածվեց դեպի արևմուտք և հյուսիս, որին հաջորդեց ընտանի կենդանիների թվի աճը։ Եվրոպայի տարածքում հովիվ շների նախնիները հայտնվել են Մ.թ. ա. 6-7-րդ դարերում։ Դանուբ և Հռենոս գետերի երկայնքով դեպի ժամանակակից Գերմանիայի, Հյուսիսային Ֆրանսիայի և Նիդեռլանդների տարածք, Միջերկրական ծովով դեպի Ալպեր, Ռոն դեպի Կենտրոնական և հարավ-արևմտյան Ֆրանսիա^[6]^[7]։

Գյուղատնտեսության զարգացումը, բնակավայրերի թվի ավելացումը և քաղաքների հիմնադրումը հանգեցրին գիշատիչների թվի նվազմանը։ Եվրոպայի և Մեծ Բրիտանիայի մեծ մասում խոշոր գիշատիչների ոչնչացումից հետո, ոչխարաբուծության զանգվածային տարածմամբ և մշակվող ու բնակեցված հողերի մասնաբաժնի աճով, հովիվ շների հիմնական խնդիրն էր պաշտպանել բերքը, մասնավոր և պահպանվող տարածքները անասունների արածեցման և նախիրների տեղափոխման ժամանակ վնասներից։ Հովիվներն ավելի հարմար էին այս աշխատանքի համար, քան ավելի մեծ, ուժեղ ցեղատեսակները ՝ լինելով միջին չափի և շարժուն։ Նման շները հսկում էին փոքր և խոշոր անասուններ, ինչպես նաև ընտանի թռչուններ։ Բացի Կենտրոնական եվրոպական հովվաշների տեսակից, ի հայտ եկավ շների մեկ այլ տեսակ, որը հաճախ խիտ մորթիով է, որն ավելի հարմար է ցուրտ տարածքների համար։ Այս շները ցույց տվեցին ոչ միայն նախիրը կառավարելու, այլև այն պաշտպանելու ունակություն։ Հյուսիսային ժողովուրդների շրջանում եղջերուների բուծման տարածմամբ, Սպիցի նման որսորդական շները «վերաորակվեցին»որպես հովիվներ^[8]։

Կենտրոնական եվրոպական հովվաշների ցեղատեսակների մեծ մասը ՝ կանգնած ականջներով և գլխի կարճ մազերով, գայլանման, հիմնականում ձևավորվել են 16-17-րդ դարերում, հյուսիսեվրոպական տիպի գանգուր մազերով շների ցեղատեսակները ձևավորվել են ավելի ուշ^[6]։

Ֆիզիկական բնութագրեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ընտրության գործընթացում ձևավորվել են շների ֆիզիկական բնութագրերը, որոնք թույլ են տալիս նրանց կատարել իրենց աշխատանքը լավագույն ձևով։ Անկախ այն պայմաններից, որոնցում աշխատում են հովիվ շները և ինչ գործառույթ են նրանք կատարում, Նրանք բոլորն ունեն մի շարք ընդհանուր բնութագրեր։ Հովիվ շները ուժեղ են և ունեն մեծ դիմացկունություն։ Նրանց թաթերը լավ պաշտպանված են փշերից և սուր քարերից.մատները սեղմված են խիտ գնդակի մեջ, թաթերի բարձիկները հաստ են, ճանկերը՝ ամուր։ Բուրդն ունի կառուցվածք և խտություն, որը պաշտպանում է թրջվելուց և ջերմաստիճանի փոփոխություններից, որոնք տարածված են ցեղի ծագման շրջանում։ Բոլոր հովիվ շները հիանալի տեսողություն և լսողություն ունեն։ Հովիվ շների գույնը բազմազան է և կախված է տեղական բուծողների նախասիրություններից, բայց բոլոր հովիվ շները պետք է ունենան լավ պիգմենտային կոպեր, Շրթունքներ, քիթ և թաթերի բարձիկներ, քանի որ վարդագույն մաշկը չափազանց նուրբ է և հակված է վերքերի և արևայրուքների։

Ժամանակակից աշխարհում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ավստրալիական հովվաշունը ի սկզբանե օգտագործվել է բացառապես որպես հովիվ շուն, բայց ժամանակի ընթացքում դարձել է Հյուսիսային Ամերիկայի ամենահայտնի ուղեկից շների ցեղատեսակներից մեկը:

Այն երկրներում, որտեղ պահպանվել է անասնապահությունը, հովիվ շները շարունակում են աշխատել իրենց հիմնական նպատակի համար և գնահատվում են որպես արդյունավետ և նույնիսկ անփոխարինելի օգնականներ, որոնք կարող են խնայել աշխատուժի ծախսերը և խուսափել թանկարժեք սարքավորումների ներդրումներից։ Ավստրալիայում կատարված տնտեսական ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ հովիվ շների արժեքը ավելի քան հինգ անգամ գերազանցում է նրանց արժեքը, ներառյալ վարժեցումը և պահպանումը։ Միևնույն ժամանակ, հովիվ շների հայտնիությունը և թիվը մեծանում են, և նրանց համար աշխատանքի ծավալը նեղանում է^[9]։

21-րդ դարում հովիվ շները հաճախ ընտրվում են որպես ընտանի կենդանիներ։ Հայտնի են Կոլի ցեղատեսակները, այդ թվում ՝ մորուքավոր կոլլին և սահմանապահ Կոլլին, ինչպես նաև Ավստրալիական կելպին և Ավստրալիական աշխատող կոլին ՝ Վելշ Կոլլին։ Նրանք լավ ընտանեկան շներ են և իրենց լավագույնս դրսևորում են, երբ աշխատանք ունեն^[1]։ Այս շները բուծվել են որպես աշխատող և պետք է լինեն ֆիզիկապես և մտավոր ակտիվ։ Նրանք պահպանում են իրենց հովվական բնազդները և երբեմն կարող են ոտք դնել մարդկանց կրունկների վրա կամ հրել նրանց ՝ փորձելով «արածեցնել »իրենց ընտանիքը, և գուցե նրանց պետք է վարժեցնել դա չանելու համար^[1]։ Նրանց գործունեության և ինտելեկտի մակարդակը նրանց դարձնում է շների հիանալի մարզիկներ։ Ավստրալիական հովիվը, շեթլանդական հովիվը, կոշտ Կոլին, Կոլին և հին անգլիական հովվաշունը ավելի տարածված են որպես ընտանեկան ուղեկից շներ^[1]։

Հովիվ ցեղատեսակի շները ներկայումս հաճախ ապրում են քաղաքային կամ արվարձանային տարածքներում։ Նրանց տերերը պետք է պահպանեն իրենց ֆիզիկական և մտավոր առողջությունը ՝ հաշվի առնելով նրանց հովվական բնազդն ու հատկությունները։ Շների գիտնականների ծառայությունները, ինչպես նաև աշխատողների և սպորտային հովիվների վերապատրաստման կենտրոնները, որոնք առաջարկում են ոչխարների վարձույթ և արոտավայրերով զբոսանքներ, պահանջարկ ունեն։ Արվարձաններում և գյուղերում ապրող շները կարող են աշխատել կենդանիների կամ թռչնամսի փոքր խմբերի հետ։ Երբեմն սեփականատերերը նույնիսկ մի քանի ոչխար են գնում, որպեսզի իրենց շները կարողանան վայելել այն, ինչի համար նրանք ի սկզբանե բուծվել են^[10]^[11]։

Արագ սովորելու ունակության, ֆիզիկական ուժի, դիմացկունության, գիշատիչ վարքի համադրությունը Տիրոջ հանդեպ նվիրվածության և աշխատելու ցանկության հետ հանգեցրել է եվրոպական խոշոր հովիվների լայն օգտագործմանը մի շարք այլ քաղաքացիական և ռազմական աշխատանքների համար։ Սրանք ամենատարածված ոստիկանական և ռազմական շներն են, որոնք օգտագործվում են անվտանգության, որոնողափրկարարական և այլ տեսակի ծառայությունների մեջ^[6]^[12]։ Ժամանակակից աշխարհը մարդկանց առջև նոր խնդիրներ է դնում, որոնք հաջողությամբ լուծվում են շների օգնությամբ։ Օրինակ ՝ Միացյալ Նահանգներում օրենքով պաշտպանված սագերը հաճախ լուրջ խնդիրներ են առաջացնում կյանքի և աշխատանքի համար։ Այստեղ Border Collies-ը և այլ արծիվ աչքերով հովիվ շները օգտագործվում են մշակաբույսերի, բնակելի տարածքների և հանգստի գոտիների, զբոսայգիների, լողափերի, գոլֆի խաղադաշտերի և, առաջին հերթին, օդանավակայանների պարեկության համար։ Օրվա ընթացքում մի քանի անգամ շրջելով պարեկային տարածքում ՝ շները սագերին ստիպում են բնակություն հաստատել այն վայրերում, որտեղ նրանք ավելի քիչ դժվարություններ են առաջացնում, մինչդեռ բնությանը վնաս չի հասցվում։ Բացի այդ, շները կարող են նաև պաշտպանել իրենց ընտանի կենդանիներին ՝ առանց նրանց վնասելու^[13]։

Բոլոր հովվաշները բնական մարզիկներ են։ Նրանց ֆիզիկական և մտավոր գործունեության բարձր անհրաժեշտությունը կարող է լրացվել ոչ միայն արածեցմամբ, այլև շների սպորտի այլ տեսակներով։ Սահմանապահ Կոլլիսը, որպես ակնառու մարզական որակների տեր, բելգիական հովվաշները, ավստրալական հովվաշները մշտապես առաջատար դիրքեր են զբաղեցնում ճարպկության, ֆլայբոլի, ֆրիսբիի, շների պարերի, հնազանդության մեջ։ Միևնույն ժամանակ, ծառայողական, սպորտային և ցուցադրական շների մոտ, որոնք չեն շփվում անասունների հետ, հովվի բնազդը աստիճանաբար թուլանում է^[6]^[10]։

Մրցակցային անասնապահություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շների մրցակցային սպորտաձևը, որում հովիվ շները կենդանիներին տեղափոխում են դաշտի, ցանկապատերի, դարպասների կամ պարիսպների միջով, ինչպես հրահանգում են իրենց մարզիչները, կոչվում է հովիվ շների փորձարկում, հովվաշան փորձարկում կամ անասնապահության փորձարկում ՝ կախված տեղանքից^[14]։ Նման գործողությունները հատկապես կապված են Լեռնային ֆերմերային տարածքների հետ, որտեղ ոչխարները լայնորեն արածում են գործնականում պարսպապատ հողերում։ Այս փորձարկումները տարածված են Միացյալ Թագավորությունում, Իռլանդիայում, Հարավային Աֆրիկայում, Չիլիում, Կանադայում, ԱՄՆ-ում, Ավստրալիայում, Նոր Զելանդիայում^[15] և այլ ֆերմերային երկրներում, և երբեմն նույնիսկ հեռարձակվում են Փրայմ Թայմ հեռուստատեսությամբ^[16]։

ԱՄՆ-ում կանոնավոր միջոցառումներ են անցկացվում Միացյալ Նահանգների Border Collie handlers Association-ի, ամերիկյան Ավստրալիական հովիվների ակումբի, Ամերիկյան բուծարանների ակումբի և այլնի կողմից^[4]։

Working Shepherd-ի գնի համաշխարհային ռեկորդը գերազանցվել է 2011 թվականի փետրվարին Անգլիայի Սկիպտոն շուկայի աճուրդում ՝ 6,300 դոլարով (10,270 դոլար) Դյուի Ֆանի համար։ Նախորդ ռեկորդը կազմում էր 5,145 Ֆունտ ստեռլինգ (8,390 դոլար)^[17]։

Հովիվ շան հիմնական հրամաններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մոտ արի կամ ուղղակի մոտ - քայլեք ձախ կողմում կամ շրջեք դրանք ժամացույցի սլաքի ուղղությամբ։
Քայլիր դեպի ինձ, կամ պարզապես հեռացիր, կամ մի կողմ ՝ քայլիր հոսքի աջ կողմում, կամ շրջիր նրանց ժամացույցի սլաքի հակառակ ուղղությամբ:
Կանգնել- կանգ առնելն է, չնայած երբ մեղմ է ասվում, կարող է նաև նշանակել պարզապես դանդաղեցում։
Սպասեք, (պառկեք), նստեք կամ մնացեք-կանգ առեք, բայց մնացեք այդ ձևով հետույքի վրա․ մի շարժեք հեռանալիս։
Կայուն կամ ժամանակատար- դանդաղեցնել.
Ձուլում - նախիրը հավաքել խմբի մեջ։ Լավ աշխատող շները ձուլվելու են մեծ տարածքում։ Դա հրաման չէ, այլ հատկանիշ:
Գտնել-նախիրի որոնում։ Լավ շունը կպահպանի նախիրը մինչև հովվի ժամանումը։ Ոմանք հաչելու են, երբ նախիրը հայտնաբերվի։
Հեռացեք կամ հետ գնացեք - հեռացեք ինվենտարից։ Օգտագործվում է այն ժամանակ, երբ շունը շատ մոտ է աշխատում ինվենտարին՝ պոտենցիալ սթրես առաջացնելով գույքագրման վրա։
Հեռու մնալ կամ հեռու պահել-օգտագործվում է որոշ մարզիչների կողմից որպես ուղղություն և հեռավորություն ոչխարներից։
Պահել-անասուններին պահել այնտեղ, որտեղ նրանք գտնվում են:.
Հաչել կամ բարձրաձայն խոսել-հաչել անասունների վրա։ Օգտակար է, երբ ավելի շատ ուժ է պահանջվում և սովորաբար անհրաժեշտ չէ խոշոր եղջերավոր անասունների և ոչխարների մշակման համար։
Հետադարձ հայացք - վերադառնալ բաց թողնված կենդանու համար։ Օգտագործվում է նաև գոմի հասնելու ավարտից և հոտի կամ ոչխարների հոտի հետ վերամիավորվելուց հետո։
Այստեղ կամ այստեղ - անցեք տուփի ճեղքի միջով։ Օգտագործվում է ֆոնդային բաժանման ժամանակ։
Մոտեցեք, քայլեք առաջ կամ պարզապես քայլեք ՝ մոտեցեք ապրանքին։
Սա բավական է. դադարեցրեք աշխատանքը և վերադարցեք բեռնաթափման։

Այս հրամանները կարող են նշվել ձեռքի շարժումով, սուլիչով կամ ձայնով։ Կան բազմաթիվ այլ հրամաններ, որոնք նույնպես օգտագործվում են անասունների հետ գործ ունենալիս և դրանից դուրս ընդհանուր օգտագործման մեջ։ Հովիվ շների հրամանները սովորաբար ուսուցանվում են ՝ օգտագործելով անասուններին որպես գործողության եղանակ։ Քաղաքային սեփականատերերը, ովքեր անասունների հասանելիություն չունեն, կարող են հիմնական հրամանները սովորեցնել հովվաշների խաղերի միջոցով^[4]։

Սրանք օգտագործված միակ հրամանները չեն. կան բազմաթիվ այլ տարբերակեր։ Սուլիչներ օգտագործելիս յուրաքանչյուր առանձին շուն սովորաբար ունի իր հրամանների շարքը ՝ խառնաշփոթությունից խուսափելու համար, երբ միաժամանակ աշխատում են բազմաթիվ շների հետ։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Renna, Christine Hartnagle (2008). Herding Dogs: Selection and Training the Working Farm Dog. Kennel Club Books (KCB). ISBN 978-1-59378-737-0.
↑ Hartnagle, Jeanne Joy. Herding I, II, III. Canine Training Systems (CTS).
↑ "Heading dogs, huntaways and all-purpose dogs", Te Ara
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 Hartnagle-Taylor, Jeanne Joy; Taylor, Ty (2010). Stockdog Savvy. Alpine Publications. ISBN 978-1-57779-106-5.
↑ "DOGS, WORKING", 1966, An Encyclopaedia of New Zealand
↑ ^6,0 ^6,1 ^6,2 ^6,3 ^6,4 Hancock, David (2014 թ․ օգոստոսի 31). Dogs of the Shepherds: A Review of the Pastoral Breeds (անգլերեն). Crowood. ISBN 978-1-84797-809-7.
↑ ^7,0 ^7,1 Grandin, Temple (2007). Livestock Handling and Transport (անգլերեն). CABI. ISBN 978-1-84593-220-6.
↑ ^8,0 ^8,1 Serpell, James; Serpell, Professor of Humane Ethics & Animal Welfare James; Barrett, Priscilla (1995 թ․ սեպտեմբերի 21). The Domestic Dog: Its Evolution, Behaviour and Interactions with People (անգլերեն). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-42537-7.
↑ Arnott, E.; Early, J.; Wade, C.; McGreevy, P. (2014 թ․ մայիսի 1). «Estimating the Economic Value of Australian Stock Herding Dogs». Sport and Working Animal Welfare Collection. 23 (2): 189–197. doi:10.7120/09627286.23.2.189.
↑ ^10,0 ^10,1 Hartnagle-Taylor, Jeanne Joy; Taylor, Ty (2019 թ․ մայիսի 17). Stockdog Savvy (անգլերեն). Dogwise Publishing. ISBN 978-1-61781-251-4.
↑ Renna, Christine Hartnagle (2012 թ․ ապրիլի 10). Herding Dogs: Selecting and Training the Working Farm Dog (անգլերեն). Fox Chapel Publishing. ISBN 978-1-59378-653-3.
↑ «Nordic Herding Dogs». Canine Chronicle (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2021 թ․ հոկտեմբերի 26-ին.
↑ Gompper, Matthew E. (2013 թ․ հոկտեմբերի 17). Free-Ranging Dogs and Wildlife Conservation (անգլերեն). OUP Oxford. ISBN 978-0-19-164011-7.
↑ United States Border Collie Handler's Association events are referred to as sheepdog trials or cowdog trials. Australian Shepherd Club of America trials are referred to as stockdog trials. Competitions sponsored by the American Kennel Club AKC are known as herding events.
↑ "New Zealanders began this unusual sport ... in 1889" An Encyclopedia of New Zealand, 1966
↑ "A Dog's Show", 1981, TVNZ
↑ World record price broken again at Skipton working dogs sale. pdf(չաշխատող հղում)

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Հովվաշներ կատեգորիայում։

[Hartnagle-Renna-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Renna, Christine Hartnagle (2008). Herding Dogs: Selection and Training the Working Farm Dog. Kennel Club Books (KCB). ISBN 978-1-59378-737-0.

[Hartnagle-2] Hartnagle, Jeanne Joy. Herding I, II, III. Canine Training Systems (CTS).

[3] "Heading dogs, huntaways and all-purpose dogs", Te Ara

[Taylor_and_Hartnagle-Taylor-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 Hartnagle-Taylor, Jeanne Joy; Taylor, Ty (2010). Stockdog Savvy. Alpine Publications. ISBN 978-1-57779-106-5.

[5] "DOGS, WORKING", 1966, An Encyclopaedia of New Zealand

[:4-6] 6,0 ^6,1 ^6,2 ^6,3 ^6,4 Hancock, David (2014 թ․ օգոստոսի 31). Dogs of the Shepherds: A Review of the Pastoral Breeds (անգլերեն). Crowood. ISBN 978-1-84797-809-7.

[:1-7] 7,0 ^7,1 Grandin, Temple (2007). Livestock Handling and Transport (անգլերեն). CABI. ISBN 978-1-84593-220-6.

[:2-8] 8,0 ^8,1 Serpell, James; Serpell, Professor of Humane Ethics & Animal Welfare James; Barrett, Priscilla (1995 թ․ սեպտեմբերի 21). The Domestic Dog: Its Evolution, Behaviour and Interactions with People (անգլերեն). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-42537-7.

[9] Arnott, E.; Early, J.; Wade, C.; McGreevy, P. (2014 թ․ մայիսի 1). «Estimating the Economic Value of Australian Stock Herding Dogs». Sport and Working Animal Welfare Collection. 23 (2): 189–197. doi:10.7120/09627286.23.2.189.

[:3-10] 10,0 ^10,1 Hartnagle-Taylor, Jeanne Joy; Taylor, Ty (2019 թ․ մայիսի 17). Stockdog Savvy (անգլերեն). Dogwise Publishing. ISBN 978-1-61781-251-4.

[11] Renna, Christine Hartnagle (2012 թ․ ապրիլի 10). Herding Dogs: Selecting and Training the Working Farm Dog (անգլերեն). Fox Chapel Publishing. ISBN 978-1-59378-653-3.

[12] «Nordic Herding Dogs». Canine Chronicle (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2021 թ․ հոկտեմբերի 26-ին.

[13] Gompper, Matthew E. (2013 թ․ հոկտեմբերի 17). Free-Ranging Dogs and Wildlife Conservation (անգլերեն). OUP Oxford. ISBN 978-0-19-164011-7.

[14] United States Border Collie Handler's Association events are referred to as sheepdog trials or cowdog trials. Australian Shepherd Club of America trials are referred to as stockdog trials. Competitions sponsored by the American Kennel Club AKC are known as herding events.

[15] "New Zealanders began this unusual sport ... in 1889" An Encyclopedia of New Zealand, 1966

[16] "A Dog's Show", 1981, TVNZ

[17] World record price broken again at Skipton working dogs sale. pdf(չաշխատող հղում)

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]