Լուսինը դիցաբանության մեջ, լուսնի և լուսնային փուլերի մասին առասպելներ։ Կապված է աստրալ առասպելների հետ, նախ և առաջ սոլյար (արևային) առասպելների հետ. լուսինը և արևը իրար հետ կազմում են երկանդամ հակադրության հակառակ կողմեր, որը հատուկ է դիցաբանական գիտակցությանը (վերև-ներքև, տղամարդ-կին, կենդանի-անկենդան)[1]։ Հին չինական բնափիլիսոփայության մեջ պասիվ, մութ, կանացի ինը կապված է լուսնի հետ, իսկ ակտիվ, պայծառ, տղամարդկային յանը կապված է արևի հետ։ Սովորաբար լուսինը կապվում է բացասական սկզբի հետ, բայց հանդիպում են նաև բացառություններ. այսպես՝ դահոմեյյան դիցաբանության մեջ երրորդության լուսնային մասը (Մավու) երկմիաբան է Արարիչ-Մավու-Լիզայի հետ և տիրում է գիշերվան, գիտելիքին, ուրախությանը, իսկ արևայինը՝ Լիզան՝ օրվան, ուժին ու աշխատանքին[1]։
Լուսնի հետ կապված դիցաբանական ամենատարածված մոտիվները վերաբերում են պատճառագիտական պատմություններին, որոնք բացատրում էին հենց լուսնի ծագումը, լուսնային փուլերի, լուսնի հետքերի առաջացումը և այլն։ Հնդեվրոպական, սիբիրյան և հնդկական դիցաբանական համակարգերում կարևոր տեղ են զբաղեցնում արևի և լուսնի երկնային ամուսնությունները[2]։ Լուսինը այդ պատմություններում կարող էր հանդես գալ ինչպես կին, այնպես էլ տղամարդ (վերջին տարբերակը գերակշռում է Սիբիրի ազգերի մոտ, և հավանաբար, հնագույն ցեղերից շատերի մոտ)[1]): Այդ պատճառագիտական առասպելը միաժամանակ հանդես է գալիս նաև որպես լուսնային փուլերի ծագումը բացատրող. բալթիական դիցաբանության մեջ Պերկունասը սրով կտրում է Լուսնին՝ արևին դավաճանելու համար։ Սիբիրում հաճախ է հանդիպում հետևյալ պատմությունը. Լուսինը իջնում է երկրի վրա, որտեղ նրա բռնում է չար կախարդը՝ խթոնիկ աստվածուհին։ Արևը գալիս է նրան օգնության և փորձում է փրկել նրան կախարդից, բայց կախարդը այնքան ամուր էր բռնել, որ Լուսինը բաժանվել է երկու մասի[1]։ Հրեշային արարածների կողմից լուսնի կիսելը կամ խժռելը ևս շատ տարածված է, որով բացատրվում էր ինչպես լուսնային փուլերի, նաև լուսնի խավարման երևույթները։
«Մեռնող» և «հարություն առնող» լուսնի կերպարները կապված են լուսնի մահվան մասին առասպելների հետ։ Բազմաթիվ հնագույն ժողովուրդների մեջ եղել է այն պատկերացումը, որ հնում մարդիկ մահացել են և կրկին հարություն առել, ինչպես լուսինը, սակայն հետագայում ինչ-որ բան զրկել է մարդկանց այդ շնորհից։ Ավստրալիական արանդա ցեղը ունեցել է հետևյալ առասպելը. հին ժամանակներում ապրելիս է եղել պարկամկան տոտեմի մարդ, որը մահացել և թաղվել է, բայց շուտով դուրս է եկել գերեզմանից տղայի կերպարով. նա անընդհատ մահանում ու վերակենդանանում էր երկնքում[3]։
Շատ ժողովուրդներ ունեն հատուկ առասպելներ լուսնի ծագման մասին։ Շատ հաճախ դրանք այդտեղ մեկնաբանվում են որպես լուսին դարձած մարդ, սովորաբար՝ լծակով ու դույլերով կին (նիվխեր, թաթարներ, հնարավոր է սկանդինավներ)[1]։ Հաճախ մարդը լուսին է դառնում որպես պատիժ (թաթարների մոտ «հիմար կինը», Կայենը ապոկրիֆիկ պատմություններում և այլն)[4]։ Ասիական ավանդույթներում լուսնի հետքերը մեկնաբանվում են որպես «լուսնային ճագար» կամ «նապաստակ», իսկ Հարավային Ամերիկայի, Հարավարևելյան Ասիայի, Ավստրալիայի և Հյուսիսային Ամերիկայի ժողովուրդներում մեկնաբանվում են որպես վերքեր, կեղտ և ներկ լուսնի երեսին[5]։ Զարգացած դիցաբանություններում լուսնի շնչավոր երևույթի հայտնվելուն զուգահեռ ի հայտ են եկել մարդանման աստվածություններ, որոնք մարմնավորել են լուսնին։ Նորհեթանոսական կրոններում լուսինը համարվել է եռադեմ աստծո մարմնավորումը։
