Թրմելու թեյնիկ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Ճենապակե ջնարակված թմրելու թեյնիկ
Ապակե թեյնիկ` անանուխի թերթիկներով, Կաշգար, Սինծիան, Չինաստան
Մարոկկոական թեյնիկ
Կորեական հնագույն թեյնիկ

Թրմելու թեյնիկ, թեյնիկ` թեյի թրմելու համար։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թրմելու թեյնիկներն ամենայն հավանականությամբ ծագել են ճենապակե փոքրիկ կաթսաներից, անմիջական նախորդները եղել են անոթները, որոնց մեջ լցվել է թեյի փոշին ու դրա վրա ավելացվել է տաք ջուրը։ Թրմված թեյը հետո լցվել է ըմպելու համար նախատեսված այլ անոթների մեջ։ Այս պարզեցված գործընթացը կիրառվել է Չինաստանում արդեն մեր թվարկության առաջին դարում, Թան և Սուն դինաստիաների ժամանակ[1]. Творческий элемент при создании заварного чайника состоял в добавлении носика[2]: Թեյնիկների անհրաժեշտությունը ծագել է լայնատերև թեյին անցնելուց հետո, որն առաջացել է 14-րդ դարի վերջին, Մին դինաստիայի ժամանակ։ Հետազոտողները տարակարծիք են թրմելու թեյնիկների առաջացման ժամկետների հարցում։ Նշվում է թե՛ 16-րդ դարը[3], թե ավել վաղ ժամանակներ, Յուան դինաստիայի ժամանակաշրջանը։

Թրման թեյնիկի` մեր օրեր հասած ամենահին օրինակը պահվում է Հոնկոնգի Թեյի պարագաների թանգարանում[4]։ Թեյը Մեծ Բրիտանիա է հասել այն ժամանակ, երբ Չինաստանում ընդունված էր լայնատերև թեյը թրմել թեյնիկի մեջ, այդ պատճառով այս մեթոդը Եվրոպայում ավանդական է համարվում։ Սև թեյն ավելի լավ էր դիմանում տեղափոխմանը և ջրի բարձր ջերմաստիճան էր պահանջում թրմելու համար, այստեղից էլ գալիս է թեյը եռման ջրով թրմելու բրիտանական սովորույթը[5]։

Կիրառման սովորույթներ տարբեր ազգերի մոտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թեյի ռուսական ավանդական[6] «գոլորշով մատուցման» դեպքում սեղանին դրվում է երկու անոթ[7]` թրմելու թեյնիկը` թունդ թեյի հետ և եռման ջրի ամանը։ Միևնույն ժամանակ եռման ջուրը լցվում է կամ եռման թեյնիկի, կամ` ինքնաեռի մեջ[8], բաժակի մեջ լցվում է քիչ քանակությամբ թուրմ, որի վրա ավելացվում է եռման ջուրը։

Երկու թեյնիկներով նմանատիպ մեթոդ է կիրառվում նաև Թուրքիայում[9]։

Թրմելու և եռման ջրի առանձին թեյնիկ օգտագորելու պատճառներից մեկն այն է, որ մեկ անգամ թուրմ պատրաստելով` հնարավոր լինի տարբեր թնդության թեյ պատրաստել թեյախմության տարբեր մասնակիցների համար։ Թեյախմության շատ այլ մշակույթներում թրմված թեյը լցվում է անմիջապես թրմելու թեյնիկից։ Օրինակ, այդպես անում են Մեծ Բրիտանիայում` թեյի վրա կաթ ավելացնելով[5]։

Կառուցվածք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արտաքին պատկերներ
Էլեկտրական և թրմելու համալիր թեյնիկի տարբերակ` տաքացվող տակդիրով

Թեյնիկի կառուցվածքի մեջ կարող է լինել մաղ` թեյի թերթիկները մաղելու համար։ Գոյություն ունի նաև թեյի մաղիկ, որն օգտագործվում է որպես առանձին իր կամ կախվում է թրմելու թեյնիկի պռունկից։ Թուրմի ջերմաստիճանը բարձր պահելու համար ավանդաբար օգտագործվում է թեյնիկի համար գործած կտոր կամ տակդիր` մոմով։ Տաքացնել կարելի է նաև որոշ էլեկտրական թեյնիկների դեպքում, որոնք թողարկվում են թրմելու թեյնիկների հետ[10]։ Թուրքիայում թուրմը տաքացնելու և խոհանոցում տեղ խնայելու համար արտադրվում է երկհարկ թեյնիկ[9]։

Թրմելու թեյնիկները հաճախ արտադրվում են նաև թեյի սպասքի հետ։ Ջեսիկա Ռոուսոնը թեյի սպասքի պատմությունը կապում է ծայրահեղ դեպքում Յուանի դինաստիայի հետ[11]։

  • Ինքնաեռում գլխանոց է նախատեսվում`թուրմը տաք վիճակում պահելու համար
    Ինքնաեռում գլխանոց է նախատեսվում`թուրմը տաք վիճակում պահելու համար
  • Թուրքական երկհարկանի էլեկտրական թեյնիկ` մետաղական կորպուսով
    Թուրքական երկհարկանի էլեկտրական թեյնիկ` մետաղական կորպուսով
  • Հախճապակե և ապակե թեյնիկներ` տաքացնող տակդիրներով
    Հախճապակե և ապակե թեյնիկներ` տաքացնող տակդիրներով
  • Թրմելու ժամանակակից ապակե թեյնիկի տարբերակ` մաղով
    Թրմելու ժամանակակից ապակե թեյնիկի տարբերակ` մաղով
  • Կավե ջնարակված թեյնիկ[12]
    Կավե ջնարակված թեյնիկ[12]
  • Ջնարակված կավե կյուսյու` կողային բռնակով
    Ջնարակված կավե կյուսյու` կողային բռնակով

Թրմելու այլընտրանքային մեթոդներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գոյություն առանց թեյնի ունեն թեյ թրմելու բազմաթիվ մեթոդներ։ Օրինակ, չինացիների մեծ մասը օգտագործում է կափարիչով փոքրիկ բաժակը, որի մեջ լցվում է ոչ շատ տաք ջուր և ավելացվում այնքան, քանի դեռ թեյը պահպանել է իր բույրը[5]։ Թեյը կարելի է թրմել անմիջականորեն բաժակի մեջ` օգտագործելով թեյի փաթեթ։

19-րդ դարից սկսած թողարկվում են թեյեփներ, որոնք աշխատում են թայմերով։ Գործում են կաթիլային սրճեփի սկզբունքով։ 1933 թվականից թեյեփները էլեկտրական են դարձել[13]։

Թողարկվում են էլեկտրաթեյնիկների մոդելներ, որը հնարավորություն է տալիս թեյը թրմել անմիջապես թեյնիկի կոլբայում, որտեղ եռացել է ջուրը[14]։

Արվեստում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արտաքին պատկերներ
Մալևիչի թեյնիկը և երկու կիսաբաժակները
Դեկորատիվ կերամիկական թեյնիկ` գժելյան նշումով
Ֆաբերժեի ոսկերչական աշխատանքը` թրմելու փոքրիկ թեյնիկի տեքսով, Քլիվլենդի գեղարվեստի թանգարանի ցուցանմուշներից: 1886-1896 թվականներ, բավենիտ, ոսկի[15]

Հաճախ թրմելու թեյնիկները հիմնական գործառութային նշանակությունից բացի դեկորատիվ-կիրառական արվեստի նմուշներ են։ Որոշ թեյնիկներ հավաքորդության առարկա են, թանգարանների նմուշներ և ինտերիերի դեկորատիվ տարրեր։

Թրմելու թեյնիկը դիզայներների ստեղծագործության տարածված օբյեկտ է, քանի որ նյութի, ձևի, կառուցվածքի ու գործառույթի` ստեղծագրոծական ներշնչանքի համար անհրաժեշտ խառնուրդ է։ Սեփական թեյնիկի ստեղծումը կերամիկայի հետ աշխատող նկարչի համար «ընդունման» ինքնատիպ ծես է[16]։ Թրմելու թեյնիկին անդրադարձել են հայտնի վարպետներ. հեղափոխությունից շատ չանցած, 1923 թվականին Կազիմիր Մալևիչը Պետրոգրադի Ճենապակու պետական գործարանում ստեղծել է թեյի սպասքի իր` զարդարված տարբերակը` քարոզչականի հետ[17][18]։ Թեյնիկը շոգեքարշի սուպրեմատիստական տեսքով է[17] և նախատեսված էր ոչ թե կենցաղային օգտագործման, այլ` արտահանման համար[18]։ Այն «ոչ թե հենց թեյնիկ էր», այլ` «թեյնիկի գաղափար»[19]։ Ճենապակու կայսերական գործարանը Մալևիչի մոդելով թեյնիկներ թողարկում է մինչև օրս[20]։ Թեյնիկները մշակութային այն գործերից են, որոնք արվեստաբանին դժվար կացության մեջ են դնում. որտեղ է ավարտվում կիրառական արվեստի նմուշը և սկսվում ամենօրյա ապրանքը։ Արդյո՞ք պետք է հաշվի առնել գինը, ստեղծողի` գեղարվեստական վարպետության բացակայությունը, պատրաստման մեթոդը[21]։ Դիզայներական հեղինակային թեյնիկները պատրաստվում են մարդկանց կամ կենդանիների արձանիկների, այլ առարկաների տեսքով, տարբեր ձևերով, տարատեսակ զարդարանքներով ու նկարներով[22][23], այդ թվում` սեռական թեմատիկայով[24]։

Այսպես, Բաուհաուզի դիզայներները փորձել են առարկայի գեղեցկությունն արտահայտել ձևի ու գույնի միջոցով` խուսափելով զարդարանքներից։ Մ. Բրանդտը մոտավորապես 1924 թվականին ստեղծել է այս դպրոցի առավել հայտնի առարկաներից մեկը` կիսաշրջանի տեքսով թրմելու արույրե փոքրիկ թեյնիկ` արծաթե և էբոնե փայտից բռնակներով։ Ուղղահայաց սև բռնակը հակադրություն է ստեղծում թեյնիկի փայլուն կառուցվածքի հետ, կափարիչը կենտրոնից այն կողմ է, ինչի շնորհիվ թուրմը չի թափվում թեյնիկը թեքելու ժամանակ[25]։ Թեյնիկից շատ չի պատրաստվել, փոքրաթիվ օրիգինալ օրինակները վաճառվում են կոլեկցիոներների կողմից աճուրդներում, «MT 49» մոդելի օրինակներից մեկը 2007 թվականին վաճառվել է 361.000 դոլարով[26]։

Դիզայներական թեյնիկների մի քանի օրինակներ.

  • Հեղ.` Մ. Բրանդտ, 1924, «MT 49» մոդել[27]
    Հեղ.` Մ. Բրանդտ, 1924, «MT 49» մոդել[27]
  • Հեղ.` Թուն Մատտեո, 1982, ջնարակված կերամիկա, «Pelicanus Bellicosus»[28] «Larus marinus» մոդելի թրմելու թեյնիկներ[29]
    Հեղ.` Թուն Մատտեո, 1982, ջնարակված կերամիկա, «Pelicanus Bellicosus»[28] «Larus marinus» մոդելի թրմելու թեյնիկներ[29]
  • Հեղ.` Ք. Դրեսսեր, 1879, արժաթ, էբենյան ծառ, Մոնրեալի գեղարվեստի թանգարան
    Հեղ.` Ք. Դրեսսեր, 1879, արժաթ, էբենյան ծառ, Մոնրեալի գեղարվեստի թանգարան
  • Հեղ.` Սինգե Պերսոն Մելին, 2004, անագ, մրտի տերևների տեսքով, նվիրված է Svenskt Tenn-ի հիմնադրին
    Հեղ.` Սինգե Պերսոն Մելին, 2004, անագ, մրտի տերևների տեսքով, նվիրված է Svenskt Tenn-ի հիմնադրին
  • Հեղինակն անհայտ է, իսինյան թեյնիկ, 1765-1835 թվականներ, Օնտարիոյի արքայական թանգարան
    Հեղինակն անհայտ է, իսինյան թեյնիկ, 1765-1835 թվականներ, Օնտարիոյի արքայական թանգարան
Թրմելու թեյնիկ «Կնոջ դիմանկարը» կտավի վրա, մոտ. 1773 թվական, անհայտ հեղինակ, Ֆրիդրիխսֆելդե պալատի հավաքածուից

Թեյնիկը ոգեշնչել է նաև ոչ տեսողական արվեստի ներկայացուցիչներին. արդեն 1840 թվականին Ջ. Բեյլին բանաստեղծական ուղերձ է գրել` նվիրված թեյնիկին[30]։

Թրմելու թեյնիկներ են հանդիպում նաև կերպարվեստում[31]։ Յուտայի թեյնիկը դարձել է համակարգչային եռաչափ գրաֆիկայի առաջին չափանիշային առարկաներից մեկը[32][33]։

Թրմելու թեյնիկները հայտնվել են նաև Գինեսի ռեկորդների գրքում։ Այսպես, 4 մետր բարձրության, 2.58 մետր տրամագծով և 1.2 տոննա կշռող թեյնիկը պատրաստվել է Մարոկկոյում, 2016 թվականին, «Sultan Tea»-ի պատվերով, դրա մեջ եփվել է 1500 լիտր թեյ և ավելացվել է 3 կգ անանուխ[34]։ Ամենաթանկ թեյնիկը գնահատվել է 2016 թվականին, արժեքը կազմել է 3.000.000 դոլար, ունի անհատական անվանում` «Էգոիստ»։ Այն պատրաստվել է Իտալիայում, «Newby Teas»-ի սեփականատիրոջ պատվերով, ոսկերիչ Ֆ. Սկավիայի կողմից։ Պատրաստված է ոսկուց և արժաթից, զարդարված է 1658 ադամանդներով և ռուբիններով, թեյնիկի պոչը պատրաստվել է մամոնտի գտածո ժանիքից, կափարիչի բռնակը ևս ռուբինից է։ Այն նախատեսված է մեկ բաժին թեյի համար (այստեղից էլ` անվանումը), գտնվում է «Սեթհիա հիմնադրամի» անձնական հավաքածուում, «Չիրտա» մասնավոր հավաքածուի ցուցանմուշ է[35])[36][37]:

Շատրվան հուշարձան Տհայնգուեն քաղաքում

Թեյնիկները արտացոլում են գտել նաև շենքերի ճարտարապետական դիզայնում[38]։ Այսպես, 2010 թվականին[39] Մեյթանում կառուցվել է «Թեյի մշակույթի թանգարան», որն ուներ բաժակով կավե թեյնիկի տեսք` 73.8 մ բարձրությամբ և 24 մ տրամագծով[40][41]։ 2014 թվականին[42] Վուքսիում կառուցվել է «Վանդայի մշակութային զբոսաշրջության ցուցահանդեսի կենտրոնի» շենքը, որը կավե թեյնիկի տեքսով էր, ուներ 39 մետր բարձրություն և 50 մետր տրամագիծ[43][44]։ Այն դարձել է քաղաքի զբոսաշրջային ծրագրի մի մասը[45]։ Կան թրմելու թեյնիկի տեսքով նաև այլ ոչ մեծ մասնավոր շինություններ, ինչպես նաև` ճարտարապետական կոմպոզիցիաներ, որոնք որոշ դեպքերում ներկայացնում են աբսուրդի ճարտարապետություն[46]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Bret Hinsch. The Rise of Tea Culture in China: The Invention of the Individual. Rowman & Littlefield, 2015. С. 21.
  2. ↑ Gabora, L., Kauffman, S. Toward an evolutionary-predictive foundation for creativity // Psychonomics Bulletin Rev 23, 632–639 (2016). doi:10.3758/s13423-015-0925-1 (անգլ.)
  3. ↑ Harrison-Hall, Jessica. An introduction to Yixing Zisha stonewares. The International Asian Art Fair 2000 (1999). (անգլ.)
  4. ↑ Rousmaniere L. Collecting Teapots. — House of Collectibles, 2004. — 176 p.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Deadman, Peter. In Praise of Tea // Journal of Chinese Medicine 97 (2011). (անգլ.)
  6. ↑ Киркхэм, 2013, էջ 58
  7. ↑ Ногина А. А. Организация обслуживания на предприятиях общественного питания: Учебное пособие для бакалавров. Челябинск, изд-во ЗАО «Библиотека А. Миллера», 2018—136 с. ISBN 978-5-931620-87-9. С. 14.
  8. ↑ Ю. Короткова. Такой многоликий чай. Литрес, 2018. С. 66.
  9. ↑ 9,0 9,1 Timur, Şebnem, E. R. Özlem. The Limits of Culture as a Source of Product Innovation: The Case of Tea // Agrindustrial Design -1st International Product and Service Design Symposium and Exhibition on Agricultural Industries: Olive Oil, Wine and Design Proceedings, Izmir, 27-29 April 2005, Izmir: Izmir University of Economics, Department of Industrial Design, 2006. ISBN 975-8789-05-8 (անգլ.)
  10. ↑ Тандем для гурманов // Статья в № 2 от 2002 г. журнала «Наука и жизнь». С. 129. Д. Меркулов.
  11. ↑ Rawson, Jessica. Sets or Singletons? Uses of Chinese Ceramics: 10th-14th Centuries // Journal of Song-Yuan Studies 23 (1993): 71-94. (անգլ.)
  12. ↑ Капитан Очевидность о глиняных чайниках // Статья на портале «Всё о чае». А. Дмитращук.
  13. ↑ Stewart Ross. The First of Everything: A History of Human Invention, Innovation and Discovery. Michael O'Mara Books, 2019. (անգլ.)
  14. ↑ Кипят и заваривают: 7 чайников с заварочными блоками // Краткая обзорная статья от 25.01.2017 г. «Ferra.ru».
  15. ↑ Miniature Teapot, 1886-96 // Краткая информация об изделии на сайте Художественного музея Кливленда.
  16. ↑ Seckler, Judy. On the Teapot Trail // Ceramics Art and Perception, No. 90, Dec 2012: 8-11.(անգլ.)
  17. ↑ 17,0 17,1 Lobanov-Rostovsky, Nina. [www.jstor.org/stable/1503986 Soviet Propaganda Porcelain] // The Journal of Decorative and Propaganda Arts, vol. 11, 1989, pp. 126—141.(անգլ.) С. 136.
  18. ↑ 18,0 18,1 Кумзерова Т. В. Работа супрематистов на Государственном фарфоровом заводе: основные этапы и концепции // Новое искусствознание. 2019. № 4.
  19. ↑ Лидия Андреева. Советский фарфор: 1920—1930 гг. Советский художник, 1975. С. 121.
  20. ↑ М. Орлова. Русский авангард подали к английскому столу // «Коммерсантъ С-Петербург» № 217 от 19.11.2004, стр. 4.
  21. ↑ Mary Douglas. When Is a Teapot Not a Teapot? // American Art , Vol. 21, No. 1 (Spring 2007), pp. 19-23. Smithsonian American Art Museum, 2007.(անգլ.)
  22. ↑ L. Ferrin Teapots Transformed: Exploration of an Object. // Мадисон: Guild Northlight, 2000. — 128 с., ил. ISBN 978-1-8931-6408-6.
  23. ↑ G. Clark. The Eccentric Teapot: Four Hundred Years of Invention // Нью-Йорк: Abbeville Press, 1989. — 120 с., ил. ISBN 978-0-8965-9923-9
  24. ↑ P. Mathieu. Sex Pots: Erotism in Ceramics // Нью-Джерси: Rutgers University Press, 2003. — 224 с., ил. ISBN 978-0-8135-3293-6. С. 47, 95-96, 156-157.
  25. ↑ Tea Infuser and Strainer // Музей Метрополитен(անգլ.)
  26. ↑ Alice Rawsthorn. The tale of a teapot and its creator // Нью-Йорк Таймс, 16 декабря 2007 года.(անգլ.)
  27. ↑ R. Schuldenfrei Luxury and modernism. Architecture and the object in Germany 1900-1933 // Принстон: Princeton University Press, 2018. — 336 с. ISBN 978-1-4008-9048-4. (С. 139 «Luxury objects»).
  28. ↑ Pelicanus Bellicosus teapot // Կարճ տեղեկություններ Վիկտորիայի ազգային պատկերասրահի կայքում: Երկու թեյնիկներն էլ պատրաստված են «Alessio Sarri Ceramiche»-ի կողմից.
  29. ↑ Larus marinus teapot // Краткие данные по изделию на сайте Национальной галереи Виктории.
  30. ↑ Stephen C. Behrendt. An Urn, A Teapot, and the Archeology of Romantic Reading // CEA Critic , WINTER 2005, Vol. 67, No. 2, pp. 1-14. The Johns Hopkins University Press, 2005.(անգլ.) С. 1.
  31. ↑ J. Street-Porter, T. Street-Porter. The British Teapot // Сидней:Angus & Robertson, 1981. — 128 с.
  32. ↑ Torrence, Ann. Martin Newell's original teapot. ACM SIGGRAPH 2006. (անգլ.)
  33. ↑ Crow, Frank. The origins of the teapot // IEEE Computer Graphics and Applications 7.1 (1987): 8-19. (անգլ.)
  34. ↑ Largest teapot // Статья на сайте рекордов Гиннеса.
  35. ↑ About the Chitra Collection // Сайт Коллекции чайных предметов Читра (описываемый чайник в разделе «collection», на 6 странице).
  36. ↑ Most valuable teapot // Статья на сайте рекордов Гиннеса.
  37. ↑ Чайник стоимостью $3 миллиона внесён в Книгу рекордов Гиннесса Արխիվացված 2021-01-08 Wayback Machine // Статья от 27.09.2016 г. «National Geographic Россия».
  38. ↑ Horrific architecture: Part 2 // Статья от 30.10.2014 г. «Building». I. Ijeh.
  39. ↑ Largest Teapot Monument — The Meitan Tea Museum sets world record // Статья от 04.11.2010 г. «World Record Academy».
  40. ↑ Чайный городок Мэйтань // Статья от 26.03.2018 г. «Международное радио Китая».
  41. ↑ 4 Global Museums with Novel Architecture // Статья от 30.06.2016 г. «Skyrise Cities». S. Varanasi.
  42. ↑ Top 10 ugliest buildings in China 2014 / 无锡万达文化旅游城展示中心 // Статья от 05.02.2015 г. «China.org.cn». Z. Junmian.
  43. ↑ Wuxi Wanda Cultural Tourism City Exhibition Center Opened Արխիվացված 2021-02-07 Wayback Machine // Статья от 25.05.2014 г. «aasarchitecture (global architecture archive)».
  44. ↑ China's strangest buildings, from pairs of pants to ping-pong bats // Статья от 23.10.2014 г. «The Guardian». O. Wainwright.
  45. ↑ Wuxi Wanda Exhibition Center // AlluringWorld.
  46. ↑ Локотко А. И. Архитектура: авангард, абсурд, фантастика // Минск: Беларуская навука, 2012. — 206 с., ил. ISBN 978-985-08-1477-7. С. 85-86.

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Kirkham P. Eva Zeisel: Life, Design, and Beauty. — Chronicle Books, 2013. — 256 p.
  • Савостьянова Евгения Вячеславовна. Где и как «живёт» чайник? // Современные проблемы сервиса и туризма. 2013. №2.
  • ГОСТ 28389-89. «Изделия фарфоровые и фаянсовые. Маркировка, упаковка, транспортирование и хранение».
  • 500 Teapots: Contemporary Explorations of a Timeless Design Lark Books, 2002. (անգլ.)
  • John Ayers, «From Cauldron to Teapot: The Evolution of Ceramic Tea Vessels in China» // Chinese Ceramic Tea Vessels. Hong Kong: Sunshine Press Limited, 1991. (անգլ.)
  • Насонова И. С. Советский фарфор: каталог с оценкой редкости // М.: Среди коллекционеров, 2008. — 479 с., ил. ISBN 978-5-9442-8057-2.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Թրմելու թեյնիկ» հոդվածին։
 ⛭ 
  Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Չափորոշչային վերահսկողություն
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Թրմելու_թեյնիկ&oldid=9000269» էջից