Jump to content

Դրագոման

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Ամեդեուս Ժոբերտը (ձախից) «Նապոլեոնի սիրելի արևելագիտության խորհրդականն էր և դրագոմանը»։ Նա Ֆինկենշտեյնի պալատում ուղեկցել է Պարսից դեսպանորդ Միրզա Մոհամմադ-Ռեզա Ղազվինին 1807 թվականի ապրիլի 27-ին Նապոլեոնի հետ հանդիպմանը ՝ Ֆինկենշտեյնի խաղաղության պայմանագիրը կնքելու համար[1]։
Էլիոթ Ուորբերթոնի կիսալուսնի և խաչի պատկերով ափսե, որը կոչվում է «Ճամբար Բաալբեկում»․ տիկինը և դրագոմանը առաջին պլանում։

Դրագոման, թարգմանիչ և պաշտոնական ուղեկից Մերձավոր Արևելքի թուրքախոս, արաբախոս և պարսկախոս պետությունների և եվրոպական դեսպանությունների, հյուպատոսությունների, փոխհյուպատոսությունների և առևտրի կենտրոնների միջև: Դրագոմանը պետք է տիրապետեր արաբերենին, պարսկերենին, թուրքերենին և եվրոպական լեզուներին։

Օսմանյան կայսրությունում դրագոմանները հիմնականում հունական համայնքի անդամներ էին, ովքեր ունեին զգալի լեզվական հմտություններ, քանի որ հունական առևտրային համայնքները զգալի բիզնես էին վարում Միջերկրական, Սև, Ատլանտյան և Հնդկական օվկիանոսների շուկաներում[2]։ Ավելի քիչ ներգրավված էին նաև միջազգային առևտրային կապեր ունեցող այլ համայնքներ, մասնավորապես՝ հայերը[2]։

Դրագոման Ջոզեֆ Շաար. Յուպիտերի տաճար, Բաալբեկ, 1891 թվական

Ստուգաբանություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արաբերեն այս բառը հնչում է «ترجمان » (թարջուման), թուրքերեն՝ «tercüman» (թերջուման)։ Բառը ծագում է սեմական չորս տառ արմատից՝ t-r-g-m, աքքադերենում այն հնչում է որպես «targumannu», դասական եթովպերեն՝ որպես «ትርጓም» (t-r-GW-m), իսկ արամեերենում՝ որպես «targemana»: Եբրայերենում տարբերակվում է «מתרגם» (մետարգեմա), որը նշանակում է գրավոր տեքստերի թարգմանիչ և «מתורגמן» (meturgeman), որը նշանակում է բանավոր խոսակցությունների կամ ելույթների թարգմանիչ: Վերջինս ակնհայտորեն ավելի սերտորեն կապված է նշված այլ լեզուների հետ, չնայած երկուսն էլ բխում են նույն սեմական արմատից: Ենթադրություններ կան այս տերմինի խեթական ծագման մասին

Միջին անգլերենում բառը հնչում է որպես դրագման, հին ֆրանսերենում՝ դեղեման, միջնադարյան լատիներենում՝ դրագումաննուս, միջին հունարենում՝ «δραγομάνος» (դրագումանոս)։ Ավելի ուշ եվրոպական տարբերակները ներառում են գերմանական trutzelmann, ֆրանսիական trucheman կամ truchement, իտալական turcimanno և իսպանական trujamán, trujimán և truchimán․ այս տարբերակները ցույց են տալիս թուրքերեն կամ արաբերեն «թուրջուման» բառը՝ տարբեր իմաստներով[3]։

Խորվաթիայի առաջին հետկոմունիստական նախագահ Ֆրանյո Տուջմանի ազգանունը ցույց է տալիս, որ նրա նախնիներից մեկը, հնարավոր է, դրագոման է եղել։

Թուրքական ավանդույթի համաձայն, դրագոմանի պաշտոնը հիշատակվում է Ռումի նախաօսմանյան Սուլթանության մեջ 13-րդ դարում Քեյքուբադ I-ի օրոք, երբ նշանակվեցին երկու դրագոմաններ և երկու թարգմանիչ գործավարներ[4]։

Օսմանյան կայսրությունում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Օսմանյան տարեգրություններում նշվում է, որ առաջին կայսերական դրագոման եղել է Լյութֆի փաշան, որը 1479 թվականին ուղարկվել է Վենետիկ՝ խաղաղության պայմանագիր կնքելու համար[4]։

Letter issued by Sultan Ahmed III assigning Nicola Danal Spiro as dragoman to Thomas Funck, Swedish envoyée to the Ottoman court.
Սուլթան Ահմեդ III-ի նամակը Նիկոլա Դարնել Սփիրոյին Օսմանյան արքունիքում շվեդ բանագնաց Թոմաս Ֆունկի դրագոման նշանակելու մասին:

Այս դիրքորոշումը հատուկ նշանակություն է ձեռք բերել Օսմանյան կայսրությունում, որտեղ դրագոմանների միջնորդական ծառայությունների պահանջարկը, ինչպես պնդում են, առաջացել է մուսուլման օսմանների կողմից ոչ մուսուլման ժողովուրդների լեզուները սովորելու դիմադրությունից: Այս պաշտոնը ներառում էր ինչպես դիվանագիտական, այնպես էլ լեզվական պարտականություններ, մասնավորապես՝ կապված նավահանգիստների հարաբերությունների հետ քրիստոնեական երկրների հետ, և այդպիսով որոշ դրագոմաններ սկսեցին վճռական դեր խաղալ Օսմանյան քաղաքականության մեջ: Այս մասնագիտության մեջ, ընդհանուր առմամբ, գերակշռում էին էթնիկ հույները, այդ թվում՝ առաջին Օսմանյան դրագոման Պանայոտիս Նիկուսիոսը, Սուլթանի դիվանի (կայսերական խորհրդի) պաշտոնական թարգմանիչը և նրա իրավահաջորդը՝ Ալեքսանդր Մավրոկորդատոսը: Բայց այս գերիշխանությունը փոխվեց 1821 թվականին՝ Հունաստանի անկախության պատերազմի բռնկմամբ։

1821 թվականին Գլխավոր դրագոման Կոնստանտին Մուրուզին մահապատժի ենթարկվեց անհավատարմության կասկածանքով, իսկ նրա իրավահաջորդ Ստավրակի Արիստարխիուսը հեռացվեց և աքսորվեց 1822 թվականին[5][6]։

Դրագոմաններն ազատվել են հարկերից[7]։

Սովորական դարձավ, որ Դանուբյան իշխանություններում (Մոլդովա և Վալախիա) Ֆանարիոտ տիրապետության տիրակալների մեծ մասը (մոտավորապես 1711-1821 թվականներին) նախկինում զբաղեցնում էին այս Օսմանյան պաշտոնը, ինչը նրանցից շատերին չէր խանգարում միանալ դավադրություններին, որոնք ուղղված էին այս տարածաշրջանում թուրքական տիրապետությունը տապալելուն:

Արևմտյան դրագոմաններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դրագոմանները կարևոր դեր են խաղացել 17-րդ և 18-րդ դարերում ամբողջ Լատինական Եվրոպայում իսլամական մշակույթի նկատմամբ լայն հետաքրքրության տարածման գործում: Նրանք ստացել են ակադեմիական լեզվի ուսուցում պարսկերեն, արաբերեն և թուրքերեն լեզուներով, քանի որ նրանք թարգմանիչներ, արձակագիրներ և հեղինակներ էին և շատ բաց էին Օսմանյան մշակույթի նյութական և նորաձև նրբությունների համար:

Որպես դիվանագիտության ոլորտում բարձր որակավորում ունեցող մասնագետների խումբ՝ նրանք աշխատանքի են ընդունվել եվրոպացիների կողմից դեսպանատներում և հյուպատոսություններում՝ ոչ միայն գրավոր թարգմանություններ կատարելով, այլև հաճախ հանդիպելով Օսմանյան կայսրության պաշտոնյաների հետ՝ իրենց գործատուի բացակայության պայմաններում: 18-րդ դարի Վենետիկի դեսպանը դրագոմաններին նկարագրեց որպես «լեզու, որը խոսում է, ականջ, որը լսում է, աչք, որը տեսնում է, ձեռք, որը տալիս է, ոգի, որը գործում է, և որից կարող է կախված լինել ցանկացած բանակցությունների կյանքն ու հաջողությունը»[8]։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. Hamilton, Alastair; Groot, Alexander H. de; Boogert, Maurits H. van den (2000). Friends and rivals in the East: studies in Anglo–Dutch relations in the Levant from the seventeenth to the early nineteenth century. BRILL. էջեր 230ff. ISBN 978-90-04-11854-6.
  2. 2,0 2,1 Quataert, Donald (2005). The Ottoman Empire, 1700-1922 (անգլերեն). Cambridge University Press. էջ 81. ISBN 978-0-521-83910-5.
  3. Young, George (1905). Corps de droit ottoman; recueil des codes, lois, règlements, ordonnances et actes les plus importants du droit intérieur, et d'études sur le droit coutumier de l'Empire ottoman (ֆրանսերեն). Vol. 1. Clarendon Press. էջ 244.
  4. 4,0 4,1 Mona Baker (9 December 2008). Routledge Encyclopedia of Translation Studies. Taylor & Francis. էջ 550. ISBN 978-0-415-36930-5. Վերցված է 22 September 2012-ին.
  5. Bosworth, C.E. (2012). «Tard̲j̲umān». In P. Bearman; Th. Bianquis; C.E. Bosworth; E. van Donzel; W.P. Heinrichs (eds.). Encyclopaedia of Islam (2nd ed.). Brill. doi:10.1163/1573-3912_islam_COM_1179.
  6. Lewis, Bernard (2002). What Went Wrong. Oxford University Press. էջեր 44–45. ISBN 978-0-06-051605-5.
  7. e.g. Responsa Dvar Moshe, no. 48, p. 48d [1]; Responsa Nishmat Hayyim, no. 7, p. 20b [2]; Responsa Ro'ei Yisrael, no. 5, p. 20b [3]; Responsa Tzror haKesef, no. 10, p. 59b. [4] The latter invalidated a governmental decree that they be taxed, because it contradicted international treaties.
  8. Zecevic, Selma (2014). «Translating Ottoman Justice: Ragusan Dragomans as Interpreters of Ottoman Law». Islamic Law and Society. 21 (4): 388–418. doi:10.1163/15685195-00214p03.

Գրականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Bernard Lewis, From Babel to Dragomans: Interpreting the Middle East, Oxford University Press, London and New York, 2004
  • Philip Mansel, "Viziers and Dragomans," in Constantinople: City of the World's Desire 1453–1924, London, 1995. pp. 133–162
  • Marie de Testa, Antoine Gautier, "Drogmans et diplomates européens auprès de la Porte Ottomane", in Analecta Isisiana, vol. lxxi, Les Éditions ISIS, Istanbul, 2003
  • Frédéric Hitzel (ed.), Istanbul et les langues Orientales, Varia Turca, vol. xxxi, L'Harmattan, Paris and Montreal, 1997
  • Rabin, Chaim. 1963. Hittite Words in Hebrew. Orientalia 32.113–139.
  • Salonen, Armas. 1952. Alte Substrat- und Kulturwörter im Arabischen. Studia Orientalia xvii.2.

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Դրագոման» հոդվածին։