Մասնակից:Լիլիթ Ապարան/Ավազարկղ
Վերարտադրողական առողջություն, առողջություն հասկացության կարևոր բաղադրիչներից է վերարտադրողական առողջությունը, որը պայմանավորում է մարդու կյանքի ընթացքում ֆիզիկական, մտավոր և սոցիալական բարեկեցիկ վիճակը, և վերաբերում է վերարտադրողական համակարգին: Դա բավարարված և անվտանգ սեռական կյանքի հնարավորության, երեխաներ ունենալու, ընտանիքի պլանավորման և ծնելիության կարգավորման մարդու իրավունքն է: Վերարտադրողական առողջության մաս են կազմում կնոջ անվտանգ հղիությունը և բնականոն ծննդի ապահովումը: Կնոջ այս իրավունքն առողջ երեխայի ծնվելու գրավականն է: Հասարակության վերարտադրողական առողջության վիճակն առաջին հերթին բնութագրվում է ծնելիության մակարդակով, երեխաների և մայրերի մահացության աստիճանով, ինչպես նաև արհեստական ընդհատումների և վիժումների քանակով, կանանց և տղամարդկանց անպտղության մակարդակով և այլն: Մարդու և հասարակության վերարտադրողական առողջության համար կարևոր է ինչպես ծնողների, այնպես էլ պետության պատասխանատվությունը երեխաների պատշաճ ֆիզիկական, հոգևոր, բարոյական առողջության և անհրաժեշտ կրթության ապահովման գործում:
Բացասական ազդեցությունները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վերարտադրողական առողջության վրա բացասական ազդեցություն կարող են ունենալ այն գործոնները, որոնք բերում են տղամարդու և կնոջ բնականոն սեռական զարգացման խանգարումների: Սպերմատոգենեզի և դաշտանային ցիկլի մշտական խանգարումները, պտղաբերության և սեռական հակման նվազումը, վերարտադրողական համակարգի հիվանդությունները և հղիության ընթացքի խանգարումերը(վիժումներ, հղիության արհեստական ընդհատում, բարդություններ, անժամանակ ծծնդի վտանգ), վաղ վերարտադրողական ծերացումը խիստ բացսաբար են անդրադառնում վերարտադրողական առողջության վրա:
Խոցելի խմբերը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հայտնի է, որ մանկահասակ երեխաների և պատանիների վերարտադրողական համակարգն առավել զգայուն է միջավայրի տարբեր գործոնների ազդեցության նկատմամբ: Դրանք դեռահասի օրգանիզմում կարող են առաջացնել ֆիզիոլոգիական, իմունային համակարգի, կենսաքիմիական և այլ բնույթի փոփոխություններ, որոնք իրենց բացասական ազդեցությամբ կարող են ունենալ ապագայում նրանց վերարտադրողական առողջության վրա:
Լավագույն սոցիալական կառույցը և նրա դերը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Լավագույն սոցիալական կառույցն ընտանիքն է: Այն սոցիալական փոքր խումբ է հիմնված ամուսնության կամ արյունակցական կապի վրա, որի անդամներն ունեն ընդհանուր կենցաղ, միմյանց օգնելու բարոյական և իրավական պատասխանատվություն: Հիմնականում ընտանիքում է իրականանում վերարտադրողական ֆունկցիան. երեխաներ ունենալը, նրանց դաստիարակումը: Այստեղ են ծնողները երեխաներին ծանոթացնում բարոյական արժեքներին, միջավայրում և հասարակության մեջ վարքի կանոններին:
Ընտանիքի պլանավորումը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ընտանիքի պլանավորումը կազմում է վերարտադրողական առողջության կարևոր մասը: Այն նաև սեփական կյանքի, հասարակության օպտիմալ զարգացման պլանավորում է: Պետությունն ու հասարակությունը պարտավոր են պատշաճ պայմաններ ստեղծել, համապատասխան միջոցառումներ իրականցնել, որոնք կպայմանավորեն առողջ երեխաների ծնունդը, նախադրյալներ կստեղծեն աճող սերնդի լիարժեք դաստիարակության և բնակչության վերարտադրողականության ապահովման համար:
Սեռական առողջություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սեռական առողջությունը լիարժեք ֆիզիկական, զգացմունքային, հոգեկան և սոցիալակամ բարեկեցության վիճակ է սեռական կյանքում:
Վնասակար ազդեցությունները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վերարտադրողական առողջությանը մեծ վնաս են պատճառում ՁԻԱՀ-ը, սեռական համակարգի բազմաթիվ վարակիչ հիվանդություններ, որոնցից են սիֆիլիսը, գոնորեան, խլամիդիոզը, փափուկ շանկրը և այլն:
Սիֆիլիս[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սիֆիլիսը քրոնիկ, համակարգային, գերազանցապես սեռական ճանապարհով փոխանցվող վարակային հիվանդություն է, որը բնորոշվում է մաշկի լորձաթաղանթների, ներքին օրգանների, ոսկրերի, նյարդային համակարգի ախտահարումով, հաջորդական պարբերական ընթացքով: Հարուցիչը բակտերիա է: Հարուցիչներն առողջ մարդու օրգանիզմ են ներթափանցում սիֆիլիսով հիվանդ մարդուց սեռական ճանապարհով: Չի բացառվում նաև վարակի արտասեռական ուղին, այդ թվում քթի, մայրական կաթի, արյան փոխներարկման, բժշկական միջամտությունների և ընկերքի միրոցով:
Սիֆիլիսի ընթացքը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սիֆիլիսն ընթանում է մի քանի շրջանով.
- գաղտնի
- առաջնային
- երկորդային
- երրորդային
Ախտանիշները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վարակվելուց մի քանի շաբաթ հետո վարակի տեղում առաջանում է առաջին կլինիկիական նշանը` կարծր շանկրը:
Այս շրջանում բուջումը կանխում է հիվանդության զարգացման հետագա բարդությունները: Չբուժվելիս մարմնի վրա առաջանում են բաց վարդագուըն բծեր, ցան, տարբեր օրգաններում ի հայտ են գալիս հանգույցներ, խոցեր, ախտահարվում են ոսկրերը, մկանները, սիրտը, երիկամները, լյարդը, փայծաղը, նյարդային համակարգը: Հիվանդությունը վերածվում է քրոնիկ ձևի, և առաջանում են անբուժելի ծանր բարդություններ` կաթված, հոգեկան խանգարումներ, կուրություն, անպտղություն և այլն:
Գոնորեա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գոնորեան նույնպես վտանգավոր վարակիչ հիվանդություն է: Հարուցիչը նույնպես բակտերիա է: Առողջ մարդու օրգանիզմ է թափանցում սեռական, հազվադեպ արտասեռական ճանապարհով:
Գոնորեայի ընթացքը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գոնորեայի հարուցիչն ախտահարում ` գլխավորապես միզուկի, արգանդի պարանոցի, ուղիղ աղու, ըմպանի և շաղկապենու էպիթելային հյուսվածքը: Հիվանդության բարդացումների դեպքում ախտահարվում է նաև շագանակագեղձը: Վարակվելուց մի քանի օր հետո սեռական օրագններից արտազատվում է թարախ, որը զուգակցվում է միզուկի ցավերով, դժվարանում է միզելը: Չբուժվելու դեպքում հիվանդությունը վերածվում է քրոնիկ ձևի, որի ժամանակ ախտահարվում են սեռական գեղձերը, ներքին օրգանները, առաջանում է անպտղություն:
Խլամիդիոզ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
2007 թվականի տվյալներով աշխարհում արձանագվում են մոտ 600 միլիոն մարդ, ովքեր վարակված են եղել խլամիդիոզով: Հրուցիչը փոխանցվում է սեռուղիների միջոցով, արյան փոխներարկման ժամանակ:
Ախտանիշները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կանանց հիվանդության ախտանիշներից են հեշտոցային արտադրությունը, ցավոտ միզարձակութունը, ցավոտ սեռական հարաբերությունները, սեռական հարաբերությունիից հետո արյունահոսությունը, ստորին որովայնային, մեջքային ցավը, ջերմությունը, սրտխառնոցը, ուղիղ աղիքի բորբոքումը: Տղամարդկանց մոտ հիվանդության ախտանիշներից են ցավոտ միզարձակությունը, միզուկից լորձային արտադրությունը, ամորձիների այտուցը, ցավը, ուղիղ աղիքի բորբոքումը: Այս հիվանդություններով չվարակվելու համար խորհուրդ է տրվում զերծ մնալ պատահական սեռական հարաբերություններից, իսկ որևէ ախտանիշ նկատելիս անհապաղ դիմել բժշկի:
11-րդ դասարանի կենսաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ժառանգական հիվանդություններ, մարդկանց ժառանգական հիվանդությունները բազմաբնույթ դրսևորումներ ունեն։ Ներկայումս այդ հիվանդությունների լիարժեք դասակարգում չկա, քանի որ դժվար է որոշել այս կամ այն ժառանգական ախտաբանության հիմքում ընկած չափանիշների շրջանակը, որոնցով հնարավոր է դրանց տարբերակել։
Դասակարգումը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Համաձայն շատ գիտնականների կողմից ընդունված դասակարգման մարդու բոլոր ժառանգական հիվանդությունները բաժանվում են 4 խմբի՝
- ա)Հիվանդություններ, որոնք պայմանավորված են մեկ գենում առկա մուտացիայով: Այս հիվանդությունների ժառանգումն իրականանում է մենդելյան օրինաչափությունների համաձայն, ուստի դրանց անվանում են նաև «մոնոգենային մենդելյան հիվանդություններ»,
- բ)«Քրոմոսոմային համախտանիշներ» (սինդրոմներ)` հիվանդություններ, որոնք հանդիսանում են քրոմոսոմների կառուցվածքային կամ քանակական վերակառուցումներ:
- գ)«Բազմագործոնայի (բազմաֆակտորիալ) հիվանդություններ», որոնց առաջացման համար անհրաժեշտ է ժառանգական և միջավայրի համապատասխան գործոնների զուգակցում: Դրանց թվում են նաև որոշ ուռուցքային, ինչպես նաև օրգանիզմի ծերացման հետ կապված հիվանդություններ:
- դ)«Ժառանգման ոչ ավանդական տիպ ունեցող միագենային(մոնոգենային) հիվանդություններ», որոնց սերնդեսերունդ ժառանգումը պայմանավորված չէ մենդելյան օրինաչափություններով:
Ժառանգական հիվանդություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ժառանգական հիվանդությունների մեծ մասի հիմքում ընկած է որոշակի գենի մուտացիան: Մուտացիայի ենթարկված գենի գործունեության արդյունքում սինթեզվում է փոփոխված կառուցվածքով սպիտակուց (ֆերմենտ), որն էլ հանգեցնում է նյութափոխանակային գործընթացների շղթայի համապատասխան փուլի խանգարումների: Այդպիսի փոփոխություններն անվանում են «մետաբոլիզմի բնածին խանգարումներ»: Ներկայումս հայտնի են մարդու ավելի քան 3000 ժառանգական հիվանդություններ: Դրանց մի մասը որոշվում են այնպիսի գեներով, որոնց գործունեությունը կախված չէ միջավայրի պայմաններից: Դրանք առավելապես մոնոգենային մենդելյան տիպով ժառանգվող հիվանդություններ. օրինակ` ֆենիլկետոնուրիան (ֆենիլկետոնամիզություն), հեմոֆիլիան (արյան ոչ բնականոն մակարդելիություն) և այլն: Կան հիվանդություններ,որոնց պայմանավորող գեների ազդեցությունն այս կամ այն չափով կախված է շրջակա միջավայրի անբարենպաստ պայմաններից: Օրինակ` պոդագրա (հոդատապ) հիվանդությունը, որը ոչ ճիշտ սնման հետևանք է: Բազմաֆակտորիալ ժառանգական հիվանդությունների դեպքում ևս միջավայրի գործոնները որոշակի դեր են խաղում, սակայն կարևոր է նաև դրանց նկատմամբ մարդկանց ունեցած ժառանգական նախահակվածությունը: Այդպիսի հիվանդությունների շարքին են դասվում ստամոքսի խոցային հիվանդությունը, չարորակ ուռուցքների շատ տեսակներ և այլն: Քննարկենք ժառանգական հիվանդությունների մի քանի օրինակներ:
Ալկապտոնուրիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Այս հիվանդությունը պայմանավորված է օրգանիզմում հոմոգենտիզինաթթվի օքսիդազ ֆերմենտի ոչ բավարար քանակով հեռացվում է մեզի հետ, որն էլ լույսի տակ հիմնային միջավայրում (ալկալու ավելացման դեպքում) սևանում է: Նորածնի բարուրի վրա սև բծերն իսկույն նկատելի են դառնում: Հոմոգենտիզինաթթուն կուտակվելով օրգաիզմում կապված է կռճիկների կոլագենի հետ, ինչը կարող է բերել արտրիտ հիվանդության առաջացմանը: Ալկապտոնուրիան օրգանիզմում որոշակի արգասիքների ավելցուկային կուտակմամբ պայմանավորված գենետիկական խանգարումների օրինակ է:
Ֆենիլկետոնուրիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ինչպես ալկապտոնուրիան և ալբինիզմը, սա նունյպես կապված է արոմատիկ ամինաթթուներից մեկի` ֆենիլալանինի մետաբոլիզմի գենետիկապես ապյմանավորված խանգարման հետ: Այս հիվանդությամբ տառապող մարդկանց մոտ խաթարված է ֆենիլալանինի ձևափոխումը թիրոզինի: Գունակի անբավարար քանակի պատճառով, հիվանդի մազերը և մաշկը սովորաբար բավական բաց գունավորում են ունենում, բայց ոչ այն աստիճան, ինչպես ալբինիզմի դեպքում է, քանի որ թիրոզինի որոշակի քանակ միշտ անցնում է օրգանիզմ սննդի հետ:Այս հիվանդության ցայտուն ախտանիշներից է մտավոր զարգացման խիստ դանդաղումը, որը, հավանաբար, գլխուղեղի վրա ֆենիլալանինի արգասիքներ ունեցած ազդեցության հետևանք է: Ֆենիլալանինի որոշ արգասիքներ, այդ թվում ֆենիլպիրոխաղողաթթուն, մեզի հետ հեռացվում են, ինչն էլ հնարավոր է դարձնում հիվանդության ախտորոշումը:
Գալակտոզեմիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գալակտոզ-1-ֆոսֆատուրիդիլտրանսֆերազ ֆերմենտի ակտիվությունն ընկնում է 90%-ով և նույնիսկ մինչև 0: Հիվանդությունը դրսևորվում է միայն հոմոզիգոտ վիճակում, իսկ հետերոզիգոտների մետ ֆերմենտի ակտիվությունը բավական բարձր է(նորմալ ակտիվության մոտ 50%): Հիվանդության դեպքում խանգարվում է գալակտոզից գլյուկոզի առաջացումը մարդու աղիներում: Քանի որ գալակտոզը մտնում է մայրական մայրական կաթի պարունակության մե, հետևաբար գալակտոզեմիայի դեպքում դիտվում է գալակտոզով օրգանիզմի թունավորում, սա էլ իր հերթին առաջացնում է հիպոգլիկոեմիա և ամինաթթուների փոխանակության խանգարումներ: Գալակտոզեմիայով հիվանդ երեխայի մոտ զարգանում են դեղնախտ, դիսպեպտիկ խանգարումներ, լյարդի և փայծաղի վնասվածքներ և, որ ամենակարևորն է` թուլամտություն: Հիվանդության հաճախությունը համապատասխանում է 1:50.000 նորածին: Սննդառեժիմում կաթնաշաքարի բացակայությունը կանխարգելվում է նշված ախտանիշների զարգացումը: Հիվանդությունը ժառանգվում է ռեցեսիվ տիպով:
Շաքարախտը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Շաքարախտը ինսուլին հորմոնի անբավարարության հետ է կապված: Բուժումն իրականացվում է սովորաբար խոշոր եղջերավոր անասունի ենթաստամոքսագեղձից անջատված հորմոնի օրգանիզմ ներակլելով: Սակայն սա հիվանդի օրգանիզմում կարող է առաջացնել անցանկալի, ալերգիկ ռեակցիաներ, որոնցից կարելի է խուսափել` օգտագործելով մարդու ինսուլինային գեն ներկառուցված բակտերիաներից ստացված հորմոնը: Ինսուլինի այդ պատրաստուկներն օժտված են անտիգենային բնութագրերով, որոնք լրիվ համապատասխանում են մարդկանց ինսուլինին:
Դաունի սինդրոմ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հիվանդությունը դասվում է այսպես կոչված քրոմոսոմային հիվանդությունների թվին, որոնք, որպես կանոն, չեն ժառանգվում` ծնողների օրգանիզմում ընթացած գամետոգենզի հետչանքով քրոմոսոմների նորմալ թվաքանակի խախտման պատչառով: Քանի որ այս հիվանդությունները գենետիկական ապարատի խանգարումներ են, դրանց նույնպես դասում են ժառանգական հիվանդությունների թվին: Դաունի սինդրոմի դեպքում հիվանդի քրոմոսոմների թվաքանակը մեկով ավելանում է, դառնալով 47 (քրոմոսոմների 21-րդ զույգը ներկայացված է լինում 3 քրոմոսոմով` տրիսոմիա): Հիվանդության հաճախությունն է` 1: 750 նորածին, սեռերի հավասար հավանակությամբ: Հիմնական հատկանիշներից է` դեմքի մոնղոլոիդ կազմվածքը և թուլամտությունը: Դաունի սինդրոմն ուղեկցվում է սրտի արատներով, խոշոր անոթների կառուցվածքի, մարսողական համակարգի խանգարումներով, չարորակ ուռուցքների առաջացմամբ և, որպես հետևանք, կյանքի կարճատևությամբ: Ենթադրվում է, որ հիվանդությունը կառուցվածքային և կարգավորող գեների գործունեության արգասիքների տրիսոմիայի պատճառով առաջացած անհավասարակշռության հետևանք է:
Էդվարդսի սինդրոմը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Այս հիվանդությունը ևս քրոմոսոմային հիվանդություն է, միայն այն տարբերությամբ, որ տրիսոմիա է դիտվում քրոմոսոմների 18-րդ զույգում: Հիվանդության հաճախականույունն է՝ 1:7000 նորածին, իգական և արականսեռերի հարաբերությունը 3:1 է: Էդվարդսի սինդրոմը ֆենոտիպային դրսևորումները բազմազան են: Ամենաբնորոշ դրսևորումներն են՝ հոգեշարժական զարգաման դանդաղումը և նունյիսկ դադարումը, սրտի բնածին արատները, կմախքի մկանունքի և ճարպային հյուսվածքի թերզարգացումը, դեմքի և գանգի կառուցվածքի անոմալիաները և այլն: Կյանքի տևողությունը խիստ կարճ է, երեխաների 90%ը միանում է 1 տարին չբոլորած՝ զարգացման ծանր արատների և վարակիչ հիվանդությունների հետևանքով:
Պատաուի սինդրոմը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Քրոմոսոմների 13-րդ զույգում տրիսոմիայի հետևանք է: Հիվանդության հաճախությունն է՝ 1:6000 նորածին, սեռերի հավասար: Հիվանդ նորածինները ևս ունենում են մեծ թվով տեսանելի անոմալիաներ, որոնք արագորեն դրսևորվում են նաև որպես գլխուղեղային, սրտային, երիկամային և այլ արատերի ձևով: զարգացման նման ծանր արատները հանգեցնում են մահվան 1, հազվադեպ՝ մինչև 2-3 տարեկան հասակում:
Բջջի ուսումնասիրության մեթոդները: Ժամանակակից բջջաբանությունն ունի հետազոտության բազմաթիվ և բարդ մեթոդներ,որոնք հնարավորություն են տվել բացահայտելու կառուցվածքի նուրբ մանրամասաները և հայտնաբերելու ամենաբազմազան բջիջների և նրանց կառուցվածքային տարրերի ֆունկցիաները:Բջջաբանական հետազոտությունների մեջ շարունակում է բացառիկ մեծ դեր խաղալ լուսային մանրադիտակը,որը ներկայումս մոտ 3000 անգամ խոշորացնող,բարդ կառուցվածքով,կատարյալ գործիք է:
Բջջի կառուցվածքի ուսումնասիրության մեջ միանգամայն նոր դարաշրջան սկսվեց էլեկտրոնային մանրադիտակի գյուտից հետո,որը խոշորացնում է տասնյակ և հարյուր հազարավոր անգամ:Էլեկտրոնային մանրադիտակում լույսի փոխարեն օգտագործում են էլեկտրոնների արագ հոսքը,իսկ լուսային մանրադիտակի ապակե ոսպնյակները նրա մեջ փոխարինված են էլեկտրամագնիսական դաշտերով:Մեծ արագությամբ սլացող էլեկտրոնները նախ կենտրոնանում են հետազոտվող օբյեկտի վրա,ապա ընկնում են հեռուստացույցի էկրանին նմանվող էկրանի վրա,և այսեղ կարելի է կամ դիտել օբյեկտի խոշորաված պատկերը,կամ էլ այն լուսանկարել:
Ներկայումս լայնորեն օգտագործվում են բջջի հետազոտման քիմիական և ֆիզիկական մեթոդները:Կենսաքիմիան ու կենսաֆիզիկան մեր օրերում իրենց տրամադրության տակ ունեն բազմաթիվ նուրբ մեթոդներ,որոնք հնարավորություն են տալիս ստույգ ստույգ որոշել ոչ միայն քիմիական նյութերի առկայությունն ու հատկությունները,այլև նրանց դերը բջջի և ամբողջ օրգանիզմի կենսագործունեության մեջ:Ստեղծվել են կենտրոնախույս բարդ սարքեր,որոնք պտույտների մեջ արագություն են զարգացնում(1 րոպեում մի քանի տասնյակ հազար պտույտ):Այսպիսի կենտրոնախույս գործիքների օգնությամբ հեշտությամբ կարելի է բաժանել բջջի կառուցվածքի բաղադրամասերը,որովհետև նրանք տարբեր թանձրություն ունեն:Այս կարևոր մեթոդը հնարավորություն է տալիս բջջի յուրաքանչյուր մասի հատկությունները ուսումնասիրել առանձին:
Կենդանի բջջի,նրա նրբագույն կառուցվածքների և ֆունկցիաների ուսումնասիրությունը հեշտ խնդիր չէ,և միայն բջջաբանների,կենսաքիմիկոսների,ֆիզիոլոգների,գենետիկների և կենսաֆիզիկոսների ջանքերի և հսկայական աշխատանքի զուգակցումը հնարավորություն է տվել մանրամասն ուսումնասիրել նրա կառուցվածքային տարրերը և որոշել դրանց դերը:
Միաբջիջ և բազմաբջիջ օրգանիզմների լուսային և էլեկտրոնային մանրադիտակներով ցույց տվեց,որ դրանք իրենց կառուցվածքով բաժանվում են երկու խմբի:Մի խումբը կազմում են բակտերիաները և կապտականաչ ջրիմուռները:Այս օրգանիզմներն ունեն ավելի պարզ բջջային կառուցվածք:Դրանք անվանում են մինչկորիզային օրգանիզմներ(պրոկարիոտ),քանի որ դրանց
Սննդային կապեր:Յուրաքանչյուր տեսակ օգտագործում է օրգանական նյութի մեջ գտնվող էներգիայի միայն մի մասը` նրա տրոհումը հասցնելով մինչև որոշակի փուլի:Տվյալ տեսակի համար ոչ պիտանի, բայց դեռևս էներգիայով հարուստ նյութերն օգտագործում են այլ օրգանիզմներ:Այսպիսով, կենսաերկրացենոզներում էվոլուցիայի ընթացքում կազմել են իրար հետ փոխադարձ կապված տեսակների շղթաններ, որոնք հաջորդաբար նյութեր և էներգիա են ստանում ելակետային սննդանյութից:
Տեսակների առանձնյակների միջև գոյություն ունեցող այսպիսի կապերը կոչվում են սննդային կապեր:
Սննդային շղթաների օրինակներ կարելի է տեսնել ամենուրեք:Ամենա պարզ օրինակը հետևյալն է. խոտակեր կենդանիներն ուտում են բույսեր, իսկ նրանց արտաթորանքներով ու դիակներով սնվում են զանազան գոմաղբային ու դիակեր միջատներ ու մեխման միկրոօրգանիզմներ: Բայց բնական իրադրության մեջ շղթաներն ավելի մեծ քանակի օղակներից են կազմված, քանի որ նրանց մեջ են ներգրավվում մսակեր կենդանիներ` գիշատիչներ և մակաբույծներ:Օրգանական մնացորդներ առաջացնում են շղթայի բոլոր անդամների կենսագործունեության արդյունքում:Կենսաերկրացենոսները շատ բարդ են:Նրանցում միշտ գոյություն ունեն զուգահեռ և միահյուսված բազմազան բարդ սննդային շղթաներ, իսկ տեսակների ընդհանուր թիվը հաճախ չափվում է հարյուրներով և նույնիսկ հազարներով:Գրեթե միշտ տարբեր տեսակները սնվում ենմի քանի տարբեր օբյեկտներով և իրենք էլ սննդի աղբյուր են հանդիսանում էկոլոգիական համակարգի մի քանի անդամների համար:Այսպիսով, ստացվում է սննդային կապերի բարդ ցանց:
Բրածո բույսեր և կենդանիներ։ Բրածո բույսերն ու կեմդանիները անցյալ երկրաբանական ժամակաշրջանների մնացորդներն են, որոնք պահպանվել են երկրակեղեվի նստվածքային ապարներում։ Ժամանակի ընթացքում կենդանական ու բուսական աշխարհների փոփոխությունների հիման վրա Երկրի պատմությունը բաժանել են երկրաբանական ժամանակաշրջանների․ դրանց մնացորդների ուսումնասիրությունը հնարավորություն տալիս որոշելու նստվածքային ապարների հարաբերական տարիքը, շաղկապելու տարբեր ժամանակներում երկրագնդի կլիմայի և երկրաբանական պայմանների կրած փոփոխությունները և, որ ամենակարևորն է, վերականգնելու մեր մոլորակի անցյալի և նրա զարգացման պատկերը։ Երկրակեղևի հնագույն նստվածքներում հայտնաբերված բույսերը ջրիմուռներն են։ Ցամաքային բույսերի առաջին մնացորնդները հայտնաբերվել են շատ ավելի ուշ դարաշրջանի նստվածքներում, դրանք մոտավորապես երկու հարյուր յոթանասուն միլիոն տարեկան են։