Կենտրոնաաֆրիկյան Հանրապետության տնտեսություն
| Ենթակատեգորիա | • Համաշխարհային տնտեսություն • Աֆրիկայի տնտեսություն  | |
|---|---|---|
| Երկիր | Կենտրոնաաֆրիկյան Հանրապետություն | |
| Վայր | Կենտրոնաաֆրիկյան Հանրապետություն | |
| Անվանական ՀՆԱ | 1 949 411 659,20453 ԱՄՆ դոլար | |
| Մեկ շնչի հաշվով անվանական ՀՆԱ | 323,2 ԱՄՆ դոլար | |
| ՀՆԱ (ԳՀ) | 3 389 415 337 միջազգային դոլար | |
| Մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ ԳՀ | 727,486 միջազգային դոլար | |
| Իրական ՀՆԱ-ի աճի տեմպ | 4,5±0,1 տոկոս | |
| Գնաճի մակարդակ | 4,7±0,1 տոկոս | |
Կենտրոնաաֆրիկյան Հանրապետության տնտեսություն, ազգային տնտեսություն, որն ուներ 2,321 միլիարդ ԱՄՆ դոլար ՀՆԱ 2019 թվականի դրությամբ, նույնիսկ ավելի ցածր, քան շատ ավելի փոքր երկրները, ինչպիսիք են Բարբադոսը[1][2], որոնց տարեկան մեկ շնչին բաժին ընկնող եկամուտը կազմում է ընդամենը 805 դոլար՝ գնողունակության համարժեքությամբ 2019 թվականին։
Քիչ բնակեցված և դեպի ծով ելք չունեցող Կենտրոնաաֆրիկյան Հանրապետությունը ճնշող մեծամասնությամբ ագրարային է[2]։ Բնակչության զգալի մասը զբաղվում է գյուղատնտեսությամբ, և երկրի ՀՆԱ-ի 55%-ը գոյանում է գյուղատնտեսությունից[2]։ Կենսապահովման գյուղատնտեսությունը, անտառային տնտեսության հետ միասին, մնում է Կենտրոնաաֆրիկյան Հանրապետության տնտեսության ողնաշարը, որի բնակչության ավելի քան 70%-ը ապրում է ծայրամասային շրջաններում[3]։
Հիմնական պարենային մշակաբույսերը ներառում են կասավան, գետնանուշը, սորգոն, կորեկը, եգիպտացորենը, քունջութը։ Արտահանվող հիմնական մշակաբույսերը ներառում են բամբակ, սուրճ և ծխախոտ[4]։ Փայտանյութը կազմում է արտահանման եկամուտների մոտ 16%-ը, իսկ ադամանդի արդյունաբերությունը՝ մոտ 54%-ը[3]։ Կենտրոնաաֆրիկյան Հանրապետությունը ՄԱԿ-ի տվյալներով ամենաքիչ զարգացած երկիրն է։
Ենթակառուցվածքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Երկրի սահմանափակ էլեկտրամատակարարման մեծ մասն ապահովում են Բոալիում տեղակայված հիդրոէլեկտրակայանները[2]։ Վառելիքի մատակարարումները պետք է փոխադրվեն Օուբանգուի գետով կամ բեռնափոխադրվեն ցամաքով Կամերունի միջով, ինչը հանգեցնում է բենզինի, դիզելային վառելիքի և ավիավառելիքի հաճախակի պակասի[2]։ ԿԱՀ-ի տրանսպորտային և կապի ցանցը սահմանափակ է[2]։ Երկիրն ունի ընդամենը 429 կիլոմետր ասֆալտապատ ճանապարհ, սահմանափակ միջազգային և չունի ներքին օդային հաղորդակցություն, և չունի երկաթուղի[2]։
Օբանգուի գետի վրա գետային երթևեկությունն անհնար է ապրիլից հուլիս ընկած ժամանակահատվածում, և տարածաշրջանում հակամարտությունը երբեմն խանգարում է բեռնափոխադրումներին Կինշասայի և Բանգիի միջև[2]։ Հեռախոսային համակարգը գործում է, թեև անկատար[2]։ Չորս ռադիոկայաններ գործում են ԿԱՀ-ում, ինչպես նաև մեկ հեռուստաընկերություն[2]։ Պարբերաբար հրատարակվում են բազմաթիվ թերթեր և բրոշյուրներ, և մեկ ընկերություն ապահովում է ինտերնետ հասանելիություն[5]։
Անտառային տնտեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
2014 թվականին երկիրն արտահանել է 59,3 մլն ԱՄՆ դոլարի անտառային արտադրանք։ Սա կազմում է ԿԱՀ-ում արտահանման ընդհանուր հասույթի 40%-ը[6]
Բնական պաշարներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Երկիրն ունի հարուստ բնական պաշարներ՝ ադամանդի, ոսկու, ուրանի և այլ օգտակար հանածոների տեսքով[2]։ Ադամանդները ԿԱՀ-ի ամենակարևոր արտահանումներից են, որոնք հաճախ կազմում են արտահանման եկամուտների 20-30%-ը, սակայն ամեն տարի արտադրվող ադամանդների մոտ 30-50%-ը արտահանվում է երկրից գաղտնի կերպով։ Չադի հետ երկրի հյուսիսային սահմանի երկայնքով[2] մ ասնավոր գնահատականներով առկա է երկու միլիարդ բարել նավթ։
Ադամանդներն այս հանքային ռեսուրսներից միակն են, որոնք ներկայումս մշակվում են. հաղորդվում է, որ հիմնականում չմշակված ադամանդների վաճառքը կազմում է ԱՊՀ արտահանման հասույթի մոտ 60%-ը 2001 թվականի դրությամբ.[2]: Արդյունաբերությունը նպաստում է երկրի ՀՆԱ-ի 20%-ից պակասին, ընդ որում ադամանդի արդյունահանումը, գարեջրի գործարանները և սղոցարանները կազմում են ոլորտի հիմնական մասը[2]։ Ծառայությունները կազմում են ՀՆԱ-ի 25%-ը, հիմնականում պետական բյուրոկրատիայի և տրանսպորտային բարձր ծախսերի պատճառով, որոնք բխում են դեպի ծով ելք չունեցող դիրքից[2]։
Գյուղատնտեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կենտրոնաաֆրիկյան Հանրապետության բնակչության 74%-ը (2013) աշխատում է գյուղատնտեսության արդյունաբերության մեջ, ուստի Կենտրոնաաֆրիկյան Հանրապետության տնտեսության մեջ գերակշռում են սննդամթերքի մշակությունն ու վաճառքը, ինչպիսիք են հեմը, կասավան, գետնանուշը, եգիպտացորենը, սորգոն, կորեկը, քունջութը և սոսին։ Պարենային մշակաբույսերի կարևորությունը արտահանվող կանխիկ կուլտուրաների նկատմամբ երևում է նրանով, որ կասավայի ընդհանուր արտադրությունը՝ ԿԱՀ-ի մեծ մասի հիմնական սննդամթերքը, տատանվում է տարեկան 200,000-300,000 տոննա, մինչդեռ բամբակի արտադրությունը՝ հիմնական արտահանվող կանխիկ բերքը, տատանվում է տարեկան 25000-45000 տոննա։
Պարենային մշակաբույսերը մեծ քանակությամբ չեն արտահանվում, սակայն դրանք դեռևս կազմում են երկրի հիմնական կանխիկ բերքը, քանի որ կենտրոնաֆրիկացիները շատ ավելի շատ եկամուտ են ստանում ավելցուկային պարենային մշակաբույսերի պարբերական վաճառքից, քան արտահանվող կանխիկ բերքից, ինչպիսիք են բամբակը կամ սուրճը։ Շատ գյուղաբնակ և քաղաքային կանայք նաև որոշ պարենային մշակաբույսեր վերածում են ալկոհոլային խմիչքների, ինչպիսիք են սորգո գարեջուրը կամ թունդ լիկյորը և զգալի եկամուտ են ստանում այդ խմիչքների վաճառքից։ Սննդամթերքի և ալկոհոլի վաճառքից ստացված եկամտի մեծ մասը հաշվառված չէ, հետևաբար, հաշվի չի առնվում մեկ շնչին ընկնող եկամուտը հաշվարկելիս, ինչը պատճառներից մեկն է, որ մեկ շնչին ընկնող եկամուտի պաշտոնական թվերը ճշգրիտ չեն ԱՊՀ-ի դեպքում։ .
ԿԱՀ-ի մեկ շնչին բաժին ընկնող եկամուտը հաճախ նշվում է որպես տարեկան մոտ 400 դոլար, որը համարվում է աշխարհում ամենացածրերից մեկը, սակայն այս ցուցանիշը հիմնականում հիմնված է արտահանման հաղորդված վաճառքի վրա և հիմնականում անտեսում է սննդամթերքի ավելի կարևոր, բայց չգրանցված վաճառքը, օրինակ՝ տեղական արտադրության սպիրտ, ադամանդ, փղոսկր, միս և ավանդական դեղամիջոցներ։ ԿԱՀ-ի մեծամասնության համար ոչ ֆորմալ տնտեսությունն ավելի կարևոր է, քան ֆորմալ տնտեսությունը[7] Կենտրոնաաֆրիկյան Հանրապետությունում 2019 թվականին արտադրվել է․
- 730 հազար տոննա կասավա;
- 511 հազար տոննա յամ (աշխարհում 7-րդ ամենամեծ արտադրողը);
- 143 հազար տոննա գետնանուշ;
- 140 հազար տոննա տարո;
- 138 հազար տոննա բանան;
- 120 հազար տոննա շաքարեղեգ;
- 90 հազար տոննա եգիպտացորեն;
- 87 հազար տոննա սոսի;
- 75 հազար տոննա բանջարեղեն;
- 36 հազար տոննա նարինջ;
- 30 հազար տոննա սորգո;
- 21 հազար տոննա բամբակ;
- 19 հազար տոննա դդում;
- 17 հազար տոննա արքայախնձոր;
- 12 հազար տոննա մանգո;
- 10 հազար տոննա կորեկ;
- 10 հազար տոննա սուրճ;
- 8,5 հազար տոննա ավոկադո;
- 6,7 հազար տոննա քունջութի սերմ;
Այս ամենին պետք է հավելել գյուղատնտեսական այլ ապրանքների ավելի փոքր արտադրությունները[8]։
Ֆինանսներ և բանկային գործեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
ԿԱՀ-ի ֆինանսական հատվածը, ամենափոքրը CEMAC-ում, սահմանափակ դեր է խաղում տնտեսական աճին աջակցելու գործում։ Տառապելով շուկայական թույլ ենթակառուցվածքներից և իրավական ու դատական շրջանակներից՝ ֆինանսական համակարգը մնում է փոքր, չզարգացած և առևտրային բանկերի գերիշխող դիրքում։ Տնտեսական և անվտանգության հետ կապված մտահոգությունների պատճառով ֆինանսական հաստատությունները և հատկապես միկրոֆինանսական հաստատությունները (ՄՖՀ) համախմբել են իրենց բիզնեսը մայրաքաղաք Բանգիում վերջին մի քանի տարիների ընթացքում[9]։
Քանի որ ընդհանուր բնակչության 1%-ից քիչն ունի բանկային հաշիվ, ֆինանսական ծառայությունների հասանելիությունը ԱՊՀ-ում չափազանց սահմանափակ է։ Միկրոֆինանսներին բաժին է ընկնում ընդհանուր վարկային միջոցների միայն 1%-ը՝ սպասարկելով բնակչության 0,5%-ին։ Բջջային կապի ներթափանցման ցածր մակարդակը, որը կազմում է 30%, ինչը զգալիորեն ցածր տոկոս է, քան մայրցամաքի մնացած մասում, նվազեցնում է բջջային տեխնոլոգիաների միջոցով ֆինանսական ծառայությունների հասանելիության հնարավոր ընդլայնումը[9]։ 2022 թվականի ապրիլին երկիրը հայտարարեց, որ կընդունի բիթքոյն կրիպտոարժույթը որպես օրինական վճարում[10]։
Տնտեսական օգնություն և զարգացում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
ԿԱՀ-ը մեծապես կախված է բազմակողմ արտաքին օգնությունից և բազմաթիվ ՀԿ-ների առկայությունից, որոնք մատուցում են այնպիսի ծառայություններ, ինչը կառավարությունը չի տրամադրում։ Ինչպես ասում է ՄԱԶԾ-ի մի պաշտոնյա, ԱՊՀ-ն երկրի «sous serum» է կամ երկիր, որը կապված է IV-ի հետ (Mehler 2005:150): Բազմաթիվ օտարերկրյա անձնակազմի և կազմակերպությունների ներկայությունը երկրում, ներառյալ խաղաղապահները և փախստականների ճամբարները, ԿԱՀ-ի շատ բնակիչների համար ապահովում են եկամտի կարևոր աղբյուր։
Անկախությունից հետո անցած 40 տարիների ընթացքում ԿԱՀ-ն դանդաղ առաջընթաց է գրանցել տնտեսական զարգացման ուղղությամբ[2]։ Տնտեսական սխալ կառավարումը, վատ ենթակառուցվածքները, սահմանափակ հարկային բազան, սակավ մասնավոր ներդրումները և արտաքին անբարենպաստ պայմանները հանգեցրել են դեֆիցիտի ինչպես բյուջեում, այնպես էլ արտաքին առևտրում[2]։ Նրա պարտքային բեռը զգալի է, և վերջին 40 տարիների ընթացքում երկիրը նկատում է մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ-ի անկում[2]։
Տնտեսական զարգացման կարևոր սահմանափակումները ներառում են ԿԱՀ-ի ելք չունեցող դիրքը, վատ տրանսպորտային համակարգը, հիմնականում որակավորում չունեցող աշխատուժը և սխալ ուղղորդված մակրոտնտեսական քաղաքականության ժառանգությունը[3]; 1994 թվականի հունվարի 12-ին Ֆրանկոֆոն աֆրիկյան 14 երկրների արժույթների 50% արժեզրկումը հակասական ազդեցություն ունեցավ ԿԱՀ-ի տնտեսության վրա[3]։ Ադամանդի, փայտանյութի, սուրճի և բամբակի արտահանումն աճել է, ինչը հանգեցնում է ՀՆԱ-ի գնահատված աճին 7% 1994-ին և գրեթե 5% 1995-ին[3]։
1996 թվականին ռազմական ապստամբությունները և սոցիալական անկարգությունները ուղեկցվեցին ունեցվածքի համատարած ոչնչացմամբ և ՀՆԱ-ի 2% անկմամբ[3]։ Կառավարության և ապստամբ զինվորական խմբերի միջև շարունակվող բռնությունները՝ կապված աշխատավարձերի, կենսապայմանների և քաղաքական ներկայացուցչության հետ, ոչնչացրել են մայրաքաղաքի բազմաթիվ բիզնեսներ և կրճատել են կառավարության հարկային եկամուտները[3]։
Արժույթի միջազգային հիմնադրամը (ԱՄՀ) 1998 թվականին հաստատել է Ընդլայնված կառուցվածքի ճշգրտման գործիքը[3]։ Կառավարությունը սահմանել է տարեկան 5% աճ և 25% գնաճ 2000–2001 թվականներին[2] Համաշխարհային բանկի և ԱՄՀ-ի հետ կառուցվածքային ճշգրտման ծրագրերը և գյուղատնտեսության, անասնաբուծության և տրանսպորտի ոլորտներում ներդրումներին աջակցելու համար անտոկոս վարկերը սահմանափակ ազդեցություն են ունեցել[2]։ Համաշխարհային բանկը և ԱՄՀ-ն խրախուսում են կառավարությանը կենտրոնանալ բացառապես խիստ անհրաժեշտ տնտեսական բարեփոխումների իրականացման վրա՝ տնտեսությունը վերսկսելու և նրա հիմնարար առաջնահերթությունները սահմանելու համար՝ նպատակ ունենալով նվազեցնել աղքատությունը[2]։ Արդյունքում, պետական սեփականություն հանդիսացող շատ տնտեսվարող սուբյեկտներ սեփականաշնորհվել են, և սահմանափակ ջանքեր են գործադրվել աշխատանքային և ներդրումային օրենսգրքերը ստանդարտացնելու և պարզեցնելու և կոռուպցիայի հետ կապված խնդիրները լուծելու համար[2]։ Կենտրոնական Աֆրիկայի կառավարությունը ներկայումս գտնվում է աշխատանքային և ներդրումային նոր օրենսգրքերի ընդունման գործընթացում[2]։
Մակրոտնտեսական միտում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
| Տարի | ՀՆԱ
(մլրդ ԱՄՆ դոլար) |
ՀՆԱ մեկ շնչի հաշվով
(ԱՄՆ դոլար) |
ՀՆԱ
(մլրդ ԱՄՆ դոլար անվանական) |
ՀՆԱ աճ (իրական) |
Գնաճ (Տոկոս) |
Պետական պարտք (ՀՆԱ տոկոս) |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1980 | 0.93 | 406 | 0.71 | −3.0% | 13.3% | ... |
| 1985 | 1.39 | 537 | 0.88 | 3.7% | 10.5% | ... |
| 1990 | 1.83 | 628 | 1.57 | −2.1% | −0.2% | ... |
| 1995 | 2.35 | 718 | 1.12 | 4.3% | 19.2% | ... |
| 2000 | 2.69 | 738 | 0.87 | −1.7% | 3.2% | 93% |
| 2005 | 2.69 | 752 | 1.41 | 2.5% | 2.9% | 109% |
| 2006 | 3.22 | 797 | 1.54 | 4.8% | 6.7% | 49% |
| 2007 | 3.45 | 841 | 1.76 | 4.6% | 0.9% | 49% |
| 2008 | 3.59 | 858 | 2.03 | 2.1% | 9.3% | 37% |
| 2009 | 3.68 | 863 | 2.06 | 1.9% | 3.5% | 21% |
| 2010 | 3.84 | 883 | 2.14 | 3.0% | 1.5% | 21% |
| 2011 | 4.05 | 913 | 2.44 | 3.3% | 1.2% | 22% |
| 2012 | 4.29 | 949 | 2.51 | 4.1% | 5.9% | 24% |
| 2013 | 2.76 | 599 | 1.69 | −36.7% | 6.6% | 39% |
| 2014 | 2.84 | 604 | 1.90 | 1.0% | 11.6% | 69% |
| 2015 | 3.01 | 627 | 1.70 | 4.8% | 4.5% | 64% |
| 2016 | 3.19 | 652 | 1.83 | 4.5% | 4.6% | 56% |
| 2017 | 3.37 | 677 | 2.07 | 4.0% | 3.8% | 53% |
Փոխարժեք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
| XAF ներկա փոխարժեքները | |
|---|---|
| Google Finance կայքից՝: | AMD CAD CHF EUR GBP JPY RUB USD |
| XE.com կայքից՝ | AMD CAD CHF EUR GBP JPY RUB USD |
| OANDA.com կայքից՝ | AMD CAD CHF EUR GBP JPY RUB USD |
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Pierre Kalck Histoire centrafricaine : des origines à 1966, L’Harmattan, Paris, 1992 (2eme éd.), 353 p. ISBN 2-7384-1556-3 (texte abrégé d’une thèse d'État de Lettres, Paris, 1970) (ֆր.)
- Yarisse Zoctizoum Histoire de la Centrafrique, L’Harmattan, Paris, 1983—1984, 2 vol., tome I, 1879-1959, 300 p. ; tome II, 1959-1979, 382 p. (texte remanié d’une thèse de 3eme cycle soutenue à Paris 7 en 1981, sous le titre La formation socio-économique de la R.C.A. de 1879 à 1979) (ֆր.)
- Thieme, Michelle L Freshwater Ecoregions of Africa and Madagascar: A Conservation Assessment. 2005. Island Press, Washington DC.
- Toham, Andre Kamdem A Vision for Biodiversity Conservation in Central Africa: Biological Priorities for Conservation in the Guinean-Congolian Forest and Freshwater Region. 2006. World Wildlife Fund, Washington DC.
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- United Nations Economic Commission for Africa Պաշտոնական կայք
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կենտրոնաաֆրիկյան Հանրապետության տնտեսություն» հոդվածին։ |
|
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ «UN-OHRLLS Least Developed Countries». UN Office of the High Representative for the Least Developed Countries, Landlocked Developing Countries and Small Island Developing States. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ մարտի 17-ին.
- ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 2,14 2,15 2,16 2,17 2,18 2,19 2,20 2,21 2,22 Կաղապար:Citation-attribution
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 3,7 Կաղապար:Citation-attribution
- ↑ «Central African Republic – Economy | Britannica». Encyclopædia Britannica (անգլերեն). Վերցված է 2021 թ․ նոյեմբերի 12-ին.
- ↑ Department of State. The Office of Electronic Information, Bureau of Public Affairs. «Central African Republic (06/08)». 2001-2009.state.gov (անգլերեն). Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 19-ին.
- ↑ «Country profile Central African Republic». EUROPEAN TIMBER TRADE FEDERATION (անգլերեն). Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 28-ին.
- ↑ «Let's Be Real: The Informal Sector and the Gig Economy are the Future, and the Present, of Work in Africa». Center for Global Development | Ideas to Action (անգլերեն). Վերցված է 2022 թ․ սեպտեմբերի 7-ին.
- ↑ Central African Republic production in 2019, by FAO
- ↑ 9,0 9,1 MFW4A Արխիվացված 22 Փետրվար 2014 Wayback Machine
- ↑ «Central African Republic adopts bitcoin as an official currency» (անգլերեն). Reuters. 2022 թ․ ապրիլի 28. Վերցված է 2022 թ․ ապրիլի 29-ին.