Jump to content

Ջոն Հյում

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Ջոն Հյում
անգլ.՝ John Hume
Դիմանկար
Ծնվել էհունվարի 18, 1937(1937-01-18)[1][2][3][…]
ԾննդավայրԴերրի, Հյուսիսային Իռլանդիա, Միացյալ Թագավորություն[4]
Մահացել էօգոստոսի 3, 2020(2020-08-03)[5] (83 տարեկան)
Մահվան վայրԴերրի, Հյուսիսային Իռլանդիա, Միացյալ Թագավորություն[5]
ԳերեզմանDerry City Cemetery
Քաղաքացիություն Միացյալ Թագավորություն
Մայրենի լեզուանգլերեն
ԿրթությունՍբ. Կոլումբոսի քոլեջ
Մասնագիտությունքաղաքական գործիչ
Զբաղեցրած պաշտոններLeader of the Social Democratic and Labour Party?, Եվրոպական պարլամենտի պատգամավոր, Member of the Parliament of Northern Ireland?, Միացյալ Թագավորության 53-րդ խորհրդարանի անդամ, Միացյալ Թագավորության 52-րդ պառլամենտի անդամ, Member of the 1st Northern Ireland Assembly?, Member of the 1982–1986 Northern Ireland Assembly?, Միացյալ Թագավորության 51-րդ Պառլամենտի անդամ, Միացյալ Թագավորության 50-րդ պառլամենտի անդամ, Միացյալ Թագավորության 49-րդ պառլամենտի անդամ, Եվրոպական պարլամենտի պատգամավոր, Եվրոպական պարլամենտի պատգամավոր, Եվրոպական պարլամենտի պատգամավոր, Եվրոպական պարլամենտի պատգամավոր և member of the 1973–74 Northern Ireland Assembly?
ԿուսակցությունSocial Democratic and Labour Party?
Պարգևներ և
մրցանակներ
Անդամություն1st Northern Ireland Assembly (1973–1974)?
 John Hume Վիքիպահեստում

Ջոն Հյում (անգլ.՝ John Hume, հունվարի 18, 1937(1937-01-18)[1][2][3][…], Դերրի, Հյուսիսային Իռլանդիա, Միացյալ Թագավորություն[4] - օգոստոսի 3, 2020(2020-08-03)[5], Դերրի, Հյուսիսային Իռլանդիա, Միացյալ Թագավորություն[5]) Հյուսիսային Իռլանդիայում իռլանդացի ազգայնական քաղաքական գործիչ և Խաղաղության Նոբելյան մրցանակի դափնեկիր։ Սոցիալ-դեմոկրատական և լեյբորիստական կուսակցության հիմնադիր և առաջնորդ Դերրիի բնիկը՝ Հյումը, աշխատում էր Հյուսիսային Իռլանդիայի խորհրդարանում, Հյուսիսային Իռլանդիայի ասամբլեան ներառյալ, 1974 թվականին, իշխանությունը կիսող իր առաջին գործադիրը. Եվրախորհրդարանը և Միացյալ Թագավորության խորհրդարանը։ Փնտրելով հաշտություն իռլանդական ազգայնականության և Օլսթերի միութենականության միջև և դիմելով ամերիկյան աջակցությանը, նա քննադատել է բրիտանական կառավարության քաղաքականությունը Հյուսիսային Իռլանդիայում և դեմ է հանդես եկել «զինված պայքարի» հանրապետական ընդունելությանը։ Նորվեգիայի Նոբելյան հանձնաժողովը իրենց 1998 թվականի մեջբերման մեջ Հյումին ճանաչել է որպես Բելֆաստի «Ավագ ուրբաթ» համաձայնագրի ճարտարապետ։ Հյումը ցանկանում էր, որ իրեն հիշեն որպես իր նախկին տարիներին վարկային միությունների շարժման նախաձեռնող։

Վաղ կյանք և կրթություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հյումը ծնվել է 1937 թվականին Դերրիում գտնվող աշխատավոր կաթոլիկ ընտանիքում՝ դերձակուհի Աննա «Էննի» (ծնված Դոհերթի) և նախկին զինվորական և նավաշինության աշխատող Սեմյուել Հյումի յոթ երեխաներից ավագը[11]։ Նա հիմնականում իռլանդական կաթոլիկ ծագում ուներ, չնայած նրա ազգանունը ծագում էր իր նախապապերից մեկից՝ շոտլանդացի պրեսբիտերականից, ով գաղթել էր Դոնեգալ կոմսություն[12]։

Հյումը առաջիններից է եղել, ով շահել է 1947 թվականի Կրթության մասին օրենքը[13], որը Հյուսիսային Իռլանդիայում «հեղափոխականացրեց միջնակարգ և հետագա կրթության հասանելիությունը»[14]։ Սա նրան ապահովել է գիտելիքներով, նախ՝ սովորելու Սուրբ Կոլումբի քոլեջը, վճարովի գիմնազիան, իսկ հետո՝ Սուրբ Պատրիկի քոլեջը, Մեյնութը՝ Իռլանդիայի առաջատար կաթոլիկ սեմինարիան և Իռլանդիայի ազգային համալսարանի ճանաչված քոլեջը, որտեղ նա մտադիր էր սովորել քահանայություն։ Նրա ուսուցիչներից էր Թոմաս Օ Ֆայիչը[15]։

Օ Ֆայիչի գործընկեր մոնսինյոր Բրենդան Դևլինը հիշում է, որ ապագա կարդինալը և Համայն Իռլանդիայի առաջնորդը իր աշակերտին (որի հետ նա խոսում էր իռլանդերեն) ուղղեց դեպի Օլսթերի տեղական պատմությունը։ Դևլինը կարծում է, որ Դերրիի մարդ լինելով, Հյումը «շատ հրելու կարիք չուներ»[13]։

Դու սկսում ես հարցեր տալ… ինչպես այս ամենը եղավ։ Ես մեծացել եմ պարիսպներով շրջապատված քաղաքում։ Պարսպի ներսում ամեն ինչ բողոքական էր, իսկ քաղաքի հետնախորշերում ամեն ինչ կաթոլիկ էր։ Սա նորմա՞լ է քաղաքում։ Սա նորմա՞լ քաղաք է։ Եվ եթե դու գոնե մի փոքր ուղեղ ունես, սկսում ես պարզել, որ դա այդպես չէ։ Դու գիտես, որ դա նորմալ չէ, և քաղաքի իշխանությունը խաբված է։ Իմ ամբոխն ընդհանրապես ուշադրություն չի ստանում։ Սրա համար պետք է պատճառ լինի։ Եվ, իհարկե, Ջոնը մտավ այդ ամենի մեջ[13]։

Հյումը չի ավարտել իր հոգևորական ուսումը, բայց 1958-ին ավարտել է ֆրանսերենի և պատմության որակավորումը։ 1958 թվականին նա վերադարձել է տուն՝ իր հայրենի Դերրի, որտեղ նա դարձել է ուսուցիչ իր Մայր բուհում՝ Սուրբ Կոլումբի քոլեջում, ավելի ուշ՝ 1964թ.՝ ստանալով մագիստրոսի կոչում Մեյնութից՝ ուսումնասիրելով պայմանները, որոնք դրդեցին Դերրիի հիմնական արտահանումը 19-րդ դարում՝ արտագաղթողները[16]։

Քաղաքացիական և քաղաքական առաջին ներգրավվածություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վարկային-միութենական շարժում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1960 թվականին, 23 տարեկանում, Հյումը օգնել է ստեղծել Դերրիի Վարկային միությունը՝ առաջին համագործակցող համայնքային բանկը Հյուսիսային Իռլանդիայում։ Միավորելով իրենց ռեսուրսները՝ աշխատող մարդիկ կարողացան ստեղծել ցածր տոկոսներով այլընտրանք վաշխառուների և գրավատների համար[17]։ Այսպիսինն էր հաջողությունը այս փորձի, ինչը նա ներկայացնում էր որպես «գործնական քրիստոնեություն»[18], որ չորս տարվա ընթացքում Հյումը դարձավ Իռլանդիայի վարկային միությունների լիգայի երբևէ ամենաերիտասարդ նախագահը, պաշտոն, որում նա ծառայել է մինչև 1968 թվականը։ Ավելի ուշ նա պետք է նշեր, որ բոլոր այն բաներից, որոնց նա նպաստել է իր կյանքում, ամենից շատ հպարտ է վարկային միությունների հետ իր ներգրավվածությամբ, և ոչ մի շարժում «ավելի լավ բան չի արել Իռլանդիայի, հյուսիսի և հարավի ժողովրդի համար»[19]։

«Երրորդ ուժ»

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1963 թվականին, հիմնվելով Մեյնութի իր թեզի ուսումնասիրության վրա, Հյումը Դերրիի մասին հեռուստատեսային վավերագրական ֆիլմի համար գրեց սցենար՝ «Միայնակ քաղաք», որը հեռարձակվում էր ինչպես BBC-ով, այնպես էլ RTÉ-ով[13]։ Այն համոզեց The Irish Times-ին բացել իր էջերը Հյումի քաղաքական հայացքների «առաջին դիտարկված հայտարարության համար»[20]։

«Հյուսիսային կաթոլիկների» մեջ (1964թ. մայիսի 18 և 19) Հյումը գրել է ձևավորվող «երրորդ ուժի» մասին․ «հյուսիսում երիտասարդ կաթոլիկների մի սերունդ», որը բավարարված չէր չճանաչման և ձեռնպահ մնալու ազգայնական քաղաքականությունից։ Վճռական լինելով զբաղվելու բնակարանային, գործազրկության և արտագաղթի մեծ սոցիալական խնդիրներով, նրանք պատրաստ էին ընդունել «հյուսիսում բողոքական ավանդույթը օրինական», և որ իռլանդական միասնությունը պետք է ձեռք բերվեր միայն «հյուսիսային մեծամասնության կամքով»[21]։

«Նորմալ քաղաքականությունը» Հյուսիսային Իռլանդիայում չէր առաջանա միայն կաթոլիկների ներգրավումից։ Շատ բան կախված կլիներ հյուսիսային կառավարության արձագանքից, որի ներդրումների «հմուտ տեղաբաշխումը» նպաստում էր կաթոլիկների բացառիկ բարձր գործազրկությանը և արտագաղթին։ Եթե կառավարող միութենականները չկարողանային արձագանքել «կաթոլիկների հավաքվելու պատրաստակամության կրկնվող հայտարարություններին», նա նախազգուշացրեց, որ կարծրացում և հետագա բևեռացում կլինի[20]։

Հյումի փոփոխության հնարավորությունների առաջին փորձը եղել է 1965 թվականին Դերրիի համալսարանի կոմիտեի նախագահի պաշտոնում[18]։ Երբ Հյուսիսային Իռլանդիայի երկրորդ համալսարանի տեղակայման համար պայքարում քաղաքը պարտվեց Կոլրեյնին, և երբ նույն տարում Դերրին կրկին պարտվեց Լուրգանին և Պորտադաունին նոր քաղաքային-արդյունաբերական զարգացման համար, Հյումը զգաց ավելի լայն դավադրություն։ Ելույթ ունենալով Լոնդոնում Լեյբորիստական կուսակցության ամենալավ խմբի՝ «Օլսթերում քարոզարշավ հանուն ժողովրդավարության» հանդիպման ժամանակ, նա առաջարկեց, որ «ծրագիրը» պետք է «առաջացնի միգրացիա Արևմտյան Օլսթերից դեպի Արևելյան Օլսթեր՝ վերաբաշխելով և ցրելով փոքրամասնությունը դեպի այն, որ Միութենական կուսակցությունը ոչ միայն պահպանի, այլև ամրապնդի իր դիրքերը»[22]։

Ներգրավված լինելով իր հայրենի քաղաքում բնակարանային կամավոր շարժման մեջ՝ Հյումը պնդում էր, որ (չնայած Զարգացման նախարարության «գերազանց օգնության»)[18], նա պայքարում էր նույն աղանդավոր-քաղաքական տրամաբանության դեմ հենց Դերրիում։ Միութենական փոքրամասնությունը խաբեբայության միջոցով ապահովեց քաղաքային խորհրդի մեծամասնության վերահսկողությունը, որը ներառում էր պոտենցիալ կաթոլիկական տների պլանավորման թույլտվության սահմանափակում[20][23]։

Քաղաքացիների գործողությունների կոմիտե, Դերրի, 1968 թ․

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1968 թվականի հոկտեմբերի 5-ին Դերրիի Լեյբորիստական կուսակցությունը և Դերրիի Բնակարանային Գործողությունների Կոմիտեն քաղաքում երթ անցկացրեցին, որն ի սկզբանե հովանավորվում էր Հյուսիսային Իռլանդիայի Քաղաքացիական իրավունքների ասոցիացիայի (NICRA) կողմից` ի հեճուկս Արհեստավոր տղաներ շքերթի հետ բախման հեռանկարով անհանգստացած կառավարության վերջին րոպեի հրամանի։ Հյումը ոչ մի մասնակցություն չի ունեցել կազմակերպությունում։ Նա մերժել էր իր հայրենի քաղաքում NICRA մասնաճյուղ ստեղծելու հրավերը։ Նա զգուշանում էր ձախակողմյան ակտիվիստների՝ ասոցիացիա ներթափանցումից՝ որպես Դերրիի սոցիալիստ Իմոն ՄաքՔեն[13]։ Ավելի ուշ Մաքքենը խոստովանեց, որ երթի կազմակերպիչների «գիտակից, նույնիսկ լռակյաց ռազմավարությունը» «ոստիկանությանը գերարձագանքի դրդելն էր և այդպիսով իշխանությունների դեմ զանգվածային արձագանք առաջացնելը»[24]։ Հյումը հայտնվեց այդ օրը, բայց, ի հիշատակ ՄաքՔենի, քայլեց մայթի վրայով երթի կողքին՝ «կիսով չափ այնտեղ, կիսով չափ՝ ոչ»[13]։

Ավելի ուշ պաշտոնական հետաքննությունը պարզեց, որ այն ամենը, ինչ պահանջվում էր, որպեսզի ոստիկանությունը սկսեր «անխտիր օգտագործել մահակները» 400 ցուցարարների դեմ, ցրվելու նախնական հրամանի խախտումն էր։ Դյուք փողոցի երթը առաջացրեց երկու օր փողոցային պայքար, քանի որ ցուցարարները և բնակիչները դիմադրեցին Թագավորական Օլսթերի ոստիկանության մուտքը կաթոլիկ Բոգսայդ[25]։ Հյումը, որը ընտրվել էր Քաղաքացիների գործողությունների նոր կոմիտեի (CAC) փոխնախագահ, երկու շաբաթ անց կոչ արեց բողոքի նստացույց անել Գիլդհոլում։ Նոյեմբերի 16-ին CAC-ի կողմից կազմակերպված և կառավարվող հերթական խաղաղ ցույցը ներգրավեց 15,000 հոգու։ Կառավարությունը կարծես թե արձագանքեց․ և՛ Հյումի կոմիտեն, և՛ NICRA-ն կոչ արեցին կասեցնել հետագա բողոքի ակցիաները[26][27]։

Քաղաքական կարիերա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հյումը Միացյալ Նահանգների նախագահ Բիլ Քլինթոնի հետ 1995 թվականին

Մուտքը ընտրական քաղաքականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ի պատասխան Դերրիում տեղի ունեցած իրադարձությունների՝ միութենական կառավարությունը հայտարարեց, որ քաղաքի վարչությունը կփոխարինվի զարգացման անկախ հանձնաժողովով։ Այն նաև պարտավորվել էր հանրային բնակարանների կարիքների վրա հիմնված միավորների համակարգ ստեղծել. օմբուդսմեն՝ քաղաքացիների բողոքները հետաքննելու համար, ավագանու ընտրություններում դրույքաչափերի վրա հիմնված արտոնության վերացում, և հատուկ լիազորությունների ակտի անվտանգության լայն դրույթների վերանայում[28]։ Երբ այս բարեփոխումները վտանգի տակ դրվեցին ներքին միութենական տարաձայնությունների պատճառով, և վարչապետ Թերենս Օ'Նիլի կողմից նշանակվեցին արտահերթ ընտրություններ, Հյումը որոշեց մտնել ընտրական քաղաքականություն[20]։

1969 թվականի փետրվարին անցկացված ընտրության ժամանակ նա ապահովեց ձայների 55 տոկոսը իր հայրենի Ֆոյլի ընտրատարածքում՝ 33 տոկոս հիմնական պատգամավոր և Ազգայնական կուսակցության երկարամյա առաջնորդ Էդի Մաքաթերի և 12 տոկոս՝ Հյուսիսային Իռլանդիայի Լեյբորիստ ՄաքՔենի դեմ։ Չնայած նրանց մրցավեճին, վեց ամիս անց՝ 1969 թվականի օգոստոսի 12-ին, Հյումը զենք կապեց Մաքաթերի հետ՝ փորձելով հետ պահել իր ընտրողներին ոստիկանության հետ հետագա առճակատումից, որը կոչվում էր Բոգսայդի ճակատամարտ[23]։

Ընտրությունների ժամանակ Հյումը ներկայացել էր որպես անկախ, բայց նրա անմիջական նպատակը լայն առաջադեմ կուսակցության ստեղծումն էր, որը կարող էր առաջ մղել ավելի լայն բարեփոխումները, որոնք նա համարում էր անհրաժեշտ[20]։

Սոցիալ-դեմոկրատական և լեյբորիստական կուսակցության ստեղծում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1970 թվականի օգոստոսին Հյումը դարձավ Սոցիալ-դեմոկրատական և լեյբորիստական կուսակցության (SDLP) փոխնախագահ, որը նա ստեղծեց Սթորմոնտի հինգ այլ պատգամավորների հետ. Ջերրի Ֆիթ՝ Հանրապետական լեյբորիստական կուսակցություն, Օսթին Քյուրի՝ Ազգայնական կուսակցություն, Փեդի Դևլին՝ Հյուսիսային Իռլանդիայի Լեյբորիստական կուսակցություն, և անկախներ՝ NICRA-ի ակտիվիստներ Իվան Կուպերը և Փեդի Օ’Հենլոնը։ Հյումը ընտրել էր «Սոցիալ-դեմոկրատական» տերմինը, բայց Ֆիթը և Դևլինը պնդում էին, որ վերնագրում առանց «Լեյբորիստ» տերմինի, կուսակցությունը ընդունելի չէր լինի Բելֆաստի իրենց բանվոր դասակարգի ընտրողների համար[13]։

Բեռնադետ Դևլինը, որը 6 ամսվա ազատազրկման էր ենթարկվել Բոգսայդի պաշտպանությանը մասնակցելու համար, և ով 1969 թվականի ապրիլին դարձել էր միջազգային վերնագրեր՝ վերադառնալով Միդ Օլսթերի միջանկյալ ընտրությունների ժամանակ որպես Վեստմինսթերի 21-ամյա «Միասնության» պատգամավոր, չէր ընդգրկվել նոր կուսակցությունում։ Դիտելով նրան որպես մեկի, ով «ամբողջովին անցել է Բրիտանիայի ինտերնացիոնալ սոցիալիստների կողմը», Հյումը նրան բնութագրեց որպես «աղետ»[13]։ Դա չի տարածվել նաև նրանց վրա, ովքեր նախկինում Օ՛Նիլի կողմնակիցներն էին, ազգայնականներ և իրավապաշտպաններ, ովքեր 1970 թվականի ապրիլին ստեղծեցին «Դաշինք» կուսակցությունը։ Նրանք սիրաշահել էին Հյումին, բայց նա մերժեց իրենց միջհամայնքային խմբավորմանը միանալու հրավերը[13]։

Իրենց սկզբնական հայտարարություններում Հյումը և նրա գործընկերները պնդում էին, որ թեև (ինչպես Դաշինքը) իրենք առաջնահերթություն կտան սոցիալ-տնտեսականին սահմանադրական հարցից, սակայն միասնական Իռլանդիան իրենց նպատակներից մեկն էր[29]։ 1971 թվականի հունիսին, երբ նա կարծես միանում էր իր գործընկերներին՝ դրականորեն արձագանքելու վարչապետ Բրայան Ֆոլքների առաջարկին՝ նրանց ավելի լիարժեք ներգրավել խորհրդարանում հանձնաժողովների միջոցով[30], Հյումը կուսակցության ակտիվիստներին առաջարկեց, որ ժամանակն է մտածել 1920 թվականի Իռլանդիայի կառավարության ակտի վերացման մասին[13]։ Հուլիսին, երբ միութենական կառավարությունը հրաժարվեց հանրային հետաքննություն անցկացնել Դերրիում բրիտանական բանակի կողմից երկու տղամարդկանց վրա մահացու հրաձգության վերաբերյալ, Սոցիալ-դեմոկրատական և լեյբորիստական կուսակցությունը դուրս եկավ Սթորմոնտից՝ այն հայտարարելով անբարեփոխելի[30][31]։

Հյումի համար այս ամենը կուսակցությունը թողեց երկու ակնառու հատկանիշներով։ Նախ (նշելով, որ Կուպերը, ի թիվս այլ հիմնադիր անդամների, բողոքական էր) նա ընդգծեց, որ կուսակցությունը ոչ աղանդավորական է. SDLP-ի համար «կարևոր խնդիրը» «մարդու իրավունքներն են, ոչ թե կրոնը»[20]։ Երկրորդ՝ Իռլանդիայի միավորմանը իր հանձնառության մեջ՝ համայն Իռլանդիայի նոր սահմանադրությանը, որը կապահովի «արդար, էգալիտար և աշխարհիկ հասարակության առաջացման շրջանակը», նա խուսափեց քաղաքական բռնությունից[29]։

Արձագանք ժամանակավոր քարոզարշավի սկզբին և ներգաղթին

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արձագանքելով Իռլանդիայի ժամանակավոր հանրապետական բանակի (PIRA) զարգացող արշավին՝ Հյումն առաջարկեց, որ զինված հանրապետականները լավագույնս կարող են ծառայել Իռլանդիայի միասնության գործին՝ ցրվելով. «Բռնությունը և դրա սպառնալիքը միայն ամրապնդում են միութենականությունը, այն միայն խորացնում և ուժեղացնում է աղանդավորական բաժանումները, որոնք ներկայացնում են մեր երկրի իրական սահմանը»[20]։ Հարց տալով Իռլանդիայի ժամանակավոր հանրապետական բանակի «քշել բրիտանացիներին» ռազմավարության էական նախադրյալին, նա փաստարկեց.

Պայքարը բաժանման դեմ չէ, այլ պայքար անկախության համար, պայքար օտար և օկուպացիոն տերության դեմ։ Սա մի պայքար է համխմբելու Իռլանդիայի ժողովրդի երկու հատվածներին, և ինչպես կարող է որևէ մեկը պատկերացնել… որ մի հատվածի բռնությունը մյուսի նկատմամբ կարող է միավորել նրանց։ Բարեփոխումն ու հաշտեցումը միակ ճանապարհն են[20]…

Նրանց հետ կապված, ովքեր «չեն հարգում մարդկային կյանքը և թվում է, թե մարդկային կյանքերը ծախսելի են որպես քաղաքական նպատակների հասնելու միջոց», չպետք է լինի «ցանկապատում»[20]։

Միևնույն ժամանակ, Հյումը 1971 թվականի օգոստոսին կառավարական հանգստավայրում վրդովմունք հայտնեց ընդդեմ ինտերնացիոն քաղաքականության, որի հետևանքով մեծ թվով կաթոլիկներ ձերբակալվեցին և երբեմն դաժանորեն հարցաքննվեցին[32][33]։ 1972թ. հունվարի 22-ին նա ցուցարարներին առաջնորդեց դեպի Բենոնե լողափի երկայնքով Մագիլիգանի ինտերնացիոն ճամբարի շրջակայքը (վստահեցնում էր նրանց, ովքեր կցանկանան քարեր նետել, ոտքի տակ միայն ավազ կունենան)[13]։ Նրանց հետ են շպրտել մահակներով և արցունքաբեր գազի տարաներով։ Վախենալով հետևանքներից («եթե նրանք դադարեցնեին երթը լողափում, ի՞նչ էին նրանք պատրաստվում անել քաղաքում»[13]), մեկ շաբաթ անց Հյումը նստեց Դերրիում NICRA-ի կազմակերպած երթը։ Օրվա վերջում՝ 1972 թվականի հունվարի 30-ին՝ կիրակի, պարաշյուտային գունդը գնդակահարեց 26 անզեն խաղաղ բնակիչների՝ սպանելով 14-ին։ «Ճնշման կամ համակարգի փոփոխության» միջև ընտրության առջև կանգնելով՝ Հյումին ակնհայտ էր, որ բրիտանացիներն ընտրում են ճնշումը[20]։ Նա սպանությունները համեմատեց 1960 թվականին Հարավային Աֆրիկայում տեղի ունեցած Շարփվիլի ջարդերի հետ[13]։ Այնուամենայնիվ, Արյունոտ կիրակիից հետո նա շարունակեց պնդել ոչ բռնի պատասխանը։ 1972 թվականի օգոստոսին նրա կուսակցությունը նախաձեռնեց քաղաքացիական անհնազանդության արշավ, որի համաձայն մինչև հոկտեմբեր 16,000 տնային տնտեսություններ ունեին խնայողություններ ավագանու տան վարձավճարից և դրույքաչափերից[32]։

Նախարար՝ առաջին իշխանությունը կիսող գործադիրում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1972 թվականի մարտին Լոնդոնի կառավարությունը դադարեցրեց Հյուսիսային Իռլանդիայի պառլամենտի գործունեությունը և ուղղակի կառավարում սահմանեց «ոչ միայն կարգուկանոնը վերականգնելու, այլ նահանգի կառավարման համակարգը վերափոխելու համար»[34]։ Այդ ընթացքում Հյումը, Փեդի Դևլինի հետ միասին, ունեցավ Իռլանդիայի ժամանակավոր հանրապետական բանակի և բրիտանական կառավարության միջև միջնորդության իր առաջին փորձը. 18-օրյա զինադադարն օգնեց շփումներին, որոնք Իռլանդիայի ժամանակավոր հանրապետական բանակը վճռականորեն դադարեցրեց Արյունոտ ուրբաթ օրով։ Հուլիսի 21-ին նրանք 21 ռումբ նետեցին Բելֆաստի վրա, ինչի հետևանքով զոհվեց 9 և վիրավորվեց 130 մարդ[13]։

1972 թվականի հոկտեմբերին կառավարությունը հրապարակեց «Կանաչ փաստաթուղթ»՝ «Հյուսիսային Իռլանդիայի ապագան», որը կարծես թե ընդգրկում էր Հյումի վերլուծությունների մեծ մասը[20]։ Մինչ Հյուսիսային Իռլանդիան կմնար Միացյալ Թագավորության մաս այնքան ժամանակ, քանի դեռ դա էր ժողովրդի մեծամասնության ցանկությունը, կառավարությունը հաշվի կառներ ծավալվող ճգնաժամի «իռլանդական չափը». այն կձգտեր բավարարել ինչպես Հյուսիսային Իռլանդիայի փոքրամասնության օրինական շահերը, որոնք իրենց տեսնում էին որպես «ուղղակի իռլանդական համայնքի մի մաս», այնպես էլ Իռլանդիայի Հանրապետության, որի համար նա պարտավորվել էր ցանկացած նոր պայմանավորվածություն կատարել «որքան հնարավոր է ընդունելի»[35]։

Սրա հիման վրա, 1973թ. հունիսին Հյուսիսային Իռլանդիայի նոր ասամբլեայի ընտրություններից հետո, որտեղ Սոցիալ-դեմոկրատական և լեյբորիստական կուսակցությունը հանդես եկավ որպես ազգայնական համայնքի միակ ներկայացուցիչ, Հյումը և նրա գործընկերները պայմանավորվածություն ձեռք բերեցին «իշխանության բաշխման» մեջ մտնել միութենականների հետ՝ իրենց նախկին վարչապետ Բրայան Ֆոլքների գլխավոր գործադիր տնօրենի ժամանակ։ SDLP-ի առաջնորդ Ջերրի Ֆիթը պետք է լիներ Ֆոլքների տեղակալը, իսկ Հյումը՝ առևտրի նախարարը։ Կողմերը ստորագրեցին իրենց կոալիցիոն համաձայնագիրը Անգլիայի Սանինգդեյլում դեկտեմբերի 9-ին և ստանձնեցին պաշտոնը 1974 թվականի հունվարի 1-ին։

Հյումը գործել էր ի հեճուկս իռլանդական ժամանակավոր հանրապետական բանակի ահաբեկման։ Պայմանավորվածության ժամանակ նրանք ձախողել էին դստերը՝ Էյնեին առևանգելու փորձը՝ սխալ ինքնությամբ դպրոցականին մեքենան նստեցնելով և սահմանն անցնելով[13][36]։

Բանակցությունների սկզբից Հյումը ճնշման տակ էր՝ ցույց տալու, որ բաժանումը վերջ տալու հեռանկարային ճանապարհ կա, որպեսզի արձագանքի Սթորմոնտի փակմանը հաջորդած ազգայնականների ընդհանուր «միասնական զգացումին»[37], և միևնույն ժամանակ զերծ մնա Իռլանդիայի ժամանակավոր հանրապետական բանակի մարտահրավերից, որը շարունակում էր հասարակական վրդովմունքն առաջացնել Արյունոտ կիրակիի և ներգաղթի դանդաղ ընթացքի նկատմամբ[13][24]։

Հյումը կարևորեց համաձայնագրի վերադարձը Իռլանդիայի Կառավարության 1920 թվականի ակտի՝ Իռլանդիայի Խորհրդի բնօրինակ հատկանիշին։ Նա նկարագրել է միջսահմանային նախարարական և խորհրդարանական ֆորումը որպես «շարունակական կոնֆերանսի սեղան», որտեղ «կաթոլիկները, բողոքականները, խոշոր հողատերերը և գեյլերը» կարող են ուսումնասիրել միասնության հիմքերը[20]։ Հետադարձ հայացքով՝ Հյումի գործադիր գործընկեր Փեդի Դևլինը ափսոսում է, որ Սոցիալ-դեմոկրատական և լեյբորիստական կուսակցությունը «երկու փուլային մոտեցում չի որդեգրել՝ թույլ տալով Սթորմոնտում իշխանության բաշխմանը ինքնահաստատվել»։ Նա հիշեցնում է, որ բոլոր մյուս նկատառումները տապալված են Խորհրդի ստեղծման ձգտմամբ՝ «դինամիկան ստեղծելու հույսով, որն ի վերջո կհանգեցնի համաձայնեցված միասնական Իռլանդիայի»[38]։

Արդեն փետրվարին Վեսթմինսթերյան անսպասելի ընտրությունների արդյունքում Ֆոլքների համագումարի կողմնակից խմբավորումը ստացել էր միութենականների ձայների ընդամենը 13%-ը։ Պնդելով, որ նրանք Ֆոլքներին զրկել են որևէ մանդատից, հաղթական Միացյալ Օլսթեր միութենական կոալիցիան կոչ արեց նոր Համագումարի ընտրություններ անցկացնել։ Երբ դրանք մերժվեցին, հավատարիմ կոալիցիան՝ Օլսթերի աշխատավորական խորհուրդը (UWC), համընդհանուր գործադուլ հայտարարեց։ Երկու շաբաթվա ընթացքում UWC-ն՝ հավատարիմ պարագլուխների աջակցությամբ, արդյունավետ կերպով ոչնչացրեց էներգիայի մատակարարումները[39]։ Վիճելով այն բանի շուրջ, ինչ Ֆոլքները համարում էր «զայրացուցիչ դոգմատիզմ»[40], Հյումը ոչ հետաձգում էր Խորհուրդը, ոչ էլ կընդուներ այն պայմանը, որն այժմ պահանջում են դրա ներդրման համար գործադիր միութենականները. Իռլանդիայի Սահմանադրության 2-րդ և 3-րդ հոդվածների չեղարկումը, որով Հյուսիսային Իռլանդիան համարվում է հանրապետության ազգային տարածք[41]։ Փոխարենը, Հյումը ճնշում էր գործադրում բրիտանական բանակի կողմից վառելիքի նավթի կիրառման պլանի և «ֆաշիստական ձևով տիրանալու» դեմ դիմադրության համար[42][43]։

Մայիսի 28-ին Ֆոլքները, գտնելով Հյուսիսային Իռլանդիայի նոր քարտուղար Մերվին Ռիսին, որը չէր ցանկանում վերսկսել քաղաքական բանակցությունները և դիմակայել գործադուլավորներին, հրաժարական տվեց։ Ընդունելով, որ գործադիրի համար այլևս չկա սահմանադրական հիմք, Ռիսը ցրեց Համագումարը[38][40]։ Հյումը շարունակում էր պնդել, որ գործադիրը կարող էր շարունակել գոյություն ունենալ, եթե Ռիսը ավելի կոշտ դիրքորոշում ընդուներ[13]։

Կուսակցության առաջնորդ, Եվրախորհրդարանի պատգամավոր և շահախմբակից ԱՄՆ-ում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պաշտպանելով Սանինգդեյլի համաձայնագիրը՝ Հյումը առաջարկել էր, որ «զուտ իրենց համաձայնեցված տնտեսական և սոցիալական քաղաքականության հիման վրա» գործադիրի անդամները հավաքվեն և որ պետական միջամտության, բանվորական ժողովրդավարության և աղքատության նկատմամբ արմատական մոտեցման գործը դիտարկելու համար նրանք դա նորից անեն[15]։ Փեդի Դևլինը համոզված չէր. պնդելով, որ Սոցիալ-դեմոկրատական և լեյբորիստական կուսակցությունը «մերկացվում էր իր սոցիալիզմից և տիրում անարատ ազգայնականների կողմից», նա հրաժարական տվեց կուսակցությունից 1977 թվականին[44]։ Երբ 1979 թվականին Ֆիթը նույնպես առաջարկեց, որ Սոցիալ-դեմոկրատական և լեյբորիստական կուսակցությունը, գերակայություն տալով «իռլանդական չափմանը», քան իշխանության կիսման համար պահանջվող վստահությանը[13][45], դարձել էր «չափազանց կանաչ»[46], և որ այն դարձել էր պարզապես «կաթոլիկ ազգայնական կուսակցություն»[47], Հյումը փոխարինեց նրան որպես կուսակցության ղեկավար[48]։ Փոփոխությունը չկարողացավ ճնշել կուսակցության ներսում տարաձայնությունները. որոշ անդամներ դժգոհում էին Հյումի բռնակալական ոճից[49]։

Այդ տարվա սկզբին Հյումը ընտրվել էր (առաջին նախապատվությամբ՝ ձայների 24,6%-ով) որպես Հյուսիսային Իռլանդիայի Եվրոպական խորհրդարանի երեք անդամներից մեկը։ Նա Ստրասբուրգում պետք է զբաղեցներ իր աթոռը հինգանգամյա ժամկետով՝ մինչև 2004 թվականին՝ իր թոշակի անցնելը[50]։ Նա միացավ Խորհրդարանի Սոցիալիստների խմբին և, գրեթե ողջ ընթացքում որպես Եվրախորհրդարանի պատգամավոր, եղել է խմբի բյուրոյի անդամ[51]։ Հյումը Եվրոպական համայնքը տեսնում էր որպես հաշտեցման մոդել՝ ընդհանուր քաղաքական և սոցիալական ինստիտուտների կառուցման միջոցով։ Նրա վաղ ներդրումները, որպես փոքրամասնությունների լեզուների պաշտպանության ջատագով, ընդգծեցին մշակութային բազմազանությունը, որը Համայնքը կկարողանար տեղավորել[52]։

Հյումը նաև եվրոպական նախագիծը դիտում էր որպես հյուսիսում հակառակորդ ավանդույթների ներկայացուցիչների համար համագործակցելու տեղական նախապաշարմունքներից և պատմությունից զերծ համատեքստում[20]։ Ազդելով կառավարության վրա՝ Հյուսիսային Իռլանդիայի համար հատուկ տնտեսական զարգացման աջակցությամբ, նա գործնականում ցույց տվեց դա՝ սերտորեն համագործակցելով Եվրախորհրդարանի իր երկու միութենական գործընկերների հետ։ Սա ներառում էր այն մարդուն, ով տանը համարվում էր նրա թշնամին՝ Դեմոկրատական միութենական կուսակցության առաջնորդ Յան Փեյսլին։ 1983 թվականի սեպտեմբերին Հյումը մեկնեց իննօրյա ներդրումների խթանման շրջագայության՝ Հյուսիսային Ամերիկա՝ Փեյսլիի ընկերակցությամբ[53], որին վեց ամիս առաջ ԱՄՆ Պետդեպարտամենտը մերժել էր մուտքի արտոնագիրը՝ վկայակոչելով «բորբոքային գործողությունների և հայտարարությունների գրառում… Հակառակ Հյուսիսային Իռլանդիայում խաղաղ կարգավորման հասնելու Միացյալ Նահանգների շահերին»[54]։

Միացյալ Նահանգներում Հյումը սերտ հարաբերություններ էր հաստատել ԱՄՆ Ներկայացուցիչների պալատի խոսնակ Թիփ Օ՛Նիլի, ամերիկացի սենատորներ Թեդ Քենեդիի և Դենիել Մոյնիհանի և Նյու Յորքի նահանգապետ Հյու Քերիի հետ։ Նրանց աջակցությամբ 1977 թվականին նախագահ Ջիմի Քարթերը հայտարարություն տարածեց՝ խոստանալով ԱՄՆ-ի օգնությունը Հյուսիսային Իռլանդիայի կողմից միջկուսակցական նոր համաձայնության հասնելու դեպքում[20]։ Նրանք նաև աջակցեցին Հյումին իր ջանքերում՝ իռլանդացի ամերիկացիներին ետ պահելու ժամանակավոր հանրապետական շարժումը ֆինանսավորելուց։ Նա նախազգուշացրեց NORAID-ին նպաստողներին, որ նրանք աջակցում են իռլանդական հանրապետականության «արատավոր ծաղրերգությանը», որը, ինչպես առաջին անգամ շարադրվել է Միացյալ իռլանդացիների կողմից, պատշաճ կերպով հիմնված է կաթոլիկների և բողոքականների «եղբայրության» վրա[20]։

Հացադուլի ընտրություններում ՍԴԼԿ-ից մի կողմ քաշվել, փոխանակում Ադամսի հետ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երբ 1981 թվականի մարտին Շինն Ֆեյնը առաջադրեց Իռլանդիայի ժամանակավոր հանրապետական բանակի հացադուլավոր Բոբի Սենդսին որպես Ֆերմանաղի և Հարավային Թայրոնի միջանկյալ ընտրությունների համար որպես Anti H-Block թեկնածու, Հյումը թույլ չտվեց իր կուսակից գործընկեր Օսթին Քյուրիին մասնակցել մրցույթին[49]։ Այնտեղ, որտեղ նա համարում էր «անհաղթահարելի իրավիճակ», Հյումը նաև զիջեց Շինն Ֆեյնի առաջադրված իրավահաջորդին՝ Օուեն Կարոնին, երբ ընտրվելուց մեկ ամիս անց Սանդսը մահացավ[45]։ «Երբեմն», ավելի ուշ մեկնաբանեց Հյումը, «քաղաքականության մեջ դու կանգնած ես երկու սխալ ընտրության առաջ»[13]։ Փաստաթղթերը ցույց են տալիս, որ Իռլանդիայի նախարարներն ու պաշտոնյաներն այն ժամանակ դա համարում էին սխալ և որպես «Իռլանդիայի հանրապետական բանակի մեծ հաղթանակ»[55]։ Իռլանդիայում և միջազգային ասպարեզում աջակցության շարունակական աճի հետ մեկտեղ, երբ ևս ինը հացադուլավորներ մահացան, մի կողմ մնալով ՍԴLԿ-ը համարվում է, որ տեղավորեց ժամանակավոր հանրապետական շարժման առաջին քայլերը քաղաքական ճանապարհին, որի արդյունքում 2007 թվականին Շին Ֆեյնը կփոխարինի կուսակցությանը՝ որպես ազգայնականության գլխավոր ներկայացուցիչ[56][57][58]։

1983 թվականի հունիսին կայացած Վեսթմինսթերյան ընդհանուր ընտրություններում Հյումը հեշտությամբ հաղթեց Դերրիում Իռլանդիայի հանրապետական բանակի երբեմնի հրամանատարին, Շինն Ֆեյնի Մարտին ՄակԳինեսին նորաստեղծ Վեստմինսթերյան Ֆոյլի ընտրատարածքում։ Բայց նույն ընտրությունները տեսան, որ Սոցիալ-դեմոկրատական և լեյբորիստական կուսակցությունը կորցրեց իր մյուս ընտրատարածքը՝ Բելֆաստ Ուեսթը, Ջերի Ադամսին, ինչպես ՄակԳինեսը ձեռնպահ Շին Ֆեյնի թեկնածուն։

Հյումը և Ադամսը նախկինում մի քանի անգամ գաղտնի զրույց էին ունեցել՝ 1988թ. հունվարին, երբ նրանք հավաքվել էին Արևմտյան Բելֆաստում գտնվող Քլոնարդ վանքում փրկագնաց քահանա Ալեք Ռեյդի միջոցով[59][60]։ Ռիդի միջոցով նրանք փոխանակեցին փաստաթղթեր, որոնք ընդգծում էին յուրաքանչյուր կողմի դիրքորոշումը հակամարտությունը դադարեցնելու ուղիների վերաբերյալ։ Հյումը կրկին դիպավ Ադամսին Իռլանդիայի ժամանակավոր հանրապետական բանակարշավի կենտրոնական տարածքում։ Բավական չէր, պնդում էր նա, ենթադրել, որ բրիտանական ներկայությունն է եղել Իռլանդիայում բոլոր բռնությունների պատճառը։ Հարցն այն էր, թե արդյո՞ք ժամանակավոր հանրապետական շարժումը պատասխանատվություն կկրի այդ ներկայությանն արձագանքելու իր կատարած ընտրությունների պատճառով առաջացած տառապանքների և կորուստների համար, և արդյոք կընդունի, որ «զինված պայքարը» առաջ չի բերել բաժանված երկրի համար անհրաժեշտ համաձայնությունը օգտվելու ինքնիշխանության իր իրավունքից[20]։

Երբ Ադամսը և Շին Ֆեյնի ղեկավարությունը հրաժարվեցին ընդունել Իռլանդիայի ժամանակավոր հանրապետական բանակի քարոզարշավը դադարեցնելու անհրաժեշտությունը, երբ պարզ էր, որ նրանց ռազմավարությունը կմնա «քվեատուփի և արմալիտի» ռազմավարություն, Հյումը հրապարակավ վերահաստատեց իր բարոյական և քաղաքական մերժումը նրանց մեթոդներից[61]։

Իրենց բողոքական իռլանդացիներին «համոզելու» համար զենք և ռումբեր օգտագործելու… նրանց որոշումը ոչ միայն սեփական համոզմունքների կամ արժանահավատության նկատմամբ հավատի ծայրահեղ պակասի օրինակ է, այլև ծայրահեղ բարոյական վախկոտության և խորապես բաժանարար վերաբերմունք։ Քանի որ դրա իրական ազդեցությունը իռլանդացիների միջև էական տարաձայնությունների խորացումն է։

Նա առաջարկեց, որ եթե ինքը «այսօր ղեկավարի քաղաքացիական իրավունքների արշավ Հյուսիսային Իռլանդիայում», ապա դա կլինի ընդդեմ Իռլանդիայի հանրապետական բանակի։

Հենց նրանք են (Իռլանդիայի հանրապետական բանակ) իրականացնում մարդու և քաղաքացու իրավունքների ամենամեծ ոտնահարումը, լինի դա նրանց սպանությունները, առանց դատավարության մահապատիժները, ծնկահարություններն ու պատժի կրակոցները, աշխատատեղերի ու մարդկանց ռմբակոծումը։ Ամենահիմնարար իրավունքը կյանքի իրավունքն է։ Ո՞վ է Հյուսիսային Իռլանդիայում ամենաշատը խլում մարդկային կյանքերը մի իրավիճակում, երբ չկա ոչ մի անարդարություն, որն արդարացնում է մարդկային կյանքի խլումը։

Վիճակագրությունը, նրա դիտարկմամբ, «ավերիչ» էր. «Մարդիկ, ովքեր իրենց բնութագրում էին որպես իռլանդական հանրապետականներ», սպանել էին «վեց անգամ ավելի շատ մարդ, քան բրիտանական բանակը, երեսուն անգամ ավելի շատ մարդ, քան RUC-ն և 250 անգամ ավելի շատ, քան UDR-ը» և իրենց համայնքի «պաշտպան» լինելու համար նրանք երկու անգամ ավելի շատ կաթոլիկների էին սպանել, քան ուժայինները, իսկ նախորդ տասը տարում ավելի շատ, քան օրինապահները[20]։

Անգլո-իռլանդական համաձայնագիր, նորացված երկխոսություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նոր Իռլանդիայի ֆորումում, Սոցիալ-դեմոկրատական և լեյբորիստական կուսակցության կոնֆերանսում հարավային կուսակցությունների Ֆիաննա Ֆայլի, Ֆին Գաելի, Լեյբորիստական կուսակցության հետ, Հյումը հաստատեց այն սկզբունքը, որ նոր Իռլանդիան կարելի է ձեռք բերել միայն միութենական համաձայնությամբ և աջակցությամբ. «մենք փնտրում ենք լուծում, ոչ թե հաղթանակ»։ Սակայն մեկ ամիս անց՝ 1983 թվականի հունիսին, Հյումը բրիտանական Համայնքների պալատում իր առաջին ելույթում և հետագա քննարկումներում կոչ արեց կառավարությանը վերանայել իր հետևողական քաղաքականությունը. «Որ Հյուսիսային Իռլանդիայի սահմանադրական դիրքորոշման մեջ փոփոխություն չի լինի առանց մեծամասնության համաձայնության»։ Սա կարող է թվալ ժողովրդավարական, բայց, հաշվի առնելով այն, որ «երաշխավորված մեծամասնությունը արհեստականորեն ստեղծվել է աղանդավորների թվով», նա պնդում էր, որ այն պահպանում է «ամրացված աղանդավորությունը»[20]։

1985-ին կառավարությունը կարծես զիջեց։ Անտեսելով համընդհանուր միութենական ընդդիմությանը՝ վարչապետ Մարգարետ Թետչերը համաձայնագիր ստորագրեց իռլանդական թագուհի Գարեթ Ֆիցջերալդի հետ, որն առաջին անգամ Հանրապետությանը ուղղակի դերակատարություն տվեց Հյուսիսային Իռլանդիայի կառավարությունում։ Անգլո-իռլանդական միջկառավարական համաժողովը, որտեղ տեղակայված էր քարտուղարությունը, կհրավիրի Իռլանդիայի կառավարությանը «առաջարկների վերաբերյալ տեսակետներ ներկայացնել» Հյուսիսային Իռլանդիայի վերաբերյալ հիմնական օրենսդրության համար։ Առաջարկները, սակայն, կլինեն միայն այն հարցերի շուրջ, որոնք «չեն պատկանում Հյուսիսային Իռլանդիայի լիազորված վարչակազմին»։ Միութենականների համար ենթադրությունն այն էր, որ եթե նրանք ցանկանային սահմանափակել Դուբլինի ազդեցությունը, նրանք պետք է իջնեին մեծամասնության իշխանության վրա համառությունից և նորից մտածեին, թե ինչպես կարող են տեղավորվել ազգայնականները[62]։

Կուսակցական գործընկեր Շեյմուս Մալլոնը Հյումին է վերագրել ընկալվող առաջընթացը։ Նրա առաջնորդն բավական ժամանակ և ջանք էր ծախսել Վաշինգտոնում, Նյու Յորքում և Բոստոնում կապեր զարգացնելու համար, քանի որ, երբ Բրիտանիան չէր ցանկանում վիճարկել միութենական վետոն, «միակ տեղը, որտեղից կարող էր այդ ճնշումը գալ, ԱՄՆ-ն էր»։ Նա հիշեցրեց, որ Թետչերը (որը նախորդ տարի Բրայթոնի ռմբակոծության ժամանակ միայն հազիվ էր փրկվել Իռլանդիայի հանրապետական բանակի սպանությունից) անգլո-իռլանդական համաձայնագրի իրականացումից հետո ասել էր, որ «ամերիկացին է ինձ ստիպել դա անել»[63][64]։ Բայց նրա կառավարության հաշվարկը կարող է նաև պայմանավորված լինել այն մտավախությամբ, որ Շինն Ֆեյնը կփոխարինի Սոցիալ–դեմոկրատական և լեյբորիստական կուսակցությանը որպես հյուսիսային ազգայնականության ձայն[40]։

1991թ. մարտին Օլսթերի միութենականները և Փեյսլիի դեմոկրատական միութենականները համաձայնեցին Հյուսիսային Իռլանդիայի ապագայի վերաբերյալ քաղաքական բանակցությունների վերաբերյալ Հյումի պայմանավորվածություններին[65]։ 1992 թվականին միջկուսակցական բանակցություններին իրենց ներկայացման մեջ Օլսթերի միության անդամները (այն ժամանակ դեռ ամենամեծ կուսակցությունը) ասացին, որ կարող են նախատեսել մի շարք անդրսահմանային մարմիններ, քանի դեռ դրանք գտնվում են Հյուսիսային Համագումարի վերահսկողության տակ, չեն ներառում համընդհանուր համայն Իռլանդիայի խորհուրդը և նախատեսված չեն համատեղ իշխանության ուղղությամբ մշակվելու համար։ Բանակցությունների ընթացքում Հյումը ճանաչեց ժամանակավոր հանրապետական շարժումը որպես «մի կազմակերպություն, որը կարող է մեծագույն ներդրում ունենալ» համաձայնեցված ապագայի համար (նա նաև Հյուսիսային Իռլանդիայի գրասենյակից Ջոն Չիլկոտին հայտնեց, որ գիտեր, որ Իռլանդիայի ժամանակավոր հանրապետական բանակը արդեն ունի հետադարձ կապ դեպի կառավարություն Սենտ Կոլումբի մեկ այլ ծեր տղայի՝ Բրենդան Դադիի միջոցով)[66]։ Նա գաղտնի վերականգնեց կապը Ադամսի հետ։ Նա կրկին վիճարկեց Ադամսին և նրա ընկերներին բռնության հիմնավորումների վերաբերյալ։ Նրանց «հակառակ կողմին բազմիցս մեղադրելու և անցյալի իրադարձություններին անդրադառնալու պրակտիկան» անհամոզիչ էր։ Բրիտանական վրդովմունքը չպետք է դիտարկվեր որպես հանրապետական վարքագծի չափանիշներ[20]։

Ավագ ուրբաթ, բանակցություն Ժամանակավոր հանրապետական շարժման ընդգրկման շուրջ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բրիտանական առարկությունների պատճառով 1994 թվականի հունվարին նախագահ Քլինթոնը Ադամսին թույլ տվեց իրականացնել այն ճանապարհը, որին Հյումը գնում էր 1970-ականներից ի վեր։ Չնայած որ Նյու Յորքում վիզան սահմանափակվում էր 48 ժամով, Ադամսը իր այցը Միացյալ Նահանգներ նկարագրեց որպես «առանցքային» հետագա խաղաղ գործընթացի համար[67]։ «Դաշինք» կուսակցության անդամ Ջոն Օլդերդայսի հետ, Հյումը միացավ Ադամսին Վալդորֆ Աստորիայում Ամերիկյան արտաքին քաղաքականության ազգային կոմիտեի կողմից կազմակերպված միջոցառմանը[68][69]։ Երկու ամիս անց Իռլանդիայի հանրապետական բանակը հայտարարեց եռօրյա «ռազմական գործողությունների դադարեցում», իսկ հետո, հավատալով, որ «ստեղծվել է արդար և կայուն կարգավորում ապահովելու հնարավորություն», օգոստոսին հայտարարեց 1975 թվականից ի վեր իր առաջին զինադադարը[70]։

Ադամսն ընդունեց Հյումի օգնությունը «հետին պլանում»[67] և այն բանից հետո, երբ նրանց շփումը բացահայտվեց (1993թ. ապրիլին Ադամսը նկատվել էր Դերրիում Հյումի տուն գնալիս[36]), Հյումը «հալածվեց, վիրավորվեց և դատապարտվեց» բրիտանական կառավարության, քաղաքական կուսակցությունների մեծ մասի և լրատվամիջոցների մեծ հատվածների կողմից[71]։ Ադամսը, ինքը, մեծապես ուժեղացրեց ճնշումը։ 1993 թվականի հոկտեմբերին Իռլանդիայի ժամանակավոր հանրապետական բանակի կամավոր Թոմաս Բեգլին սպանվեց՝ տեղադրելով ռումբ Բելֆաստի Շանկիլ փողոցի խանութում, որը խլեց ինը և վիրավորեց վաթսուն այլ մարդկանց կյանք։ Փեթ Հյումը հիշում է, որ երբ օրեր անց իր ամուսինը դիտել է հեռուստատեսային կադրեր, որտեղ Ադամսը դագաղը տանում է Բեգլիի հուղարկավորության ժամանակ, նա սկսել է լաց լինել. «Նա չէր կարողանում քնել։ Նա նորմալ չէր սնվում։ Փոստի վրա ամեն տեսակ չար նամակներ էին հասնում, արատավոր հեռախոսազանգեր էին գալիս»[36]։

1994 թվականի օգոստոսի հրադադարի ժամանակ Հյումը և Ադամսը համատեղ հռչակագիր են հրապարակել։ Այն հաստատում էր, որ տեւական կարգավորումը պետք է հիմնված լիներ «իռլանդական ժողովրդի՝ որպես ամբողջության ազգային ինքնորոշման իրավունքի վրա», սակայն ընդունեց Հյումի հետեւողական դիրքորոշումը։

Ինքնորոշման այս իրավունքի իրացումը, իհարկե, Իռլանդիայի ամբողջ ժողովրդի համաձայնության հարցն է, և մենք կրկնում ենք, որ նման նոր համաձայնագիրը կենսունակ է միայն այն դեպքում, եթե այն վայելի այս կղզու տարբեր ավանդույթների հավատարմությունը՝ ընդունելով բազմազանությունը, ապահովելով ազգային հաշտեցումը[20]։

Իռլանդիայի ժամանակավոր հանրապետական բանակը երկու անգամ խափանեց այն, ինչ այժմ կոչվում էր «խաղաղության գործընթացը»՝ դադարեցնելով նրանց հրադադարը, որն իր հերթին ամրապնդեց միութենականների՝ Իռլանդիայի ժամանակավոր հանրապետական բանակը զինաթափելու պահանջը որպես միջկուսակցական բանակցություններին Շինն Ֆեյնի ընդունվելու պայման։ Հյումը օգնեց շրջանցել դա՝ առաջարկելով, որ զենքի ապամոնտաժման միջազգային կառույցը խաղաղ գործընթացում կգլխավորի նախագահ Քլինթոնի բանագնացը՝ սենատոր Ջորջ Միթչելը[20]։ (2001 թվականին Թրիմբըլը հրաժարական տվեց առաջին նախարարի պաշտոնից՝ տապալելով առաջին, Օլսթերի միութենական կուսակցություն–Սոցիալ դեմոկրատական և լեյբորիստական կուսակցության գլխավորած, հետհամաձայնագրի գործադիրին, Միտչելի զեկույցը հիմք հանդիսացավ, որի հիման վրա Իռլանդիայի ժամանակավոր հանրապետական բանակը վերջապես համաձայնեցրեց ընթացակարգերը՝ իր զենքը «օգտագործելուց դուրս» դնելու համար, գործընթացը չի ավարտվել մինչև 2005 թվականը)[72]։

1998թ. ապրիլի 10-ին, Ավագ ուրբաթին Բելֆաստում ստորագրված Բազմակուսակցական Համաձայնագրում Հյումը և Ադամսը զիջեցին Օլսթերի միութենական պայմանները անդրսահմանային մարմինների համար[73][74] և Իռլանդիայի սահմանադրության 2-րդ և 3-րդ հոդվածների փոփոխությունը։ Դրա դիմաց միութենականները պետք է ընդունեին, որ իշխանությունը կիսող նոր գործադիրը, ինչպես 1974 թվականին, չի լինի կամավոր կոալիցիա։ Ընտրովի ընդգրկման սկզբունքով, որը Հյումը և Սոցիալ դեմոկրատական և լեյբորիստական կուսակցության նրա թիմը առաջարկել էին միայնակ, նախարարների սեղանի շուրջ տեղերը կհատկացվեն համամասնական Դ'Հոնդտի ընտրակարգով վեհաժողովի կուսակցություններին։ Սա նշանակում էր, որ միութենականները չէին կարող խուսափել նրանց դիմաց նստելուց և պաշտոնը կիսելուց նրանց հետ, ում նրանք շարունակում էին բնութագրել որպես «Շինն Ֆեյն–Իռլանդիայի հանրապետական բանակ»[75]։

Հետպայմանագիր

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ճանաչում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երբ 1998 թվականի հուլիսի 1-ին Հյուսիսային Իռլանդիայի նոր ասամբլեան առաջադրեց Օլսթերի միութենականների առաջնորդ Դեյվիդ Թրիմբլին որպես առաջին նախարար, սպասվում էր, որ Հյումը, որպես ամենամեծ ազգայնական կուսակցության առաջնորդ, կստանձնի առաջին փոխնախարարի համատեղ պաշտոնը։ Փոխարենը նա այս դերը հանձնեց Սեյմուս Մալոնին։ Որոշ քաղաքական լրագրողներ նշում էին Հյումի և Թրիմբլի «վերապահ» հարաբերությունները, չնայած երկու տղամարդիկ միասին ստացել էին 1998 թվականին Խաղաղության Նոբելյան մրցանակը[76]։

Նորվեգիայի Նոբելյան կոմիտեն նշել է, որ Հյուսիսային Իռլանդիայում ազգային, կրոնական և սոցիալական հակամարտությունների երեսուն տարիների ընթացքում Ջոն Հյումը եղել է «Հյուսիսային Իռլանդիայի քաղաքական առաջնորդներից ամենահստակ և հետևողականը խաղաղ լուծման իր աշխատանքում»։ 1998 թվականի Ավագ ուրբաթին ստորագրված խաղաղության համաձայնագրի հիմքերը արտացոլում են այն սկզբունքները, որոնց նա պաշտպանել է»[77]։

Հյումը միակ մարդն է, ով համատեղել է Խաղաղության Նոբելյան մրցանակը երկու այլ խոշոր միջազգային խաղաղության մրցանակների՝ Մարտին Լյութերի մրցանակի (1999) և Գանդիի խաղաղության մրցանակի (2001 թ.) հետ[78]։

2010 թվականին Հյումը գլխավորել է իռլանդական RTÉ ազգային հեռարձակողի հեռուստադիտողների հարցումը՝ որպես «Իռլանդիայի մեծագույն», առաջ անցնելով Մայքլ Քոլինզից, Մերի Ռոբինսոնից, Ջեյմս Քոնոլիից և Բոնոյից[79][80]։

2012 թվականին Հռոմի Պապ Բենեդիկտոս 16-րդը Հյումին դարձրեց Սուրբ Գրիգոր Մեծի պապական շքանշանի ասպետ[81]։

Պաշտոնաթողություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հյումը 2008 թվականին

2004 թվականի փետրվարի 4-ին Հյումը հայտարարեց իր՝ քաղաքականությունից լրիվ հեռանալու մասին, և նրան փոխարինեց Մարկ Դուրկանը որպես Սոցիալ–դեմոկրատական և լեյբորիստական կուսակցության առաջնորդ[82]։ Նա չմասնակցեց 2004 թվականի Եվրոպական ընտրություններին (երբ նրա տեղը հաղթեց Շինն Ֆեյնի Բայրբր դե Բրունը)[83], ինչպես նաև չմասնակցեց 2005 թվականի ընդհանուր ընտրություններին, որտեղ Մարկ Դուրկանը պահպանեց Ֆոյլի ընտրատարածքը Սոցիալ–դեմոկրատական և լեյբորիստական կուսակցության համար[84]։

Հյումը և նրա կինը՝ Փեթը[85], շարունակել են ակտիվ լինել եվրոպական ինտեգրման, համաշխարհային աղքատության և վարկային միության շարժման հետ կապված խնդիրների մեջ։ Նա նաև ՄԱԿ-ի Խորհրդարանական վեհաժողովի ստեղծման արշավի կողմնակիցն էր, մի կազմակերպություն, որը քարոզարշավ է իրականացնում հանուն Միավորված ազգերի կազմակերպության ժողովրդավարական բարեփոխումների[86]։ Թոշակի անցնելու ժամանակ նա շարունակեց հրապարակավ խոսել, այդ թվում՝ 2005 թվականին Նյու Ջերսիի Սեթոն Հոլլ համալսարանի այցելությունը, Եվրոպայի խորհրդի Ժողովրդավարության առաջին ամառային համալսարանը (Ստրասբուրգ, հուլիսի 10-14, 2006թ.) և Սենտ Թոմաս համալսարան, Ֆրեդերիկթոն, Նյու Բրանսուիկ, Կանադա, 2007 թվականի հուլիսի 18-ին։ Նրա անունով է կոչվել Իռլանդիայի Մեյնութի ազգային համալսարանին ավելացված շենքը։ Հյումը զբաղեցրել է իր տեղական ֆուտբոլային թիմի՝ Derry City F.C.-ի ակումբի նախագահի պաշտոնը, որին աջակցել է իր ողջ կյանքում[87]։ Նա եղել է «Plan International Ireland» մանկական բարեգործական կազմակերպության հովանավորը[88][89]։

Ընտանիք

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1960 թվականին Հյումը ամուսնացել է Պատրիսիա «Պաթ» Հոնի՝ (22 փետրվարի 1938–2 սեպտեմբերի 2021) տարրական դպրոցի ուսուցչի հետ, որին նա առաջին անգամ հանդիպել էր երկու տարի առաջ Դոնեգալ կոմսության Մաֆֆ քաղաքի պարասրահում։ Զույգը հինգ երեխա ունեցավ՝ Թերեզը, Էյնը, Էյդանը, Ջոնը և Մոն, ինչպես նաև 16 թոռ և երկու ծոռ[90]։ Ընտանիքը միշտ չէ, որ պաշտպանված է եղել Ջոն Հյումի հասցեին վիրավորանքներից և սպառնալիքներից։ Ի լրումն 1973 թվականին Էյնի առևանգման փորձին, Թերեզ Հյումը հիշում է. «Շատ սպառնալից նամակներ, սպառնալից հեռախոսազանգեր, մի անգամ գրառման մեջ ուղարկված փամփուշտներ, տարբեր ժամանակներում ուղարկված մի քանի փամփուշտ։ Նման դեպքերը բավականին երկար էին ընթանում, և գարշելիության հոսանք կար»[36]։

Մահ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2015 թվականին Հյումի մոտ ախտորոշվեց Ալցհայմերի հիվանդություն, որի ախտանիշները նրա մոտ առաջին անգամ դրսևորվեցին 1990-ականների վերջին[91]։ Հյումը մահացել է 2020 թվականի օգոստոսի 3-ի վաղ առավոտյան Դերրիի ծերանոցում, 83 տարեկան հասակում[92]։ Նրա մահվան կապակցությամբ լեյբորիստների նախկին առաջնորդ և վարչապետ Թոնի Բլեերն ասել է. «Ջոն Հյումը քաղաքական տիտան էր, հեռատես, ով հրաժարվում էր հավատալ, որ ապագան պետք է լինի նույնը, ինչ անցյալը»[93]։ Դալայ Լաման Թվիթերում ասել է. «Ջոն Հյումի խորը համոզմունքը հակամարտությունը լուծելու համար երկխոսության և բանակցությունների ուժի մեջ անսասան էր… Հենց նրա ղեկավարությունն ու բանակցությունների ուժի հանդեպ հավատը թույլ տվեցին ձեռք բերել 1998 թվականի Ավագ ուրբաթ համաձայնագիրը։ Նրա հաստատակամ համառությունը օրինակ հանդիսացավ բոլորիս համար, որոնց պետք է հետևենք»[94]։

Պարգևներ և մրցանակներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աշխատանքներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կենսագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • George Drower, John Hume: Peacemaker, Gollancz, 1995 978-0575062177
  • George Drower, John Hume: Man of Peace, Vista, London, 1996 978-0575600843
  • Denis Haughey and Sean Farren, John Hume: Irish Peacemaker, Four Courts Press, Dublin, 2015 978-1846825866
  • Sean Farren, John Hume: In His Own Words. Dublin. 2021 978-1-84682-998-7
  • Gerard Murray, John Hume and the SDLP: Impact and Survival in Northern Ireland, Irish Academic Press, Dublin, 1998. 978-0716526445
  • Paul Routledge, John Hume: a Biography, Harper-Collins, London, 1997 978-0006387398
  • Barry White, John Hume: a Statesman of the Troubles, Blackstaff, Belfast, 1984 978-0856403170
  • Stephen Walker, John Hume, the Persuader, Gill Books, Dublin, 2023 ISBN 9780717196081

Մեջբերումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • «Տարիների ընթացքում անցյալի պատնեշները՝ անցյալի անվստահությունն ու նախապաշարմունքները, կվերանան, և կզարգանա նոր հասարակություն՝ նոր Իռլանդիա՝ հիմնված համաձայնության և տարբերությունների նկատմամբ հարգանքի վրա»[112]։
  • «Ես կարծում էի, որ պարտավոր եմ օգնել նրանց, ովքեր ինձ պես բախտավոր չեն»[113]։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 Cowell-Meyers K., Arthur P. Encyclopædia Britannica
  2. ↑ 2,0 2,1 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
  3. ↑ 3,0 3,1 Munzinger Personen (գերմ.)
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Cowell-Meyers K., Arthur P. Encyclopædia Britannica (բրիտ․ անգլ.) — Encyclopædia Britannica, Inc., 1768.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 John Hume: Nobel Peace Prize winner dies aged 83 // BBC News Online — 2020.
  6. ↑ The Nobel Peace Prize 1998 — Nobel Foundation.
  7. ↑ Table showing prize amounts — Nobel Foundation, 2019.
  8. ↑ https://www.bladi.net/abdellatif-laabi-distinction.html
  9. ↑ Robert Redford and John Hume awarded Honorary Degrees at Trinity College Dublin — TCD, 2008.
  10. ↑ Journal officiel de la République française, Journal officiel de la République française. Document administratif (ֆր.) — 1868. — ISSN 0242-6773
  11. ↑ Marquis (1990). Who's who in the World. Marquis Who's Who. ISBN 9780837911106. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ սեպտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 19-ին.
  12. ↑ McCrystal, Cal (1994 թ․ սեպտեմբերի 4). «Ceasefire: It's all just coming together for the fixer: John Hume risked all when he met Sinn Fein. Now there's talk of a Nobel Peace Prize. Cal McCrystal reports». Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ փետրվարի 20-ին. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 3-ին.
  13. ↑ 13,00 13,01 13,02 13,03 13,04 13,05 13,06 13,07 13,08 13,09 13,10 13,11 13,12 13,13 13,14 13,15 13,16 13,17 13,18 Walker, Stephen (2023). John Hume. The Persuader. Dublin: Gill Books. ISBN 9780717196081.
  14. ↑ Wichert, Sabine (1991). Northern Ireland Since 1945. London: Longman. ISBN 0-582-02392-0.
  15. ↑ 15,0 15,1 White, Barry (1984). John Hume, Statesman of the Troubles. Blackstaff Press. էջ 29. ISBN 9780856403279. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ սեպտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 19-ին.
  16. ↑ Hume, John (2002) Derry Beyond the Walls: Social and Economic Aspects of the Growth of Derry, Ulster Historical foundation, Belfast. 978-1903688243
  17. ↑ «Statement from Irish League of Credit Unions on the passing of past President John Hume RIP». 2020.
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 Prince, Simon; Warner, Geoffrey (2012). Belfast and Derry in Revolt: A New History of the Start of the Troubles. NewBridge, Co. Kildare: Irish Academic Press. ISBN 9781788550932.
  19. ↑ «John Hume Biography and Interview». www.achievement.org. American Academy of Achievement. 2002 թ․ հունիսի 8.
  20. ↑ 20,00 20,01 20,02 20,03 20,04 20,05 20,06 20,07 20,08 20,09 20,10 20,11 20,12 20,13 20,14 20,15 20,16 20,17 20,18 20,19 20,20 Farren, Sean (2021). John Hume: In His Own Words. Dublin. ISBN 9781846829987.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
  21. ↑ Hume, John. «A Northern Catholic writes . . . John Hume in 1964». The Irish Times (անգլերեն). Վերցված է 2021 թ․ մարտի 20-ին.
  22. ↑ Derry Journal, 6 August 1965, cited in Kingsley, Paul (1989), Londonderry Revisited: A Loyalist Analysis of the Civil Rights Controversy. Belfast Publications, pp. 98-99, 978-0-9515549-0-6
  23. ↑ 23,0 23,1 Bardon, Jonathan (1992). A History of Ulster. Belfast: The Blackstaff Press. ISBN 0856404764.
  24. ↑ 24,0 24,1 McCann, Eamon (1993). War and an Irish Town. London: Pluto. ISBN 9780745307251.
  25. ↑ Martin Melaugh. «The Derry March: Main events of the day». Conflict Archive on the Internet (CAIN). Ulster University. Արխիվացված օրիգինալից 2007 թ․ նոյեմբերի 23-ին. Վերցված է 2008 թ․ փետրվարի 16-ին.
  26. ↑ Bew, Paul; Gillespie, Gordon (1993). «1968». Northern Ireland: A Chronology of the Troubles, 1968–1993. Dublin: Gill & MacMillan. էջ 10. ISBN 0-7171-2081-3.
  27. ↑ Prince, Simon; Warner, Geoffrey (2019). Belfast and Derry in Revolt: a New History of the Start of the Troubles. New Bridge, Ireland: Irish Academic Press. ISBN 978-1-78855-093-2.
  28. ↑ «Terence O'Neill on the Government's 5 Point Reform Plan - View media - Northern Ireland Screen | Digital Film Archive». digitalfilmarchive.net. Վերցված է 2023 թ․ հունվարի 9-ին.
  29. ↑ 29,0 29,1 Campbell, Sarah (2013). «New Nationalism? The S.D.L.P. and the creation of a socialist and labour party in Northern Ireland, 1969-75». Irish Historical Studies. 38 (151): (422–438) 422. doi:10.1017/S0021121400001577. ISSN 0021-1214. JSTOR 43654444. S2CID 162974539.
  30. ↑ 30,0 30,1 Kelly, Henry (1972). How Stormont Fell. Dublin: Gill and Macmillan.
  31. ↑ Mulholland, Marc (2006). «The End of Stormont and imposition of direct rule in 1972» (PDF).
  32. ↑ 32,0 32,1 Internment – Summary of Main Events Արխիվացված 8 Հունիս 2011 Wayback Machine. Conflict Archive on the Internet (CAIN)
  33. ↑ Kingsley, P. (1989). Londonderry Revisited. A Loyalist Analysis of the Civil Rights Controversy. Belfast Publications, Belfast, p. 212..
  34. ↑ Utley, T. E. (1975). Lessons of Ulster. London: J. M. Dent & Sons. էջ 63.
  35. ↑ «CAIN: HMSO: The Future of Northern Ireland: A Paper for Discussion (Green Paper; 1972)». cain.ulster.ac.uk. Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 9-ին.
  36. ↑ 36,0 36,1 36,2 36,3 Walker, Stephen (2023 թ․ հոկտեմբերի 7). «'They attempted to kill John – they attempted to kill his family': John Hume, the IRA and decades of death threats». The Irish Times (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 14-ին.
  37. ↑ McLoughlin, P. J. (2013). John Hume and the revision of Irish nationalism (անգլերեն). Manchester University Press. ISBN 978-1-84779-511-3.
  38. ↑ 38,0 38,1 Devlin, Paddy (1993). Straight Left: an Autobiography. Belfast: Blackstaff Press. ISBN 0-85640-514-0.
  39. ↑ Anderson, Don (1994). Fourteen May Days: The Inside Story of the Loyalist Strike of 1974. Dublin: Gill & Macmillan. ISBN 0-7171-2177-1.
  40. ↑ 40,0 40,1 40,2 Elliott, Marianne (2000). The Catholics of Ulster, A History. Penguin. ISBN 0713994649.
  41. ↑ «CAIN: Events: The Sunningdale Agreement - Chronology of Main Events». cain.ulster.ac.uk. Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 18-ին.
  42. ↑ «Ulster Workers' Council Strike - Chronology of the Strike». cain.ulster.ac.uk. CAIN Web Service. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 7-ին. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 31-ին.
  43. ↑ «Strike Bulletin No. 8 Westminster Shifts its Ground» (PDF). cain.ulster.ac.uk. CAIN Web Service. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 10-ին. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 31-ին.
  44. ↑ Devlin, Paddy (1993). Straight left : an autobiography. Belfast: Blackstaff Press. էջ 278. ISBN 0-85640-514-0. OCLC 29670138.
  45. ↑ 45,0 45,1 O'Malley, Padraig (1983). The Uncivil Wars, Ireland Today. Boston: Houghton Mifflin. ISBN 039534414X.
  46. ↑ Obituaries, Telegraph (2020 թ․ օգոստոսի 3). «John Hume, SDLP leader who stood up for peaceful nationalism and won the Nobel Prize – obituary». The Telegraph (բրիտանական անգլերեն). ISSN 0307-1235. Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 12-ին.
  47. ↑ Murphy, Michael A. (2007). Gerry Fitt: A Political Chameleon (անգլերեն). Mercier Press. էջ 279. ISBN 978-1-85635-531-5.
  48. ↑ «A mover and shaper who has made history». The Irish Times. Dublin. 1998 թ․ ապրիլի 11. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հոկտեմբերի 30-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 3-ին.
  49. ↑ 49,0 49,1 Ryder, Chris (2020 թ․ օգոստոսի 3). «John Hume obituary». The Guardian (բրիտանական անգլերեն). ISSN 0261-3077. Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 11-ին.
  50. ↑ «5th parliamentary term | John HUME | MEPs | European Parliament». www.europarl.europa.eu (անգլերեն). 1937 թ․ հունվարի 18. Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 7-ին.
  51. ↑ «John Hume: Northern Ireland's peace-maker and committed European» (PDF). European Parliament: Briefing, European Union History Series. 2022.
  52. ↑ Farren, Sean (2021). John Hume: In His Own Words. Dublin: Four Courts Press. ISBN 9781846829987.
  53. ↑ «John Hume appeals for US investment in Northern Ireland · British Universities Film & Video Council». bufvc.ac.uk. Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 11-ին.
  54. ↑ «Paisley barred from entering United States - UPI Archives». UPI (անգլերեն). 1983. Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 11-ին.
  55. ↑ «Secret files: how IRA hunger strikes led to rise of Sinn Fein». BelfastTelegraph.co.uk (բրիտանական անգլերեն). 2011 թ․ դեկտեմբերի 30. ISSN 0307-1235. Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 11-ին.
  56. ↑ Bartlett, Thomas (2010). Ireland, a History. Cambridge University Press. ISBN 9780521197205.
  57. ↑ Maillot, Agnès (2014 թ․ դեկտեմբերի 20). «Sinn Féin's Tortuous Road to Power». Revue LISA/LISA e-journal. Littératures, Histoire des Idées, Images, Sociétés du Monde Anglophone – Literature, History of Ideas, Images and Societies of the English-speaking World (անգլերեն) (vol. XII-n°8). doi:10.4000/lisa.7024. ISSN 1762-6153.
  58. ↑ Feeney, Brian (2002). Sinn Féin: A Hundred Turbulent Years. O'Brien Press. էջեր 290–291. ISBN 9781853718137.
  59. ↑ Keefe, Patrick (2018). Say Nothing: A True Story of Murder and Memory in Northern Ireland. London: William Collins. էջեր 127–128. ISBN 9780008159269.
  60. ↑ Mansergh, Martin (2002), "Mountain Climbing Irish Style: The Hidden Challenges of the Peace Process", in Marianne Elliott ed., The Long Road to Peace in Northern Ireland, Liverpool University Press, p. 110, 978-0-85323-677-1
  61. ↑ Address to the SDLP annual conference, 1988, quoted in Farren (2021), pp. 202-204
  62. ↑ Aughey, Arthur (1989). Under Siege: Ulster Unionism and the Anglo-Irish Agreement. Belfast: Blacksaff Press.
  63. ↑ Mallon, Seamus (2017 թ․ նոյեմբերի 20). «It was John Hume, not Sinn Féin, who steered Northern Ireland to peace». The Guardian (բրիտանական անգլերեն). ISSN 0261-3077. Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 12-ին.
  64. ↑ Kelly, Stephen (2016). «Thatcher and the Anglo-Irish Agreement (1985)». The Thatcher Network (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 12-ին.
  65. ↑ Anglo-Irish Agreement – Chronology of Events Արխիվացված 6 Դեկտեմբեր 2010 Wayback Machine Conflict Archive on the Internet (CAIN). Retrieved 12 September 2014.
  66. ↑ Taylor, Peter (2023). Operation Chiffon: The Secret Soty of MI5 and MI6 and the Road to Peace in Ireland. London: Bloomsbury Publishing. էջ 222. ISBN 9781526659637.
  67. ↑ 67,0 67,1 «Gerry Adams: New York in 1994 visit 'pivotal to peace'». BBC News (բրիտանական անգլերեն). 2019 թ․ փետրվարի 1. Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 12-ին.
  68. ↑ «How Britain tried to stop Gerry Adams getting US visa». The Irish Times (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 12-ին.
  69. ↑ «British were furious about US visa for Gerry Adams, Ireland's State Papers reveal». IrishCentral.com (անգլերեն). 2021 թ․ դեկտեմբերի 29. Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 12-ին.
  70. ↑ «CAIN: IRA Ceasefire Statement, 31 August 1994». cain.ulster.ac.uk. Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 13-ին.
  71. ↑ «Gerry Adams recalls John Hume being 'pilloried, vilified and condemned' for talking to Sinn Féin». Derry Journal. 2022 թ․ դեկտեմբերի 29.
  72. ↑ Melaugh, Martin (2010). «CAIN: Events: Peace: Brief Note on Decommissioning». cain.ulster.ac.uk. Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 14-ին.
  73. ↑ David Trimble (1998). «The Belfast Agreement». Fordham International Law Journal. 2 (4): 1145–1170.
  74. ↑ Hennessey, Thomas (2017), «'Slow learners'? Comparing the Sunningdale Agreement and the Belfast/Good Friday Agreement», Sunningdale, the Ulster Workers' Council Strike and the Struggle for Democracy in Northern Ireland, Manchester University Press, էջեր 174–190, doi:10.7228/manchester/9780719099519.003.0012, ISBN 978-0-7190-9951-9, Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 18-ին
  75. ↑ Hennessey, Thomas (2017), «'Slow learners'? Comparing the Sunningdale Agreement and the Belfast/Good Friday Agreement», Sunningdale, the Ulster Workers' Council Strike and the Struggle for Democracy in Northern Ireland, Manchester University Press, էջեր 174–190, doi:10.7228/manchester/9780719099519.003.0012, ISBN 978-0-7190-9951-9, Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 14-ին
  76. ↑ «John Hume and David Trimble overcame a 'reserved relationship'». The Irish News (անգլերեն). 2022 թ․ հուլիսի 27. Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 12-ին.
  77. ↑ «The Nobel Peace Prize 1998, Press Release». NobelPrize.org (ամերիկյան անգլերեն). 1998. Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 12-ին.
  78. ↑ «Historic Collection on display in the Heart of the City». Guildhallderry.com (ամերիկյան անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ դեկտեմբերի 13-ին.
  79. ↑ «RTÉ launches Ireland's Greatest Figures». RTÉ. 2010 թ․ մարտի 22. Արխիվացված օրիգինալից 2010 թ․ հուլիսի 29-ին. Վերցված է 2010 թ․ օգոստոսի 6-ին.
  80. ↑ «John Hume proud of 'Ireland's Greatest' award». RTÉ News. 2010 թ․ հոկտեմբերի 26. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 2-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 17-ին.
  81. ↑ «John Hume knighted by Pope Benedict». BBC News. 2012 թ․ հուլիսի 6. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հոկտեմբերի 21-ին. Վերցված է 2018 թ․ հունիսի 20-ին.
  82. ↑ «Hume to stand down as MP». BBC News. 2004 թ․ փետրվարի 4. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հոկտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 3-ին.
  83. ↑ de Bréadún, Deaglán (2015 թ․ հոկտեմբերի 5). Power Play: The Rise of Modern Sinn Féin. Merrion Press. էջ 159. ISBN 9781785370434. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ սեպտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 19-ին.
  84. ↑ «Parliamentary career for Mark Durkan». Parliament of the United Kingdom. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 13-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 3-ին.
  85. ↑ «Pat Hume, widow of John Hume, has died». BBC News. 2021 թ․ սեպտեմբերի 2. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ սեպտեմբերի 2-ին. Վերցված է 2021 թ․ սեպտեմբերի 2-ին.
  86. ↑ «Supporters». Campaign for a UN Parliamentary Assembly (ամերիկյան անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հունվարի 24-ին. Վերցված է 2017 թ․ սեպտեմբերի 26-ին.
  87. ↑ «Who's Who?». Derry City FC. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մայիսի 16-ին. Վերցված է 2016 թ․ մայիսի 13-ին.
  88. ↑ «Girls offer key to achieving Millennium Goals». Plan Ireland. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հուլիսի 21-ին. Վերցված է 2010 թ․ սեպտեմբերի 24-ին.
  89. ↑ «Our Supporters». Plan Ireland. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ փետրվարի 12-ին. Վերցված է 2010 թ․ սեպտեմբերի 24-ին.
  90. ↑ «Pat Hume obituary». The Guardian. 2021 թ․ սեպտեմբերի 6. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 20-ին.
  91. ↑ «Wife speaks about John Hume's struggle with dementia». RTÉ News. 2015 թ․ նոյեմբերի 23. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 9-ին. Վերցված է 2016 թ․ մայիսի 30-ին.
  92. ↑ «John Hume: Nobel Peace Prize winner dies aged 83». BBC News. 2020 թ․ օգոստոսի 3. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 3-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 3-ին.
  93. ↑ Chappell, Elliot (2020 թ․ օգոստոսի 3). «SDLP founding member and former leader John Hume dies». LabourList. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հոկտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 3-ին.
  94. ↑ Brent, Harry (2020 թ․ օգոստոսի 4). «Dalai Lama pays tribute to John Hume, hailing him 'an example to us all'». The Irish Post. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ սեպտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 5-ին.
  95. ↑ «John Hume: Vision and legacy». Boston College. 2018 թ․ ապրիլի 27. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հոկտեմբերի 30-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 3-ին.
  96. ↑ «Patrons». John Humphrey Centre for Peace and Human Rights. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 3-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 3-ին.
  97. ↑ «Hume awarded honorary degree by the NUI». The Irish Times. 1996 թ․ հունիսի 25. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ փետրվարի 8-ին.
  98. ↑ «Feri.org». www.feri.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ մայիսի 26-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 3-ին.
  99. ↑ «Archived copy» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2022 թ․ ապրիլի 22-ին. Վերցված է 2019 թ․ մարտի 29-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ արխիվը պատճենվել է որպես վերնագիր (link)
  100. ↑ «John Hume – Biographical». Nobel Prize. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 3-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 3-ին.
  101. ↑ «John Hume. Légion d'honneur pour un Nobel». liberation.fr. 1999 թ․ նոյեմբերի 11. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 26-ին.
  102. ↑ Irish News, 6 January 1999 Արխիվացված 16 Մայիս 2012 Wayback Machine
  103. ↑ «Blessed are the Peacemakers». Catholic Theological Union. 2022 թ․ դեկտեմբերի 6. Վերցված է 2022 թ․ դեկտեմբերի 7-ին.
  104. ↑ «Hume receives Gandhi Peace Prize in India». The Irish Times. Dublin. 2002 թ․ փետրվարի 1. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հոկտեմբերի 26-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 3-ին.
  105. ↑ «Golden Plate Awardees of the American Academy of Achievement». www.achievement.org. American Academy of Achievement. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ դեկտեմբերի 12-ին. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 23-ին.
  106. ↑ «John Hume receives freedom of Derry». RTÉ News. RTÉ. 2000 թ․ մայիս. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 5-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունվարի 5-ին.
  107. ↑ «'Peace warrior' Hume gets the freedom of Cork». Irish Independent. 2004 թ․ մայիսի 9. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունվարի 5-ին.
  108. ↑ St. Thomas University – Fredericton, New Brunswick, Canada Արխիվացված 28 Սեպտեմբեր 2007 Wayback Machine
  109. ↑ Badge, Peter (2007 թ․ դեկտեմբերի 3). Nobel Faces: A Gallery of Nobel Prize Winners. John Wiley & Sons. էջ 142. ISBN 9783527406784. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ սեպտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2020 թ․ սեպտեմբերի 19-ին.
  110. ↑ «John Hume in running to be named 'Ireland's Greatest'». BBC News. 2010 թ․ հոկտեմբերի 22. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ նոյեմբերի 12-ին. Վերցված է 2018 թ․ հունիսի 20-ին.
  111. ↑ «Papal knighthood conferred on John Hume for peace work». The Irish Times. Dublin. 2012 թ․ հուլիսի 7. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հոկտեմբերի 30-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 3-ին.
  112. ↑ «John Hume Profile». Academy of Achievement. 2009 թ․ հոկտեմբերի 24. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ մայիսի 12-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 15-ին.
  113. ↑ «John Hume Interview». Academy of Achievement. 2002 թ․ հունիսի 8. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 29-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 15-ին.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ջոն_Հյում&oldid=10134045» էջից