Պրոմեթևսի քարանձավ

Պրոմեթևսի քարանձավ
	Կատեգորիա ԲՊՀՄ — III (Բնության հուշարձան)
Տեղագրություն	Վրաստան, Իմերեթի մարզ
Ամենամոտիկ քաղաք	Քութաիսի
Կոորդինատներ	42°22′36″ հս․. լ. 42°36′02″ ավ. ե.HGЯO
Հիմնադրված է	2007
Կայք	Prometheus Cave Natural Monument
	Kumistavi cave Վիքիպահեստում

Պրոմեթևսի քարանձավ (վրաց.՝ პრომეთეს მღვიმე, հայտնի է նաև որպես Կումիստավի քարանձավ ( վրաց.՝ ყუმისთავის მღვიმე) և Ծղալտուբո քարանձավ ( վրաց.՝ ღლიანის მღვიმე), բնության հուշարձան,կարստային քարանձավ Վրաստանի Իմերեթի շրջանի Ծղալտուբո մունիցիպալիտետում^[1]։

Ըստ Բնության պահպանության միջազգային միության դասակարգման III կատեգորիայի քարանձավ։ Գտնվում է Սոլկոտաս Մգվիմե բնության հուշարձանից 15 կմ հարավ-արևմուտք։ Քարանձավի ընդհանուր երկարությունը մոտ 11 կմ է^[2], որից 1060 մետրը բաց է այցելուների համար^[3]^[4]։

Մորֆոլոգիա

Պրոմեթևսի քարանձավը ձևավորվել է Սատաֆլիա-Ծղալտուբո կարստային զանգվածում^[5]։ Քարանձավի ընդհանուր երկարությունը մոտ 11 կմ է, որից այցելուների համար բաց է 1060 մետրը։ 46,6 հեկտար տարածք զբաղեցնող քարանձավն ընդհանուր առմամբ ունի 22 սրահ, որոնցից վեցը ներկայումս բաց են զբոսաշրջիկների համար^[6]։ Այցելուները ներկայումս կարող են տեսնել այս քարանձավները գետնի մակարդակից մոտ 80 մ խորության վրա։

Հուշարձանի զբոսաշրջային այցելությունների համար մշակված հատվածը ներառում է երկու անցուղիներ՝ նավակներով նավարկող կամ քարանձավներով զբոսնող այցելուների համար^[6]։

Քարանձավում ջերմաստիճանը հաստատուն է` 15-17 °С:

Կազմություն

Քարանձավը կազմված է մի քանի ձևաբանական տարբեր բաժիններից՝ չոր, ցիկլային, շարունակական և սիֆոնային։ Չոր հատվածները կազմում են մեկ, հիպսոմետրիկորեն ամենաբարձր հատակը։ Հարուստ է ստալակտիտներով, ստալագմիտներով, հելիկտիտներով, պատերի ծածկույթներով, կասկադային սիֆոններով, «օրգանական խողովակներով» և այլն։ Կան 2 մ երկարությամբ ստալակտիտներ և 8–10 մ բարձրությամբ ստալագմիտներ։

Ցիկլային հատվածները հիմնականում առկա են քարանձավի վերջին 300 մետրում և պարունակում են լայն, ընդարձակ սրահներ, որոնց հատակով հոսում է մշտական գետակ։ Ակտիվ հատվածի ողջ երկարությամբ հոսում է ստորգետնյա գետը, որը սիֆոնիկ լճերի շղթայով անցնելուց հետո դուրս է գալիս մակերես՝ որպես Կումի գետի աղմկոտ աղբյուր[2]։

Պատմություն

Քարանձավը հայտնաբերել և ուսումնասիրել են վրացի քարանձավաբանները (առաջնորդ Ջումբեր Ջիշկարիանին և անդամներ՝ Թամազ Քոբուլաշվիլի, Ամիրան Ջամրիշվիլի, Վախթանգ Կապանաձե, Կոտե Նիժարաձե) 1980-ականների սկզբին։ Այն մեծ քարանձավային համակարգի մի մասն է՝ միավորված մեկ ստորգետնյա գետով։ Ներկայումս հետազոտվել է գետի մոտ 30 կմ-ը, ինչը կազմում է քարանձավային ամբողջ համակարգի երկարության մոտ կեսը։

1985 թվականին սկսվեց քարանձավի վերածումը տեսարժան վայրերի զբոսաշրջային վայրի։ Մինչև 1989 թվականը քարանձավում մոտ 1 կմ երկարությամբ հետիոտնային երթուղի է անցկացվել, կառուցվել են աստիճաններ և արահետներ, իսկ ելքի մոտ փորվել է 150 մետրանոց թունել և սկսվել է առաջին հարկի շենքերի շինարարությունը։ Քարանձավը համալրվել է ժամանակավոր լուսավորությամբ, սկսել են այցելել զբոսաշրջիկների փոքր խմբեր։

1990 թվականին Խորհրդային Միության փլուզման և միջոցների սղության պատճառով նախագիծը փակվել է^[7]։ Մի քանի տարի շարունակ տեղի մի քաղաքացի պաշտպանել է քարանձավը վանդալներից, ինչի մասին որպես հիշատակ քարանձավի մուտքի մոտ տեղադրվել է նրա և իր շան արձանը։

2007 թվականին՝ նախագծի փակումից 17 տարի անց, վրացական իշխանությունները կրկին վերադարձել են քարանձավը զբոսաշրջային վայրի վերածելու գաղափարին։ Վրաստանի նախագահ Միխայիլ Սահակաշվիլին, ով 2010 թվականին այցելել էր քարանձավ, խթան է հաղորդել քարանձավը զբոսաշրջային օբյեկտի վերածելուն^[8] և առաջարկել նոր անվանում՝ Պրոմեթևսի քարանձավ, քանի որ լեգենդար հնագույն հերոս Պրոմեթևսը շղթայված էր մոտավորապես այս տարածքում գտնվող լեռներին (Տեղական լեգենդը ստիպում է Պրոմեթևսին կապվել Խվամլիի զառիթափերին՝ մշտապես խոշտանգվելով ագռավի կողմից)^[9]։

Մեկ տարում քարանձավը վերանորոգվել և վերաբացվել է այցելուների համար 2011 թվականի մայիսի 26-ին^[10]։

Բացման նախօրեին կրկին այցելելով քարանձավ՝ Սաակաշվիլին վստահություն է հայտնել, որ նոր գրավչությունը կծառայի Վրաստանում զբոսաշրջության բիզնեսի զարգացմանը՝ նշելով, որ մինչ այդ Վրաստանում կար միայն երկու պատշաճ սարքավորված քարանձավ՝ «Սատապլիան, որը մենք ավարտեցինք. բոլորովին վերջերս, և Նորաֆոնյանը, որը գտնվում է Աբխազիայում»^[11]։

Մուտքեր

Քարանձավը ենթահորիզոնական, միջանցքային տիպի խոռոչ է։ Այն ունի երեք մուտք՝ մեկը գտնվում է չոր հովտի հատակին, ծովի մակարդակից 147 մ բարձրության վրա, 2-րդը բացվում է 160 մ բարձրության վրա, իսկ 3-րդը բացվում է Կումիս Վակլուզից՝ սիֆոնիկ լճերի շղթայով 125 մ բարձրության վրա։ Քարանձավ կարելի է մտնել նաև Ղլիանա քարանձավից՝ 200 մետր ջրային ուղով։

Ֆլորա և ֆաունա

Քարանձավում ջերմաստիճանը հաստատուն է` 15-17 °С: Միկրոկլիմայի պատճառով քարանձավում բնակվում են մթությանը հեշտությամբ հարմարվող օրգանիզմներ` չղջիկներ, փափկամարմիններ, սարդեր, բզեզներ^[12]։

Պրոմեթևսի քարանձավի տարածքի կրաքարային զանգվածը, խոնավ մերձարևադարձային կլիման և դրա հետ կապված ավելորդ խոնավությամբ հողերը բարենպաստ պայմաններ են ստեղծում բուսականության արագ աճի և զարգացման համար։ Նախկինում քարանձավի մակերեսը ծածկված է եղել կոլխի տիպի լայնատերև անտառով, սակայն մարդածին ազդեցության հետևանքով անտառը դեգեներացվել է և տարածված է հիմնականում թփուտային բուսականությունը։ Աճում է կովկասյան բոխի, վրացական կաղնի, արևելյան հաճարենի, շագանակենի, թփերից՝ կոլխիդյան տոսախ, գիհի և այլն^[13]։

Պրոմեթևսի քարանձավի շրջակայքի կենդանական աշխարհը կազմված է շնագայլ, գորշուկ, անտառային կզաքիս, կովկասյան սկյուռ, ինչպես նաև սողունների և երկկենցաղների մի քանի տեսակներից։ Թռչուններից ուշագրավ են ծիծեռնակը, ամուրիկը, կեռնեխն ու անտառային կաչաղակը^[13]։

Քարանձավի բնակիչներից են` Trachysphaera, Folsomides, Pseudachorutes, Inotrechus, Laemostenus, Bergrothia, Ceratophysella, Hypogastrura, Pseudacherontides, Sphaeridia, Folsomia, Plutomurus, Proisotoma, Campodea, Cochlicopa, Vitrinoxychilus, Physella, Codiella, Graptoppia, Oribella, Macrocheles և Xiphocaridinella^[14]: