Պիեռ Բեյլ

Պիեռ Բեյլ; ֆր.՝ Pierre Bayle
Ծնվել է	նոյեմբերի 18, 1647[…] Կառլա Բեյլ
Մահացել է	դեկտեմբերի 28, 1706[…] (59 տարեկան) Ռոտերդամ, Հարավային Հոլանդիա, Նիդերլանդներ[…]; բնական մահով
Քաղաքացիություն	Ֆրանսիա
Դավանանք	Կալվինականություն և կաթոլիկություն
Ուղղություն	սկեպտիցիզմ
Մասնագիտություն	փիլիսոփա, գրող, պրոֆեսոր, լրագրող, գրական քննադատ, աստվածաբան, պատմաբան և բառարանագիր
Գործունեության ոլորտ	Ստեղծագործական և մասնագիտական գրություն և փիլիսոփայություն
Տիրապետում է լեզուներին	ֆրանսերեն[…] և լատիներեն
Հայր	ժան Բեյլ
Աշակերտներ	Christopher I, Burgrave and Count of Dohna-Schlodien?
	Pierre Bayle Վիքիպահեստում

Պիեռ Բեյլ ( ֆր.՝ Pierre Bayle, նոյեմբերի 18, 1647(1647-11-18)^[1]^[2]^[3]^[…], Կառլա Բեյլ^[4] - դեկտեմբերի 28, 1706(1706-12-28)^[1]^[2]^[3]^[…], Ռոտերդամ, Հարավային Հոլանդիա, Նիդերլանդներ^[5]^[6]^[4]^[…])^[10], ֆրանսիացի փիլիսոփա, հեղինակ և բառարանագիր։ Նա առավել հայտնի է իր «Պատմական և քննադատական» բառարանով, որի հրատարակությունը սկսվել է 1697 թվականին^[10]։ Գրքի առավել վիճելի գաղափարներից շատերը թաքնված են ծավալուն տողատակերում, կամ դրանք տեղ են գտել անվիճելի թեմաներով հոդվածների մեջ։ Բեյլը սովորաբար համարվում է 18-րդ դարի կեսերի հանրագիտարանագետների նախակարապետը։

Հուգենոտ Բեյլը փախել է Հոլանդիայի Հանրապետություն 1681 թվականին ՝ Ֆրանսիայում կրոնական հալածանքների պատճառով։ Բեյլը կրոնական հանդուրժողականության նշանավոր ջատագով էր, և նրա փիլիսոփայությունը զգալի ազդեցություն է ունեցել եվրոպական Լուսավորության դարաշրջանի հետագա աճի և զարգացման վրա։ Լայբնիցի թեոդիցիությունը ձևավորվել է ի պատասխան Բեյլի։

Կենսագրություն

Բեյլը ծնվել է Կառլա-լե-Կոմտում^[10] (հետագայում նրա պատվին վերանվանվել է Կառլա-Բեյլ), Ֆրանսիայի Արյեժ գավառի Պամիե քաղաքի մոտ։ Նա կրթություն է ստացել կալվինիստ (բողոքական) հոր կողմից, այնուհետև ուսումը շարունակել է Պույլաուրենսի ակադեմիայում։ 1669 թվականին Բեյլը ընդունվել է Թուլուզի ճիզվիտական (Հիսուսի միաբանություն) քոլեջ և մեկ ամիս անց դարձել է կաթոլիկ։ Տասնյոթ ամիս հետո նա ետ է վերադարձել բողոքական գաղափարախոսությանը և փախել Ժնև, որտեղ ծանոթացել է Ռենե Դեկարտի ուսմունքներին։ Հետագայում նա վերադարձել է Ֆրանսիա և մեկնել Փարիզ, որտեղ մի քանի տարի աշխատել է Բել անունով որպես դաստիարակ տարբեր ընտանիքների համար։ 1675 թվականին նշանակվել է Սեդանի բողոքական ակադեմիայի փիլիսոփայության ամբիոնի ղեկավար^[10]։ 1681 թվականին Սեդանի համալսարանը ճնշվել է կառավարության կողմից՝ բողոքականների դեմ գործողություններ իրականացնելու պատճառով։

Այդ իրադարձությունից անմիջապես առաջ Բեյլը փախել էր Հոլանդիայի Հանրապետություն, որտեղ նա գրեթե անմիջապես նշանակվել էր փիլիսոփայության և պատմության պրոֆեսոր Ռոտերդամի École Illustre-ում^[10]։ Նա երկար տարիներ դասավանդել է, բայց քոլեջում ներքին վեճի մեջ ներքաշվելու արդյունքում զրկվել է ամբիոնից 1693 թվականին։

Բեյլը մնացել է Ռոտերդամում մինչև իր մահը՝ 1706 թվականի դեկտեմբերի 28-ը։ Նրան թաղել են Ռոտերդամում՝ «Վալոնյան եկեղեցում», որտեղ յոթ տարի անց թաղվել է նաև Պիեռ Ժյուրիեն։ 1922 թվականին այս եկեղեցու քանդումից հետո գերեզմանները տեղափոխվել են Ռոտերդամի Կրոսվեյկի ընդհանուր գերեզմանատուն։

Ստեղծագործություններ

Ռոտերդամում Պիեռ Բեյլը 1682 թվականին հրատարակել է իր հայտնի «Pensées sur la comète» աշխատությունը, ինչպես նաև կալվինիզմի պատմության վերաբերյալ Լուի Մայմբուրգի ստեղծագործության քննադատությունը։ Այս քննադատության արդյունքում ձեռք բերված համբավը առաջացրել է Պիեռ Ժյուրիեի՝ Բեյլի կալվինիստ գործընկերոջ նախանձը, ով նույն թեմայով գիրք էր գրել։

1684-ից 1687 թվականներին Բեյլը հրատարակել է իր Nouvelles de la republic des lettres գրաքննադատությունը։ 1686 թվականին Բեյլը հրատարակել է «Փիլիսոփայական մեկնաբանության» առաջին երկու հատորները, որոնք քարոզում էին հանդուրժողականություն կրոնական հարցերում։ Այս երկուսին 1687 և 1688 թվականների ընթացքում հաջորդել են երրորդ և չորրորդ հատորները։

1690 թվականին Ժյուրիեն հրատարակել է «Avis important aux refugiés» աշխատությունը, որտեղ նա մեծ թշնամանքով քննադանել է Բեյլին։ Աշխատանքը կորցնելուց հետո Բեյլը զբաղվել է իր հսկայական «Պատմական և քննադատական» բառարանի կազմամբ, որը փաստորեն համարվում է առաջին հանրագիտարաններից մեկը, որտեղ հստակորեն նշված է օգտագործված տերմինների և գաղափարների ծագումնաբանությունը։ Բառարանում Բեյլն արտահայտել է այն տեսակետը, որ շատ բան, ինչը համարվում է «ճշմարտություն», իրականում պարզապես սուբյեկտիվ կարծիք է։ Բառարանը հրատարակվելուց հետո մի քանի սերունդ համարվել է որպես գիտական կարևոր աշխատություն^[11]։

Վոլտերը իր «Poème sur le désastre de Lisbonne» պոեմի նախերգանքում, Բեյլին անվանել է «երբևէ ապրած ամենամեծ բարբառագետը»։

Բեյլի բազմահատոր «Պատմական և քննադատական» բառարանը իր գլուխգործոցն էր։ Բառարանը Ամերիկայի նախագահ Թոմաս Ջեֆերսոնի կողմից ճանաչվել է որպես Կոնգրեսի գրադարանի առաջին հավաքածուն կազմող հարյուր հիմնական տեքստերից մեկը։

Հանդուրժողականության վերաբերյալ տեսություններ

Պիեռ Բեյլը կրոնական հանդուրժողականության վերաբերյալ իր գաղափարները ներկայացրել է «Dictionnaire historique et critique» և «Commentaire Philosophique» աշխատությունների մեջ։ Բեյլը մերժել է սուրբ գրության օգտագործումը բռնություններն արդարացնելու նպատակով։ Նա հանդուրժողականությունը վտանգ չէր համարում պետության համար, այլ ընդհակառակը.

«Կրոնական բազմազանությունը վնասում է պետությանը այն դեպքում, երբ ամեն մի ուղղություն փորձում է հալածանքի մեթոդներով ջախջախել և ոչնչացնել մյուս ուղղությանը։ Մի խոսքով, բոլոր չարությունները բխում են ոչ թե հանդուրժողականությունից, այլ նրա բացակայությունից»"^[12]:

Սկեպտիցիզմ

Ռիչարդ Պոպկինը առաջ է քաշել այն տեսակետը, որ Պիեռ Բեյլը սկեպտիցիստ էր, ով օգտագործում էր << Պատմական և քննադատական>> բառարանը՝ քննադատելու բոլոր նախկինում հայտնի տեսությունները և փիլիսոփայությունները։ Բեյլի կարծիքով՝ մարդիկ իրենց էությամբ ի վիճակի չեն հասնելու ճշմարիտ գիտելիքի։ Բեյլը քննադատում էր բազմաթիվ ազդեցիկ ռացիոնալիստների, ինչպիսիք են Ռենե Դեկարտը, Թոմաս Հոբսը, Բենեդիկտ Սպինոզան, Նիկոլաս Մալեբրանշը և Գոթֆրիդ Վիլհելմ Լայբնիցը, ինչպես նաև էմպիրիկներին, ինչպիսիք են Ջոն Լոկը և Իսահակ Նյուտոնը^[13]։

Ժառանգություն և պատիվներ

1906 թվականին նրա պատվին արձան է կանգնեցվել Պամիեում, la reparation d'un long oubli («երկար անտեսման փոխհատուցում»)։
1959 թվականին Ռոտերդամում փողոց է անվանակոչվել նրա անունով։
2012 թվականին նստարան (Պոլ Քոքսի կողմից)՝ հարգանքի տուրք մատուցելու Բեյլին՝ անդրադառնալու Բեյլի և Էրազմուսի միջև (հիպոթետիկ) փիլիսոփայական մտքերի փոխանակմանը։

Ընտրված աշխատանքներ

Pensées Diverses sur l'Occasion de la Comète, (1682) թարգմանվել է Ռոբերտ Ք. Բարթլետի կողմից, SUNY Press.
«Dictionnaire Historique et Critique» (1695–1697; 1702, ընդլայնված; լավագույնը՝ P. des Maizeaux, 4 vols., 1740)
Œuvres diverses, 5 հատոր, Հաագա, 1727–31; Հիլդեսհայմ։ Գեորգ Օլմս, 1964–68:
Ընտրանքներ անգլերենով. Պիեռ Բեյլ (Ռիչարդ Հ. Պոպկինի թարգմանություն), Պատմական և քննադատական բառարան – Ընտրանքներ, Ինդիանապոլիս. Հեքեթ, 1991թ. ISBN 978-0-87220-103-3:

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Pierre Bayle — 2009.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 Encyclopædia Britannica
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 ^4,5 Biografisch Portaal — 2009.
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 Бейль Пьер // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
↑ ^6,0 ^6,1 ^6,2 http://www.museeprotestant.org/en/notice/pierre-bayle-museum/
↑ ^7,0 ^7,1 ^7,2 Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ
↑ Record #61554695 // Միջազգային նույնականացման վիրտուալ նիշք(բազմ․) — [Dublin, Ohio]: OCLC, 2003.
↑ Library of Congress Authorities — Library of Congress.
↑ ^10,0 ^10,1 ^10,2 ^10,3 ^10,4 Chisholm, Hugh, ed. (1911). «Bayle, Pierre» . Encyclopædia Britannica (անգլերեն). Vol. 3 (11th ed.). Cambridge University Press. էջ 557.
↑ Palmer, R.R.; Joel Colton (1995). A History of the Modern World. New York: McGraw-Hill. էջեր 301–302. ISBN 978-0-07-040826-5.
↑ LoConte, Joseph (2009 թ․ մայիս). «The Golden Rule of Toleration». Christianity Today. Վերցված է 2017 թ․ հունվարի 21-ին.
↑ Popkin, Richard (2003). The History of Skepticism. New York: Oxford University Press. էջ 288. ISBN 978-0-19-510767-8.

Աղբյուրներ

This article incorporates text from a publication now in the public domain: Chisholm, Hugh, ed. (1911). «Bayle, Pierre». Encyclopædia Britannica (անգլերեն). Vol. 3 (11th ed.). Cambridge University Press. էջ 557.

Գրականություն

Sally Jenkinson, (dir.), Bayle: Political Writings, Cambridge UK: Cambridge University Press, 2000.
Sally Jenkinson, Reflections on Pierre Bayle and Elizabeth Labrousse, and their Huguenot critique of intolerance, Proc. Huguenot Soc., 27: 325–334, 2000.
Elisabeth Labrousse, Pierre Bayle, La Haye: Martinus Nijhoff, 1963–4 (2 volumes). (fr)
Elisabeth Labrousse, Bayle, translated by Denys Potts, Oxford: Oxford University Press, 1983.
Thomas M. Lennon, Reading Bayle, Toronto: University of Toronto Press, 1999.
Todd Ryan, Pierre Bayle's Cartesian Metaphysics: Rediscovering Early Modern Philosophy, New York: Routledge, 2009.

Արտաքին հղումներ

[_450d3e72beaa7e6e-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.

[_7c1a981410b3555b-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Pierre Bayle — 2009.

[_9be34dac97c1fa2b-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 Encyclopædia Britannica

[_4fd216d55ebe31cd-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 ^4,5 Biografisch Portaal — 2009.

[_8f0dee1eb58363b6-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 Бейль Пьер // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.

[_14c6b6753a97ea5f-6] 6,0 ^6,1 ^6,2 http://www.museeprotestant.org/en/notice/pierre-bayle-museum/

[_611855fcb94fe9f9-7] 7,0 ^7,1 ^7,2 Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ

[_e269c9f5a7fc8ec1-8] Record #61554695 // Միջազգային նույնականացման վիրտուալ նիշք(բազմ․) — [Dublin, Ohio]: OCLC, 2003.

[_a38f03d464126e9c-9] Library of Congress Authorities — Library of Congress.

[EB1911-10] 10,0 ^10,1 ^10,2 ^10,3 ^10,4 Chisholm, Hugh, ed. (1911). «Bayle, Pierre» . Encyclopædia Britannica (անգլերեն). Vol. 3 (11th ed.). Cambridge University Press. էջ 557.

[11] Palmer, R.R.; Joel Colton (1995). A History of the Modern World. New York: McGraw-Hill. էջեր 301–302. ISBN 978-0-07-040826-5.

[12] LoConte, Joseph (2009 թ․ մայիս). «The Golden Rule of Toleration». Christianity Today. Վերցված է 2017 թ․ հունվարի 21-ին.

[popkin288-13] Popkin, Richard (2003). The History of Skepticism. New York: Oxford University Press. էջ 288. ISBN 978-0-19-510767-8.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]