Հռոմի թալանում (410)

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Հռոմի թալան (այլ կիրառումներ)

Հռոմի թալանում, Արեւմտյան Հռոմեական կայսրության անկման մի մասը

Գոթերի կողմից Հռոմի պաշարումը (410 թվականի օգոստոսի 24-26)։ Հռոմի թալանումը վեստգոթերի կողմից 410 թվականի օգոստոսին։

408 թվական աշնանը՝ Իտալիա ներխուժման ժամանակ, վեստգոթերը՝ Ալարիկ I-ի գլխավորությամբ պաշարեցին Հռոմը։ Ստանալով հսկայական փրկագին՝ Ալարիկը վերացրեց պաշարումը և վերսկսեց բանակցությունները Հոնորիա կայսրի հետ խաղաղության և գոթերի՝ բնակավայրում մշտական բնակություն հաստատելու նպատակով։ Երբ բանակցությունները չպսակվեցին հաջողությամբ, Ալարիխը 409 թվականին կրկին պաշարեց Հռոմը՝ ստիպելով սենատին նոր կայսր ընտրել Աթթալին։ Իր մրցակցին տապալելու համար Հոնորիան համաձայնեց զիջումների գնալ գոթերին, սակայն բանակցությունները ձախողվեցին Ալարիխի զորքերի վրա հանկարծակի հարձակման արդյունքում։ Ի պատասխան՝ Ալարիխը 410 թվականին օգոստոսին գրավեց Հռոմը։

Հանրահայտ քաղաքի թալանումը բարբարոսների կողմից մեծ տպավորություն թողեց ժամանակակիցների վրա և արագացրեց Արևմտյան Հռոմեական կայսրության փլուզումը։ Հռոմը առաջին անգամ ընկավ 8 դար անց (մ. թ. ա. 390 թվականին գալլերի՝ քաղաքը գրավելուց հետո) և շուտով 455 թվականին կրկին թալանի ենթարկվեց հյուսիսային Աֆրիկայից ներթափանցած վանդալների ծովային հարձակման հետևանքով։

Նախապատմություն

Ալարիկի առաջին արշավանքը Իտալիա, 401-403 թվականներ

Հռոմեական միասնական կայսրության վերջին կայսր Թեոդոսի մահվանից՝ 395 թվականի հունվարից հետո, ֆեդերատներն ապստամբեցին գոթերի կայսրության դեմ, որը տեղակայված էր Թեոդոսիայում՝ Ստորին Մեսսինայի տարածքում (ներկայիս հյուսիսային Բուլղարիայի տարածք)։ Գոթական ցեղերը, մինչև այդ Թրակիայից և Մեսինայից ղեկավարվելով տարբեր առաջնորդների կողմից, իրենց համար թագավոր ընտրեցին Ալարիկին և պատմության ասպարեզ դուրս եկան իբրև մեկ միասնական ուժ՝ 6-րդ դարի պատմաբաններից ստանալով վեստգոթեր անվանումը։

Սկզբում Ալարիկը առաջնորդեց իր ցեղակիցներին Կոստանդնուպոլիս, բայց Ռուֆինի առաջնորդի՝ արևելյան կայսր Արկադիայի ֆավորիտի հետ բանակցությունների արդյունքում ուղղությունը փոխեց Բալկանների հարավ։ Թեսալիայում վեսթգոթերը բախվեցին հռոմեական հսկայական ուժերի հետ՝ Ստիլիխոնի հրամանատարությամբ, որը գլխավորում էր դեռևս միավորված ուժերը արդեն իսկ Հռոմեական կայսրության պառակտման ժամանակ։ Կայսր Արկադիան, վախենալով Ստիլիխոնի հզորությունից, հրամայեց վերադարձնել Արևելյան Հռոմեական կայսրության լեգեոնները և հեռանալ իր տարածքից։ Գոթերը ներխուժեցին Հունաստան, որը նրանք ավերել էին։ Կործանվեցին Կորինֆը, Արգոսը, Սպարտան, հրաշքով փրկվեցին Աթենքն ու Թեբեն։ 397 թվականին Ստիլիխոնը հանգրվանեց Պելոպոնեսում և պարտության մատնեց գոթերին, սակայն չկործանեց նրանց արևելյան և արևմտյան կասրությունների միջև քաղաքական հակասությունների պատճառով։ Ալարիկը հեռացավ Էպիրոս, որտեղ հաշտություն կնքեց կայսր Արկադիայի հետ։

Այդտեղից 401 թվականի նոյեմբերին վեսթգոթերը արշավեցին դեպի Իտալիա, ավերեցին Վենետիկի տեղամասերը և պաշարեցին Մեդիոլանումը (ժամանակակից Միլանը)։ 402 թվական մարտին՝ Ստիլիխոնի բանակի մոտենալուն պես, Ալարիկը վերացրեց պաշարումը և շարժվեց առաջ՝ դեպի արևմուտք՝ Գալլիա։

402 թվականի ապրիլի 6-ին Պալլենցիայի մոտ (Արևմտյան Ալպերի նախալեռներում) տեղի ունեցավ ճակատամարտ։ Ալարիկը չջախջախվեց, բայց կորցրեց իր ճամբարը։ Ընդ որում, ըստ որոշ աղբյուրների՝ գերեվարվեց նրա ընտանիքը, որը, հնարավոր է՝ ստիպեց նրան ընդունել հռոմեացիների խաղաղ պայմանները։ Նույն տարվա ամռանը (կամ հաջորդ 403 թվական) Ստիլիխոնը պարտության մատնեց գոթերին Վերոնայի շրջակայքում (Կենտրոնական Ալպերի նախալեռներում՝ Իտալիայի հյուսիսում), շրջափակեց լեռները, բայց բաց թողեց Իլլիրիան, որ վեսթգոթերի ռազմական ուժը օգտագործի Բալկանների արևմտյան մարզերը Արևմտյան Հռոմեական կայսրությանը միացնելիս։

Ալարիխի՝ Իտալիա առաջին անհաջող արշավանքի ժամանակ ռազմական գործողությունները իրականացվեցին Իտալիայի հյուսիսում՝ Պո գետի հովտում, և ավարտվեցին նոր տարածքներ (Էպիրոս) վեսթգոթերի վերադարձով, որտեղից նրանք սկսել էին շարժումը։ Միայն այդ ժամանակ նրանք որպես դաշնակիցներ վերադարձան Հռոմեական կայսրություն։

Ալարիկի երկրորդ արշավանքը Իտալիա, 408 թվական

Չնայած Ստիլիխոնի հաղթանակին գոթերի նկատմամբ՝ նա հետևողականորեն վարում էր բարբարոսների օգտագործման քաղաքականությունը Արևմտյան և Արևելյան Հռոմեական կայսրությունների միջև բավականին խճճված ներքաղաքական պայքարում, որը ձևավորվել էր 395 թվականին Թեոդոս կայսեր որդիների միջև միասնական կայսրության բաժանման արդյունքում։ Թեև կայսրության յուրաքանչյուր մասերը ղեկավարվում էին եղբայրների կողմից, սակայն իշխող խմբերի շահերից էր բխում նրանց միմյանից հեռացնելը՝ առանց բախման, այնուամենայնիվ զինված հակամարտությամբ։

Ստիլիխոնի և Ալարիկի՝ Իլիրիան նվաճելու համատեղ նվաճողական գործողությունները հետաձգվեցին 405-406 թվականներ բարբարոսների՝ Իտալիա վրա հարձակմամբ, 407 թվականին գերմանացիների և բռնապետ Կոստանդինի Գալլիայի պաշառմամբ։ 408 թվականին Ալարիխը Էպիրոսից անցավ Արևմտյան կայսրության տարածք՝ մերձդնեստրյան Նորիկ նահանգ՝ պահանջելով Էպիրոսում անարդյունք գտնվելու փոխհատուցում և արշավանք Իտալիայի սահման։ Սենատը Ստիլիխոնի պահանջով հաստատեց 40 քենթինարի (1300 կգ) ոսկու վճարումը գոթերին, սակայն պարզ չէ, թե արդյոք ստացել է Ալարիխը այդ հարկը։

Կայսր Հոնորիան մինչ այդ որոշեց ազատվել իր գլխավոր հրամանատարից (և միաժամանակ իր նախկին աներոջից)՝ ենթադրելով նրանից իր իշխանության գլխավոր սպառնալիքը և հենվելով սենատի արիստոկրատիայի վրա, որոնք դժգոհ էին կայսրության կառավարման գործում բարբարոսների դերի ուժեղացումից։ 408 թվականի օգոստոսի 22–ին Ստիլիխոնը մահապատժի ենթարկվեց բարբարոսների դեմ հռոմեական զինվորների խռովության ժամանակ։ Զինվորները նաև առանց որևէ հրամանի հարձակվեցին Հռոմում բնակվող բարբարոսների ընտանիքների վրա՝ սպանելով նրանց կանանց ու երեխաներին և թալանելով նրանց ունեցվածքը։ Սպանվածների 30 հազար հարազատները ուղևորվեցին Ալարիկի մոտ՝ հռոմեացիներին դեմ դուրս գալու ցանկությամբ։

Սակայն Ալարիկը ցանկանում էր խաղաղություն հաստատել կայսրության հետ։ Նա առաջարկեց Հոնորիային փոխանակվել գերիներով, պահանջեց խոստացված հարկը (հավանաբար նույն 40 քենթինարի ոսկին) և երդվեց փոխարենը զորքը Նորիկից տանել Պանոնիա։ Հոնորիան, գտնվելով շքախմբի ազդեցության տակ, անհետևողական վարվեց։ Արևմուտքի կայսրը հրաժարվեց խաղաղություն հաստատել Ալարիկի հետ և միևնույն ժամանակ չձեռնարկեց պատերազմի համար ոչ մի նախապատրաստություն։

Հռոմի առաջին պաշարում, 408 թվական

Ալարիկի երկրորդ արշավանքը Իտալիա սկսվեց հռոմեական զորահրամանատար Ստիլիխոնի մահապատժից անմիջապես հետո՝ միակ մարդու, որից գոթերը զգուշանալու բոլոր հիմքերն ունեին։ Ալարիկը Պաննոնիայից կանչեց իր կնոջ եղբորը՝ Աթաուլֆին՝ գոթ և գունն զինվորներով, իսկ ինքը, սպասելով նրանց, 408 թվականի աշնանը Նորիկից ուղևորվեց Ալպեր, անարգել անցավ Պո գետը և ուղղվեց դեպի Հռոմ՝ չսպասելով խոշոր քաղաքների պաշարմանը և ավերելով ողջ ճանապարհը։ 408 թվականի հոկտեմբերին Ալարիկը հայտնվեց Հռոմի պատերի տակ՝ փակելով մատակարարման բոլոր ուղիները։

Հռոմի սենատը որոշեց մահապատժի ենթարկել Սերենային՝ Ստիլիխոնի կնոջը՝ ենթադրելով, որ կինն է դավաճանության պատճառը։ Այնուհետև սենատը՝տեղակայված չհանձնվող Ռավեննայի մոտ, չսպասելով Հոնորիուսից օգնության, որոշեց բանակցել Ալարիխի հետ։ Այդ ժամանակ, Զոսիմի խոսքերով, Հռոմի փողոցները լցրել էին սովից և համաճարակներից մահացածների դիակները։ Բնակչության թիվը կրճատվեց սովորականից մեկ երրորդով։ Երբ Հռոմի դեսպանները հայտարարեցին կռվելու պատրաստ քաղաքացիների մասին, Ալարիկը ծիծաղեց՝ ասելով. «Խիտ խոտն ավելի հեշտ է հյուսել, քան նոսրը»։

Խաղաղության պայմանների քննարկման ժամանակ Ալարիխը պահանջեց Հռոմի ողջ ոսկին ու արծաթը, նաև քաղաքացիների ամբող հարստությունը և բարբարոս գերիներին։ Դեսպաններից մեկը առարկեց. «Եթե դուք վերցնեք դրանք ամբողջությամբ, ապա ի՛նչ կմնա քաղաքացիներին»։ Գոթերի արքան կարճ պատասխանեց. «Իրենց կյանքերը»։ Հռոմի պապ Ինոկենտիոսը քաղաքի փրկության համար թույլատրեց անցկացնել ծիսակատարություն, սակայն հռոմեացիների մեջ չգտնվեցին մարդիկ, որոնք կհամարձակվեին հրապարակայնորեն կրկնել հին ծիսակատարությունը։ Գոթերի հետ բանակցությունները վերսկսվեցին։

Ալարիկը համաձայնեց վերացնել պաշարումը 5 հազար ֆունտ (1600 կգ) ոսկի, 30 հազար ֆունտ (9800 կգ) արծաթ, 3 հազար ծածկոց և 3 հազար տաքդեղ իրեն վճարելու պայմանով։ Փրկագնի համար հռոմեացիները ստիպված եղան աստվածների պատկերներից պոկել զարդարանքները և հալեցնել մի քանի արձաններ։ 408 թվական դեկտեմբերին՝ հարկը վճարելուց հետո, քաղաքի դարպասները բացվեցին։

Ալարիկը զորքերին Հռոմից տարավ Էտուրիայի հարավ՝ սպասելով խաղաղության հաստատմանը կայսր Հոնորիուսի հետ։

Հռոմի թալանում

Հռոմի երկրորդ պաշարում, 409 թվական

409 թվականի հունվարին Հոնորիոսը Դալմաթիայից Հռոմի կայազորի ամրապնդման համար հինգ ստորաբաժանում ուղարկեց՝ ընդհանուր հաշվով 6 հազար զինվոր։ Ալարիխը նրանց բռնեց երթի ընթացքում և ոչնչացրեց։ Զոսիմի խոսքերով միայն հարյուր մարդ է ճեղքել շրջափակումը իրենց հրամանատարներ Վալենտի և Պրիսկ Աթթալի հետ, որը կայսրի կողմից նշանակված էր Հռոմի գանձապետ։

Իտալիայում պահպանվում էր «ոչ պատերազմ, ոչ խաղաղություն» անորոշ իրավիճակը, ինչը երկրի տարածքում առաջացնում է անիշխանություն։ Երբ Ալարիխի բարեկամ Աթաուլֆը փոքր ջոկատով Պաննոնիայից ուղևորվեց Ալարիխի հետ միավորվելու, Պիզայի մոտ նրանց բռնեցին կայսերական զորքերը (կայսերական գվարդիան և 300 գունները)՝ Ռավեննայից Օլիմպիայի հսկողության ներքո տանելով ֆավորիտ Հոնորիուսի մոտ։ 1100 գոթեր զոհվեցին։ Այս տեղական հաղթանակը չփոխեց ընդհանուր դրությունը, ինչը հանգեցրեց 409 թվականի գարնան սկզբին Օրիմպիայի անկմանը։

Հովիուսը բանակցություններ սկսեց Ալարիխի հետ։ Գոթերի առաջնորդը պահանջեց. 1) ոսկով և հացահատիկով տարեկան տուրք, 2) Վենեցիայի, Նորիկի, Դալմացիայի հողերը բնակեցնելու իրավունք։ Հովիուսը կայսրին առաջարկեց Ալարիխին արժանացնել պատվավոր տիտղոսի՝ հեծելազորի և հետևակի գլխավոր հրամանատարի՝ մեղմելու գոթերի պահանջները։ Հոնորիան պատասխան նամակում նկատողություն արեց Հովիուսին՝ նրան թույլ տալով նշանակել ոսկու, հացակատիկի հարկեր, արգելելով երբևէ բարբարոս Ալարիխին և նրա ընտանիքի անդամներին շնորհել Հռոմեական կայսրության բարձրագույն կոչում։ Հովիուսը տպագրեց և կարդաց կայսրի նամակը Ալարիխի ներկայությամբ։ Թագավորը կայսրի կողմից իրեն տիտղոս շնորհելու մերժումը ընդունեց որպես անձնական վիրավորանք և անմիջապես բարբարոսների զորքը տեղափոխեց Հռոմ։

Հոնորիուսը և նրա ազդեցության տակ Հովիուսը սուրբ երդում տվեցին երբեք չկնքել հաշտություն գոթերի հետ։ Կանչվեցին 10 հազար գնդեր Ալարիխի դեմ պատերազմելու համար (հայտնի չէ՝ այդ ուժերը հասել են, թե՝ ոչ)։ Ալարիխն էլ իր հերթին զգալիորեն մեղմացրեց խաղաղության պայմանները. 1) ոսկուց հրաժարվելը և հացահատիկի ամենամյա սուբսիդիան կայսրի հայեցողությանը թողնելը, 2) բոլորից նահանգներից հրաժարվելը՝ բացառությամբ Նորիկի և Դանուբի սահմանային գավառի, 3) Հռոմեական կայսրության թշնամիների դեմ պատերազմելու պարտականությունը։ Ալարիխի առաջարկությունը մերժվեց, և այդ ժամանակ նա՝ որպես բարբարոսների առաջնորդ, առաջին անգամ Հռոմեական կայսրության պատմության մեջ միջամտեց կայսրության ներքին քաղաքականությանը։

Ալարիխը Հռոմի բնակիչներին առաջարկեց գահընկեց անել Հոնորիուսին։ Քանի որ նրանք ուշացան պատասխանել, գոթերը 409 թվականի ավարտին պաշարեցին քաղաքը և պայքարից հետո գրավեցին նավահանգիստ Օստիանոն, որի միջոցով էր մատակարարվում Հռոմը։ Ի դժբախտություն հռոմեացիների՝ նավահանգստում էին մեծ քաղաքի ամբողջ պարենային պաշարները։ Ցանկանալով ամեն գնով խուսափել վերահաս սովից՝ Հռոմի սենատը, Ալարիխի համաձայնությամբ, նոր կայսր ընտրեց Հռոմի նահանգապետ Պրիսկ Աթթալը։ Նոր կայսրը, ճանաչված միայն Հռոմում, Ալարիխին շնորհեց Գլխավոր զորահրամանատարի կոչում, նույն ժամանակ, երբ հեծելազորի հրամանատարի պաշտոնը վերցրին հռոմեացի Վալենտից։

Ալարիխի բարբարոսները նորընտիր կայսր Աթթալայի հետ շարժվեցին դեպի հարթավայր՝ տապալելու Հոնորիուսին։ Աթթալը զինվորների մի փոքր մասին ուղարկեց հյուսիսային Աֆրիկա՝ տապալելու Հոնորիուս կուսակալին ռազմավարական կարևոր գավառում, որն ապահովում էր Հռոմի պարենը։ Իրադրությունը բարդացավ այնպես, որ Հոնորիուսը, Զոսիմի խոսքերով, անգամ առաջարկեց Աթթալային բաժանել կայսրությունն իրենց միջև։ Սակայն Աթթալան համաձայնեց միայն Հոնորիուսի կղզի աքսորվելու դեպքում։ Հոնորիուսի գահը փրկեցին 6 հազար զինվորներ՝ ուղարկված Արևմտյան Հռոմեական կայսրության կողմից որպես օգնություն։ Նրանք ուժեղացրին Ռավեննայի կայազորը, և Հոնորիուսը որոշեց փախչել իր եղբորորդու՝ բյուզանդական կայսր Թեոդիոսիայի մոտ միայն աֆրիկյան նահանգներում նրա իշխանության անկումից հետո։

Չունենալով լավ պաշտպանված Ռավեննան գրավելու հնարավորություններ, Ալարիխը տեղափոխվեց Իտալիայի հյուիս՝ ստիպելով քաղաքներին ընդունել Աթթալայի իշխանությունը։ Գոթերն իրենց «խաղադրույքն արեցին» ծովափնյա Արիմինում (ժամանակակից Ռիմինի) քաղաքի վրա՝ Ռավեննայից մոտ 50 կմ հարավ։ Նրանց թվում՝ որպես նշանավոր պատանդ, Գալլա Պլացիդիան էր՝ Հոնորիուսի քույրը։

Հռոմի երրորդ պաշարում և գրավում, 410 թվական

Ալարիկը մտնում է Աթենք

Աթթալայի գահընկեցությունը և բանակցությունների ձախողում

Հոնորիուսի հաշվարկը հակառակորդների տարաձայնությունների հարցում արդարացավ։ Աթթալան խամաճիկ չդարձավ բարբարոսների ձեռքին և վարեց սեփական քաղաքականությունը։ Աֆրիկյան ենթակայության տակ գտնվող նահանգների անհաջողությունները թուլացրին նրա դիրքերը։ Հացահատիկն այդտեղից դադարեց մտնել Հռոմ՝ ոչ միայն քաղց առաջացնելով քաղաքացիների շրջանում, այլև առաջացրեց գոթեր վաճառականության հետ կապված խնդիրներ։ Ալարիխը ցանկանում էր գոթերին տեղափոխել Աֆրիկա կայսրության ամբարների գրավման նպատակով։ Աթթալան ընդդիմացավ բարբարոսների՝ կայսրության ներսում իբրև զինվորներ օգտագործելու գաղափարին։ Ներքին ինտրիգներն ու անհամաձայնությունները այնքան ուժեղացրին Ալարիխի կասկածները իր դրածոյի հանդեպ, որ 410 թվականի ամռանը հրապարակայնորեն զրկեց նրան կայսեր տիտղոսից՝ իշխանության արտոնությունը թողնելով Հոնորիուսին։ Սակայն Աթթալան մնաց գոթերի պաշտպանության ներքո որպես մասնավոր անձ։

Աթթալայի վայրագությունը դարձավ Ալարիխի և Հոնորիուսի բանակցությունների վերսկսման անհրաժեշտ պայման, որոնք անձամբ Ռավեննայում են հանդիպել, և ինչպես կարծում են պատմաբանները, մոտ էին համաձայնության կնքմանը։ Այդ պահին, ըստ Զոսիմի, «անկախ սպասումներից՝ ճակատագիրը այլ խոչընդոտ է ներկայացրել»։ Գոթական հրամանատար Սառը իրեն նվիրյալ 300 զինվորներից կազմված մի փոքր ջոկատով վաղուց ծառայել էր հռոմեացիների մոտ և գոթերի առաջնորդ Աթաուլֆի հետ անձնական խնդիր ուներ։ Սառն անձամբ իր համար ոչ մի լավ բան չէր տեսնում Հոնորիուսի և Ալարիխի հաշտությունից, ուստի անձնական դրդմամբ հանկարծակի գրոհեց իր ցեղակից գոթերի վրա՝ սպանելով նրանցից մի քանիսին։

Ալարիխը, հարձակման մեջ կասկածելով կայսեր կամքը, դադարեցրեց բանակցությունները և երրորդ անգամ զորքը տեղափոխեց Հռոմ։

Հռոմի գրավում

410 թվականի օգոստոսի 24-ին գոթերը ներխուժեցին Հռոմ Սոլյանիե դարպասով։ Հռոմի անկման ժամանակակից, կոստանդնուպոլսցի գրող Սողոմենը հայտնել է միայն, որ Ալարիխը Հռոմը գրավել է դավաճանության միջոցով։ Ավելլի ուշ գրողնեը փոխանցում են արդեն լեգենդներ։

Պրոկոպիոսը (6-րդ դարի կեսերին) ներկայացնում էր դեպքերի երկու տարբերակ։ Դրանցից մեկի համաձայն՝ Ալարիխը հռոմեական արիտսոկրաներին նվիրեց 300 քաջարի պատանիների՝ տալով նրանց իբրև ստրուկներ, որոնք մի պայմանական օր սպանեցին պահապաններին և բացեցին Հռոմի դարպասները։ Մեկ այլ տարաբերակի համաձայն՝ դարպասները բացել են մի հայտնի կնոջ՝ Պրոբի ստրուկները, որ «խղճացել էր հռոմեացիներին՝ սովից և այլ աղքատություններից մահացած, քանզի նրանք արդեն սկսել էին ուտել իրար».։

Սովը պաշարման հետևանք չէր, որը կարող էր լինել տևական։ Բնակիչների աղքատությունը ստեղծվել էր նախորդ կիսամյակի ընթացքում՝ կապված Աֆրիկայից պարենամթերքի դուրսբերման հետ։ Զոսիմի խոսքերով Հռոմում ավելի դաժան սով են զգացել, քան այն ժամանակ, երբ քաղաքը 408 թվականին պաշարվել էր գոթերով։ Մինչև Ալարիխի հարձակումը մի քանի հռոմեացիներ բողոքի և հուսահատության աղաղակներ էին արձակել. «Սահմանեք մարդկային մարմնի գինը»։

Արևմտահռոմեական Հոնորիուս կայսրը

Պատմաբանները ընդունում են այն տեսակետը, որ հռոմեական ստրուկներն են գոթերին ներս թողել քաղաք՝ չնայած հավաստի վկայությունները, թե ինչպես է դա տեղի ունեցել, բացակայում են։ Ութ դարերի ընթացքում առաջին անգամ Հռոմը՝ արևմտյան կասրության խոշորագույն քաղաքը, ենթարկվեց կողոպուտի։

Հռոմի կործանումը գոթերի կողմից

Քաղաքի ավերումը տևեց երկու ամբողջ օր և ուղեկցվեց հրկիզումներով ու բնակիչներին ծեծելով։ Սողոմենի խոսքերով՝ Ալարիխը հրամայել էր ձեռք չտալ միայն Սուրբ Պետրոսի տաճարին, որտեղ նրա ընդարձակ չափերի շնորհիվ ապաստան գտան շատ բնակիչներ, որոնք հետագայում բնակեցրել են Հռոմը։

Իսիդոր Սևիլսկին (7-րդ դարի գրող) փոխանցում է Հռոմի անկման բավականին մեղմ տարբերակ։ Նրա վկայությամբ «թշնամիների [գոթերի] վայրագությունը բավականին զուսպ էր» և «նրանք, ովքեր եկեղեցուց դուրս էին, պարզապես Քրիստոսի և սրբերի անունը աղաղակելով՝ գոթերից ստացան ողորմություն»։ Իսիդորը հաստատում է Ալարիխի հարգանքը Պետրոս առաքյալի սրբավայրի հանդեպ։ Բաբարոսների առաջնորդը հրամայել է վերադարձնել արժեքները տաճար՝ ասելով, որ ինքը կռվում է հռոմեացիների, ոչ թե առաքյալների դեմ։

Գոթերը բնակիչներին վերացնելու պատճառ չունեին, բարբարոսներին ամենից առավել հետաքրքրում էր իրենց հարստությունն ու պարենը, որը Հռոմում չկար։ Հռոմի անկումը նկարագրող հուսալի վկայություններից մեկը հայտնի աստվածաբան Հիերոնիմոսի նամակում է։ Հիերոնիմոսը այսպես է արտահայտել կատարվածի համար իր զարմանքը.

«Ձայնը խեղդում է իմ կոկորդը, և մինչ ես թելադրում եմ, հեկեկոցները ընդհատում են իմ շարադրանքը։ Քաղաքը, որը գրավել է ամբողջ աշխարհը, ինքն է ավելի վաղ գրավվել, քաղցը նախորդել է սրին, և միայն քիչ քաղաքացիներ են փրկվել, որ այժմ դառնան գերիներ»։

Հիերոնիմոսը պատմում է մի հռոմեացի կնոջ՝ Մարցելլայի պատմությունը։ Երբ զինվորները ներխուժում են նրա տուն, նա ցույց է տալիս իր կոշտ զգեստը և փորձում համոզել նրանց, որ իր մոտ չկան պահված հարստություններ (Մարցելլան նվիրաբերել էր ողջ հարստությունը բարեգործությունների)։ Բարբարոսները չեն հավատում և սկսում են ծեծել տարեց կնոջը մտրակներով ու փայտերով։ Հետո Մարցելլային ուղարկում են Պողոս առաքյալի բազիլիկ, որտեղ մի քանի օր անց նա վախճանվում է։

Դեպքերի ժամանակակից Սոկրատ Սքոլաստիկոսը հաղորդում է քաղաքի գրավման արդյունքերի մասին․ «Վերցրին հենց Հռոմը, և դատարկելով այն՝ այրեցին նրա սքանչելի շենքերից շատերը, թալանեցին գանձերը, մի քանի սենատորների տարբեր մահապատիժների ենթարկեցին և սպանեցին»։

Երրորդ օրը գոթերը լքեցին դատարկված և սոված Հռոմը։

Հետևանքներ

Հռոմի թալանից հետո Ալարիկը շարժվեց Իտալիայի հարավ։ Քաղաքից հաջողությամբ դուրս գալու պատճառները ստույգ հայտնի չեն։ Սոկրատ Սքոլաստիկոսը այս մոտեցումը բացատրում է Արևելյան Հռոմեական կայսրությունից (Բյուզանդիա) բանակի մոտեցմամբ։

«Դրանից հետո վախենալով, որ արքա Թեոդոսիան ուղարկել է զորքերին իր դեմ, նա փախուստի դիմեց։ Լուրերը մտածված չէին, զորքերը իսկապես գնացին, այդ պատճառով Ալարիխը, ինչպես ես ասացի, դրա մասին առանց մեկ բառ ասելու, հաջողությամբ հեռացավ»։

Գոթերը հասան Ռեգիա (ժամանակակից Ռեջիո դի Կալաբրիա՝ մայրցամաքային Իտալիայի հեռավոր հարավում), որտեղից պատրաստվում էին Մեսսինայի նեղուցով հասնել Սիցիլիա, իսկ հետո՝ հացով հարուստ Աֆրիկա։ Սակայն փոթորիկը ցրիվ տվեց և ոչնչացրեց նավերը՝ հավաքագրված անցման համար։ Ալարիխը զորքերը հետ տարավ դեպի հյուսիս։ Չհասցնելով հեռուն գնալ՝ նա մահացավ 410 թվականի վերջին Կոզենցա քաղաքի մոտ։

Ալարիխի հետնորդը՝ արքա Ատաուլֆը 412 թվականին Իտալիայից անցավ Գալլիա, որտեղ ամենայն հավանականությամբ Հռոմեկան կայսրության արևմտյան հողերում ստեղծվեց գերմանական թագավորություններից առաջինը՝ վեսթգոթերի պետությունը։ 414 թվականի հունվարին Ատաուլֆը ամուսնացավ Հռոմեական կայսրության կայսր Գալլե Պլասիդիայի քրոջ հետ, որը պատանդ էր վերցվել գոթերի մոտ մինչև Հռոմի անկումը։ Օլիմպիադորը, նկարագրելով հարսանիքը, հայտնել է թագավորի հարսանեկան նվերի մասին։ Հռոմեական կայսերական ընտանիքի հարսնացուին նվիրեցին 50 գավաթներ՝ զարդարված Հռոմում կողոպտված թանկարժեք քարերով։

Հռոմում կյանքն արագ վերականգնվեց միայն այն նահանգներում, որոնք զբաղեցնում էին գոթերը։ Ճանապարհորդներն այնպիսի ավերածություններ էի նկատել, որ հնարավոր չէր նրանց միջով անցնել։ 417 թվականի ճանապարհորդական նոթերում ինչ-որ Ռիտուլիա նկատել է, որ Էտրուրիայում գոթերի ներխուժումից հետո հնարավոր չէ տեղաշարժվել այն պատճառով, որ ճանապարհները աճել են, իսկ կամուջները՝ քանդվել։ Արևմտյան Հռոմեական կայսրության լուսավորական շրջաններում վերածնվեց հեթանոսությունը։

Շատերը Հռոմի անկումը կապում էին հին աստվածներից հրաժարվելու հետ։ Այս տրամադրություններին հակառակ՝ Օգոստինոս Երանելին գրեց ստեղծագործություն՝ «Աստծո քաղաքի մասին» (լատ.՝ De civitate Dei), որում ի թիվս այլ բաների նշել է քրիստոնեությունը որպես բարձրագույն ուժ, որը Հռոմի բնակիչներին փրկել է լիակատար ոչնչացումից։

Ալարիխի արգելքի շնորհիվ գոթերը չդիպան եկեղեցիներին։ Սակայն այնտեղ պահպանված արժեքները վանդալների որս դարձան 45 տարի անց։ 455 թվականին վանդալները ծովային հարձակում գործեցին Հռոմ Կարթագենից, գրավեցին առանց մարտի և կողոպտեցին ոչ թե երկու օր, ինչպես գոթերը, այլ ամբողջ երկու շաբաթ։ Վանդալները չխնայեցին քրիստոնեական տաճարները, թեև ձեռնպահ մնացին բնակիչների սպանություններից։

Պատմական աղբյուրներ

Ալարիխի Իտալիա արշավանքները և Հռոմի՝ նրա առաջին երկու գրավումները համեմատաբար լավ են նկարագրված 5-րդ դարի երկորրդ կեսի բյուզանդական պատմաբան Զոսիմայի մոտ (գիրք 5, 6)։ 6–րդ գիրքը ավարտվում է Աթաուլֆի զինվորներից գոթ Սառի փախուստով դեպի Հոնորիուս կայսրի մոտ (որն արդյունքում առաջացրեց երրորդ պաշարումը և Հռոմի թալանումը)։ Ֆոտիայի հրապարակախոսության համաձայն Զոսիմը կրկնօրինակել է նյութը Էվնապիայից՝ փոխանցելով միայն ավելի կրճատ և հստակ ձևով։ Հենց Էվնապիայի աշխատությունը հասել է միայն որոշակի հատվածներով։

Մեկ այլ բյուզանդական պատմիչ Սողոմենը 440-ական թվականներին գրեց «Եկեղեցական պատմություն», որտեղ իրադարձությունների քիչ մանրամասնությամբ շարադրանքը ընդհանուր առմամբ համընկնում է Զոսիմայի պատմության հետ։ Սողոմենը պատմել է մի երիտասարդ քրիստոնյա հռովմուհու մասին, որը Հռոմում զավթված ժամանակ ընդիմացել է գոթ-ռազմիկների ոտնձգություններին՝ չվախենալով իրեն հասցրած վերքից և դրանով իսկ հարգանք առաջացնելով նրանց հետ։

Ալարիխի արշավանքի վերաբերյալ առանձին փաստեր պարունակվում են նաև այլ հեղինակների ստեղծագործություններում։ Պալատական բանաստեղծ Կլավդիա Կլավդիուսը Ստիլիխոնի և Ալարիխի Իտալիա առաջին անհաջող արշավանքի մասին որոշ մանրամասներ է հայտնել։ Պրոկոպիոս Կեսարացին (6-րդ դարի կեսեր) փոխանցել է երկու լեգենդներ այն մասին, թե ինչպես գոթերը գրավեցին Հռոմը, իսկ Հիերոնիմոսը նամակում նկարագրել է քաղաքի թալանը։ Գոթական պատմիչ Հորդանը (6-րդ դարի կեսեր) հանգամանալից պատմել է Ալարիխի մահվան և թաղման մասին՝ համառոտ և խիստ շփոթված շարադրելով նրա արշավանքները։

Ծանոթագրություններ

Մեկնաբանություններ

Աղբյուրներ

Արտաքին հղումներ

• «John Bagnall Bury, «History of the Later Roman Empire», ch. 5.6—6.1» (անգլերեն). Վերցված է 18 января 2009-ին.
• «Дитрих Клауде. История Вестготов» (ռուսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 24-ին. Վերցված է 18 января 2009-ին.