Ինուկտիտուտ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Ինուկտիտուտ
Տեսակլեզու, indigenous language?, մակրոլեզու և կենդանի լեզու
Ենթադասինուիտական լեզուներ
Երկրներ Կանադա[1]
Խոսողների քանակ39 770 մարդ (2016)[2]
Վերահսկող կազմակերպությունInuit Tapiriit Kanatami?
Գրերի համակարգInuktitut syllabics?, լատինական այբուբեն, Canadian Aboriginal syllabics? և Eskimo alphabet?
IETFiu
ԳՕՍՏ 7.75–97инк 217
ISO 639-1iu
ISO 639-2iku
ISO 639-3iku
 Inuit language Վիքիպահեստում

Ինուկտիտուտ (Inuktitut - /ɪˈnʊktᵻtʊt/, ինքնանվանում՝ ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ - [inuk] - "մարդ" + [titut] - "նման", այսինքն՝ "մարդանման"), նաև արևելականադական ինուկտիտուտ, (Eastern Canadian Inuktitut), Կանադայի հիմնական ինուիտ լեզուներից մեկը։ Ինուկտիտուտով խոսում են անտառի սահմանից (էկոհամակարգ) հյուսիս գտնվող բոլոր տարածքներում, ներառյալ Նյուֆաունդլենդ և Լաբրադոր, Քվեբեկ գավառների մասերը, որոշ չափով հյուսիսարևելյան Մանիտոբայում, ինչպես նաև Հյուսիսարևմտյան տարածքներում և Նունավուտում։ Սա բնիկ լեզուներից է, որը գրված է կանադական աբորիգենների վանկագրությամբ[3]։

Ինուկտիտուտը Նունավուտի երկու պաշտոնական լեզուներից մեկն է (ինուիննակթունի հետ մեկտեղ), և երկու լեզուներն էլ միասին հայտնի են որպես Ինուկտուտ։ Ավելին, այն ճանաչված է որպես Հյուսիսարևմտյան տարածքների ութ պաշտոնական մայրենի լեզուներից մեկը։ Այն նաև օրինական ճանաչում ունի Նունավիկում՝ Քվեբեկի մի մասում, մասամբ Ջեյմս Բեյի և Հյուսիսային Քվեբեկի համաձայնագրի շնորհիվ և Ֆրանսերեն լեզվի կանոնադրության մեջ ճանաչված է որպես ինուիտ շրջանների դպրոցներում ուսուցման պաշտոնական լեզու։ Այն նաև որոշակի ճանաչում ունի Նունացիավուտում (Լաբրադորի ինուիտների տարածքում) Կանադայի կառավարության և Նյուֆաունդլենդ և Լաբրադոր նահանգի հետ համաձայնագրի վավերացումից հետո։ 2016 թվականի Կանադայի մարդահամարը հայտնում է, որ կան 65,030 բնիկներ, ովքեր իրենց նույնականացնում են որպես ինուիտ, որոնցից 35,215-ը իրենց մայրենի լեզու նշել են ինուկտիտուտը[4]։

Ինուկտիտուտ տերմինը հաճախ օգտագործվում է ավելի լայնորեն՝ ներառելով ինուվիալուկթունը և, հետևաբար, Կանադայի գրեթե բոլոր ինուիտ բարբառները։ Այնուամենայնիվ, Կանադայի վիճակագրությունը Կանադայի մարդահամարի մեջ ինուվիալուկթունը նշում է ինուինակթունի հետ միասին[4]։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ինուկտիտուտը Կանադայի դպրոցական համակարգում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ինուկտիտուտ լեզուն սկզբում ունեցել է ավանդական սովորույթները և բնական առանձնահատկությունները նկարագրելու համար բավարար բառապաշար և մինչև գաղութատիրությունը ծառայել է որպես բացառապես բանավոր շփման լեզու։ վրոպական դպրոցական համակարգը Կանադայում ներդրվել է գաղութացումից հետո։ Անգլիկան և հռոմեական կաթոլիկ եկեղեցիների միսիոներներն առաջինն էին, ովքեր ինուիտներին պաշտոնապես դպրոցական կրթություն են տրամադրել։ Ուսուցիչները ուսուցման համար օգտագործել են ինուկտիտուտ լեզուն և մշակել են գրային համակարգեր[5]։

1928 թվականին բացվել է ինուիտների առաջին գիշերօթիկ դպրոցը, և անգլերենը դարձել է ուսուցման լեզու։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտից հետո անգլերենը դարձել է հաղորդակցության լեզու բոլոր ոլորտներում։ Ինուիտների համար դժվար էր աշխատանք գտնել, եթե չէին կարողանում շփվել անգլերենով։ Ինուիտներին անգլերենը պետք էր դպրոցում, աշխատանքում և նույնիսկ խաղահրապարակում։ Ինուիտների համար ինուկտիտուտը համարվում էր զգացմունքներն արտահայտելու միջոց և իրենց ինքնության հետ կապվելու միջոց, մինչդեռ անգլերենը փող աշխատելու միջոց էր[6]։

1960-ական թվականներին եվրոպացիների վերաբերմունքը ինուկտիտուտ լեզվի նկատմամբ սկսել է փոխվել։ Ինուկտիտուտը համարվում էր պահպանվելու արժանի լեզու, և պնդում էին, որ գիտելիքը, հատկապես դպրոցի առաջին տարիներին, լավագույնս փոխանցվում է մայրենի լեզվով։ Այդպիսով դրվել է երկլեզու դպրոցների սկիզբը Կանադայում։ 1969 թվականին ինուիտների մեծամասնությունը քվեարկել է դաշնային դպրոցները վերացնելու և դրանք Նոր Քվեբեկի գլխավոր տնօրինության ծրագրերով փոխարինելու օգտին (Direction générale du Nouveau-Québec, DGNQ)․ դասավանդել ինուկտիտուտ, անգլերեն և ֆրանսերեն լեզուներով[7]։

Օրենսդրությամբ ամրագրում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ինուկտիտուտը դարձել է հյուսիսարևմտյան տարածքների պաշտոնական լեզուներից մեկը 1984 թվականին։ Նրա կարգավիճակն ապահովված է Հյուսիսարևմտյան տարածքների պաշտոնական լեզվի մասին ակտով[8]։ 1999 թվականին, երբ Տարածքը բաժանվել է Հյուսիսարևմտյան տարածքների (NWT) և Նունավուտի, երկու տարածքներն էլ պահպանել են Լեզվի մասին օրենքը։ Նունացիավուտում (Լաբրադոր) ինուկտիտուտը դարձել է կառավարության պաշտոնական լեզու։ Նունավիկում Ջեյմս Բեյի և Հյուսիսային Քվեբեկի համաձայնագրով ինուկտիտուտը ճանաչվել է կրթական համակարգի լեզու[9]։

Լեզուներ և բարբառներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նունավուտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նունավուտի հիմնական օրենքով ամրագրված են չորս պաշտոնական լեզուներ՝ անգլերեն, ֆրանսերեն, ինուկտիտուտ և ինուինակթուն, բայց պետական քաղաքականության մեջ միանշանակ չէ, թե որքանով են ինուկտիտուտը և ինուինակթունը համարվում առանձին լեզուներ։ Ինուկտիտուտ (Inuktitut) կամ ավելի ճիշտ՝ ինուկտուտ (Inuktut - «ինուիտ լեզու») բառերն անգլերենում ավելի ու ավելի հաճախ են օգտագործվում ինուինակթուն (Inuinnaqtun) և ինուկտիտուտ (Inuktitut) լեզուները կամ «ինուիտ լեզուները» նշելու համար[10]։

Ինուկտիտուտի ժողովրդագրական իրավիճակը Նունավուտում բավականին ուժեղ է։ Նունավուտը մոտ 24,000 ինուիտների տունն է, որոնց մեծ մասը, 2001 թվականի մարդահամարի համաձայն, ավելի քան 80%-ը խոսում է ինուկտիտուտ, այդ թվում՝ մոտ 3,500 մարդ, որը համարվում է միալեզու։ 2001 թվականի մարդահամարի տվյալները ցույց են տալիս, որ ինուկտիտուտի օգտագործումը, թեև երիտասարդների շրջանում ավելի ցածր է, քան տարեցների, դադարել է նվազել ընդհանուր առմամբ Կանադայում և նույնիսկ կարող է աճել Նունավուտում։

Հարավային Բաֆինի բարբառը (Qikiqtaaluk nigiani, ᕿᑭᖅᑖᓗᒃ ᓂᒋᐊᓂ) խոսվում է Բաֆին կղզու հարավային մասում, ներառյալ տարածքային մայրաքաղաք Իկալուիթը։ Սա վերջին տարիներին այն դարձրեց շատ ավելի լայն հնչեղություն ունեցող բարբառ, քանի որ ինուկտիտուտական լրատվամիջոցների մեծ մասը ծագում է Իկալուիթից։ Որոշ լեզվաբաններ նաև տարբերում են արևելյան բաֆինյան բարբառը Հարավային Բաֆինից կամ Հյուսիսային Բաֆինից, որը ինուվիալուկի բարբառ է։

2000-ական թվականների սկզբից Նունավութն աստիճանաբար իր կրթական համակարգում իրականացրել է վաղ մանկության, տարրական և միջնակարգ դպրոցների մակարդակով ծրագրեր՝ ինուկտիտուտ լեզուն հետագայում պահպանելու և խթանելու համար։ 2012 թվականի դրությամբ «Պիրուրվիկը՝ Իկալուիտի ինուկտիտուտ լեզվի ուսուցման կենտրոնը, ունի նոր նպատակ՝ պատրաստել Նունավուտի համայնքների հրահանգիչներ, որոնք տուն վերադառնալուն պես կսովորեցնեն ինուկտիտուտ՝ տարբեր ձևերով և իրենց բարբառներով»[11]։

Նունավիկ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Քվեբեկում ապրում է մոտավորապես 12,000 ինուիտ, որոնք գրեթե բոլորն ապրում են Նունավիկում։ 2001 թվականի մարդահամարի համաձայն Քվեբեկի ինուիտների 90%-ը խոսում է ինուկտիտուտով։

Նունավիկ բարբառը (Nunavimmiutitut, ᓄᓇᕕᒻᒥᐅᑎᑐᑦ) համեմատաբար մոտ է հարավային բաֆինյան բարբառին, բայց ոչ նույնական։ Նունավիկի և Նունավուտի միջև քաղաքական և ֆիզիկական սահմանի պատճառով Նունավիկն ունի ինուկտիտուտ խոսող աշխարհի մնացած կառույցներից առանձին կառավարական և կրթական հաստատություններ, ինչը հանգեցնում է տեղական բարբառի՝ ինուկտիտուտի այլ ձևերից առանձին, աճող ստանդարտացմանը։ Նունավիկյան բարբառում ինուկտիտուտը կոչվում է ինուտիտուտ (ᐃᓄᑦᑎᑐᑦ)։ Այս բարբառը երբեմն կոչվում է նաև տարրամիուտուտ կամ թաքրամիուտուտ (ᑕᕐᕋᒥᐅᑐᑦ կամ ᑕᖅᕐᕋᒥᐅᑐᑦ)։

Այս տարածաշրջանում ինուկտիտուտի ենթաբարբառները ներառում են տարրարմիուտը և իտիվիմուիտը[12]։ Իտիվիմուիտը նույնացվում է Քվեբեկի Ինուկջուակ գյուղի հետ, իսկ քաղաքի մոտ կա Իտիվիմուիտ գետ։

Լաբրադոր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նունացիավուտ բարբառը (Nunatsiavummiutut ᓄᓇᑦᓯᐊᕗᒻᒥᐅᑐᑦ կամ, հաճախ պետական փաստաթղթերում, լաբրադորիմիուտուտ (Labradorimiutut)) ժամանակին խոսվել է հյուսիսային Լաբրադորում։ Այն ունի հստակ գրային համակարգ, որը մշակվել է Գրենլանդիայում 1760-ական թվականներին Մորավիայի եկեղեցու գերմանացի միսիոներների կողմից։ Գրելու այս առանձին ավանդույթը, Նունացիավուտի հեռավորությունը ինուիտ այլ համայնքներից, այն դարձրել է առանձին բարբառ՝ առանձին գրական ավանդույթով։ Նունիցիավումիուտն իրենց լեզուն անվանում են ինուտուտ (Inuttut - ᐃᓄᑦᑐᑦ)։

Չնայած Նունացիավուտը պնդում է, որ ավելի քան 4000 բնակիչ ունի ինուիտ ծագում, 2001 թվականի մարդահամարի ժամանակ միայն 550-ն են հայտնել ինուկտիտուտը որպես իրենց մայրենի լեզուն, հիմնականում Նայն քաղաքում։ Լաբրադորում լրջորեն վտանգված է ինուկտիտուտը։

Նունացիավուտն ուներ նաև առանձին բարբառ, որը, ենթադրաբար, շատ ավելի մոտ էր արևմտյան Ինուկտիտուտի բարբառներին, որով խոսում էին Ռիգոլետի շրջակայքում։ Ըստ լուրերի, 1999 թվականին այն ուներ ընդամենը երեք շատ տարեց լեզվակիրներ[13]։

Գրենլանդիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թեև ինուկտունը կամ բևեռային էսկիմո բարբառը (Polar Eskimo) հաճախ համարվում է գրենլանդական բարբառ, սակայն այն Գրենլանդիա է հասել Արևելյան Կանադայի Արկտիկայից, հավանաբար 18-րդ դարի վերջին։

Հնչյունաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ինուկտիտուտի արևելյան բարբառներն ունեն տասնհինգ բաղաձայն և երեք ձայնավոր (որոնք կարող են լինել երկար կամ կարճ)։ Բաղաձայնները դասավորված են արտիկուլյար արտաբերման վեց տեղերով՝ երկշրթնային (բիլաբիալ), շրթ-ատամնային (լաբիոդենտալ), վերատամնային, քիմքային (պալատալ), ետնալեզվային (վելար) և հագագային (ուվուլար); և արտիկուլար արտաբերման երեք եղանակ՝ անձայն պայթական, ձայնեղ շփականներ (continuant) և քթայիններ (nasals), ինչպես նաև երկու լրացուցիչ հնչյուններ՝ անձայն շփականներ։ Natsalingmiutut -ն ունի լրացուցիչ բաղաձայն /ɟ/՝ պրոտո-ինուիտի հետադարձ բաղաձայնների մնացորդը։ Inuinnaqtun-ն ունի մեկ բաղաձայն պակաս, քանի որ /s/-ը և /ɬ/-ը միաձուլվել են /h/-ի։ Ինուկտիտուտի բոլոր բարբառներն ունեն միայն երեք հիմնական ձայնավոր և հնչյունաբանական տարբերակում են կատարում բոլոր ձայնավորների կարճ և երկար ձևերի միջև։ Inuujingajut-նունավուտյան ստանդարտ հռոմեական ուղղագրության մեջ երկար ձայնավորները գրվում են որպես կրկնակի ձայնավոր։

Գիր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ինուկտիտուտ (titirausiq nutaaq) վանկագիր։ Կետերով գրված լրացուցիչ սիմվոլները ներկայացնում են երկար ձայնավորներ. Լատինական տառադարձության մեջ ձայնավորը կրկնապատկվում է։

Ինուկտիտուտը գրվում է մի քանի տարբեր ձևերով՝ կախված բարբառից և տարածաշրջանից, բայց նաև պատմական և քաղաքական գործոններից։

Մորավիայի միսիոներները 1760-ական թվականներին, ինուիտ ժողովուրդներին քրիստոնեությանը և Աստվածաշնչին ծանոթացնելու նպատակով, նպաստել են Գրենլանդիայում ինուկտիտուտ այբուբենի զարգացմանը, որը հիմնված էր լատինական գրի վրա (Այս այբուբենն առանձնանում է kra, ĸ տառի ընդգրկմամբ[14])։ Հետագայում նրանք 1800-ականներին մեկնելով Լաբրադոր՝ իրենց հետ բերել են ինուկտիտուտ այբուբենը։

Ալյասկայի յուպիկ և ինուպիատ ցեղերը (որոնք, ի լրումն, մշակել են իրենց վանկերը) և սիբիրյան յուպիկները նույնպես ընդունել են լատինական այբուբենը։

Արևելյան կանադական ինուիտները վերջինն էին, որ փոխառել են գրավոր խոսքը, երբ 1860-ական թվականներին միսիոներները ներմուծել են քանիուջաաքպայթ (Qaniujaaqpait) գրավոր համակարգը, որը նրանք մշակել էին կրի ցեղին քրիստոնյա դարձնելու ջանքերում։ Վերջին ինուիտ ժողովուրդները, որոնք ծանոթացել են միսիոներներին և գրությանը, նեցիլիք ինուիտներն էին Կուգաարուկում և հյուսիսային Բաֆինի երկրում։ Նեցիլիքը քանիուջաաքպայթ համակարգն ընդունել է 1920-ական թվականներին։

«Գրենլանդական» համակարգը էականորեն բարեփոխվել է վերջին տարիներին՝ այս ժամանակաշրջանում լաբրադորի գիրը եզակի դարձնելով նունացիավումմիուտուտի համար։ Նունավուտում և Նունավիկում ինուկտիտուտների մեծ մասը գրվում է Qaniujaaqpait կամ Inuktitut վանկերի սխեմայի միջոցով, որը հիմնված է կանադական աբորիգենների վանկերի վրա։ Նունավուտի արևմտյան հատվածում և Հյուսիսարևմտյան տարածքներում օգտագործում են լատիներեն այբուբեն, որը սովորաբար կոչվում է Inuinnaqtun կամ Qaliujaaqpait, որն արտացոլում է 19-րդ դարի վերջին և 20-րդ սկզբին այս տարածք հասած միսիոներների նախատրամադրվածությունը։

2019 թվականի սեպտեմբերին ինուկտուտ քալիուջաաքպայթ (Inuktut Qaliujaaqpait) կոչվող միասնական ուղղագրությունը, որը հիմնված է լատինատառ այբուբենի վրա՝ առանց դիկրիտիկայի, ութ տարվա աշխատանքից հետո ընդունվել է ինուկտիտուտի բոլոր տեսակների համար Inuit Tapiriit Kanatami ազգային կազմակերպության կողմից։ Այն մշակվել է ինուիտների կողմից՝ ցանկացած տարածաշրջանի ցանկացած բարբառով խոսողների կողմից օգտագործելու համար և կարող է տպագրվել էլեկտրոնային սարքերով՝ առանց ստեղնաշարի մասնագիտացված դասավորության։ Այն չի փոխարինում վանկագրերին, և մարզերի մարդկանցից չի պահանջվում դադարեցնել իրենց ծանոթ գրային համակարգերը։ Յուրաքանչյուր տարածաշրջանի համար պետք է կազմվեն իրականացման ծրագրեր։ Այն ներառում է տառեր, ինչպիսիք են ff, ch և rh, որոնց հնչյունները կան որոշ բարբառներում, բայց չունեն ստանդարտ համարժեքներ վանկերի մեջ։ Այն սահմանում է ստանդարտ այբուբեն, բայց ոչ ուղղագրական կամ քերականական կանոններ[15][16]։ Երկար ձայնավորները գրվում են ձայնավորը կրկնապատկելով (օրինակ՝ aa, ii, uu): Ապաստրոֆը ներկայացնում է հագագային աղեղ, երբ ձայնավորից հետո (օրինակ՝ ma'na), կամ առանձնացնում է n-ը ng-ից (օրինակ՝ avin'ngaq) կամ r-ը rh-ից (օրինակ՝ qar'rhuk)[17]:

Inuktut Qaliujaaqpait[16]
IPA Բաղաձայններ a i u
p p pa pi pu
t t ta ti tu
k k ka ki ku
q q qa qi qu
s s sa si su
ɬ hl hla hli hlu
/ʂ/ shr shra shri shru
h h ha hi hu
v v va vi vu
l l la li lu
ɟ rh rha rhi rhu
j j ja ji ju
g g ga gi gu
ʁ r ra ri ru
m m ma mi mu
n n na ni nu
ŋ ng nga ngi ngu
ŋŋ nng nnga nngi nngu
ʔ ' a' i' u'

2012 թվականի ապրիլին, Հին Կտակարանի ավարտով, լույս է տեսել ինուկտիտուտում առաջին ամբողջական Աստվածաշունչը, որը թարգմանվել է մայրենի լեզվով[18]։

Ինուկտիտուտ գրականության հայտնի երկերից են Մարկոսի Պաթսաուկի «Որսորդի եռաժանի»[19][20] և Միտիարջուկ Նապաալուկի «Սանաաք» վեպերը[21][22]։

Կանադական վանկագիր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կանադայում օգտագործվող ինուկտիտուտ վանկային այբուբերնը հիմնված է միսիոներ Ջեյմս Էվանսի կողմից մշակված Կրի վանկերի (Cree syllabics) վրա[23]։ Կանադական ինուկտիտուտի վանկերի ներկայիս ձևն ընդունվել է Կանադայի Ինուիտ մշակութի ինստիտուտի կողմից 1970-ական թվականներին։ Ալյասկայում ինուիտները, ինուիալուիտները, ինուիննակթուն խոսողները և ինուիտները Գրենլանդիայում և Լաբրադորում օգտագործում են լատինական այբուբենը։

Չնայած այն պայմանականորեն կոչվում է վանկագիր, գրային համակարգը որոշ դիտորդների կողմից դասակարգվել է որպես աբուգիդա, քանի որ նույն բաղաձայնով սկսվող վանկերն ունեն կապված գլիֆներ։

Ինուկտիտուտ վանկերի համար անհրաժեշտ բոլոր նիշերը հասանելի են Unicode բլոկի Unified Canadian Aboriginal Syllabics -ում։ Կանադայի Նունավուտ նահանգի տարածքային կառավարությունը մշակել է TrueType տառատեսակներ Pigiarniq[24][25] (ᐱᒋᐊᕐᓂᖅ [pi.ɡi.aʁ.ˈniq]), Uqammaq[24][26] (ᐅᖃᒻᒪᖅ [u.qam.maq]) և Euphemia[24][27] (ᐅᕓᒥᐊ [u.vai.mi.a]) տառատեսակներ։ Այն նախագծվել է Վանկուվերում գործող Tiro Typeworks-ի կողմից։ Apple Macintosh համակարգիչները ներառում են Inuktitut IME (Input Method Editor - մուտքի մեթոդի խմբագիր)՝ որպես ստեղնաշարի լեզվի ընտրանքների մաս[28]։ Linux-ը տրամադրում է տեղային և լեզվական աջակցություն Inupiaq-ի, Kalaallisut-ի և Inuktitut-ի համար։

Բրայլի ինուկտիտուտ գրեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2012 թվականին Թամարա Քիրնին (Համագործակցության Բրայլի և Խոսող գրքերի կոոպերատիվում Բրայլի գրերի հետազոտության և զարգացման մենեջեր) մշակել է Բրայլի ծածկագիր ինուկտիտուտ լեզվի վանկերի համար։ Այս կոդը հիմնված է վանկերի կողմնորոշումը ներկայացնելու վրա։ Unicode UTF-8-ից և UTF-16-ից մեքենայական թարգմանությունը կարող է իրականացվել liblouis Braille թարգմանության համակարգի միջոցով, որը ներառում է Inuktitut Braille թարգմանության աղյուսակը։ ᐃᓕᐊᕐᔪᒃ ᓇᓄᕐᓗ («Որբն ու բևեռային արջը») գիրքը դարձավ առաջին գործը, որը երբևէ թարգմանվել է ինուկտիտուտ Բրայլով, և դրա պատճենը պահվում է Նունավուտի Բեյքեր լճի տարածքային գրադարանում։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ ScriptSource - Canada
  2. ↑ Canada 2016 Census
  3. ↑ «field to show translation -> 10 facts about Canadian Aboriginal Languages». Wintranslation.com. 2014 թ․ փետրվարի 12. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ սեպտեմբերի 12-ին. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 15-ին.
  4. ↑ 4,0 4,1 «Census Profile, 2016 Census». Statistics Canada. 2017 թ․ փետրվարի 8. Վերցված է 2019 թ․ նոյեմբերի 4-ին.
  5. ↑ Fabbi, Nadine (2003). «Inuktitut – the Inuit Language» (PDF). K12 Study Canada. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 15-ին.
  6. ↑ Dorais, Louis-Jacques (1995). «Language, culture and identity: some Inuit examples» (PDF). Canadian Journal of Native Studies. 15 (2): 129–308.
  7. ↑ Patrick, Donna (1999). «The roots of Inuktitut-language bilingual education» (PDF). The Canadian Journal of Native Studies. XIX, 2: 249–262.
  8. ↑ Dorais, Louis-Jacques (2010). The language of the Inuit : syntax, semantics, and society in the Arctic. Montreal: McGill-Queen's University Press. ISBN 9780773544451. OCLC 767733303.
  9. ↑ Compton, Richard. «Inuktitut». The Canadian Encyclopedia. Վերցված է 2018 թ․ մարտի 15-ին.
  10. ↑ «Consolidation of (S.Nu. 2008, c.10) (NIF) Official Languages Act» (PDF). and «Consolidation of Inuit Language Protection Act» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2017 թ․ մայիսի 16-ին. Վերցված է 2019 թ․ մարտի 7-ին.
  11. ↑ Dawson, Samantha (2013 թ․ հունվարի 17). «A new way to nurture the Inuit language: train the instructors». NunatsiaqOnline. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ փետրվարի 8-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 24-ին.
  12. ↑ «Review». Arctic.synergiesprairies.ca. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 24-ին. Վերցված է 2015 թ․ հուլիսի 15-ին.
  13. ↑ «A precious Inuktitut dialect slowly dies in Rigolet». Nunatsiaq.com. 1999 թ․ մայիսի 7. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ հոկտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 13-ին.
  14. ↑ «ScriptSource - LATIN CAPITAL LETTER K APOSTROPHE». scriptsource.org. Վերցված է 2022 թ․ մարտի 29-ին.
  15. ↑ Weber, Bob (2019 թ․ հոկտեմբերի 6). «Inuit combine nine different scripts for writing Inuktitut into one». The Globe and Mail. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 7-ին.
  16. ↑ 16,0 16,1 «National Inuit org approves new unified writing system». Nunatsiaq News (անգլերեն). 2019 թ․ սեպտեմբերի 27. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 7-ին.
  17. ↑ «Inuktut Qaliujaaqpait» (PDF). Inuit Tapiriit Kanatami.
  18. ↑ Hebrew Bible published in Eskimo language Արխիվացված 2012-11-08 Wayback Machine, News/North Nunavut, 23 April 2012
  19. ↑ "MARKOOSIE, 1942-: LMS-0017" Արխիվացված 2017-10-15 Wayback Machine. Collections Canada.
  20. ↑ «Markoosie Patsauq, first Inuit novelist, lived the history of his people».
  21. ↑ Martin, Keavy (2014 թ․ հունվարի 17). «Southern readers finally get a chance to read Mitiarjuk Nappaaluk, the accidental Inuit novelist». The Globe and Mail. Վերցված է 2014 թ․ հոկտեմբերի 18-ին.
  22. ↑ «Sanaaq: first novel in Inuktitut, now in English».
  23. ↑ Aboriginal syllabic scripts Library and Archives Canada
  24. ↑ 24,0 24,1 24,2 Tiro Typeworks: Syllabics Resources
  25. ↑ Pigiarniq Font Download
  26. ↑ Uqammaq Font Download
  27. ↑ Euphemia Font Download
  28. ↑ «Inuktitut Syllabic Fonts – Download». Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հոկտեմբերի 14-ին. Վերցված է 2015 թ․ հոկտեմբերի 2-ին.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բառարաններ և բառապաշար[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վեբ կայքեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սպասարկող ծրագրեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Microsoft Transliteration Utility - անվճար գործիք տարբեր սկրիպտների միջև տեքստը տառադարձելու համար։ Ներառում է ինուկտիտուտ վանկերի և ինուկտիտուտ ռոմանիզացիայի միջև ետ ու առաջ տառադարձման մոդուլ։
  • NANIVARA – Inuktitut Search Engine. – NANIVARA ինուկտիտուտից թարգմանաբար նշանակում է «Ես գտել եմ այդ»։
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ինուկտիտուտ» հոդվածին։
 ⛭ 
  Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Չափորոշչային վերահսկողություն
GND: 4416120-7 · LCCN: sh90002806 · Microsoft: 2780332307
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ինուկտիտուտ&oldid=9745900» էջից