Քարոյ Կիշֆալուդի

Քարոյ Կիշֆալուդի; հունգ.՝ Kisfaludy Károly
Ծնվել է	փետրվարի 5, 1788[…]
Ծննդավայր	Tét, Tét District, Դյոր-Մոշոն-Շոպրոն, Հունգարիա
Վախճանվել է	նոյեմբերի 21, 1830[…] (42 տարեկան)
Վախճանի վայր	Պեշտ, Պեշտ, Հունգարիա
Գերեզման	Ֆիումեի փողոցի գերեզմանոց
Գրական անուն	Zorday, Benjámin Szalay, Böködi և Zordi
Մասնագիտություն	նկարիչ, բանաստեղծ, դրամատուրգ և գրող
Քաղաքացիություն	Հունգարիա
Անդամակցություն	Հունգարիայի գիտությունների ակադեմիա
	Károly Kisfaludy Վիքիպահեստում

Քարոյ Կիշֆալուդի (հունգարերեն՝ Károly Kisfaludy, փետրվարի 5, 1788(1788-02-05)^[1]^[2]^[3]^[…], Tét, Tét District, Դյոր-Մոշոն-Շոպրոն, Հունգարիա - նոյեմբերի 21, 1830(1830-11-21)^[1]^[2]^[4]^[…], Պեշտ, Պեշտ, Հունգարիա^[5]), 19-րդ դարի հունգարացի թատերագիր, նկարիչ։

Բանաստեղծ Շանդոր Կիշֆալուդիի կրտսեր եղբայրն է^[7]։ Նա համարվում է հունգարական ազգային թատերագրության հիմնադիրը^[8] և հունգար ռոմանտիկ բանաստեղծների առաջին սերնդի առաջնորդը։

Կենսագրություն

Ծնվել է ազնվականական նշանավոր ընտանիքում, որտեղ ութերորդ երեխան էր։ Նրան ծննդաբերելիս մայրը մահացել է, և, թերևս հենց այդ պատճառով հայրը մինչև իր մահը սառը վերաբերմունք է դրսևորել Քարոյի նկատմամբ։

Տասնվեց տարեկանից վերջինս ծառայության է անցել բանակում։ Մասնակցել է նապոլեոնյան բանակի մղած բազմաթիվ մարտերի Իտալիայում, Սերբիայում, Բավարիայում։ Վիեննայում կանգառի ժամանակ բնանկարներ է արել՝ դրանով իսկ իր նպաստը բերելով հունգարական գեղանկարչության կայացման գործին։ Իր առաջին բանաստեղծությունները նույնպես բանակում ծառայելիս է գրել։ 1810 թվականին զորացրվելով՝ Կիշֆալուդին ճամփորդել է Ավստրիայում ու Իտալիայում, արվեստ ուսումնասիրել։ 1817 թվականին վերադարձել է Հունգարիա, նկարչությանը զուգահեռ՝ իր ուժերը փորձել թատերագրության ասպարեզում։ Այդ բնագավառում առաջին մեծ հաջողությունն ունեցել թ 1819 թվականին, երբ բեմ է բարձրացվել նրա «Թաթարները Հունգարիայում» (A tatárok Magyarországon) ողբերգությունը; Դրան հաջորդած «Իլկա, կամ՝ Նանդորֆեյերի առումը» (Ilka, vagy Nándorfehérvár bevétele) 7 mi ambwx5 \a8q ajl թատերգություններ^[9] նույնպես հանդիսատեսի ջերմ ընդունելությանն են արժանացել։ Կիշֆալուդիի թատերգությունները թարգմանվել են գերմաներեն, բեմադրվել նաև Վիեննայում՝ բազմապատկելով հեղինակի համբավը։ Իսկ որպես բանաստեղծ՝ նա առաջին հերթին հիշվում է իր էպիգրամներով և «Մոհաչ» (Mohács) էպիկական պոեմ-դյուցազներգությամբ, որտեղ պատկերել է հունգարների համար տխուր ավարտ ունեցած Մոհաչի 1526 թվականի ճակատամարտը և դրան առնչվող իրադարձությունները։

Ավագ եղբոր՝ Շանդորի հետ Քարոյը կազմակերպել է «Ավրորա» ամսագրի հրատարակման գործը^[9]։ 1826 թվականից հետո անդրադարձել է բանահյուսությանը, ժողովրդական մոտիվներով երգեր է գրել, որոնք տպագրվել են «Ավրորա»-ում։ Այդ երգերը մեծ ժողովրդականություն են վայելել, լայն տարածում գտել՝ հող նախապատրաստելով Շանդոր Պետեֆիի ստեղծագործության հաջողության համար։

Քարոյ Կիշֆալուդին մահացել է 42 տարեկան հասակում՝ 1830 թվականին, թոքախտից։ Ի հիշատակ նրա՝ 1836 թվականին Միհայ Վյորյոշմարտին և Յոժեֆ Բայդան հիմնել են Կիշֆալուդի գրական ընկերությունը, որը շուրջ մեկ դար զգալի աջակցություն է ցույց տվել հունգար գրողների արժանավոր ստեղծագործությունների հրատարակման գործին։

Կիշֆալուդի եղբայրների կյանքի պատմությունն է ընկած հունգարացի նշանավոր վիպասան Մոր Յոկայիի Eppur si muove (1872) վեպի հիմքում։

Գրականություն

Ferenc Toldy : Kisfaludy Károly élete (Buda 1832.)
János Erdélyi : Kisfaludy Károly. Pályák és Pálmák. (1886.)
József Bánóczi : Kisfaludy Károly és munkái. I–II. (1882–1883.)
Ferenc Szinnyei : Kisfaludy Károly (1927. ItFüz 19.)
Andor Speneder : Kisfaludy Károly (1930. A bécsi Coll. Hung. füzetei 9.)
János Horváth : Kisfaludy Károly és íróbarátai. (1955. ItTanulm 1. 1935-1936.)
István Fenyő : Az Aurora. Egy irodalmi zsebkönyv életrajza. (1955. ItFüz 4.)

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Benezit Dictionary of Artists — OUP, 2006. — ISBN 978-0-19-977378-7
↑ ^3,0 ^3,1 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 Encyclopædia Britannica
↑ ^5,0 ^5,1 ^5,2 PIM authority
↑ ^6,0 ^6,1 ^6,2 ^6,3 Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ
↑ Herbermann, Charles, ed. (1913). «Sándor Kisfaludy». Catholic Encyclopedia. New York: Robert Appleton Company.
↑ «The Nuttall Encyclopaedia». Project Gutenberg. 2004 թ․ մայիսի 1. Վերցված է 2009 թ․ հունվարի 1-ին.
↑ ^9,0 ^9,1 Stanley Hochman. McGraw-Hill encyclopedia of world drama. McGraw-Hill, 1984.

Արտաքին հղումներ

Quelques-unes de ses peintures
Œuvres de Károly Kisfaludy (site MEK)
Kisfaludy Károly : A kérők, comédie en trois actes (site MEK)
Sa poésie complète (site MEK)
A magyar irodalom története III. rész
Hegedüs Géza: A magyar irodalom arcképcsarnoka
Magyar színházművészeti lexikon, Encyclopédie hongroise d'art dramatique |éditeur=Akadémiai kiadó |prénom1=György |nom1=Székely |directeur1=oui |lieu=Budapest|année=1994|isbn=963-05-6635-4|lire en ligne=http://mek.oszk.hu/02100/02139/html/sz13/359.html}}(չաշխատող հղում)
Benkő Krisztián: Intermedialitás, irónia, szinesztézia - 1822: Kisfaludy Károly és az Aurora Արխիվացված 2009-12-28 Wayback Machine
Adam Makkai. In Quest of the Miracle Stag: the Poetry of Hungary (անգլ.)

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Քարոյ Կիշֆալուդի» հոդվածին։

[_9fb99d45edaf5056-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.

[_674f80d373ee1243-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Benezit Dictionary of Artists — OUP, 2006. — ISBN 978-0-19-977378-7

[_ccd38efe4c40f9b9-3] 3,0 ^3,1 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)

[_72e508ba142161b5-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 Encyclopædia Britannica

[_58e9abd541f1b7f1-5] 5,0 ^5,1 ^5,2 PIM authority

[_224084f31e636cec-6] 6,0 ^6,1 ^6,2 ^6,3 Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ

[7] Herbermann, Charles, ed. (1913). «Sándor Kisfaludy». Catholic Encyclopedia. New York: Robert Appleton Company.

[nuttall-8] «The Nuttall Encyclopaedia». Project Gutenberg. 2004 թ․ մայիսի 1. Վերցված է 2009 թ․ հունվարի 1-ին.

[mcgraw-9] 9,0 ^9,1 Stanley Hochman. McGraw-Hill encyclopedia of world drama. McGraw-Hill, 1984.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]