Քարոյ Կիշֆալուդի

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Քարոյ Կիշֆալուդի
հունգ.՝ Kisfaludy Károly
Ծնվել էփետրվարի 5, 1788(1788-02-05)[1][2][3][…]
ԾննդավայրTét, Tét District, Դյոր-Մոշոն-Շոպրոն, Հունգարիա
Վախճանվել էնոյեմբերի 21, 1830(1830-11-21)[1][2][4][…] (42 տարեկան)
Վախճանի վայրՊեշտ, Պեշտ, Հունգարիա[5]
ԳերեզմանՖիումեի փողոցի գերեզմանոց
Գրական անունZorday[6], Benjámin Szalay[6], Böködi[6] և Zordi[6]
Մասնագիտություննկարիչ, բանաստեղծ, դրամատուրգ և գրող
Քաղաքացիություն Հունգարիա
ԱնդամակցությունՀունգարիայի գիտությունների ակադեմիա
Изображение автографа
 Károly Kisfaludy Վիքիպահեստում
Գրողի կիսանդրին /քանդակագործ՝ Իշտվան Ֆերենցի/
Լադիսլաս /Լասլո/ արքան Չերհոլմի մարտում /նկարիչ՝ Քարոյ Կիշֆալուդի/
Գրողի հուշարձանը Դյոր քաղաքում

Քարոյ Կիշֆալուդի (հունգարերեն՝ Károly Kisfaludy, փետրվարի 5, 1788(1788-02-05)[1][2][3][…], Tét, Tét District, Դյոր-Մոշոն-Շոպրոն, Հունգարիա - նոյեմբերի 21, 1830(1830-11-21)[1][2][4][…], Պեշտ, Պեշտ, Հունգարիա[5]), 19-րդ դարի հունգարացի թատերագիր, նկարիչ։

Բանաստեղծ Շանդոր Կիշֆալուդիի կրտսեր եղբայրն է[7]։ Նա համարվում է հունգարական ազգային թատերագրության հիմնադիրը[8] և հունգար ռոմանտիկ բանաստեղծների առաջին սերնդի առաջնորդը։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծնվել է ազնվականական նշանավոր ընտանիքում, որտեղ ութերորդ երեխան էր։ Նրան ծննդաբերելիս մայրը մահացել է, և, թերևս հենց այդ պատճառով հայրը մինչև իր մահը սառը վերաբերմունք է դրսևորել Քարոյի նկատմամբ։

Տասնվեց տարեկանից վերջինս ծառայության է անցել բանակում։ Մասնակցել է նապոլեոնյան բանակի մղած բազմաթիվ մարտերի Իտալիայում, Սերբիայում, Բավարիայում։ Վիեննայում կանգառի ժամանակ բնանկարներ է արել՝ դրանով իսկ իր նպաստը բերելով հունգարական գեղանկարչության կայացման գործին։ Իր առաջին բանաստեղծությունները նույնպես բանակում ծառայելիս է գրել։ 1810 թվականին զորացրվելով՝ Կիշֆալուդին ճամփորդել է Ավստրիայում ու Իտալիայում, արվեստ ուսումնասիրել։ 1817 թվականին վերադարձել է Հունգարիա, նկարչությանը զուգահեռ՝ իր ուժերը փորձել թատերագրության ասպարեզում։ Այդ բնագավառում առաջին մեծ հաջողությունն ունեցել թ 1819 թվականին, երբ բեմ է բարձրացվել նրա «Թաթարները Հունգարիայում» (A tatárok Magyarországon) ողբերգությունը; Դրան հաջորդած «Իլկա, կամ՝ Նանդորֆեյերի առումը» (Ilka, vagy Nándorfehérvár bevétele) 7 mi ambwx5 \a8q ajl թատերգություններ[9] նույնպես հանդիսատեսի ջերմ ընդունելությանն են արժանացել։ Կիշֆալուդիի թատերգությունները թարգմանվել են գերմաներեն, բեմադրվել նաև Վիեննայում՝ բազմապատկելով հեղինակի համբավը։ Իսկ որպես բանաստեղծ՝ նա առաջին հերթին հիշվում է իր էպիգրամներով և «Մոհաչ» (Mohács) էպիկական պոեմ-դյուցազներգությամբ, որտեղ պատկերել է հունգարների համար տխուր ավարտ ունեցած Մոհաչի 1526 թվականի ճակատամարտը և դրան առնչվող իրադարձությունները։

Ավագ եղբոր՝ Շանդորի հետ Քարոյը կազմակերպել է «Ավրորա» ամսագրի հրատարակման գործը[9]։ 1826 թվականից հետո անդրադարձել է բանահյուսությանը, ժողովրդական մոտիվներով երգեր է գրել, որոնք տպագրվել են «Ավրորա»-ում։ Այդ երգերը մեծ ժողովրդականություն են վայելել, լայն տարածում գտել՝ հող նախապատրաստելով Շանդոր Պետեֆիի ստեղծագործության հաջողության համար։

Քարոյ Կիշֆալուդին մահացել է 42 տարեկան հասակում՝ 1830 թվականին, թոքախտից։ Ի հիշատակ նրա՝ 1836 թվականին Միհայ Վյորյոշմարտին և Յոժեֆ Բայդան հիմնել են Կիշֆալուդի գրական ընկերությունը, որը շուրջ մեկ դար զգալի աջակցություն է ցույց տվել հունգար գրողների արժանավոր ստեղծագործությունների հրատարակման գործին։

Կիշֆալուդի եղբայրների կյանքի պատմությունն է ընկած հունգարացի նշանավոր վիպասան Մոր Յոկայիի Eppur si muove (1872) վեպի հիմքում։

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Ferenc Toldy : Kisfaludy Károly élete (Buda 1832.)
  • János Erdélyi : Kisfaludy Károly. Pályák és Pálmák. (1886.)
  • József Bánóczi : Kisfaludy Károly és munkái. I–II. (1882–1883.)
  • Ferenc Szinnyei : Kisfaludy Károly (1927. ItFüz 19.)
  • Andor Speneder : Kisfaludy Károly (1930. A bécsi Coll. Hung. füzetei 9.)
  • János Horváth : Kisfaludy Károly és íróbarátai. (1955. ItTanulm 1. 1935-1936.)
  • István Fenyő : Az Aurora. Egy irodalmi zsebkönyv életrajza. (1955. ItFüz 4.)

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Benezit Dictionary of ArtistsOUP, 2006. — ISBN 978-0-19-977378-7
  3. 3,0 3,1 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.) / Hrsg.: Bibliographisches Institut & F. A. Brockhaus, Wissen Media Verlag
  4. 4,0 4,1 4,2 Encyclopædia Britannica
  5. 5,0 5,1 5,2 PIM authority
  6. 6,0 6,1 6,2 6,3 Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ
  7. Public Domain Herbermann, Charles, ed. (1913). «Sándor Kisfaludy». Catholic Encyclopedia. New York: Robert Appleton Company.
  8. «The Nuttall Encyclopaedia». Project Gutenberg. 2004 թ․ մայիսի 1. Վերցված է 2009 թ․ հունվարի 1-ին.
  9. 9,0 9,1 Stanley Hochman. McGraw-Hill encyclopedia of world drama. McGraw-Hill, 1984.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]