Վասիլի I Դմիտրիևիչ
| Վասիլի I Դմիտրիևիչ | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | դեկտեմբերի 30, 1371, |
| Ծննդավայր | Մոսկվա |
| Մահացել է | փետրվարի 27, 1425, |
| Մահվան վայր | Մոսկվա |
| Գերեզման | Արխանգելսկի վանական համալիր |
| Քաղաքացիություն |  Մոսկվայի մեծ իշխանություն |
| Մայրենի լեզու | ռուսերեն |
| Կրոն | ուղղափառություն |
| Մասնագիտություն | քաղաքական գործիչ |
| Ամուսին | Sophia of Lithuania? |
| Ծնողներ | Դմիտրի Իվանովիչ Դոնսկոյի , Մեծ դքսուհի Եվդոկիա |
| Զբաղեցրած պաշտոններ | Prince of Moscow? |
| Երեխաներ | Յուրի Վասիլևիչ Իվան Վասիլևիչը Դանիիլ Վասիլևիչ Սեմյոն Վասիլևիչ Աննա Վասիլևնա Անաստասիա Վասիլևնա Վասիլիսա Վասիլևնա |
 Վասիլ 1 Վիքիպահեստում | |
Վասիլի I Դմիտրիևիչ (ռուս.՝ Васи́лий I Дми́триевич, դեկտեմբերի 30, 1371, Մոսկվա, Մոսկվայի մեծ իշխանություն - փետրվարի 27, 1425, Մոսկվա, Մոսկվայի մեծ իշխանություն), , Մոսկվայի մեծ իշխան Դմիտրի Դոնսկոյի ժառանգորդը Մոսկվայի և Վլադիմիրի մեծ դուքս 1389 թվականից։ Նա եղել է Դմիտրի Իվանովիչ Դոնսկոյի և Մեծ դքսուհի Եվդոկիայի ավագ որդին։
Վաղ տարիներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծնվել է Սուրբ Բարսեղ Կեսարացու հիշատակի տոնակատարությունից մեկ օր առաջ և իր անունը ստացել նրա պատվին, հետագայում նրան պատկերել է իր կնիքների վրա[1]։
1382 թվականի օգոստոսին Ոսկե Հորդայի խան Թոխտամիշը ավերեց Մոսկվան,իսկ աշնանը խանի դեսպանը Մոսկվայից հեռացնելով մետրոպոլիտ Կիպրիանոսին՝ Ոսկե Հորդայի դեմ ռուսական հողերի համախմբման կողմնակիցին, Դմիտրի Իվանովիչին տվեց Մեծ Դուքս պաշտոնը,այնուհետև պատանդ վերցրեց վերջինիս որդուն՝ Վասիլիին[2]։ 1386-ին 14-ամյա Վասիլին փախավ Հորդայից Մոլդովական իշխանությունների կառավարիչ` Պիտեր Մուշատայի մոտ:1387 թվականի ամռանը Վասիլին Լիտվա է ժամանել Կոստանդնուպոլսից ճանապարհորդող մետրոպոլիտ Կիպրիանոսի հետ միասին։ Կիպրիանոսը համոզեց Վիտաուտասին գլխավորել հակալեհական կոալիցիան և նշանեց Վիտաուտասի դստերը՝ Սոֆիային, Վասիլի Դմիտրիևիչի հետ։ 1389 թվականի մայիսի 19-ին Դմիտրի Իվանովիչը մահացավ, Վասիլին դարձավ Մոսկվայի մեծ դուքս։ 1390 թվականի մարտի 6-ին Կիպրիանոսը ժամանում է Մոսկվա և 1391 թվականի հունվարի 9-ին Վասիլի Դմիտրիևիչին ամուսնացնում Սոֆյա Վիտովտովնայի հետ։
Վասիլի Դմիտրիևիչի իշխանությունը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1389 թվականին Դմիտրի Դոնսկոյի մահից հետո Վասիլին Հորդայից ստացավՌուսաստանում կառավարելու իրավունք:Ռուսաստանի ներսում իրեն պաշտպանելու համար Վասիլին ստիպված էր բանակցություններ վարել ամենավտանգավոր մրցակիցների հետ՝ իր հորեղբոր՝ Վլադիմիր Անդրեևիչի և իր եղբայր Յուրի Դմիտրիևիչի հետ:Քաղաքական հարցերը լուծելիս Վասիլիին օգնեց Կիպրիանոսը:Արդեն 1392-ին Վասիլին կատարեց իր առաջին ձեռքբերումը ՝ Հորդայից գնելով Նիժնի Նովգորոդը, որը նախկինում պատկանում էր Գորոդեցի արքայազն Բորիս Կոնստանտինովիչին, և վերջինիս ուղարկեց հարկադիր բնակություն Սուզդալ՝ բաժանելով նրան իր ընտանիքից։
Հարաբերություններ Լիտվայի Մեծ Դքսության հետ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վասիլի I-ը դաշինքի մեջ է մտել Լիտվայի հետ (1392) և չի հակադրվել 1395 թվականին Սմոլենսկում Լիտվայի ազդեցության հաստատմանը։ Վեց ամիս անց Վասիլին Սմոլենսկում հանդիպում անցկացրեց իր աներոջ հետ, որտեղ քննարկեց սահմանային և կրոնական հարցերը։ Միևնույն ժամանակ հայտնի է, որ Ռյազանի մեծ դուքս Օլեգ Իվանովիչը, ով Մոսկվայից բավականին անկախ քաղաքականություն էր վարում, սատարում էր Սմոլենսկի արքայազն Յուրի Սվյատոսլավիչին, ով ամուսնացած էր իր դստեր հետ։
Վիտովտն իր հերթին հարձակվել է Ռյազանի հողի վրա։ Երբ Օլեգ Ռյազանսկին երկրորդ անգամ գնաց Լիտվա, Վասիլի Դմիտրիևիչը նույնիսկ նախատեց Ռյազանի արքայազնին ատնանշելով` Լիտվայի և Ռուսաստանի միջև խաղաղությունը։
Միևնույն ժամանակ Թոխտամիշը, ով ցանկանում էր վերադարձնել Ոսկե Հորդայի գահը, որը կորցրել էր ԼենկԹեմուրի կողմից Հորդայի պարտությունից հետո, օգնության համար դիմեց Վիտովտին՝ խոստանալով նրան դարձնել ամբողջ Ռուսաստանի և Նովգորոդի տիրակալ։ Նույն թվականին արքայազն Օլեգ Ռյազանսկին կազմակերպեց Սմոլենսկի գրավումը։ Վիտովտի հովանավորյալ և Կուլիկովոյի ճակատամարտի մասնակից արքայազն Ռոման Միխայլովիչ Բրյանսկին սպանվել է, իսկ Օլեգի փեսան Յուրի Սվյատոսլավիչը հաստատվել է Սմոլենսկում։ Երբ 1405-ին Վիտովտը արշավեց Պսկովի դեմ և գրավեց Կոլոժեն, Վասիլի I-ը սկսեց բանակ հավաքել նրա դեմ՝ իր դրոշի տակ կանչելով Տվերացիներին և թաթարներին. սկսվեց Լիտվա-Մոսկվա պատերազմը (1406-1408)։ 1406 թվականի գարնանը հակառակորդ ազգականների զորքերը հանդիպեցին Պլավա գետի մոտ, բայց ամեն ինչ ավարտվեց զինադադարով։ Առանց Տվերի բնակիչների իմացության կնքված այս զինադադարը վիրավորեց Տվերի արքայազնին, որը հաջորդ տարի հրաժարվեց աջակցել Վասիլի I-ին։
1408 թվականին,Մոսկվայի Մեծ Դքսի հրամանով սկսվեց Կրեմլի հզորացումը։ Նույն թվականին Վիտովտը գրավեց Օդոևին։ Դրան ի պատասխան Վասիլին հարձակվեց Լիտվայի վրա՝ գրավելով Դմիտրովեց ամրոցը, որը պահպանում էր Ուգրա գետի մոտ գտնվող Վյազմա տանող ճանապարհը։ Ռուսական և Լիտվայի բանակները միավորվեցին Ուգրայի վրա, որտեղ նրանք կանգնեցին միմյանց դեմ գրեթե կես ամիս, բայց ոչ մի ճակատամարտ չեղավ և խաղաղություն կնքվեց։ Սա ժամանակին քայլ էր Վասիլի Դմիտրիևիչի կողմից, քանի որ նույն թվականին հարձակում տեղի ունեցավ ռուսական հողերի վրա Էդիգեյի զորքերի կողմից, որոնք միաժամանակ արշավեցին Լիտվայի հարավային ռուսական ունեցվածքը։
Հարաբերություններ Հորդայի հետ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վասիլին դադարեց ենթարկվել Ոսկե Հորդային այն բանից հետո, երբ մոնղոլները ջախջախիչ պարտություն կրեցին 1395 թվականին Լենկ Թեմուրից։ Թիմուրն անձամբ հետապնդում էր Թոխտամիշի նահանջող հրամանատարներին, մինչև նրանք լիովին ջախջախվեցին Դնեպրում։ Ամենայն հավանականությամբ, Թամերլանը արշավի նպատակ չի դրել հատուկ ռուսական հողերի դեմ, բացի այդ, Մոսկվայի իշխանությունների միությունը Լիտվայի հետ կարող էր ազդել նրա որոշման վրա։ Նրա զորքերի մի մասը, ոչ թե ինքը, մոտեցան Ռուսաստանի սահմաններին։ Այստեղ, ամառային Հորդայի հարմարավետ արոտավայրերում, որը ձգվում է Վերին Դոնի ջրհեղեղից մինչև ժամանակակից Տուլա, նրա բանակի մի փոքր մասը կանգ առավ երկու շաբաթով։ Թեև տեղի բնակչությունը լուրջ դիմադրություն ցույց չի տվել, սակայն շրջանը մեծ ավերածություններ է կրել։ Ինչպես վկայում են Թիմուրի արշավանքի մասին ռուսական տարեգրության պատմությունները, նրա բանակը երկու շաբաթ կանգնել է Դոնի երկու կողմերում, «գրավել» Ելեցի երկիրը և «գրավել» (գերել) Ելեցի իշխանին։1407-1408 թվականներին Իվան Վլադիմիրովիչը՝ արքայազն Պրոնսկին, Էդիգեյի օգնությամբ գրավեց Ռյազանը, ապա Սմյադվայի ճակատամարտում նա հաղթեց Ռյազանի արքայազն Ֆյոդոր Օլգովիչին, ով օգնություն ստացավ իր եղբոր՝ Վասիլի I-ից, բայց խաղաղությամբ համաձայնագիրը Ֆյոդորը վերադարձավ Ռյազանի գահակալությանը։
Էդիգեի արշավը Մոսկվա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1407-1408 թվականներին արքայազն Պրոնսկին, Էդիգեյի օգնությամբ գրավել է Ռյազանը, ապա Սմյադվայի ճակատամարտում հաղթել է Ռյազանի արքայազն Ֆյոդոր Օլգովիչին, որն օգնություն է ստացել իր եղբոր՝ Վասիլի I-ից, սակայն ըստ. խաղաղության համաձայնագրով Ֆյոդորը վերադարձավ Ռյազանի թագավորություն։
1408 թվականի աշնանը Էդիգեյն ինքը տեղափոխվեց Մոսկվա։ Հորդան չկարողացավ գրավել մայրաքաղաքը, բայց նրանք ավերեցին Մոսկվայի իշխանությունների շատ քաղաքներ, ներառյալ նրանք, որոնք գտնվում էին Սվիդրիգայլ Օլգերդովիչի վերահսկողության տակ (Պերեսլավլ-Զալեսկի, Յուրիև-Պոլսկի, Ռոստով, Դմիտրով)։ Մոսկվայի պաշարման ժամանակ Էդիգեյը մեծ դուքս Իվան Միխայլովիչին ուղարկեց Տվեր՝ հրետանիով «Մոսկվայի վրա գտնվելու» պահանջով, բայց նա չկատարեց։ Վասիլին զորքերը չառաջնորդեց Եդիգեյի դեմ ճակատամարտի, բայց մի շարք դիվանագիտական ջանքեր գործադրեց իշխանության համար պայքարը վերսկսելու հենց Հորդայում, Էդիգեյի թիկունքում։
1392 թվականին Վասիլի I-ը բռնակցեց Նիժնի Նովգորոդի և Մուրոմի իշխանությունները, իսկ 1397-1398 թվականներին՝ Բեժեցկի Վերխ, Վոլոգդա, Ուստյուգի և Կոմի հողերը։
1416 թվականին Վասիլին բարեկամական հարաբերություններ հաստատեց Պրոնսկի արքայազն Իվան Վլադիմիրովիչի հետ՝ իր որդուն՝ Իվանին ամուսնացնելով դստեր հետ։
Խոհեմ քաղաքականության շնորհիվ Վասիլի I-ի գահակալության 36 տարիների ընթացքում Մոսկվայի իշխանությունները ներքին ցնցումներ չեն ապրել։ Ժամանակի ընթացքում Մոսկվան հարձակման ենթարկվեց միայն մեկ անգամ՝ 1408 թվականին, Հորդայի ուժերի կողմից։ Էդիգեյը երբեք չկարողացավ գրավել քաղաքը, բայց Վասիլին ստիպված էր 12 տարվա ընդմիջումից հետո վերսկսել հարգանքի տուրքը։
Մոսկվայում Վասիլի Դմիտրիևիչի գահակալության վերջին տարիներին սպիտակ քարով վերակառուցվել է Անդրոնիկովի վանքը, որի շենքերից ամենահինը՝ Սպասսկու տաճարը (1422 թ.) պահպանվել է վերակառուցված տեսքով մինչ օրս։
Ընտանիք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1390 թվականի Սուրբ Ծննդյան օրը Կոլոմնայում նա ամուսնացավ Լիտվայի արքայադուստր Սոֆիայի հետ՝ Լիտվայի մեծ դուքս Վիտովտի միակ զավակի հետ։ Մոսկվայի ուժային շրջանակներում Սոֆյա Վիտովտովնային, հավանաբար, չէին սիրում՝ համարվելով «Լիտվինկա»։
Երեխաներ
- Յուրի Վասիլևիչ (18.5.1395 - 30.11.1400) - ապրել է ընդամենը հինգ տարի։
- Իվան Վասիլևիչը (15.1.1397 - 20.7.1417) մահացել է Կոլոմնայից Մոսկվա ճանապարհին «մորայի» հետևանքով, արքայազն Պրոնսկու դստեր հետ ամուսնանալուց և որպես ժառանգություն Նիժնի Նովգորոդից ընդամենը վեց ամիս անց։
- Դանիիլ Վասիլևիչ (12/6/1401 - մայիս 1402) - մահացավ ժանտախտից
- Սեմյոն Վասիլևիչ (13.1.1405 - 8.4.1405) - մահացել է ժանտախտից
- Աննա Վասիլևնա (1393 - օգոստոս 1417) - արքայազնի առաջին դուստրը, որը դարձավ բյուզանդական կայսր Հովհաննես VIII Պալայոլոգոսի կինը։
- Անաստասիա Վասիլևնա (1398-1470) - 1417-ին նա ամուսնացավ Կիևի արքայազն Ալեքսանդր Վլադիմիրովիչի (Օլելկո) հետ։
- Վասիլիսա Վասիլևնա (1400- մինչև 1440 թվականը) - առաջին ամուսնությունը Սուզդալի արքայազն Ալեքսանդր Իվանովիչ Բրուխատիի հետ, երկրորդը Նիժնի Նովգորոդի արքայազն Ալեքսանդր Դանիլովիչ Վզմետնիի հետ։
- Վասիլի II Մութ (10.3.1415 - 27.3.1462) - Մոսկվայի և Վլադիմիրի մեծ դուքս (1425-1462 ընդհատումներով)
Ա.Վ.Էկզեմպլյարսկին կարծում էր, որ Վասիլին ուներ ևս մեկ դուստր՝ Մարիան, ով ամուսնացած էր մոսկովյան բոյար արքայազն Յուրի Պատրիկեևիչի հետ[3]։ 21-րդ դարում պատմաբան Վ.Ա.Կուչկինը կասկածի տակ դրեց Մերիի գոյության վարկածը։ Կուչկինը նշում է, որ ոչ տարեգրությունները, ոչ ակտերը և ոչ էլ վաղ ծագումնաբանական գրառումները չեն հաստատում, որ Մեծ Դքսի Վասիլի I Դմիտրիևիչը Մարիա անունով դուստր է ունեցել։ Բացի այդ, մի շարք աղբյուրներում Յուրի Պատրիկեևիչի կինը կոչվում է Արքայադուստր Աննա, որը չէր կարող լինել նույն անձը։ Ըստ Կուչկինի, արքայազնի կինը Աննա Դմիտրիևնան էր[4]։
Մշակույթ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1395-1405 թվականներին Մոսկվայում աշխատում էր Թեոֆանես Հույնը, ով ուներ իր արհեստանոցը և կատարում էր եկեղեցական և աշխարհիկ պատվերներ, օրինակ՝ նկարել է Մեծ Դքս Վասիլի Դմիտրիևիչի և Վլադիմիր Անդրեևիչի աշտարակը, ինչպես նաև Կրեմլի երեք եկեղեցի. Աստվածածնի Սուրբ Ծնունդ (1395), Արխանգելսկ (1399), Ավետման (1405) տաճարներ։
Ծանոթագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Литвина А. Ф., Успенский Ф. Б. Выбор имени у русских князей в X—XVI вв. Династическая история сквозь призму антропонимики. — М.: Индрик, 2006. — 904 с. — 1000 экз. — ISBN 5-85759-339-5. С. 227.
- ↑ Шабульдо Ф. М. Земли Юго-Западной Руси в составе Великого княжества Литовского Архивная копия от 29 октября 2013 на Wayback Machine.
- ↑ Экземплярский А. В. Патрикеева, Мария Васильевна // Русский биографический словарь․. в 25 томах. — СПб.—М., 1896—1918.
- ↑ Кучкин В. А. Большой московский наместник Иван Юрьевич Патрикеев. — С. 154—157. էջեր С. 154—157.
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Славянская энциклопедия. Киевская Русь — Московия: в 2 т. / Автор-составитель В. В. Богуславский. — Москва: Олма-пресс, 2001. — Т. 1: А—М. — 784 с. — 5000 экз. — ISBN 5-224-02249-5.
- Кучкин В. А. Большой московский наместник Иван Юрьевич Патрикеев // Отечественная история. — 2006. — № 1. — С. 154—168.
- Рыжов К. В. Все монархи мира. Россия. — М.: Вече, 1998. — 640 с. — 16 000 экз. — ISBN 5-7838-0268
- Толстой И. И. Деньги великого князя Василия Дмитриевича (недоступная ссылка)
- Русь в конце XIV — начале XV вв. Внешнеполитические условия объединения земель?