Վասիլի Վերխովինեց

Վասիլի Վերխովինեց
Ծնվել է	հունվարի 5, 1880(1880-01-05)
Ծննդավայր	Ստարի Միզուն, Q11825581?, Գալիցիայի և Լոդոմերիայի թագավորություն, Ցիսլեյտանիա, Ավստրո-Հունգարիա
Մահացել է	ապրիլի 11, 1938(1938-04-11) (58 տարեկան)
Մահվան վայր	Կիև, Ուկրաինական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ
Քաղաքացիություն	Ավստրո-Հունգարիա և  ԽՍՀՄ
Մասնագիտություն	մարդաբան, պարող, երաժշտագետ, պարուսույց, երաժշտության ուսուցիչ և ազգագրագետ
Աշխատավայր	Կիևի թատրոնի, կինոյի և հեռուստատեսության ազգային համալսարան և Պոլտավայի ազգային մանկավարժական համալսարան
Պարգևներ և մրցանակներ

Վասիլի Նիկոլաևիչ Վերխովինեց (իրական անունը՝ Կոստև, հունվարի 5, 1880(1880-01-05), Ստարի Միզուն, Q11825581?, Գալիցիայի և Լոդոմերիայի թագավորություն, Ցիսլեյտանիա, Ավստրո-Հունգարիա - ապրիլի 11, 1938(1938-04-11), Կիև, Ուկրաինական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ), խորհրդային ուկրաինացի կոմպոզիտոր, դիրիժոր և պարուսույց, ուկրաինական ժողովրդական պարի առաջին տեսաբան։ Հեղինակ է բազմաթիվ երաժշտագիտական ​​աշխատանքների, դասավանդել է խմբերգային առարկաներ, երաժշտության տեսություն և հարմոնիա, եղել է երգչախմբի դիրիժոր, խմբավար, երգիչ և պարուսույց, երաժշտական ​​և հասարակական գործիչ, ազգագրագետ։ Երգչուհի Նատալյա Կոստև-Սարամագի և ֆլեյտահար Յարոսլավ Վերխովինեցի հայրը։

Վասիլի Վերխովինեցը, «... ոչ միայն շատ շնորհալի անձնավորություն էր», ասել է Մաքսիմ Ռիլսկին, «այլև արտասովոր կրթությամբ և մշակութային լայն հետաքրքրություններով մարդ»։

Կենսագրություն

Ծնվել է Միզուն գյուղում (այժմ՝ Հին Միզուն՝ Ուկրաինայի Իվանո-Ֆրանկիվսկի մարզի Կալուշի շրջանում), 1880 թվականի հունվարի 5-ին աղքատ գյուղացու ընտանիքում։ 12 տարեկանում հաջողությամբ ավարտել է գյուղական դպրոցը և սովորել Ստավրոպեգյան ինստիտուտին կից (Լվով) հոգևոր դպրոցում, որտեղ պատրաստել են աստվածաբանական և ուսուցչական ճեմարանի ուսանողների։

1899 թվականին Վասիլի Նիկոլաևիչը ավարտել է Սամբորի ուսուցչական սեմինարիան «Քաղաքային ժողովրդական ուսուցչի» դիպլոմով և սկսել իր մանկավարժական կարիերան որպես երաժշտության ուսուցիչ Բերեժնիցա գյուղի, այնուհետև Կալուշի շրջանի Ուգրինովի դպրոցներում։

Թատերական գործունեություն

Իրեն դրսևորել է որպես ականավոր խմբավար և դերասան։ Ռուսական ժողովրդական թատրոն տեղափոխվելուց հետո բեմում հանդես է եկել երաժշտական ​​բեմադրություններում գլխավոր դերերգերով։ Վասիլի Նիկոլաևիչը լավ մշակված ձայն ուներ՝ քնարական-դրամատիկ տենոր էր։

1906 թվականին Նիկոլայ Կարպովիչ Սադովսկին կազմակերպել է թատրոն և այնտեղ աշխատելու է հրավիրել ինչպես ավագ սերնդի նշանավոր վարպետների, այնպես էլ սկսնակների, որոնց թվում է եղել Վերխովինեցը, որը Գալիցիայից պետք է տեղափոխվեր Կիև։ 1907 թվականին, ի թիվս այլ դերասանների, Սադովսկու թատերախմբին միանալու հրավեր է ստացել դերասանուհի Եվդոկյա Դոլյան՝ Վերխովինեցի ապագա կինը, ով կոմիկական դերեր է խաղացել։

Սադովսկու անվան թատրոնում Վերխովինեցն աշխատել է բեմական կերպարների ստեղծման վրա։ Կիևցիներին դուր է եկել նրա տենորը և բարձրարվեստ խաղը՝ Պյոտրի (Նիկոլայ Լիսենկոյի «Նատալկա Պոլտավկա»), Անդրեյի (Սեմյոն Գուլակ-Արտեմովսկու «Զապորոժցին Դանուբից այն կողմ»), Լևի (Նիկոլայ Լիսենկոյի «Մայիսյան գիշեր»), Իոնտեկի (Մոնաշկոյի «Գալկա»), Վաշկայի (Բեդրժիխ Սմետանայի «Ծախված հարսնացուն», Անդրեյի (Նիկոլա Արկասի «Կատերինա») դերերում։

Երգչախմբավարական և դիրիժորական գործունեություն

Հետագայում Վերխովինեցն անցել է խմբավարական և դիրիժորական աշխատանքի։ Միաժամանակ, նա հաջողությամբ ավարտել է Ն. Վ. Լիսենկոյի դպրոցի տեսական դասարանը՝ պրոֆեսոր Գրիգորի Լյուբոմիրսկու ղեկավարությամբ։ Որոշ ժամանակ աշխատել է խմբավար-դիրիժոր Ալեքսանդր Կոշիցի հետ։ Գրել է մեծ թվով երգչախմբային երգեր, հեղափոխական երթեր և ռոմանսներ Լեսյա Ուկրաինկայի, Իվան Ֆրանկոյի, Ալեքսանդր Օլեսի, Մ. Ռիլսկու, Պավլո Տիչինայի և այլ ուկրաինացի բանաստեղծների խոսքերով։

Վերխովինեցը մեծ հաջողությունների է հասել նաև պարարվեստի ասպարեզում։ 1910 թվականի նոյեմբերի 23-ին Սադովսկու անվան թատրոնում տեղի է ունեցել Լիսենկոյի «Էնեիդա» կատակերգական օպերայի պրեմիերան։ Հատկապես հետաքրքիր է եղել Կարթագենի կանանց գարնան ծիսական երգերը և Վերխովինեցի բեմադրած հոպակ պարը Օլիմպոսում, պանդոկի մոտ երիտասարդների պարը, որը բեմադրվել է նրա կողմից Իվան Ֆրանկոյի «Գողացված երջանկություն» դրամայի համար (պրեմիերան կայացել է 1912 թվականի մարտի 7-ին)։ Վասիլի Նիկոլաևիչի հնարամտորեն կազմած և բեմադրած «Մարուսյա Բոգուսլավկա» պիեսի «գարնան ծիսական երգերը» բացառիկ հաջողություն են ունեցել հանդիսատեսի մոտ։

1915 թվականի գարնանը Վերխովինեցը դուրս է եկել Սադովսկու թատերախմբից և տեղափոխվել թատրոն՝ Ի. Ա. Մարյանենկոյի ղեկավարությամբ։ Այդ կոլեկտիվում նա եղել է խմբավար-դիրիժոր և պարուսույց։

Օգտվելով թատրոնի հյուրախաղերի շնորհիվ Ուկրաինայի տարբեր շրջաններ այցելելու հնարավորությունից՝ Վերխովինեցը խորապես ուսումնասիրել է ուկրաինացի ժողովրդի կենցաղն ու ստեղծագործությունը։ Նա երկար ժամանակ ուսումնասիրել է ուկրաինական ժողովրդական պարերը, կազմակերպել ազգագրական հետազոտություններ, ուկրաինական գյուղերում ձայնագրել ավանդական պարեր և պարային քայլեր, նրա կողմից ձայնագրվել են «Ռոման» և «Հոպակ», «Վասիլիխա», «Շևչիկ», «Ձկնիկ» պարերը։ Վասիլի Նիկոլաևիչը նկարագրել է նաև ուկրաինական հարսանիքը։ 1912 թվականին «Ուկրաինական հարսանիք» գիրքը դարձել է նրա առաջին գիտական ​​աշխատանքը։ Երկրորդ աշխատանքը՝ «Ուկրաինական պարերը» (1913), ժողովրդական պարերի ոլորտում հետևողական հետազոտությունների արդյունք էր։

Այդ ժամանակ պարարվեստի ոլորտում իրավիճակը լավ չի եղել։ Վասիլի Վերխովինեցն ասել է․

Ուկրաինական բալետը դեռ չի եղել և չկա, այն դեռ հայտնի է ժողովրդի մեջ որպես նյութ։ Այն, ինչ մենք մինչ այժմ տեսել ենք բեմերում, զվարճությունների և խնջույքների ժամանակ, միայն թույլ կամ վատ նմանակում է, բայց հիմնականում լարախաղացություն է ուկրաինական հագուստով ուկրաինացի կոզակուհու կողմից անհավանական արագ տեմպերով։

Ազգային պարարվեստի հետագա զարգացման համար կայուն տեսական հիմքեր ստեղծելու համար Վերխովինեցը գրել է «Ուկրաինական ժողովրդական պարի տեսությունը» գիրքը (1919)։ Դա Ուկրաինայում առաջին մանրամասն ուսումնասիրությունն էր ուկրաինական ժողովրդական պարարվեստի կայացման բնույթի և սկզբունքի վերաբերյալ, ուսումնասիրություն, որի նպատակն էր ստեղծել ազգային պրոֆեսիոնալ բալետ ժողովրդական հիմունքներով։ «Ուկրաինական ժողովրդական պարի տեսությունը» վերահրատարակվել է հինգ անգամ։ 1923 թվականին լույս է տեսել Վերխովինեցի ևս մեկ աշխատանք՝ «Վեսնյանոչկա» երգերով մանկական խաղերի ժողովածուն, որտեղ ներկայացված էր երեխաների հետ աշխատելու մեթոդաբանությունը։

1918 թվականին Վերխովինեցը ղեկավարել է Պոլտավայի ուկրաինական ազգային երգչախումբը։ 1919-1920 թվականներին Վասիլի Վերխովինեցը դասավանդել է Ն. Վ. Լիսենկոյի անվան երաժշտական-դրամատիկական ինստիտուտում։ 1920-1932 թվականներին ղեկավարել է Պոլտավայի ժողովրդական կրթության ինստիտուտի արվեստագիտության ամբիոնը, Լեոնտովիչի անվան Երաժշտական ​​ընկերությանը կից Ստեցենկոյի անվան երգչախմբային ստուդիան (Կիև), 1927-1928 թվականներին եղել է Խարկովի դրամատիկական թատրոնի երգչախմբի ղեկավարը։

Եղել է Ուկրաինայի առաջին պետական ​​երաժշտական ​​կոմեդիայի թատրոնի հիմնադիրը և գլխավոր խմբավարը (1929-1931)։ Բեմադրել է «Օրփեոսը դժոխքում», «Գնչու բարոնը», «Գեյշա», «Կազակը Դանուբից այն կողմ» և «Վեչերնիցի» երգչախմբային ներկայացումները։

1930 թվականին Խարկովի օպերային թատրոնում բեմադրվել է ուկրաինական առաջին բալետային ներկայացումը «Պան Կանևսկի» (երաժշտությունը՝ Մ. Վերիկովսկու և Յ. Տկաչենկոյի)։ Որպես այդ ներկայացման համաբեմադրող՝ հրավիրվել է Վերխովինեցը։ Նույն թվականին Վասիլի Նիկոլաևիչը Պոլտավայում ստեղծել է «Ժենխորանս» կանանց թատերականացված երգեցողության կոլեկտիվը։ Համույթը ներկայացրել է երգը՝ այն ուղեկցելով ռիթմիկ շարժումներով, որը վերարտադրել է ստեղծագործության բովանդակությամբ առաջարկվող որոշակի պատկեր։ Սա թատերական երգի նոր օրիգինալ ժանր էր՝ հիմնված ուկրաինական դիալոգ-երգերի, խաղային երգերի և պարերի ավանդույթների վրա։ Պավել Վիրսկին գրել է․

Նրա ստեղծած «Ժենխորանս» վոկալային խորեոգրաֆիկ անսամբլի ձեռքբերումները մեր դասականներն են, սա վառ էջ է ուկրաինական պարարվեստի պատմության մեջ։ «Ժենխորանս»-ի լավագույն ավանդույթները սրբորեն հարգվում են Ուկրաինայի բոլոր պարախմբերի կողմից, մասնավորապես, այդ ավանդույթներով է դաստիարակվել Ուկրաինական ԽՍՀ-ի պետական ​​վաստակավոր պարի անսամբլը։

1933-1934 թվականներին Օդեսայի կինոստուդիայում Իվան Պետրովիչ Կավալերիձեն աշխատել է «Կոլիիվշչինա» ֆիլմի վրա, հրավիրվել է նաև Վասիլի Նիկոլաևիչ Վերխովինեցը, ով ղեկավարել է այդ ֆիլմում նկարահանված երգչախումբը։ Միաժամանակ նա մասնակցել է նաև ֆիլմի նկարահանումներին որպես դերասան։ 1936 թվականի մարտին ուկրաինական կանանց երգչախմբային անսամբլը Վերխովինեցի ղեկավարությամբ Մոսկվայում մասնակցել է ուկրաինական արվեստի տասնամյակին։ Այդ հաջող ելույթի համար ամբողջ անսամբլը պարգևատրվել է ԽՍՀՄ Ժողկոմխորհի կողմից, իսկ Վերխովինեցը պարգևատրվել է Պատվո նշան շքանշանով։

Ձերբակալություն և մահ

1927 և 1932 թվականներին Վերխովինեցը երկու անգամ ձերբակալվել է Պոլտավայում՝ Ուկրաինայի սպաների միությանը պատկանելու մեղադրանքով, սակայն ապացույցների բացակայության պատճառով ազատ է արձակվել։ 1937 թվականի դեկտեմբերի 23-ին նրան կրկին ձերբակալել են։ Վերխովինեցը մեղադրվել է հանցագործությունների մեջ՝ որպես հակահեղափոխական ազգայնական կազմակերպության ակտիվ մասնակից։ Բազմաթիվ ժամեր տևած հարցաքննությունից հետո Վերխովինեցն իրեն մեղավոր է ճանաչել և պնդել, որ 1919 թվականին Պոլտավայում ինքն անմիջական մասնակցություն է ունեցել խորհրդային իշխանության դեմ ապստամբության կազմակերպմանը։ Քննիչները ոչ մի բանի առաջ կանգ չեն առել, որպեսզի ապացուցեն հարցաքննվողի չգործած մեղքը։

Ընդգծվել է, որ Վերխովինեցը խորհրդային իշխանության գոյության 20 տարիների ընթացքում ակտիվ պայքար է մղել նրա դեմ։ Վասիլի Վերխովինեցը մեղադրվել է Լեհաստանի օգտին լրտեսական գործունեության մեջ, որ 1928-1930 թվականներին նա իբր վերականգնել է Պոլտավայի ապստամբական կազմակերպությունը և միևնույն ժամանակ կապ հաստատել Խարկովի ազգայնական կազմակերպության ակտիվիստների հետ։

1938 թվականին Վերխովինեցը ձերբակալվել է։ 1938 թվականի ապրիլի 10-ին Կիև քաղաքում ԽՍՀՄ Գերագույն դատարանի ռազմական կոլեգիայի արտագնա նիստում Վերխովինեցին դատապարտել են մահապատժի։ Պատիժը իրականացվել է Կիևում՝ 1938 թվականի ապրիլի 11-ին։

Ռեաբիլիտացիա և հիշատակ

Միայն 19 տարի անց՝ 1957 թվականի հուլիսի 7-ին, Ուկրաինայի կոմպոզիտորների միությունը դիմել է զինդատախազին՝ կոմպոզիտորին ռեաբիլիտացիայի ենթարկելու խնդրանքով։ 1958 թվականի ապրիլի 25-ին Վասիլի Վերխովինեցը ռեաբիլիտացիայի է ենթարկվել ԽՍՀՄ Գերագույն դատարանի կողմից։

1966 թվականին Պոլտավայի մանկավարժական ինստիտուտի շենքի վրա տեղադրվել է Վերխովինեցի հուշատախտակը (նորոգվել է 1988 թվականին՝ քանդակագործ Վ. Բելոուս)։ 1988 թվականին նրա պատվին հարազատ գյուղում կանգնեցվել է հուշակոթող (քանդակագործ՝ Վ. Լենգյել)։ Կիևում Պոլտավայում և նրա հայրենի գյուղում փողոցներ են անվանակոչվել Վերխովինեցի անունով։ 1997, 2000 և 2002 թվականներին անցկացվել են Վերխովինեցին նվիրված «Աշնանային ֆանտազիաներ» պարարվեստի մարզային մրցույթներ, Խերսոնի ժողովրդական արվեստի մարզային կենտրոնի նախաձեռնությամբ։ 2003 թվականից այդ մրցույթներն անցկացվում են «Վերխովինեց տափաստանային ջրհոր» անվամբ։

Աշխատություններ

• «Українське весілля» (1912),
• «Теорія українського народного танцю» (К., 1919, 4-е вид. 1991) — первое в украинской хореографии исследование,
• Сборник для детей «Весняночка» (X., 1923, 5-е вид. 1990).

Գրականություն

• Верховинець Я. В. М. Верховинець // кн. Теорія укр. нар. танцю, К., 1991;
• Верховинець Я. Митець і вихователь // Мистецтво, 1968, № 4;
• Верховинець Я. Пам’яті митця // Соц. культура, 1990, № 1;
• Золочевський В. Українська народна пісня в творчості В. М. Верховинця// Нар. творчість та етнографія, 1960, № 3;
• Гуменюк А. Хореографічна діяльність В. М. Верховинця// Нар. творчість та етнографія, 1980, № 1;
• Дзюба Г. Фольклористична діяльність В. М. Верховинця// Нар. творчість та етнографія, 1985, № 1; *Верховинець Я., Сівкович М. Як виник і як був заборонений «Лондонський гопак»// Нар. творчість та етнографія, 1994, № 3;
• Верховинець Г. Дивовижно поєднував хореографію, пісню і театральне дійство// Укр. музична газета, 2000, № 1
• Митці України: Енциклопедичний довідник / за ред. А. В. Кудрицького. — К. : «Українська енциклопедія» ім. М. П. Бажана, 1992. — 848 с. — ISBN 5-88500-042-5. (укр.) — С. 113
• Пархоменко Л. Верховинець, Василь Миколайович // Українська музична енциклопедія, Т.1 — Ін-т мистецтвознавства, фольклористики та етнології ім. М. Т. Рильського НАН України. 2006 — C. 334
• В. І. Кізченко. Верховинець Василь Миколайович Արխիվացված է Հունիս 1, 2016 Wayback Machine-ի միջոցով: // // Енциклопедія історії України : у 10 т. / Редкол.: В. А. Смолій (голова) та ін. ; Інститут історії України НАН України. — К.: Наукова думка, 2003. — Т. 1: А — В. — С. 489. — ISBN 966-00-0734-5. (укр.)

Արտաքին հղումներ

• Комната-музей В. М. Верховинца в ПДПУ