Սուրբ Ֆրանցիսկոսի բազիլիկ Ասսիզիում
| Սուրբ Ֆրանցիսկոսի բազիլիկ Ասսիզիում իտալ.՝ La Basilica di San Francesco d'Assisi | |
|---|---|
 | |
| Հիմնական տվյալներ | |
| Տեսակ | պապական բազիլիկա, տեսարժան վայր, փոքր բազիլիկ և monastery church? |
| Երկիր |  Իտալիա |
| Տեղագրություն | Ասսիզի[4][5] |
| Հասցե | Piazza San Francesco, - Assisi[5] |
| Դավանանք | կաթոլիկություն |
| Վանականություն | Conventual Franciscans? |
| Թեմ | Roman Catholic Diocese of Assisi-Nocera Umbra-Gualdo Tadino? |
| Հիմնական ամսաթվերը | 1228 |
| Մասն է | Սուրբ գահի սեփականություններ |
| Կազմված է | Lower Basilica of San Francesco?, Upper Basilica of San Francesco d'Assisi? և Sacro Convento? |
| Ժառանգության կարգավիճակ | Իտալիայի մշակութային ժառանգություն[5] և ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության մաս |
| Նվիրված | Ֆրանցիսկ Ասիզացի |
| Անվանված | Ֆրանցիսկ Ասիզացի |
| Ճարտարապետ | Elias of Cortona?, Lapo Tedesco?[1], Բերնարդո Ռոսելինո[2] և Բերնարդո Ռոսելինո[3] |
| Ճարտարապետական ոճ | իտալական գոթիկա |
| Հիմնադրված | 1228 |
| 50 մետր | |
| Երկարություն | 80 մետր |
| Լայնություն | 50 մետր |
| Մակերես | 14 563 հեկտար |
 | |
 | |
 Basilica di San Francesco (Assisi) Վիքիպահեստում | |
| sanfrancescoassisi.org | |
Սուրբ Ֆրանցիսկոսի բազիլիկ Ասսիզիում (իտալ.՝ Basilica di San Francesco, լատին․՝ Basilica Sancti Francisci Assisiensis), Ասսիզիում հռոմեական կաթոլիկ փոքրամասնությունների փախստականների կոնվենցիան մայր եկեղեցին է, քաղաք Իտալիայի կենտրոնում գտնվող Ումբրիայի շրջանում, որտեղ ծնվել և մահացել է Ֆրանցիսկոսը։ Իտալիայում Փոքր Բազիլիկը քրիստոնեական ուխտագնացության ամենակարևոր վայրերից մեկն է։ Այն սկսած 2000 թվականից համարվում է ՅՈւՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգություն։
Բազիլիկան, որը հիմնադրվել է 1228 թվականին, կառուցված է բլրի կողքին և բաղկացած է երկու եկեղեցիներից (հայտնի է որպես Վերին և Ստորին եկեղեցի) և մի խորանարդից, որտեղ թաղված են սրբի մնացորդները։ Վերին եկեղեցու ինտերիերը Իտալիայում գոթական ոճի կարևոր վաղ օրինակ է։ Վերին և Ստորին եկեղեցիները զարդարված են որմնանկարներով Հռոմեական և Տուսկան դպրոցների բազմաթիվ ուշ միջնադարյան նկարիչների կողմից և ներառում են Չիմաբուեի, Ջոտտո դի Բոնդոնեի, Սիմոնե Մարտինիի,Պիետրո Լորենցետիի և հնարավոր է նաև Պիոտր Կավալինիի աշխատանքները։ Ստեղծագործությունների շրջանակն ու որակը բազիլիկին յուրահատուկ նշանակություն են տալիս այս շրջանի իտալական արվեստի հիասքանչ զարգացումը ցույց տալու համար, մանավանդ եթե այն համեմատենք Եվրոպայի մնացած քրիստոնեական երկրների հետ։
Պատմություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ֆրանցիսկոսի մենաստանը (Sacro Convento), Ստորին և Վերին Բազիլիկները (իտալ.՝ ՝ Basilica inferiore e superiore) հիմնվել են այս տեղի սրբի պատվին՝ 1228 թվականին նրա կանոնականացումից անմիջապես հետո։ Սիմոն դի Պուչիարելոն այդ եկեղեցիների համար նվիրաբերեց նախատեսված հողը՝ Ասսիզի արևմտյան կողմում գտնվող մի բլուր, որը հայտնի է որպես «Դժոխքի բլուր» (իտալ.՝ ՝ Colle d'Inferno), որտեղ նախկինում հանցագործները մահապատժի էին ենթարկվում։
1228 թ.-ի հուլիսի 16-ին, Ֆրանցիսկոսը Կանզոնիկոս Պապի կողմից սրբացվում է Ասիայում, և հաջորդ օրը նա հիմնում է նոր եկեղեցի, չնայած որ շինարարությունն արդեն սկսվել էր։ Իր կարգադրությամբ սկսված շինարարությունը, Հռոմի պապը հայտարարեց, որ եկեղեցին պապականության սեփականություն է։ Եկեղեցին նախագծել է Մաեստրո Յակոպո Տեդեսկոն, ով այդ օրերին ամենահայտնի ճարտարապետն էր[6]։ Շինարարությունը ղեկավարում էր Կորտոնայի եղբայր Էլիասը, որը հանդիսանում էր սուրբ Ֆրանցիսկոսի առաջին հետևորդներից մեկը և սուրբ Ֆրանցիսկոսի ենթակայության տակ գտնվող գեներալի տեղակալը։ Ստորին Բազիլիկի շինարարությունն ավարտվեց 1230 թվականին։ 1230 թվականի մայիսի 25-ին, սուրբ Ֆրանցիսկոսի աճյունը հանդիսավոր երթով տարվել է Ստորին Բազիլիկ իր ժամանակավոր թաղման վայրից՝ Սան Ջորջո(Սուրբ Ջորջ), այժմյան սուրբ Կլերի բազիլիկ Ասիայում։ Գերեզմանոցը քողարկեցին՝ վախենալով, որ սուրբ Ֆրանցիսկոսի աճյունը կարող են գողանալ և անհետացնել։ Վերին Բազիլիկի շինարարությունը սկսվել է 1239 թվականից հետո և ավարտվել 1253 թվականին։ Երկու եկեղեցիներն էլ օծվել են Հռոմի Պապ Ինովենտ IV-ի կողմից։
1288 թվականին, Հռոմի Պապ Նիկոլաս IV-ը եկեղեցին հասցրեց Պապական եկեղեցու կարգավիճակին։ Եկեղեցի տանող հրապարակ՝ Պիացա դել Լոնջը, շրջապատված է 1474 թվականին կառուցված սյունաշարքերով։ Նրանք հյուընկալեցին այս եկեղեցում հավաքված հազարավոր ուխտավորների։ 1818 թվականին սուրբ Ֆրանցիսկոսի մասունքները հայտնաբերվել են Ստորին Բազիլիկի հատակի տակ։ Հռոմի Պապ Պիոս IX-ի օրոք կառուցվել է գետնադամբարան, որպեսզի հավատացյալներն այցելեն սրբի գերեզմանատուն։
1986 թվականի հոկտեմբերի 27ին և 2002 թվականի հունվարին, Հովհաննես Պողոս II Ասիայում հավաքեց տարբեր կրոնների և քրիստոնեական դավանանքների ավելի քան 120 ներկայացուցիչների՝ հանուն Խաղաղության աղոթքի համաշխարհային օրվա։
1997 թվականի երկրաշարժ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]1997 թվականի սեպտեմբերի 26-ի առավոտյան երկու երկրաշարժ արագորեն հաջորդեցին Իտալիայի այդ շրջանում՝ Ռիխտերի սանդղակում համապատասղանաբար գրանցելով 5․6 և 6․1 ուժգնությամբ։ Համատարած ավերվածություններ տեղի ունեցան և շատ հին շենքեր ավերվեցին կամ վնասվեցին։ Այն ժամանակ, երբ մի խումբ մասնագետներ և վանականներ ստուգում էին Սուրբ Ֆրանցիսի Բազիլիկային հասցված վնասը, հետցնցումը ցնցեց շենքը՝ պատճառ դառնալով կամարների փլուզմանը։ Խմբի կազմում գտնվող Ֆրանցիսկացի երկու վանականներ և երկու մասնագետներ զոհվեցին։ Բազիլիկայի վերին եկեղեցում Ջոտտոյի կողմից ստեղծված սուրբ Ֆրանցիսկոսի կյանքին վերաբերվող որմնանկարների մեծ մասը վնասվել էր, մինչդեռ փլուզված կամարների հատվածները գրեթե ամբողջությամբ ոչնչացվել էին։ Եկեղեցին երկու տարով փակվել էր վերակառուցման պատճառով[7][8]։
Ճարտարապետություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Եկեղեցին նախագծվել է Մաեստրո Յակոպո Տեդեսկոյի կողմից երկու հարկով[6] , որոնցից յուրաքանչյուրը օծվել է որպես եկեղեցի։ Դրանք հայտնի են, որպես «Բազիլիկյան վերադաս»(Վերին Բազիլիկա), որը սովորաբար կոչվում է «Վերին եկեղեցի» և «Բազիլիկ ստորադաս»(Ստորին Բազիլիկա), որը սովորաբար կոչվում է «Նարուտո»։ Ստորին եկեղեցին կառուցվածքայնորեն մեծ տարածք էր զբաղեցնում, որն աջակցում էր վերինին։ 19-րդ դարում բազիլիկայի տակ կառուցվել է գետնադամբարանը։
Ճարտարապետությունը հռոմեական և գոթական ոճերի սինթեզ է և հաստատում է իտալական-գոթական ճարտարապետությանը բնորոշ առանձնահատկություններից շատերը։
Ստորին եկեղեցին կառուցվել է ամբողջովին հռոմեական ոճով՝ ունի կիսաշրջանաձև կամարներ։ Այնուամենայինվ տարածությունը մեծապես ընդլայնվել է մի շարք մատուռներով, որոնք ավելացվել են 1350-1400-ական թվականներին։ Հիմանական մուտքն անցնում է գոթական ոճով զարդարված դռնով, որը կառուցվել է 1280-1300-ական թվականներին,իսկ այնուհետև այն պատրաստվել է Ֆրանչեսկո դի Բարտելեմեո դա Պիետրասանտայի (1494 թ․) 1487 թվականի Վերածննդի ճակատամուտքի հասարակ ոճով։ Գոթական ոճով դռան թմբուկի մեջ դրված վարդագույն պատուհանը կոչվել է «աշխարհի ամենագեղեցին եկեղեցու աչքը»[9]։
Վերին եկեղեցին ունի սպիտակեցված աղյուսի ճակատ, որը բաժանված է մոտավորապես հավասար բարձրության երկու հորիզոնական գոտիների, իսկ մյուս սեղանի բարձրությունը հավասար է ստորին գոտիներին։ Գոթական ոճով մեծ դուռ կա, որը բաժանված է սյունով և վարդագույմ պատուհանով, որը տեղադրված է թմբուկում, երկու հենակետ կամարների վերևում։ Դռան վերևի երկրորդ հատվածում կա մի մեծ վարդով զարդարված պատուհան,որում զարդարանքների մեծ մասը հռոմեական ոճով է։ Այն շրջապատված է չորս ավետարանիչների փորագրված խորհրդանիշներով և քառակուսի կոմպոզիցիա ստեղծելու համար զուգակցվում է պատուհանի հետ։ Եռանկյունաձև տանիքի կատարի վերևում տեղադրված է օղաձև պատուհանը։ Ճակատից ձախ տեսանելի է ինչպես Վերին եկեղեցեւ, այնպես էլ Ստորին եկեղեցու առաջատարներից՝ Բենդիկացի Լոջիայի բարոկկո ոճը, որը կառուցվել է 1754 թվականին,երբ եկեղեցին ստացել է բազիլիկայաի կարգավիճակ։
Ներքինից, Վերին եկեղեցին պահպանում է Էլիասի բնօրինակ երկրորդական բեմը, որը խաչաձև չէ։ Ինչպես Ստորին եկեղեցին, չորս ճյուղերից բաղկացած խաչաձև կամարներով մի ցանց կա։ Ի տարբերություն Ստորին եկեղեցու, այն միայն անկյունագծային եզրերով են, որոնք կիսաշրջանաձև են։ Լայնակի եզրերը մատնանշվում են գոթական եղանակով, և այդպիսով բարձրանում են ավելի լայն անկյունագծային եզրերի ամբողջ բարձրությամբ։ Եզրերի յուրաքանչյուր խումբը բխում է մի շարք խմբավորված սյուներից։ Արտաքինում սյուներն ու կամարները ապահովված են կիսաշրջանաձև հատակագծի հսկայական հենարանով։ Ի տարբերություն Ստորին եկեղեցու, տաճարներն ունեն նաև եզրային կամարներ։
Գմբեթի յուրաքանչյուր ծայրամասումն կան երկրաչափական գոթական պատուհաններ՝ երկրաչափական նախշեր։ Ենթադրվում է, որ աբսիդների պատուհանները ստեղծվել են 13-րդ դարի վերջին Ասիայում ակտիվ գործող գերմանացի արհեստավորների կողմից։ Նավակի ձախ կողմում գտնվող պատուհանները պատրաստվել են ֆրանսիական արտադրամասի կողմից (1270 թվականին), իսկ աջ կողմում գտնվողները վերագրվում են Մաեստրո դի Սան Ֆրանչեսկոյին արհեստանոցին։ Այս վիտրաժային ապակիները 13-րդ դարի իտալական ապակեգործության լավագույն օրինակներից են։
Ինչպես բնորոշ է իտալական եկեղեցական ճարտարապետությանը, հիմնական դեկորատիվ առանձնահատկությունը և եկեղեցու պատգամը փոխանցելու համար օգտագործվող հիմնական միջոցը ավելի շուտ որմնանկարն է, քան վիտրաժը։ Ամենավաղ որմնանկարները Ստորին եկեղեցու նկարներից են։ Աշխատանքը ընթացել է մի շարք տարբեր նախագծերով և, ըստ երևույթին, ներգրավվել են բազմաթիվ նկարիչներ, որոնցից մի քանիսը նույնքան անվանի են, որքան Չիմաբուեն և Ջոտտոն, բայց նրարնցից շատերն այլևս անվանի չեն։
Վերին Բազիլիկ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Այս պայծառ և ընդարձակ բազիլիկը բաղկացած է մեկ քառանյունային նավակից, խաչաձև առաստաղից, որը զուգորդվում է խաչերի և տերևների նախշերով, տրանսպերետ և բազմանկյուն աբսիդով։ Չորս եզրային կամարները զուգահեռ զարդարված են ոսկե աստղերով՝ կապույտ ֆոնի վրա և նկարներով։ Երկրորդ կամարը զարդարված է Քրիստոսի կիսանդրիով զարդարված կլոր սեղաններով և կույսը կանգնած է Սուրբ Հովհաննես Մկրտչի առջև։ Մուտքի կամարը մեզ է ներկայացնում եկեղեցու չորս լատինացի բժիշկներին՝ սուրբ Գրիգոր I-ը կանգնած է սուրբ Հիերոնիմոսի առջև, իսկ Ամբրոսիոսը՝ Օգոստինոսի։ Սրանք վերագրվում են Իսահակ Վարդապետին։
Երգչախումբն ունի 102 փայտե տաղավար՝ Դոմենիկո Ինդովինիի (1501 թվականին) փորագրություններով և մարգարիտներով։ Դրանց կենտրոնում, բարձրացված հարթակի վրա կանգնած է պապական տաճարը։
Տրանսպերտի և աբսիդայի արևմտյան ծայրը զարդարված է Քիմաբուեի և նրա արհեստանոցի կողմից նկարված բազմաթիվ որմնանկարներով՝ (սկսած՝ մ.թ.ա. 1280 թվականից)։ Փառահեղ խաչելությունը, որում Սուրբ Ֆրանցիսկոսը ծնկի է եկել Խաչի ստորոտում, կրկին շեշտում է Սուրբ Ֆրանցիսկոսի կողմից Քրիստոսի հարգանքի մասին։ Չիմաբուեի որմնանկարները շուտով խոնավությունից և քայքայվելուց տուժեցին։ Իր ներկերում արճիճի օքսիդի օգտագործման շնորհիվ, և այն փաստի, որ այն ժամանակ ներկերն օգտագործվել են, երբ սվաղն այլևս թարմ չէր, փչացել են և ընկել լուսանկարչության մակարդակից։
Նրանից առաջ, տրանսպերտի վերևի աջ մասում որոշ զարդարանքներ են եղել (անանուն) հյուսիսային նկարչի կողմից,որը հավանաբար անգլիացի նկարիչ էր (1267–1270 թվականնորին)։ Նա արևմտյան կիսալուսնաձև և շրջանաձև երկու պատերին նկարեց հրեշտակի և առաքյալների նկարները։
Նավակի երկու կողմերի վերևի մասը, որը շատ վատ է վնասվել 1997 թվականի երկրաշարժից, զարդարված էր երկու շարքով, ընդհանուր առմամբ 32 տեսարան Հին Կտակարանից (սկսած Աշխարհի ստեղծմամբ և վերջացրած Հովսեփով,երը ներում է իր եղբայրներին) և Նոր Կտակարանից (Հայտնությունից մինչև գերեզման եկած կանայք), մինչդեռ մուտքի պատի վերին հատվածը պատված է երկու որմնանկարներով՝ Պենտեկոստեով և Հիսուսի Համբարձմամբ։ Քանի որ շուրջ 6 ամիս տևեց նավակի մեկ կամրջամասը ներկելու համար, տարբեր հռոմեական և տոսկանական վարպետներ, Չիմաբուեի հետևորդներից՝ Ջաքոմոն, Յակոբո Տորիտին և Պիոտրո Կավալինին, նկարեցին այս տեսարանները։ Իսահակի կյանքի երկու որմնանկարները (Իսահակը օրհնում է Հակոբին և Եսավին) երրորդ կամրջամասի միջին գրանցամատյանում, ավանդաբար վերագրվում է երիտասարդ Ջոտտոյին (1290–1295 թվականներին) (Չիմաբուեն նախկինում սխալմամբ վերագրում էր Վազարիին)։ Բայց նույնիսկ սա հակասական է եղել։ Շատ քննադատներ համարում են սրանք Իսահակ վարպետի և նրա արհեստանոցի որպես անանուն աշխատություն։ Ելնելով ոճական մանրամասներից՝ վկայակոչելով նրա հռոմեական պատմությունը, ոմանք կարծում են, որ Իսահակ վարպետը գուցե եղել է Պիոտրո Կավալինին կամ նրա հետևորդը։ 1290 թվականին, Պիոտրո Կավալինին, Հռոմի Տրաստևեր քաղաքում գտնվող Սանտա Սեսիլիա եկեղեցու տաճարում նկարել էր «Իսահակն օրհնում է Հակոբին» որմնանկարի նման մեկը։ Իսահակ վարպետը համարվում է իսկական որմնանկարների տեխնիկայի առաջին օգտագործողներից մեկը, որը հեղափոխեց որմնանկարչությունը հետագա դարերի ընթացքում[10]։
Բայց ամենակարևոր զարդարանքը 28 որմնանկարների շարքն է, որը վերագրվում է երիտասարդ Ջոտտոյին, նավակի ստորին մասի երկայնքով։ Յուրաքանչյուր կամրջամաս պարունակում է երեք որմնանկար՝ նավակի պատվանդանի վերևում, երկու որմնանկար պատկերասրահների մուտքի արևելյան կողմում, և ևս երկուսը մուտքի պատին։ Ջոտտոն օգտագործեց «Legenda Maior»-ը, սուրբ Բոնավենտուրեի կողմից գրված սուրբ Ֆրանցիսկոսի կենսագրությունը (1266 թվականին), որպեսզի վերակառուցի սուրբ Ֆրանցիսկոսի կյանքի հիմնական իրադարձությունները։ Այս շրջանի նախատիպը գուցե եղել է (այժմ կորած) Պիոտրո Կավալինիի կողմից Սուրբ Ֆրանցիսկոսի շրջանը՝ Հռոմի Սան Ֆրանչեսկո և Ռիպա եկեղեցում։ Նկարներն այնքան վառ են, կարծես Ջոտտոն եղել է այս իրադարձությունների ականատեսը։ Ըստ Վազարիի, նրանք մահապատժի են ենթարկվել 1296-1304 թվականներին ընկած ժամանակահատվածում։
Այնուամենայնիվ, Ջոտտոյի հեղինակությունը վիճարկվում է՝ կապված այս գործի վաղ նկարագրություններում տրված երկիմաստ հատկությունների հետ։ Իտալացի շատ քննադատներ շարունակում են աջակցել Ջոտտոյի և նրա արհեստանոցի հեղինակությանը։ Բայց Իսահակի որմնանկարների հետ ոճի փոքր տարբերությունների պատճառով, կարծում են, որ այդ որմնանկարներից մի քանիսը կամ նույնիսկ բոլոր նկարները նկարվել են առնվազն երեք տարբեր նկարիչների կողմից՝ օգտագործելով Ջոտտոյի բնօրինակի գաղափարը՝ «Սուրբ Ֆրանցիսկոս վարդապետի լեգենդը»(շրջանի գլխավոր նկարիչը և հավանաբար ղեկավարը), «Սուրբ Ֆրանցիսկոսի և վարպետ Սեսիլիայի հողարկավորությունը»։
Առաստաղի առաջին հատվածը զարդարված է «Եկեղեցու չորս ուսուցիչներ»-ի (Հիերոնիմոս, Օգոստինոս, Գրեգորի և Ամբրոսիոս) որմնանկարներով, որոնք վերագրվում են կամ երիտասարդ Ջոտտոյին կամ նրա հետևորդներից մեկին։ Երրորդ շրջանը ներկայացնում է Քրիստոսի, Մարիամի, Հովհաննես Մկրտչի և Ֆրանցիսկոսի չորս սրտաձև մեդալիոնները, որոնք նկարվել են Յակոբո Տորիտիի կողմից։
Ստորին Բազիլիկ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Էլիաս եղբայրը նախագծել էր ստորին բազիլիկը` որպես հսկայական գետնադամբարան՝ փորագրված կամարներով։ Նա իր փորձը ձեռք էր բերել Սիրիայի հսկայական ժայռերից վիթխարի գերեզմաններ կառուցելով։
Դռները տարածվում են մեժ վարդակ պատուհանի կողմից, երկու փոքրերի ծայրերին, որոնք կոչում են «աշխարհի ամենագեղեցիկ եկեղեցու աչք»[9] ։ Ձախ փայտե դռան վրա կատարված զարդարանքները իրականացվել են Ուգոլինուչիե դա Գուբիոնի (մոտ 1550 թվականին), իսկ աջ դռան վրա կատարվածները վերագրվում են մի ումբրիացի անանուն նկարչի (1573 թվականին)։ Դրանք ներկայացնում են պատմություններ սուրբ Ֆրանցիսկոսի, սոիրբ Կլերի, սուրբ Լուիի և սուրբ Էնթոնիի կյանքից։ Դռան ձախ պատին կանգնեցված է Հռոմի Պապ Բենեդիկտ XIV-ի կիսանդրին, ով այս եկեղեցուն շնորհել է Պատրիարքական Բազիլիկայի և Կապելլա Պապալեի կոչումը։ Հռոմի Պապ Բենեդիկտ XIV-ի աստվածաբանական արարքը՝ 2006 թվականին «Արևմուտքի պատրիարքի» կոչումից հրաժարվելուց հետևանք է ունեցել, որ բազիլիկան փոխել է իր անունը սուրբ Ֆրանցիսկոսի Պապական Բազիլիկայի։
Մտնելով ստորին բազիլիկա, կարելի է տեսնել հավիթի մյուս կողմում՝ Ալեքսանդրիայի Սուրբ Կատրինե մատուռը, որը հիմնվել է մոտ 1270 թվականին։ Այն ընդարձակվել է Գաթապոնեն դա Գուբիոյի կողմից և զարդարվել է Պապական պետությունների համար ղեկավարվող պապական ժառանգության կարդինալ Էգիդիո Ալբորնոզի հաշվին (1350-1367 թվականներին)։ Սկզբում նրան թաղեցին այստեղ, բայց հետագայում նրա աճյունը տեղափոխեցին Իսպանիայի Տոլեդո քաղաք։ Սուրբ Եկատերինայի կյանքից ութ դրվագներով որմնանկարները նկարվել են 1368–1369 թվականներին՝ «Անդրեաս նկարիչ դե Բոնոնիա» կողմից։ Այս նկարիչը, որը կոչվում է Անդրեա, հավանաբար Անդրեա դե Բարտոլին է (1349-1369 թվականներին), Ալբորնոզի արքունիքի նկարիչը (և ոչ թե Անդրեա դա Բոլոնան, ինչպես սովորաբար, բայց սխալ են անվանում)։ Այս մատուռի սրբերի նկարել է Պասե դի Բարտոլո դ'Ասսիզին (1344–1368 թվականներին)։ Վիտրաժների ապակիները Ասսիզիի Ջովաննի դի Բոնինոյի աշխատանքն են (14-րդ դարի կեսեր)։
Մուտքի ձախ կողմում գտնվում է Սուրբ Սեբաստիայի փոքրիկ մատուռը, որը կտավով նկարել է Ջիորգետին և պատերի վրա պատկերված սրբի կյանքի դրվագներ, որոնք նկարված են 1646 թվականին՝ Գ. Մարտելիի կողմից (Իրենը հոգ է տանում Սբ. Սեբաստիանի մասին, Սբ. Սեբաստյան Դոմիտյանի առջև)։ Այս մատուռի ձախ պատը զարդարված է Օտտավիանո Նելլիի (15-րդ դար) որոշ նկարներով և Սուրբ Քրիստոֆերի նկարագրությամբ (Ումբրյան դպրոց, 14-րդ դար)։
Մուտքի աջ կողմում կան անանուն նկարիչների երկու հուշարձան՝ առաջինը՝ Ջովաննի դե Սերչիի դամբարանն է, որը 14-րդ դարի սկզբին զարդարվել է պորֆիրային ծաղկամանով (Կիպրոսի թագուհու նվեր) և Երուսաղեմի թագավորի Բրիենեի, Հովհաննես Բիրենի դամբարանը և Կոստանդնուպոլսի կայսր։ Այս վերջին հուղարկավորության հուշարձանի վերևում կանգնած է Սրբազան Կույսի արձանը, իսկ ձախ մասում՝ Առյուծի վրա նստած պսակված կնոջ կերպարը, որը պատրաստել է Կոսմոտեսկոն (1290 թվական)։
Պատերի վրա վատթարացող որմնանկարները և այս մուտքի երրորդ հատվածի մասերը` Չեզարե Սերմեու և Գ.Մարթելիի գործերն են (1645թվական)։ Երրորդ հատվածի աջ կողմում գտնվող մատուռը նվիրված է Սուրբ Անթոնիոս աբբային։
Ստորին բազիլիկը բաղկացած է կենտրոնական նավից, մի քանի կողային մատուռներով, կիսաշրջանաձև կամարներով։ Նավը զարդարված է եկեղեցու ամենահին որմնանկարներով `անհայտ նկարչի կողմից, որը կոչվում է Մաեստրո դի Սան Ֆրանցիսքո։ Դրանք ներկայացնում են հինգ տեսարաններ՝ Քրիստոսի ցասումից աջ կողմում, իսկ ձախ կողմում՝ հավասարապես հինգ տեսարան՝ Սուրբ Ֆրանցիսկոսի Կյանքից։ Այս խառնուրդով ֆրանցիսկացիները ցանկանում էին իրենց ներդրումն ունենալ իրենց հիմնադրի՝ որպես երկրորդ Քրիստոսի գաղափարին։ Դրանք կապված են ցածր կապույտ ներկով առաստաղի հետ, որը զարդարված է ոսկե աստղերով։ Ստորին պատերի պատկերների մեծ մասը քայքայվել է՝ գրեթե ոչ մի հետք չթողնելով, բացի Չիմաբուեի կողմից նկարված՝ Կույսը և Երեխան հրեշտակի հետ պատի աջ կողմում։
Այս որմնանկարները, որոնք կատարվել են չոր սվաղի վրա, ավարտվել են մոտ 1260–1263 թվականներին։ Նրանք շատերի կողմից դիտարկվում են որպես Տուսքանի նկարների լավագույն օրինակները մինչև Չիմաբուեն։ Այս եկեղեցու ժողովրդականությունը մեծանալուն պես, 1270-ից 1350 թվականներին ավելացան ազնվական ընտանիքների համար կողային մատուռներ՝ ոչնչացնելով պատերի որմնանկարները։
Ձախ կողմում գտնվող առաջին մատուռը Սան Մարտինո մատուռն է, որը նվիրված է Տուրի Սուրբ Մարտինին։ Այն կառուցվել է Ֆրանցիսկյան կարդինալ Ջենտիլա Պորտինո դա Մոնտեֆիորեի կողմից և զարդարված է եղել 1317-ից 1319 թվականների ընթացքում Սիմոն Մարտինիի կողմից սրբի կյանքը պատկերող տաս որմնանկարներով։ Այս նվիրվածությունը, ամենայն հավանականությամբ, վերաբերում էր կարդինալի պաշտոնին Հռոմում Սբ Մարտինի «նա Մոնտի» բազիլիկ-քահանային, և նախատեսված էր նրա թաղման վայրի համար։ Այս նվիրվածությունը, ամենայն հավանականությամբ, վերաբերում էր կարդինալի պաշտոնին Հռոմում Սբ Մարտինի «ai Monti» բազիլիկ-քահանային, և նախատեսված էր նրա թաղման վայրը։ Դա, հավանաբար, թերի էր Մոնտեֆորի մահվան պահին (1312 թվականի Հոկտեմբեր), այդպիսով նա թաղվեց Սենտ-Լուի հարևան մատուռում։ Մարտինին նաև նկարել է «Մադոննան և Երեխան՝ երկու հունգար թագավորական սրբեր»-ի եռապատկերը, հինգ սպասավոր սրբերի շարքով՝ Սուրբ Եղիսաբեթ մատուռում (տրանսպերտի հարավային մասում)։ Սրանք Մարտինիի մեծագույն գործերից և 14-րդ դարի նկարչության լավագույն օրինակներից են։ Ժամանակի ընթացքում, սակայն, նրա կապարի ներկի օգտագործումը հանգեցրեց այս աշխատանքների մի քանի հատվածների աղոտությանը։
Նավակն ավարտվում է հարուստ զարդարված կիսաշրջանաձև աբսիայով, որին նախորդում է տրանսպերտը՝ տակառի կամարակապով։ Ճիշտ տրանսպերտ որմնանկարները պատկերում են Քրիստոսի մանկությունը, մասամբ՝ Ջոտտոյի և նրա արհեստանոցի կողմից և ծննդյան տոները՝ անանուն Մաեստրո դի Սան Նիքոլայի կողմից։ Ամենացածր մակարդակը ցույց է տալիս երեք որմնանկարները, որոնք ներկայացնում են Սուրբ Ֆրանցիսկոսը, հետմահու միջամտելով օգնություն է ցուցաբերել երկու երեխաների։ Ջոտտոյի այս որմնանկարներն իրենց ժամանակներում հեղափոխական էին, ցույց տալով իրական մարդկանց հույզերով, որոնք դրված էին իրատեսական բնապատկերի մեջ։
Տրանսպերտի վրա Չիմաբուեն նկարել է տիկնոջ գահակալած և Սուրբ Ֆրանցիսկոսի պատկերը (1280 թվական)։ Սա երևի գոյություն ունեցող մոտակա նմանությունն է, որը ցույց է տալիս Սուրբ Ֆրանցիսկոսի իրական տեսքը։ Գոթական ոճով այս ստատիկ նկարը կտրուկ հակադրվում է Ջոտտոյի կենդանի որմնանկարներին։
Բարիի Սուրբ Նիկոլասի այս մատուռը, տրանսպերտի հյուսիսային ծայրամասում, հանձնարարվել է պապական լեգենդար կարդինալ Նապոլեոն Օրսինիի կողմից և որտեղ կարդինալի եղբոր՝ Ջովաննի Օրսինիի գերեզմանն է, որը մահացավ 1292–1294 թվականների միջև։ Ռելիեֆները փորագրվել են Ումբրի քանդակագործի կողմից, հավանաբար տեղական ծագմամբ։ Դամբարանի և վիտրաժների պատուհանի միջև երևում է Ջոտտոյի դպրոցին վերագրված որմնանկարչական եռյակը, որը ներկայացնում է Մադոննային և Երեխային `Սուրբ Ֆրանցիսկոսի և Նիկոլասի հետ։ Մատուռի պատերը զարդարող ցիկլը, որն ավարտվել է 1307 թվականին, ներառում է առաստաղի և պատերի վրա նկարված տասներկու տեսարաններ, որոնք պատկերում են Սուրբ Նիկողայոսի կյանքը և հրաշքները։ Մատուռի նվիրվածության մի տեսարան պատկերված է հարավային պատի մուտքի կամարի վերևում՝ Քավիչը ընդունում է Ջովաննի Օրսինիի պատարագը, որը ներկայացվել է Սուրբ Նիկոլասի և Նապոլեոն Օրսինիի, Սուրբ Ֆրանցիսկոսի կողմից։ Վիտրաժների ցուցափեղկով ցուցադրված գագաթնաժողովում ներկայացրած Կարդինալ Նապոլեոնը և նրա եղբայրը ներկայացրեցին Սուրբ Նիկոլասին ստորև նշված հատվածում։ Տրանսպերտ կարդինալի հարավային մասի վերջում Օրսինին հանձնեց ևս մեկ մատուռ՝ նվիրված Սուրբ Հովհաննես Մկրտիչին, որը, հավանաբար, սկզբում կառուցվել էր հենց Նապոլեոն Օրսինիի գերեզմանի համար, բայց կարդինալը երբեք այնտեղ չի թաղվել, և գերեզմանը մնացել է դատարկ։ Երկու Օրսինի մատուռների զուգահեռ ճարտարապետական կոմպոզիցիան ենթադրում է, որ դրանք միասին էին ստեղծվել։ Այնուամենայնիվ, Սուրբ Հովհաննես Մկրտիչին նվիրված մատուռի զարդարանքները երբեք չեն ավարտվել։
Ձախ տրանսպերտը զարդարում էր սիենացի նկարիչ Պիետրո Լորենցետին ր նրա արհեստանոցը 1315-1330 թվականների ընթացքում (Վազարին սխալմամբ վերագրում էին նաև Յոտտոյին և Պուչիո Կապպանային)։ Տերմա որմնանկարների այս ցիկլը նրա գլուխգործոցներն են։ Դրանք պատկերում են Քրիստոսի ցասման վեց պատկերներ։ Հատկապես զգացմունքային է խաչի ավանդադրում որմնանկարը։ Այս ցիկլը ավարտելու համար անհրաժեշտ էր շուրջ 330 աշխատանքային փուլ։ «Խաչելություն» մոնումենտալ տեսարամի տակ Պիետրո Լորենցետին պատկերել է «Մադոննայի և երեխայի» որմնանկարը, որն ուղեկցվել է սուրբ Հովհաննես Ավետարանչի և սուրբ Ֆրանսիցկոսի հետ (այսպես կոչված՝ « Madonna dei Tramonti»)։
«Մանկության և ցասման որմնանկարների» խառնուրդն ընդգծում է զուգահեռ Քրիստոսի ցասման և Սուրբ Ֆրանցիսկոսի կարեկցանքի մասին։
Պապական խորանը՝ Աբսիդը պատրաստվել է Կոմոի քարից 1230 թվականին։ Խորանի շուրջը զարդարված են գոթական կամարների մի շարք, որոնք տարբեր ոճերով աջակցում են սյուներին։
Ստեֆանո Ֆիորենտինոյի կողմից խաչելությունը պատկերող որմնանկարները նկարազարդելով (քանդվել է 1622 թվականին) Աբսիդայի պատերը, այժմ ծածկված են Չեզարե Սերմե դի դի Օրվիետոյի (1609–1668 թվականներին) «Վերջին դատաստանով»։
Փողոցների լուսնային գծերի նկարները (1315–20) նկարում պատկերում են Սբ. Ֆրանցիսկոսի հաղթանակը և երեք այլաբանություն՝ «Հնազանդության, աղքատության և խղճի» այսպես կոչված «Մաեստրո դելլե վելե (« Ասսիզի կամարների վարպետ ») աշակերտը (մոտ. 1330 թվականին)։
Այս ստորին բազիլիկայում վիտրաժների ապակիները վերագրվում են Ջովաննի դի Բոնինոյին և նրա արհեստանոցին։
Գետնադամբարան
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Նավակի կեսից ներքև կարելի է երկնքի աստիճանահարթակի միջոցով իջնել գետնադամբարան։ Սուրբ Ֆրանցիսկոսի այս թաղման վայրը հիմնադրվել է 1818 թվականին։ Էլիաս Եղբայրը թաքցրել էր նրա մնացորդները՝ կանխելու նրա մասունքների տարածումը միջնադարյան Եվրոպայում[11]։ Հռոմի Պապ Պիոս VII-ի հրամանով ստորին բազիլիկի տակ կառուցվել է մի գետնադամբարան։ Այն նախագծվել է Պասկուել Բելիի կողմից` նեոկլասիկական ոճի թանկարժեք մարմարով։ Բայց այն վերափոխվել է պարզ քարով` նեո-հռոմեական ոճով Ուգո Տարչիի կողմից, 1925-1932 թվականների ընթացքում։
Երկաթյա կապերով հին քարե դագաղը պահված է խորանի վերևում գտնվող բաց տարածքում։ Գետնադամբարանի մուտքի մոտ աճյունասափորով ավելացվել է Յակոբա դի Սետեսոյլի մնացորդները։ Հռոմեական ազնվականության այս կինը, սիրով կոչվելով «Եղբայր Յակոբա», Սուրբ Ֆրանցիսկոսի ամենահավատարիմ ընկերն ու բարերարն էր։ Նրա մահվան ժամին Պորզիունկոլայում նրա կողքին էր։
Սուրբ Ֆրանցիսի վանք
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բազիլիկի կողքին կանգնած է Սակրո Կոնվենտոյի վանքը՝ իր հոյակապ պատերով, 53 հռոմեական կամարներով և ամբողջ համալիրին աջակցող հզոր հենարաններով։ Այն աշտարակ է ներքևի հովտում, որը ամրոցի տպավորություն է թողնում։ Այն կառուցվել է Սուբասիո լեռան վարդագույն և սպիտակ քարերից։ 1230 թվականին այն արդեն բնակեցված էր վանականների կողմից։ Բայց շինարարությունը երկար ժամանակ տևեց, որի արդյունքում տարբեր ոճեր խառնվեցին՝ հռոմեականը գոթական ոճով։ Մեծ մասը կառուցվել է Ֆրանցիսկոս Պապ Սիքուս IV- ի օրոք, 1474-1476 թվականներին։ Հռոմեական ոճով զանգակատունն ավարտվեց 1239 թվականին։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ 1,0 1,1 https://italiawiki.com/pages/basilica-in-italia/basilica-di-san-francesco-assisi.html
- ↑ 2,0 2,1 Vasari G. Les Vies des meilleurs peintres, sculpteurs et architectes (ֆր.) — Paris: 1903. — Vol. 1. — P. 420.
- ↑ 3,0 3,1 Vasari G. Le vite de' più eccellenti pittori, scultori e architettori (1568) (իտալ.) — Firenze: 1568. — Vol. 1. — P. 414.
- ↑ archINFORM (գերմ.) — 1994.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 dati.beniculturali.it — 2014.
- ↑ 6,0 6,1 Francesco d'Assisi e le origini dell'arte del Rinascimento in Italia by Henry Thode
- ↑ Croci, Giorgio (2000). «Emergency Stabilization of the Basilica of St. Francis of Assisi» (PDF). Cultural Resource Management. Washington: National Park Service – US Department of the Interior. 23 (6): 30–32. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2009 թ․ հունվարի 9-ին. Վերցված է 2009 թ․ մայիսի 17-ին.
- ↑ Croci, Giorgio (2001). «Restoring the Basilica of St. Francis of Assisi» (PDF). Cultural Resource Management. Washington: National Park Service – US Department of the Interior. 24 (8): 26–29. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2009 թ․ հունվարի 9-ին. Վերցված է 2009 թ․ մայիսի 17-ին.
- ↑ 9,0 9,1 Belluci, Gualtiero (2001). Assisi, Heart of the World. Assisi: Edizione Porziuncola. էջ 82.
- ↑ Péter Bokody, "Mural Painting as a Medium: Technique, Representation and Liturgy," in Image and Christianity: Visual Media in the Middle Ages, ed. Péter Bokody (Pannonhalma: Pannonhalma Abbey, 2014), 136–151. https://www.academia.edu/8526688/Mural_Painting_as_a_Medium_Technique_Representation_and_Liturgy
- ↑ http://italophilebookreviews.blogspot.com/2016/04/the-enthusiast-by-jon-m-sweeney.html
Արտաքին հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Saint Francis review – The official review of the Basilica of Saint Francis
- The official website of the Basilica of Saint Francis
- To see the webcam in the tomb of Saint Francis
- The Basilica of Saint Francis
- Frescoes of Giotto in the upper basilica Արխիվացված 2024-01-21 Wayback Machine
- Frescoes of Pietro Lorenzetti in the lower basilica Արխիվացված 2016-03-20 Wayback Machine
- Frescoes of Simone Martini in the lower basilica Արխիվացված 2016-03-20 Wayback Machine
- Basilica of Saint Francis of Assisi – Italy
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սուրբ Ֆրանցիսկոսի բազիլիկ Ասսիզիում» հոդվածին։ |
