Պողոսյան թատերախումբ

Պողոսյան թատերախումբ
Տեսակ	թատերախումբ
թատերախմբի ղեկավար	Էդուարդ Պողոսյան
Հիմնադիրներ	Էդուարդ Պողոսյան
Երկիր	Արևմտյան Հայաստան, ԱՄՆ
Գտնվելու վայրը	ԱՄՆ
Հիմնադրման ամսաթիվ	1923 թվական, մարտ
Անվանված է	Պողոսյան թատերախումբ
Գլխավոր ռեժիսոր	Էդուարդ Պողոսյան

Պողոսյան թատերախումբ, ԱՄՆ-ում գործունեություն ծավալած հայկական թատերախումբ: Ղեկավարը Էդուարդ Պողոսյանն էր: ԱՄՆ-ում գործել է մոտ 40 տարի: Ներկայացումները խաղացել են բացառապես արևմտահայերենով, հիմնականում` պոլսահայ բարբառով:

Ընդհանուր տեղեկություններ

Թատերախմբի ղեկավարը` Էդուարդ Պողոսյանը, ԱՄՆ է հասել 1923 թվականի սկզբին: Նույն թվականի մարտ ամսին ԱՄՆ-ի ամենահայաշատ քաղաքներում սկսել են հայտարարություններ տարածվել թատերախմբի ելույթների վերաբերյալ:

Թատերախումբ տերմինը, ըստ ամերիկահայ թատրոնի պատմություն ուսումնասիրող արվեստաբան Գառնիկ Ստեփանյանի, պայմանական է Պողոսյանի խմբի համար:

«Պողոսյան թատերախմբի» հետ կապված հարցերից մեկն էլ «թատերախումբ» հասկացության ճշտումն է: «Թատերախումբ» բառը առհասարակ պայմանական հասկացություն է եղել ամերիկահայ գաղութում: Անգամ երբ թերթերում հանդիպում ենք «Զարիֆյան թատերախումբ», «Սուրաբյան թատերախումբ», նկատի պիտի ունենալ, որ դրանցում մնայուն դերակատարումները եղել են երկու-երեք հոգի, մնացածները փոփոխվող ուժեր են, այսօր այս մեկը, վաղը մյուսը, հազվադեպ ամբողջ խաղաշրջանի համար պայմանավորվածներ: Այս բանը շատ ավելի հատուկ պիտի լիներ «Պողոսյան թատերախմբին», որը չի ունեցել և չէր կարող ունենալ իր հետ մշտական կապված դերասան-դերասանուհիներ: Եթե պատահական սիրող ուժերի հետ ներկայացումներ տալը անգամ Զարիֆյանի ու Աբելյանի համար սովորական էր, ապա ավելի հասկանալի պիտի լիներ Պողոսյանի համար, որը հազվադեպ է ամբողջական պիեսներ բեմադրել. հավատարիմ մնացել հեղինակային տեքստին: Նրան անհրաժեշտ են եղել սրամիտ, պատրաստաբան մարդիկ, որոնք կարողանային բեմում ստեղծել աշխույժ մթնոլորտ, բնագրից դուրս երկխոսություններով, սրամիտ արտահայտություններով: - Գառնիկ Ստեփանյան, «Ամերիկահայ թատրոնի պատմություն», Երևան, 2008, էջ 254-255

Էդուարդ Պողոսյանը հանդես է եկել ինչպես այլ դերասանների հետ, այնպես էլ` ելույթներ է ունեցել միայնակ, հաճախ նաև` ոչ թե բեմում, այլ մարդկանց տներում, նրանց դաշտային աշխատանքների ժամանակ, կազմակերպել է, այսպես ասած` «դաշտահանդեսներ»` այդպես ևս փորձելով լուծել թատերախմբերի առջև մշտապես կանգնած ֆինանսական խնդիրները:

Խաղացանկ

«Պողոսյան թատերախումբը» բեմադրել է թե՛ դրամաներ, ողբերգություններ, թե՛ կատակերգություններ: Նախասիրած թեման հիմնականում եղել է պոլսահայ կյանքը` արտահայտված գրական տարբեր սեռի գործերով` երգախառն զավեշտներ, դասական կատակերգություններ, վոդևիլներ, նմանակման պատկերներ, որոնք հիմնականում պատրաստվել են խմբի ղեկավար Էդուարդ Պողոսյանի կողմից: Թատերախումբը հաճախ վերցրել է հայտնի ստեղծագործություններ և դրանք փոփոխել է ըստ հայեցողության: Մշտապես շփվելով ամերիկահայ գաղութաբնակների հետ` Պողոսյանը ձգտել է ներկայացնել այնպիսի գործեր, որոնք հանդիսատես կունենան, այդ պատճառով թատերախմբի հիմնական խաղացանկը կազմված է եղել կատակերգություններից ու հումորային ելույթներից: Թատերախմբի կողմից բեմադրված առավել հայտնի ներկայացումներն են.

1. «Թատրոն և թշվառներ»-Պետրոս Դուրյան
2. «Արշակ Երկրորդ»-Մկրտիչ Պեշիկթաշլյան
3. «Արա Գեղեցիկ»-Սրապիոն Թղլյան
4. «Սանդուխտ կույս»-Թովմաս Թերզյան
5. «Մեծն Ներսես հայրապետի թունավորումը»-Երիցյան
6. «Հին աստվածներ»-Լևոն Շանթ
7. «Վարդանանց պատերազմը»-Սմբատ Բյուրատ
8. «Թալաթի անկումը», «Քսան կախաղաններ»-Սեդրակ Շահեն
9. «Կույր նկարիչը», «Տանը պատիվ», «Սերը կույր է»-Գևորգ Սիմոնով
10. «Գազազ Արթին ամիրա»-Վահան Քյուչյուկյան
11. «Չար ոգի», «Պատվի համար», «Նամուս», «Եվգինե»-Շիրվանզադե
12. «Արքայն զբոսնու»-Վիկտոր Հյուգո
13. «Աշխարհի դատաստանը»-Ալեքսանդր Դյումա
14. «Ավազակները»-Ֆրիդրիխ Շիլլեր
15. «Արցունքի հովիտը»-Ավետիս Ահարոնյան
16. «Մեծապատիվ մուրացկաններ», «Պաղտասար աղբար»-Հակոբ Պարոնյան
17. «Չարշըլը Արթին աղա», «Թաղականին կինը»-Երվանդ Օտյան
18. «Ստամբոլցի Տայի Կարապետը», «Ամերիկահայ փեսացուն», «Կնիկ կուզեմ, հիմա կուզեմ»-Գրեմ Սիմոն
19. «Խահվեճի Մկոն»-Գևորգ Սիմոնով
20. «Մոտեաճի Գասպարը», «Փարիզի Կավռոշը»-Ե. Թոլայան
21. «Թիվ հինգ խելագարը», «Արևելյան սափրիչը», «Նասրեդդին Հոճա»-Հ. Հ. Ամիրենց
22. «Քիթ Կարապետ կամ ամերիկահայ փեսացուն»
23. «Բառնաբաս տղայի ամուսնությունը»

Ցանկը ներկայացրել է Պողոսյանի խաղընկեր և կենսագիր Ա. Բագրատունին, մեկ այլ հետազոտող` Գառնիկ Ստեփանյանը, որոշ կասկածներ ունի ներկայացված ցանկի վերաբերյալ, քանի որ այդ ժամանակի մամուլում որևէ հիշատակություն չկա նշված ներկայացումների մի մասի վերաբերյալ:

Թատերախմբի ղեկավար

Թատերախմբի հիմնադիր և ղեկավար Էդուարդ Պողոսյանը ծնվել է 1900 թվականին, Կոստանդնուպոլսում, Պեզճյան վարժարանի ուսուցիչ Նազարեթ էֆենդիի ընտանիքում: Կրթություն է ստացել Կենտրոնական վարժարանում: Այդ տարիներից հետաքրքրվել է թատրոնով, փոքր դերեր է ստացել հայերեն ներկայացումներում: 1918 թվականին մի խումբ ընկերների հետ Գում Գափու թաղամասում ստեղծել է «Արևելյան թատերախումբ», որը հանդես է եկել ներկայացումներով: Թատերախմբի երիտասարդ դերասանների հետ աշխատել է Միհրդատ Հայկազը: Ժամանակի մամուլն անդրադարձել է թատերախմբի գործունեությանը` երիտասարդներին անվանելով «համեստ տղաք, որ իրենց հանապազորյան կշահեին գրաշարությամբ... անկեղծորեն կսիրեին թատրոնը և բեմին նվիրված էին երիտասարդական ամբողջ խանդավառությամբ»: Այլ հրապարակումներ անդրադարձել են Պողոսյանին, նկարագրել նրան որպես բարձրահասակ, արտահայտիչ աչքերով: Թատերախումբը, և Էդուարդ Պողոսյանն էլ նրա հետ, ապագայի մեծ ծրագրեր են ունեցել, սակայն 1922 թվականին Իզմիրում տեղի ունեցած մեծ հրդեհից հետո թատերախմբի բոլոր անդամները ցրվել են աշխարհով մեկ: Պողոսյանը Նյու Յորք է հասել երկու ընկերների` Խաչիկ Չուխաճյանի և Գևորգ Սիմոնովի հետ: Այստեղ սկզբնական շրջանում մեծ դժվարություններ է ունեցել: ԱՄՆ-ում ապրելու տարիներին էլ իր ներկայացումներում հիմնականում պատկերել է հայկական իրականություն` հանդիսատես ունենալով ամերիկահայ համայնքի ներկայացուցիչների:

Թատերախմբի հետ աշխատած դերասաններ

Թատերախմբում աշխատել են ինչպես ժամանակի հայտնի հայ դերասաններ, այնպես էլ սիրողական դերասաններ, որ հիմնականում եղել են Պոլսից ու Իզմիրից գաղթած արևմտահայեր: Պողոսյան թատերախումբը շատ փոփոխություն է կրել` գրեթե չունենալով մշտական կազմ և շատ դերասաններ են որոշ ժամանակ աշխատել խմբի հետ, այնուհետև` հեռացել Պողոսյանից: Պողոսյան թատերախմբի հետ համագործակցող քիչ թե շատ պրոֆեսիոնալ դերասանները հաճախ նաև ինքնուրույն ելույթներ են ունեցել, երբեմն` իրենք են ժամանակավոր թատերախմբեր հիմնել, սակայն դա որևէ կերպ չի խանգարել նրանց նաև համագործակցել Է. Պողոսյանի հետ:

Դերասան Պողոսյանի խումբին հաջողության սատարող գլխավոր դերակատարներն էին դերասան Հակոբ Վեզիրյան, Տիգրան Պագալյան, Սոնիկ և իր մայրը` տիկին Քաջոյան, դերասանուհի Հրաչուհի Փափազյան (Վահրամ Փափազյանի նախկին կինը) և դերասանուհի տիկ. Գայուշ: Դերասան Հայկ Չուխաճյան և դերասան Գևորգ Սիմոնով եղած են շատ մոտիկ ընկերներ Պողոսյանին հետ, որպես եռանկյուն, զիրար կռթնելով աշխատակցած են կարգ մը քաղաքներուն մեջ: Պողոսյանի ամերիկածին հայ դերասանուհիներեն մին ալ եղած է օրիորդ Անահիտ Եղիազարյանը, թե իր պարերով և թե ալ իր խաղարկությամբ: Հիշողության արժանի է Հարություն Պողոսյան, եղբայրը` Էդուարդ Պողոսյանի, որ կրցած է օգնել իր եղբորը, իր դերակատարությամբ և թե ալ նվագով:

Հիշատակված դերասաններից որոշները չեն բարձրացել սիրողական մակարդակից, որոշներն էլ կարողացել են անուն ձեռք բերել ու լայն գործունեություն ծավալել ԱՄՆ-ի տարբեր հայաշատ քաղաքներում: