Շագասի հիվանդություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Շագասի հիվանդություն
Տեսակվարակիչ հիվանդություն և հիվանդության կարգ
ԵնթադասՏրիպանոսոմոզներ[1][2][3], Էնդեմիկ հիվանդություններ[4] և հիվանդություն
ՊատճառT. cruzi?
Բուն պատճառC84629[5]
Փոխանցման ձևinsect borne transmission?
Հիվանդության ախտանշաններchagoma?, Romana's sign?, կարդիոմիոպաթիա, Սրտամկանի բորբոքում, լյարդի մեծացում, սպլենոմեգալիա և megacolon?
Բուժաքննությունֆիզիկալ զննում և Լուսային մանրադիտակ
Բժշկական մասնագիտությունվարակաբանություն և պարատիզոլոգիա
Հիվանդությունների բազա13415
MedlinePlus001372
eMedicine214581
MeSHIDD014355
Disease OntologyDOID:12140
NCI ThesaurusC84629[5]
Անվանվել էԿարլուս Շագաս
 Chagas disease Վիքիպահեստում

Շագասի հիվանդություն կամ Ամերիկյան տրիպանոսոմոզ, Trypanosoma cruzi նախակենդանիների միջոցով հարուցվող հիվանդություն[6]։ Սովորաբար փոխանցվում է միջատների, հատկապես տրիատոմային փայտոջիլների միջոցով[6]։ Ախտանշանները փոխվում են հիվանդության ընթացքին զուգահեռ և սկզբնական շրջանում դրանք սովորաբար բացակայում են, կամ էլ թույլ են արտահայտվում։ Վաղ նշաններն են տենդ, ավշային հանգույցների մեծացում, գլխապտույտ և կծած հատվածի կարմրություն[6]։ 8-12 շաբաթ անց սկսվում է հիվանդության քրոնիկ փուլը և 60-70 % դեպքերում ախտանշաններն այլևս չեն կրկնվում[7][8]։ 30-40 % դեպքերում 10-30 տարվա ընթացքում տեղի է ունենում հիվանդության զարգացում[8]։ Նկատվում է սրտի փորոքների լայնացում, որը 20-30 % դեպքերում բերում է սրտային անբավարարության։ Հիվանդների 10 % մոտ նկատվում է կերակրափողի լայնացում և հաստ աղու մեծացում[6]։

Սովորաբար T. cruzi -ով մարդիկ վարակվում են արյունածուծ տրիատոմային փայտոջիլների միջոցով[9]։ Այս միջատները տարբեր երկրներում ունեն տարբեր անվանումներ․ vinchuca՝ Արգենտինայում, Բոլիվիայում, Չիլիում և Պարագվայում, barbeiro (վարսավիր)՝ Բրազիլիայում, pito՝ Կոլումբիայում, chinche՝ Կենտրոնական Ամերիկայում, chipo՝ Վենեսուելայում։ Հիվանդությունը կարող է փոխանցվել նաև արյան փոխներարկման, օրգանների փոխպատվաստման ժամանակ, սննդի միջոցով և մորից՝ պտղին [6]։ Հիվանդության սկզբնական շրջաններում ախտորոշումը իրականացվում է մանրադիտակով արյան մեջ մակաբույծի հայտնաբերմամբ[8]։ Հիվանդության քրոնիկ փուլում ախտորոշումը իրականացվում է արյան մեջ T. cruzi նկատմամբ հակամարմինների որոշմամբ[8]։

Հիվանդությունը սկզբնական փուլում բուժվում է բենզնիդազոլով և նիֆուրտիմոքսով[6]։ Այս դեղամիջոցների արդյունավետությունը նվազում է վարակման տևողության երկարացման հետ։ Քրոնիկ փուլում դեղամիջոցները նվազեցնում կամ կանխում են վերջնական փուլի ախտանշանները։ Հիվանդների կեսի մոտ բենզնիդազոլը և նիֆուրտիմոքսը առաջացնում են ժամանակավոր կողմնակի երևույթներ, օրինակ՝ մաշկի ախտահարում, նեյրոտոքսիկ երևույթներ և մարսողական համակարգի օրգանների բորբոքումներ[7][10][11]։

Որոշ գնահատականներով Շագասի հիվանդությամբ տառապում է 7-8 միլիոն մարդ, հիմնականում՝ Մեքսիկայում, Կենտրոնական Ամերիկայում և Հարավային Ամերիկայում[6]։ 2006 թվականի տվյալներով հիվանդության պատճառով տարեկան գրանցվում է 12 500 մահ[7]։ Վարակվածների մեծ մասը սոցիալական անապահով խավի ներկայացուցիչներ են և նրանց մեծ մասը տեղյակ չէ իր վարակակիր լինելու մասին[12]։ Մեծաբասշտաբ միգրացիայի պատճառով Շագասի հիվանդության տարածքը մեծացել է և ներկայումս ընդգրկում է ԱՄՆ և բազմաթիվ եվրոպականան երկրներ[6]։ Հիվանդությունը առաջին անգամ նկարագրվել է Կարլուս Շագասի կողմից 1909 թվականին և այդ պատճառով էլ անվանվել է նրա պատվին։ Այս հիվանդությամբ հիվանդանում են նաև մոտ 150 տեսակի կենդանիներ[7]։

Հարուցիչ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տրիպանոսոմները տրիպանոսոմատիդների ենթակարգի միաբջիջ մակաբույծ նախակենդանիներ են, որոնք հանդիպում են հասարակածային և մերձհասարակածային գոտիներում, ընդ որում հարավամերիկյան Trypanosoma cruzi -ն հանդիսանում է Շագասի հիվանդության հարուցիչը, իսկ աֆրիկյան ենթատեսակը՝ քնախտի հարուցիչը [13]։

Trypanosoma cruzi -ն մտրակավորների դասին է պատկանում և ունի 15—20 մկմ երկարություն։ Այն ողնաշարավորների ներբջջային մակաբույծ է և զարգացման ցիկլը կազմված է մի քանի կենսափուլերից։ Ասպես, թափանցելով տարբեր օրգանների և հյուսվածքների բջիջների մեջ այն վերածվում է ամեստիգոտի, որը ունի ձվաձև կառուցվածք և զուրկ է մտրակներից։ Բազմացումը ներբջջային է, ընթանում է մոտ 2 մկմ չափ ունեցող պրոմաստիգոտների առաջացմամբ։ Վերջիններիս մոտ մտրակները տեղակայված են բջջի սկզբնամասում։ Հաջորդիվ տեղի է ունենում S-աձև տրիպոմաստիգոտների առաջացում, որոնց մոտ մտրակները տեղակայված են բջջի վերջնամասում։ Տրիպոմաստիգոտները անցնում են արյան հուն և կարող են տարածվել տիրոջ օրգանիզմում[14][15]։

Համաճարակաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շագասի հիվանդության տարածման շրջան
Տրիատոմային փայտոջիլ

Շագասի հիվանդության տարածման շրջանը ընդգրկում է Լատինական Ամերիկայի զգալի հատվածը, սկսած Մեքսիկայից մինչև Արգենտինա և Չիլի։ Մեքսիկայի Առողջապահության նախարարության տվյալներով 1,8 մլն մեքսիկացի վարակված է այս հիվանդությամբ։

Շագասի հիվանդությունը պատկանում է տրանսմիսիոն զոոանթրոպոզ հիվանդությունների դասին։ Հիվանդության փոխանցող են համարվում տրիատոմային փայտոջիլները, հատկապես՝ Triatoma infestans[en] և Triatoma infestans[en][16][17]։ Տրիատոմային փայտոջիլները հիմնականում կծում են քնած մարդկանց՝ շրթունքների լորձաթաղանթի, կոպերի և դեմքի այլ հատվածների շրջաններում։ Այս պատճառով փայտոջիլները ստացել են «համբույրային ոջիլներ» անվանումը։ Փայտոջիլի վարակումը տեղի է ունենում առաջին արյունածծման ժամանակ և տրիպանոսոմները նրանց օրգանիզմում պահպանվում են ամբողջ կյանքի ընթացքում (մոտ երկու տարի) [18]։

Հիվանդին կծելուց հետո փայտոջիլը Շագասի հիվանդությունը կարող է փոխանցել մեկ-երկու շաբաթ անց։ Տրիպանոսոմները մարդու օրգանիզմ են թափանցում փայտոջիլների արտաթորանքների միջոցով․ մարդը բնազդաբար քորում է փայտոջիլների կծած տեղը և առաջացած միկրովնասվածքների միջոցով հարուցիչները թափանցում են մարդու օրգանիզմ։ [19].

Հարուցիչների կոտակման աղբյուր հանդիսանում է ոչ միայն մարդը, այլ նաև որոշ ընտանի կենդանիներ՝ շները, կատուները, ճագարները, խոզերը, ինչպես նաև կապիկները,կրծողները և այլն[18]։

Հիվանդությունը վտանգավոր է ամբողջ տարվա ընթացքում և բոլոր տարիքների համար, բայց հատկապես այն վտանգավոր է երեխաների համար։ Մեծահասակների մոտ այն հաճախ ընթանում առանց նշանների։ Հազվադեպ հանդիպում են համաճարակներ։

Ախտաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շագասի հիվանդությամբ հիվանդի սրտամկանի ախտահարում

Շագասի հիվանդության ախտաբանական երևույթների հիմքում ընկած են տոքսիկո-ալերգիկ ռեակցիաները։ Աղեստամոքսային համակարգի նյարդային և մկանային բաժնի տոքսինով ախտահարման հետևանքով կարող է դիտվել նրա այս կամ այն հատվածի լայնացում (մեգաէզոֆագուս,մեգադուոդենում,մեգասիգմա,մեգակոլոն)[20]։ Տեղի են ունենում բորբոքային-դիստրոֆիկ երևույթներ սրտամկանում և կմախքային մկաններում։ Գլխուղեղում և ողնուղեղում դիտվում են արյունազեղումներ։ Մակերիկամներում դիտվում են բորբոքային երևույթներ, լյարդում՝ հեպատոցիտների ճարպային դեգեներացիաներ։ Տրիպանոսոմներով ախտահարված բջիջների շրջակայքում նկատվում են լեյկոցիտներով ինֆիլտրատներ[21]։


Ախտորոշում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ախտորոշումը հիմնված է կլինիկական պատկերի, հարցումների արդյունքի և լաբորատոր հետազոտությունների հիման վրա։ Լաբորատոր հետազոտությունները ներառում են․

  • արյան մանրադիտակային հետազոտություն
  • սերոլոգիական հետազոտություն
  • քսենոախտորոշում (հետազոտվող արյունով չվարակված փայտոջիլների կերակրում և արտաթորանքների ուսումնասիրում)
  • հիվանդի արյունը լաբորատոր կենդանիներին ինոկուլյացիան։

Շատ արդյունավետ է Հերրեյր-Մաշադի թեստը[22]։

Բուժում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Համարվում էր, որ Շագասի հիվանդության արդյունավետ բուժող դեղամիջոց չկա։ Ներկայումս հիվանդության սուր փուլի բուժման համար օգտագործում են նիֆուրտիմոքս և բենզնիդազոլ, չնայած նրանք ունեն բազմաթիվ հակացուցումներ։ Հիվանդության սկզբնական փուլում այս դեղամիջոցները ունեն գրեթե 100 % արդյունավետություն, սակայն հիվանդության ընթացքի խորացմանը զուգահեռ դեղամիջոցների արդյունավետությունը նվազում է[23]։

Համարվում է, որ Շագասի հիվանդության ժամանակ ներքին օրգանների ախտահարումները անդարձելի են։

Կանխարգելում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կանխարգելումը հիմնականում իրականացվում է փայտոջիլների դեմ պայքարով և նրանց խայթոցներից խուսափելով[6], ինչպես նաև փոխներարկման համար նախատեսված արյան սկրինինգով։ 2013 թվականի տվյալներով հիվանդության դեմ պատվաստանյութը դեռևս մշակված չէ։ Սանիտարահամաճարակաբանական կառույցներին ԱՀԿ-ն աշխարհագրական դիրքը հաշվի առնելով խորհուրդ է տալիս իրականացնել հետևյալ միջոցառումները․

  • տների և հարակից կառույցների միջատասպան նյութերով մշակում
  • տների վերակառուցում՝ փայտոջիլների տարածումը կանխելու նպատակով
  • արյան դոնորների սկրինինգ
  • դոնորների և օրգանների ռեցիպիենտների թեստավորում
  • նորածինների և տարիքային այլ խմբերի սկրինինգ[24]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Disease Ontology — 2016.
  2. ↑ Zhou X. Preventing the transmission of American trypanosomiasis and its spread into non-endemic countries // Infectious diseases of poverty — BMC, Springer Science+Business Media, 2015. — Vol. 4. — P. 60. — ISSN 2049-9957; 2095-5162 — doi:10.1186/S40249-015-0092-7 — PMID:26715535
  3. ↑ Chatelain E., Konar N. Translational challenges of animal models in Chagas disease drug development: a review // Drug Des. Dev. Ther. — Dove Medical Press, 2015. — Vol. 9. — P. 4807—23. — ISSN 1177-8881 — doi:10.2147/DDDT.S90208 — PMID:26316715
  4. ↑ https://fieldresearch.msf.org/bitstream/handle/10144/114145/091014_Brun_HAT_Lancet-2009-375-148_REVIEW.pdf
  5. ↑ 5,0 5,1 Monarch Disease Ontology release 2018-06-29sonu — 2018-06-29 — 2018.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 6,6 6,7 6,8 «Chagas disease (American trypanosomiasis) Fact sheet N°340»։ World Health Organization։ March 2013։ Վերցված է փետրվարի 23, 2014 
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 Rassi A, Rassi A, Marin-Neto JA (April 2010)։ «Chagas disease»։ Lancet 375 (9723): 1388–402։ PMID 20399979։ doi:10.1016/S0140-6736(10)60061-X 
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 Rassi A Jr, Rassi, A, Marcondes de Rezende, J (June 2012)։ «American trypanosomiasis (Chagas disease).»։ Infectious disease clinics of North America 26 (2): 275–91։ PMID 22632639։ doi:10.1016/j.idc.2012.03.002 
  9. ↑ «DPDx – Trypanosomiasis, American. Fact Sheet»։ Centers for Disease Control (CDC)։ Վերցված է մայիսի 12, 2010 
  10. ↑ Bern C, Montgomery SP, Herwaldt BL և այլք: (November 2007)։ «Evaluation and treatment of chagas disease in the United States: a systematic review»։ JAMA 298 (18): 2171–81։ PMID 18000201։ doi:10.1001/jama.298.18.2171 
  11. ↑ Rassi A, Dias JC, Marin-Neto JA, Rassi A (April 2009)։ «Challenges and opportunities for primary, secondary, and tertiary prevention of Chagas' disease»։ Heart 95 (7): 524–34։ PMID 19131444։ doi:10.1136/hrt.2008.159624 
  12. ↑ Capinera John L., ed. (2008)։ Encyclopedia of entomology (2nd ed. ed.)։ Dordrecht: Springer։ էջ 824։ ISBN 9781402062421 
  13. ↑ Тропические болезни, 1984, էջ 133, 139
  14. ↑ Тропические болезни, 1984, էջ 139
  15. ↑ Хаусман К.  Протозоология. — М.: Мир, 1988. — 336 с. — ISBN 5-03-000705-9 — С. 55—56, 229.
  16. ↑ «Triatominae, kissing bugs»։ Сайт MetaPathogen.com։ Արխիվացված է օրիգինալից 2014-11-10-ին։ Վերցված է 2014-12-19 
  17. ↑ Gilbert C., Schaack S., Pace J. K., Brindley P. J., Feschotte C.  A role for host-parasite interactions in the horizontal transfer of transposons across phyla // Nature, 2010, 464 (7293). — P. 1347—1350. — doi:10.1038/nature08939.
  18. ↑ 18,0 18,1 Тропические болезни, 1984, էջ 140
  19. ↑ «Transmission of Chagas disease»։ World Health Organization։ Վերցված է 23 ноября 2018 
  20. ↑ Pajecki D., Zilberstein B., dos Santos M. A. A., Quintanilha A. G., Cecconello I., Gama-Rodrigues J.  Microbiota do megaesôfago e carcinogênese // Arquivos de Gastroenterologia, 2003, 40 (1). — P. 16—19. — doi:10.1590/S0004-28032003000100004.
  21. ↑ Тропические болезни, 1984, էջ 141
  22. ↑ «Guerreiro — Machado reaction»։ Сайт Whonamedit?։ Վերցված է 2014-12-19 
  23. ↑ «Treatment of Chagas disease»։ World Health Organization։ Վերցված է 23 ноября 2018 
  24. ↑ «Prevention of Chagas disease»։ World Health Organization։ Արխիվացված է օրիգինալից 2018-02-11-ին։ Վերցված է փետրվարի 24, 2018 


Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Շագասի_հիվանդություն&oldid=8774461» էջից