Մասնակից:Ֆենյա/Ավազարկղ

Օրիգենես (Cambridge, 1676 edition)

Ցելսուս ()Kélsos) 2-րդ դարի հույն փիլիսոփա և վաղ քրիստոնեության քննադատ: Նրա գրական աշխատությունը՝ «Ճշմարիտ խոսք»(նաև վարդապետություն կամ դիսկուրս), պահպանվել է միայն որոշ մեջբերումներով Օրիգենեսի «Contra Celsum» աշխատությունում, որը հերքում էր գրված 248 թվականին։ «Ճշմարիտ Խոսք»-ը մեզ հայտնի ամենավաղ և համապարփակ աշխատությունն է Քրիստոնեության քննադատություն թեմայով: Հանեգրաաֆը պնդում էր, որ այն գրվել է Հուստին Մարտիրոսի մահից քիչ հետո (ով գուցե առաջին Քրիստոնեության պաշտպանն էր), որը հավանաբար պատասխան է նրա աշխատությանը: Օրիգենեսը արձանագրել է, որ Ցելսուսը ապրել է մ.թ. 2-րդ դարի առաջին կեսից, չնայած ժամանակակից գիտնականների մեծամասնությունը եկել է ընդհանուր հայտարարի, որ Ցելսուսը հավանաբար գրել է մ.թ. 170-ից 180 թվականներին:

Փիլիսոփայությունը

Ցելսուսի մասին հայտնի է միայն այն, ինչ բխում է նրա գրքի պահպանված տեքստից և այն, ինչ Օրիգենեսն է ասում նրա մասին: Թեև Օրիգենեսն ի սկզբանե նշում է Ցելսուսին որպես էպիկուրիզմի հետևորդ, նրա փաստարկներն արտացոլում են պլատոնական ավանդույթի գաղափարները, այլ ոչ թե էպիկուրիզմը : Օրիգենեսը դա կապում է Ցելսուսի հակասական լինելու հետ, սակայն ժամանակակից պատմաբանները դա համարում են որպես ապացույց այն բանի, որ Ցելսուսն ամենևին էլ էպիկուրիզմի հետևորդ չէր: Ջոզեֆ Ուիլսոն Տրիգը նշում է, որ Օրիգենեսը հավանաբար շփոթել է Ցելսուսին՝ «Ճշմարիտ Խոսք» աշխատության հեղինակին, այլ Ցելսուսի հետ, որը էպիկուրյան փիլիսոփա էր և սիրիացի երգիծաբան Լուկիանոսի ընկերը։ Ցելսուս Էպիկուրացին պետք է ապրած լիներ «Ճշմարիտ խոսք» աշխատության հեղինակի հետ մոտավորապես նույն ժամանակաշրջանում, և նա հիշատակվում է Լուկիանի կողմից իր մոգության մասին տրակտատում: Թե՛ Լյուսիանոսի ընկերը՝ Ցելսուսը, և թե՛ «Ճշմարիտ Խոսք» աշխատության հեղինակը՝ Ցելսուսը, ակներևաբար, կրքոտ նախանձախնդրություն ունեին սնահավատության դեմ՝ ավելի հեշտ դարձնելով տեսնել, թե ինչպես Օրիգենեսը կարող էր եզրակացնել, որ նրանք նույն անձնավորությունն են:

Սթիվեն Թոմասը նշում է, որ Ցելսուսը կարող էր ինքնին պլատոնիստ չէր, բայց հստակ ծանոթ էր Պլատոնին: Ցելսուսի իրական փիլիսոփայությունը պլատոնիզմից, արիստոտելականությունից, պյութագորայականությունից և ստոյիցիզմից բխող տարրերի խառնուրդ է: Ուիլկենը նույնպես եզրակացնում է, որ Ցելսուսը փիլիսոփայական էկլեկտիկ էր, որի հայացքներն արտացոլում են տարբեր գաղափարներ, որոնք տարածված են մի շարք տարբեր ուսմունքների մեջ: Ուիլկենը Ցելսուսին դասում է որպես «պահպանողական մտավորական»՝ նշելով, որ «նա պաշտպանում է ավանդական արժեքները ընդունված համոզմունքները»:Աստվածաբան Ռոբերտ Գրանտը նշում է, որ Օրիգենեսը և Ցելսուսը իրականում համաձայն են բազմաթիվ կետերի շուրջ : «Երկուսն էլ դեմ են մարդակերպությանը, կռապաշտությանը և ցանկացած բառացի աստվածաբանությանը» : Ցելսոսը նաև գրում է որպես Հռոմեական կայսրության հավատարիմ քաղաքացի և հին հունական կրոնին և հին Հռոմի կրոնին նվիրված հավատացյալ, չվստահելով քրիստոնեությանը որպես նոր և օտար:

Թոմասը նշում է, որ Ցելսուսը «հանճարեղ չէ որպես փիլիսոփա»։ Այնուամենայնիվ, գիտնականների մեծ մասը, ներառյալ Թոմասը, համաձայն են, որ Օրիգենեսի մեջբերումները «Ճշմարիտ Խոսք» աշխատությունից ցույց են տալիս, որ աշխատությունը լավ ուսումնասիրված էր: Ցելսուսը ցույց է տալիս լայնածավալ գիտելիքներ ինչպես Հին, այնպես էլ Նոր Կտակարանների, ինչպես նաև հրեական և քրիստոնեական պատմության մասին: Ցելսուսը նաև ծանոթ էր անտիկ պոլեմիկայի գրական առանձնահատկություններին։ Թվում է, թե Ցելսուսը ուսումնասիրել է երկրորդ դարի քրիստոնյա ապոլոգետներից մեկի՝ հավանաբար Հուստին մարտիրոսի կամ Արիստիդեսի առնվազն մեկ աշխատություն : Այս ուսումնասիրությունից Ցելսուսը, կարծես, գիտեր, թե քրիստոնյաները որ տեսակի փաստարկների հանդեպ կարող են առավել խոցելի լինել: Նա նաև հիշատակում է երկու գնոստիկական աղանդներին, որոնք գրեթե ամբողջությամբ վերացել էին Օրիգենեսի ժամանակաշրջանում։ «Ճշմարիտ Խոսքի» I–II գրքերի համար Ցելսուսի հիմնական աղբյուրներից մեկը եղել է ավելի վաղ հակաքրիստոնեական քննադատությունը, որը գրվել է անհայտ հրեա հեղինակի կողմից, որին Օրիգենեսը անվանում է «Ցելսուսի հրեա»: Այս հրեական աղբյուրը նաև ներկայացնում է քրիստոնեության լավ ուսումնասիրված քննադատությունը և, չնայած Ցելսուսը նույնպես թշնամաբար էր տրամադրված հուդայականության նկատմամբ, նա երբեմն հիմնվում է այս հրեա հեղինակի փաստարկների վրա:

Աշխատություններ

Հիմնական հոդված՝ The True Word

Ցելսուսը «Ճշմարիտ խոսք» (Logos Alēthēs) վերնագրով աշխատության հեղինակն էր։ Վեճը վիճարկվեց ժամանակակից քրիստոնեական համայնքի կողմից, և գիրքն ի վերջո արգելվեց մ.թ. 448-ին Վալենտինիան III-ի և Թեոդոսիոս II-ի հրամանով, ինչպես նաև Պորֆիրիի 15 գրքերը, որոնք հարձակվում են քրիստոնյաների վրա՝ «Փիլիսոփայությունը Օրակուլսից»: Ամբողջական օրինակներ չեն պահպանվել,բայց դա կարող է վերակառուցվել Օրիգենեսի մանրամասն նկարագրությունից իր 8 հատոր հերքումում, որը լայնորեն մեջբերում է Ցելսուսին: Օրիգենեսի աշխատանքը պահպանվել է և դրանով իսկ պահպանել է Ցելսուսի աշխատանքը:

Ցելսուսը հետաքրքրված էր Հին Եգիպտոսի կրոնով և նա գիտեր հելլենիստական հրեական լոգոս-աստվածաբանության մասին, որոնք երկուսն էլ ենթադրում են, որ Ճշմարիտ վարդապետությունը կազմվել է Ալեքսանդրիայում: Օրիգենեսը նշում է, որ Ցելսուսը էպիկուրացի էր, որը ապրում էր Ադրիանոս կայսեր օրոք  :

Ցելսուսը գրում է, որ «կա մի հնագույն վարդապետություն, որը գոյություն է ունեցել ի սկզբանե, որը միշտ պահպանվել է ամենաիմաստուն ազգերի, քաղաքների և իմաստունների կողմից»: Նա թողնում է հրեաներին և Մովսեսին, որոնցից նա մեջբերում է (եգիպտացիներ, սիրիացիներ, հնդիկներ, պարսիկներ, օդրիսիացիներ, սամոտրացիներ, էլևսինացիներ, հիպերբորեացիներ, գալակտոֆագոներ, դրուիդներ և գետաներ), և փոխարենը մեղադրում է Մովսեսին հին կրոնի ապականության մեջ առանց որևէ բանական պատճառի: «Այս այծաբույծներն ու հովիվները լքեցին բազմաթիվ աստվածների պաշտամունքը»: Այնուամենայնիվ, Ցելսուսի ամենակոշտ քննադատությունը վերապահված էր քրիստոնյաներին, ովքեր «պատերազմում են իրար դեմ և կտրվում մարդկությունից» :

Ցելսուսը քննադատական հարձակում նախաձեռնեց քրիստոնեության դեմ՝ ծաղրելով նրա շատ դոգմաներ: Նա գրել է, որ որոշ հրեաներ ասում էին, որ Հիսուսի հայրն իրականում հռոմեացի զինվոր էր՝ Պանտերա անունով։ Օրիգենեսը սա համարեց հորինված պատմություն : Բացի այդ,Ցելսուսը անդրադարձել է Հիսուսի հրաշքներին՝ պնդելով, որ «Հիսուսն իր հրաշքները կատարել է կախարդությամբ (γοητεία)» :

Օրիգենեսն իր հերքումը գրել է 248 թվականին։ Երբեմն մեջբերումներ անելով, երբեմն վերափոխելով, երբեմն պարզապես հղում անելով՝ Օրիգենեսը վերարտադրում և պատասխանում է Ցելսուսի փաստարկներին։ Քանի որ ճշգրտությունը պարտադիր էր Ճշմարիտ վարդապետության հերքման համար։ Շատ գիտնականներ համաձայն են, որ Օրիգենեսը վստահելի աղբյուր է Ցելսուսի գործերի համար:

Աստվածաշնչագետ Արթուր Ջ. Դրոգեն գրել է, որ սխալ է Ցելսուսի տեսակետը որպես բազմաստվածություն անվանելը: Փոխարենը նա հենոտեիստ էր՝ ի տարբերություն հրեական խիստ միաստվածության : Պատմաբան Վաութեր Հանեգրաաֆը բացատրում է, որ «առաջինն ունի ավելի ցածր աստվածությունների հիերարխիայի տեղ, որոնք չեն խաթարում Մեկի վերջնական միասնությունը» : Ցելսուսը իրեն ծանոթ է համարում հրեական ծագման պատմությանը : Ընդունելով, որ քրիստոնյաները բիզնեսում հաջողակ չեն (infructuosi in negotiis), Ցելսուսը ցանկանում է, որ նրանք լինեն լավ քաղաքացիներ, պահպանեն իրենց սեփական հավատքը, բայց երկրպագեն կայսրերին և միանան իրենց համաքաղաքացիներին՝ պաշտպանելով կայսրությունը : Միասնության և փոխադարձ հանդուրժողականության անունից այս կոչը, այնուամենայնիվ, կենտրոնանում է պետական և զինվորական ծառայությանը ենթարկվելու վրա։ Ցելսուսի ամենադառը բողոքներից մեկն այն է, որ քրիստոնյաները հրաժարվում էին համագործակցել քաղաքացիական հասարակության հետ և արհամարհում էին տեղական սովորույթներն ու հին կրոնները: Քրիստոնյաները նրանց նայում էին որպես կռապաշտներ և ոգեշնչված չար ոգիներից, մինչդեռ պոլիթեիստները, ինչպիսին Ցելսուսն էր, նրանց համարում էին Դևոնների կամ աստծո սպասավորների գործեր, որոնք կառավարում էին մարդկությանը նրա փոխարեն՝ նրան զերծ պահելու մահկանացու աղտոտումից: Ցելսուսը հարձակվում է քրիստոնյաների վրա՝ որպես անմիաբանության, և ջանում է նրանց՝ գռեհիկներին և տգետներին դարձի բերելու մեջ, մինչդեռ հրաժարվում է բանավիճել իմաստունների հետ : Ինչ վերաբերում է նրանց կարծիքներին իրենց սուրբ առաքելության և բացառիկ սրբության վերաբերյալ, Ցելսուսը պատասխանում է՝ ծաղրելով նրանց աննշանությունը՝ համեմատելով նրանց չղջիկների պարսի, կամ իրենց բնից դուրս սողացող մրջյունների, ճահճի շուրջը սիմպոզիում անցկացնող գորտերի կամ ցեխի մի անկյունում կոնվենտիկայում որդերի հետ: Հայտնի չէ, թե որքան էր քրիստոնյաների թիվը Ցելսուսի ժամանակ (կայսրության հրեական բնակչությունը կարող էր լինել մոտ 6,6–10%՝ 60 միլիոն բնակչության մեջ՝ ըստ հիշատակման):

Ծանոթագրություններ

Գրականություն

• Brock, Peter (1972), Pacifism in Europe to 1914, Princeton, New Jersey: Princeton University Press, ISBN 978-0-69161-972-9
• Cahill, Lisa Sowle (1994), Love Your Enemies: Discipleship, Pacifism, and Just War Theory, Minneapolis, Minnesota: Fortress Press, ISBN 978-0-80062-700-3
• Charles, J. Daryl (2005), Between Pacifism and Jihad: Just War and Christian Tradition, Downers Grove, Illinois: InterVarsity Press, ISBN 978-0-83082-772-5
• Grant, Robert M. (1967), «Origen», in Edwards, Paul (ed.), The Encyclopedia of Philosophy, vol. 5, New York City, New York: The MacMillan Company & The Free Press, էջեր 551–552, OCLC 174214019
• Gregerman, Adam (2016), «Origen's Contra Celsum», Building on the Ruins of the Temple, Texts and Studies in Ancient Judaism, vol. 165, Tübingen, Germany: Mohr Siebeck, էջեր 59–96, ISBN 978-3-16154-322-7
• Heine, Ronald E. (3 May 2004), «The Alexandrians», in Young, Francis; Ayres, Lewis; Louth, Andrew; Casiday, Augustine (eds.), The Cambridge History of Early Christian Literature, Cambridge, England: Cambridge University Press, էջեր 117–130, ISBN 978-0-521-46083-5
• Litwa, M. David (2014), Iesus Deus: The Early Christian Depiction of Jesus as a Mediterranean God, Minneapolis, Minnesota: Fortress Press, ISBN 978-1-45147-985-0
• Marcovich, M. (2001), «Preface», Contra Celsum: Libri VIII, Leiden, The Netherlands, Boston, Massachusetts, and Köln, Germany: Brill, ISBN 9004119760
• McGuckin, John Anthony (2004), «The Scholarly Works of Origen», in McGuckin, John Anthony (ed.), The Westminster Handbook to Origen, Louisville, Kentucky: Westminster John Knox Press, էջեր 25–44, ISBN 978-0-66422-472-1
• Olson, Roger E. (1999), The Story of Christian Theology: Twenty Centuries of Tradition & Reform, Downers Grove, Illinois: InterVarsity Press, ISBN 978-0-83081-505-0
• Somos, Róbert (2015), Fürst, Alfons (ed.), Logic and Argumentation in Origen, Adamantiana: Texte und Studien zu Origines und seinem Erbe, vol. 7, Münster, Germany: Aschendorff Verlag, ISBN 978-3-40213-717-8
• Thomas, Stephen (2004), «Celsus», in McGuckin, John Anthony (ed.), The Westminster Handbook to Origen, Louisville, Kentucky: Westminster John Knox Press, էջեր 72–73, ISBN 978-0-66422-472-1
• Trigg, Joseph Wilson (1983), Origen: The Bible and Philosophy in the Third-Century Church, Atlanta, Georgia: John Knox Press, ISBN 978-0-80420-945-8
• Wilken, Robert Louis (2003) [1984], The Christians as the Romans Saw Them, New Haven, Connectiuct and London, England: Yale University Press, ISBN 978-0-30009-839-6

Աղբյուրներ

• Nixey, Catherine (2017). The Darkening Age: The Christian Destruction of the Classical World. London, UK: Macmillan. ISBN 978-1-5098-1606-4.
• Hanegraaff, Wouter (2012). Esotericism and the Academy: Rejected Knowledge in Western Culture. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 9780521196215.
• Hoffmann, R. Joseph (1987). On the True Doctrine: A Discourse Against the Christians. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-504151-4.

Տես նաև

• Theodor Keim, Gegen die Christen. (1873) [Celsus' wahres Wort], Reprint Matthes & Seitz, München 1991 (3-88221-350-7)
• Pélagaud, Etude sur Celse (1878)
• K. J. Neumann's edition in Scriptores Graeci qui Christianam impugnaverunt religionem
• article in Hauck-Herzog's Realencyk. für prot. Theol. where a very full bibliography is given
• W. Moeller, History of the Christian Church, i.169 ff.
• Adolf Harnack, Expansion of Christianity, ii. 129 if.
• J. A. Froude, Short Studies, iv.
• Bernhard Pick, "The Attack of Celsus on Christianity," The Monist, Vol. XXI, 1911.
• Des Origenes: Acht Bücher gegen Celsus. Übersetzt von Paul Koetschau. Josef Kösel Verlag. München. 1927.
• Celsus: Gegen die Christen. Übersetzt von Th. Keim (1873) [Celsus' wahres Wort], Reprint Matthes & Seitz, München 1991 (3-88221-350-7)
• Die »Wahre Lehre« des Kelsos. Übersetzt und erklärt von Horacio E. Lona. Reihe: Kommentar zu frühchristlichen Apologeten (KfA, Suppl.-Vol. 1), hrsg. v. N. Brox, K. Niederwimmer, H. E. Lona, F. R. Prostmeier, J. Ulrich. Verlag Herder, Freiburg u.a. 2005 (3-451-28599-1)
• "Celsus the Platonist", Catholic Encyclopedia article
• Dr. B.A. Zuiddam, "Old Critics and Modern Theology", Dutch Reformed Theological Journal (South Africa), part xxxvi, number 2, June 1995.
• Stephen Goranson, "Celsus of Pergamum: Locating a Critic of Early Christianity", in D. R. Edwards and C. T. McCollough (eds), The Archaeology of Difference: Gender, Ethnicity, Class and the "Other" in Antiquity: Studies in Honor of Eric M. Meyers (Boston: American Schools of Oriental Research, 2007) (Information Annual of the American Schools of Oriental Research, 60/61).

Արտաքին հղումներ

• Chisholm, Hugh, ed. (1911). «Celsus» . Encyclopædia Britannica (անգլերեն). Vol. 5 (11th ed.). Cambridge University Press. էջեր 609–611.
• Origen's Text on Celsus
• full text of The Arguments of Celsus Against the Christians in Google Books
• Celsusի գործերը Գուտենբերգ նախագծում

Կատեգորիա:2-րդ դար Կատեգորիա:Հույն փիլիսոփաներ