Հեպատոլոգիա

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Հեպատոլոգիա, բժշկության ճյուղ, որը ներառում է լյարդի, լեղապարկի, լեղուղիների և ենթաստամոքսային գեղձի ուսումնասիրությունը, ինչպես նաև դրանց խանգարումների կառավարումը։ Թեև ավանդաբար դա համարվում է գաստրոէնտերոլոգիայի ենթամասնագիտություն, արագ ընդլայնում հետևանքով կան որոշ երկրներում բացառապես այս ոլորտում մասնագիտացած բժիշկներ, որոնք կոչվում են հեպատոլոգներ։

Վիրուսային և ալկոհոլային հեպատիտը և դրա հետևանքով առաջացղած բարդությունները մասնագետին դիմելու և խորհրդատվություն ստանալու հիմնական պատճառներն են։ Ավելի քան երկու միլիարդ մարդ իր կյանքի ինչ-որ պահի վարակվել է հեպատիտ B վիրուսով, և մոտավորապես 350 միլիոնը դարձել է մշտական վարակակիր[1]։ Լյարդի քաղցկեղի մինչև 80%-ը կարող է վերագրվել հեպատիտ B-ին կամ հեպատիտ C-ին։ Մահացության առումով զիջում է միայն ծխելուն քաղցկեղ առաջացնող հայտնի գործոների շարքում։ Պատվաստումների և արյան փոխներարկումից առաջ խիստ սքրինինգի ավելի լայն կիրառմամբ, ապագայում ակնկալվում է վարակի ավելի ցածր մակարդակ։ Շատ երկրներում, սակայն, ալկոհոլի ընդհանուր օգտագործումը աճում է, և, հետևաբար, ցիռոզով և հարակից այլ բարդություններով հիվանդների թիվը համաչափորեն աճում է։

Հեպատոբիլիար համակարգի սխեմատիկ դիագրամ

Մասնագիտության շրջանակը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիվանդներին դեպի բազմաթիվ բժշկական մասնագետներ, ամենայն հավանականությամբ, ուղղորդում են ընտանեկան բժիշկները կամ տարբեր մասնագիտությունների բժիշկները։ Պատճառները կարող են լինել՝

  • Դեղերի չափից մեծ դոզա. տարածված է պարացետամոլի գերդոզավորումը
  • Ստամոքս-աղիքային արյունահոսություն պորտալ հիպերտենզիայի պատճառով
  • Աննորմալ արյան ստուգում, որը վկայում է լյարդի հիվանդության մասին
  • Երեխաների մոտ ֆերմենտային արատները, որոնք հանգեցնում են լյարդի մեծացման, սովորաբար կոչվում են լյարդի կուտակային հիվանդություն
  • Դեղնախտ / Հեպատիտ վիրուսի դրական պատասխան արյան մեջ, հնարավոր է, որ հայտնաբերվել է արյան ստուգման ժամանակ
  • Ասցիտ կամ որովայնի այտուցվածություն հեղուկի կուտակումից, որը սովորաբար պայմանավորված է լյարդի հիվանդություններով, բայց կարող է լինել այլ հիվանդություններից, ինչպիսիք են սրտային անբավարարությունը
  • Լյարդի առաջադիմող հիվանդություն ունեցող բոլոր հիվանդները, օրինակ. ցիռոզը պետք է լինի մասնագետի հսկողության ներքո
  • Անցնել էնդոսկոպիկ ռետրոգրադ խոլանգիոպանկրեատոգրաֆիա՝ լեղապարկի հիվանդությունների ախտորոշման կամ դրանց բուժման համար
  • Տենդ՝ նշված օրգանների ախտահարման մասին վկայող այլ հատկանիշներով։ Որոշ էկզոտիկ արևադարձային հիվանդություններ, ինչպիսիք են հիդատիկ կիստը, կալա-ազարը կամ շիստոսոմոզը, կարող են կասկածվել։ Ներգրավված կլինեն նաև մանրէաբանները
  • Լյարդի և լեղուղիների վրա ազդող համակարգային հիվանդություններ, օրինակ. հեմոքրոմատոզ
  • Լյարդի փոխպատվաստման հետևում
  • Պանկրեատիտ - սովորաբար ալկոհոլի կամ լեղաքարի պատճառով
  • Վերոնշյալ օրգանների քաղցկեղ. Սովորաբար բազմամասնագիտական մոտեցում է իրականացվում ուռուցքաբանների և այլ փորձագետների ներգրավմամբ։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Եգիպտական մումիաների դիահերձման ապացույցները ցույց են տալիս, որ լյարդի վնասումը մակաբուծական բիլհարզիազի վարակից տարածված է եղել հին հասարակության մեջ[2]։ Հնարավոր է, որ հույները կարող էին տեղյակ լինել լյարդի էքսպոնենցիալ կերպով կրկնօրինակելու ունակության մասին, ինչպես ցույց է տրված Պրոմեթևսի պատմության մեջ։ Այնուամենայնիվ, անտիկ ժամանակներում լյարդի հիվանդության մասին գիտելիքները կասկածելի էին։ Ոլորտի կարևոր առաջընթացների մեծ մասը կատարվել է վերջին 50 տարում։

  • Ք.ա. 400 թվականին Հիպոկրատը աֆորիզմներում նշել է լյարդի թարախակույտը[3]
  • Հռոմեացի անատոմիստ Գալենը կարծում էր, որ լյարդը մարմնի գլխավոր օրգանն է։ Նա նաև բացահայտեց դրա կապը լեղապարկի և փայծաղի հետ[4]
  • Մոտավորապես մ․թ 100 Արետեոս Կապադովկիացին գրեց դեղնախտի մասին[5]
  • Միջնադարում Ավիցեննան նշել է մեզի կարևորությունը լյարդի հիվանդությունների ախտորոշման գործում։
  • 1770 թվականին ֆրանսիացի անատոմիստ Անտուան Պորտալը նշեց արյունահոսության մասին կերակրափողի վարիկոզների պատճառով[6]
  • 1844 թվականին Գաբրիել Վալենտինը ցույց տվեց, որ ենթաստամոքսային գեղձի հյութերը քայքայում են սնունդը մարսողության ընթացքում
  • 1846 Յուստուս Ֆոն Լիբիգը հայտնաբերեց ենթաստամոքսային գեղձի հյութի թիրոզինը
  • 1862 Օսթին Ֆլինտը նկարագրեց «ստերկորինի» արտադրությունը
  • 1875 Վիկտոր Չարլզ Հանոտը նկարագրեց ցիռոզային դեղնախտը և լյարդի այլ հիվանդություններ[7]
  • 1958 թվականին Մուրը մշակել է շների օրթոտոպիկ լյարդի փոխպատվաստման ստանդարտ տեխնիկա[8]
  • Մարդու լյարդի առաջին փոխպատվաստումը կատարվել է 1963 թվականին դոկտոր Թոմաս Է. Սթարզլի կողմից լեղուղիների ատրեզիայով տառապող երեք տարեկան տղայի վրա՝ շների լյարդի փոխպատվաստման տեխնիկան կատարելագործելուց հետո[9][10]
  • Բարուխ Ս. Բլումբերգը հայտնաբերեց հեպատիտ B վիրուսը 1966 թվականին և ստեղծեց դրա դեմ առաջին պատվաստանյութը 1969 թվականին։ 1976 թվականին նա արժանացել է ֆիզիոլոգիայի և բժշկության Նոբելյան մրցանակի[11]
  • 1989թ.-ին CDC-ի (Դանիել Վ. Բրեդլի) և Քիրոնի (Մայքլ Հութոն) հետազոտողները հայտնաբերել են հեպատիտ C վիրուսը, որը նախկինում հայտնի էր որպես ոչ A, ոչ B հեպատիտ և չէր կարող հայտնաբերվել արյան մատակարարման մեջ[12]
  • Միայն 1992 թվականին ստեղծվեց արյան թեստ, որը կարող էր հայտնաբերել հեպատիտ C դոնոր արյան մեջ

Հեպատոլոգիա բառը հին հունարենից է ἧπαρ (hepar) կամ ἡπατο- (hepato-), որը նշանակում է «լյարդ», և -λογία (-logia), որը նշանակում է «ուսումնասիրություն»։

Դոկտոր Բ․Բլումբերգը, ով 1976 թվականին արժանացել է Նոբելյան մրցանակի հեպատիտ B վիրուսի հայտնաբերման համար

Հիվանդությունների դասակարգում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1. Հիվանդությունների միջազգային դասակարգում (ICD 2007) – ԱՀԿ դասակարգում.

  • Chapter XI․ Մարսողական համակարգի հիվանդություններ[13]
    • K70-K77․ Լյարդի հիվանդություններ
    • K80-K87․ Լեղապարկի, լեղուղիների և ենթաստամոքսային գեղձի խանգարումներ

2. MeSH (բժշկական առարկայի վերնագիր)

  • G02.403.776.409.405 նույնը, ինչ «Գաստրոէնտերոլոգիա»[14]
  • C06.552 Լյարդի հիվանդություններ[15]
  • C06.130 Լեղուղիների հիվանդություններ[16]
  • C06.689 Ենթաստամոքսային գեղձի հիվանդություններ[17]

3. Բժշկության ազգային գրադարանի կատալոգ[18]

  • WI 700-740 Լյարդի և լեղուղիների հիվանդություններ[19]
  • WI 800-830 Ենթաստամոքսային գեղձ[20]

Կարևոր ընթացակարգեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Էնդոսկոպիկ ռետրոգրադ խոլանգիոպանկրեատրոգրաֆիա(ERCP)
  • Տրանսլյարդային ենթաստամոքսային խոլանգիոգրաֆիա (TPC)
  • Տրանսլյարդային ներլյարդային պորտոսիստեմիկ շունտ (TIPSS)
  • Լյարդի փոխպատվաստում և ենթաստամոքսային գեղձի փոխպատվաստում

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ «WHO | Hepatitis B». Վերցված է 2010 թ․ մարտի 17-ին.
  2. ↑ Rosalie David A, Contis G (1996). «Paleopathology on schistosomiasis in Egyptian mummies». Parasitol. Today (Regul. Ed.). 12 (4): 167. doi:10.1016/0169-4758(96)80811-8. PMID 15275234.
  3. ↑ «Aphorisms.mb.txt». Արխիվացված է օրիգինալից 2005 թ․ փետրվարի 11-ին. Վերցված է 2021 թ․ նոյեմբերի 30-ին.
  4. ↑ «History of Liver, Gallbladder, and Spleen». Վերցված է 2007 թ․ մայիսի 18-ին.
  5. ↑ H. S.J. Lee, ed. (1999). Dates in Gastroenterology: A Chronological Record of Progress in Gastroenterology over the Last Millennium (Landmarks in Medicine). Informa Healthcare. ISBN 1-85070-502-X.
  6. ↑ Moodley J; Singh B; Lalloo S; Pershad S; և այլք: (2001). «Non-operative management of haemobilia». The British Journal of Surgery. 88 (8): 1073–76. doi:10.1046/j.0007-1323.2001.01825.x. PMID 11488792. S2CID 8124234.
  7. ↑ «Victor Charles Hanot». Whonamedit.com. Վերցված է 2007 թ․ մայիսի 18-ին.
  8. ↑ «eMedicine - History of Pediatric Liver Transplantation : Article by Beth A Carter, MD». Emedicine.com. Վերցված է 2007 թ․ մայիսի 18-ին.
  9. ↑ «History of Liver Transplantation». Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ օգոստոսի 30-ին. Վերցված է 2009 թ․ սեպտեմբերի 8-ին.
  10. ↑ STARZL TE; MARCHIORO TL; VONKAULLA KN; HERMANN G; և այլք: (1963). «Homotransplantation Of The Liver In Humans». Surgery, Gynecology & Obstetrics. 117: 659–76. PMC 2634660. PMID 14100514.
  11. ↑ «Baruch S. Blumberg - Autobiography». Nobelprize.org. Վերցված է 2007 թ․ մայիսի 18-ին.
  12. ↑ «Brief_History_HCV_10.pdf» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2014 թ․ սեպտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2013 թ․ հունիսի 18-ին.
  13. ↑ «Archived copy». Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ ապրիլի 22-ին. Վերցված է 2020 թ․ հոկտեմբերի 5-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ արխիվը պատճենվել է որպես վերնագիր (link)
  14. ↑ «G02.403.776.409.405 same as "Gastroenterology"». Nlm.nih.gov. Վերցված է 2021 թ․ նոյեմբերի 30-ին.
  15. ↑ «Liver Diseases». Nih.gov. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 24-ին.
  16. ↑ «Biliary Tract Diseases». Nih.gov. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 24-ին.
  17. ↑ «Pancreatic Diseases». Nih.gov. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 24-ին.
  18. ↑ «NLM Classification Home Page». Nih.gov. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 24-ին.(չաշխատող հղում)
  19. ↑ «NLM Classification Schedule WI». wwwcf.nlm.nih.gov. Արխիվացված է օրիգինալից 2004 թ․ հոկտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 17-ին.
  20. ↑ «NLM Classification Schedule WI». wwwcf.nlm.nih.gov. Արխիվացված է օրիգինալից 2004 թ․ հոկտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2022 թ․ հունվարի 17-ին.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Հեպատոլոգիա&oldid=9484375» էջից