Կենտրոնական Ամերիկայի ինտեգրացիոն համակարգ
| Կենտրոնական Ամերիկայի ինտեգրացիոն համակարգ | |
|---|---|
 | |
 | |
| Հիմնադրված | դեկտեմբերի 20, 1907 թվական |
| Պաշտ. լեզու(ներ) | իսպաներեն |
| Ղեկավար | Կառլոս Կեսադա Ալվարադո |
| Բյուջե | $5,205.45 |
Կենտրոնական Ամերիկայի ինտեգրացիոն համակարգը (իսպ.՝ Sistema de la Integración Centroamericana Կենտրոնական Ամերիկայի նահանգների ներգրավմամբ տնտեսական և քաղաքական կազմակերպությունն է, որը գործում է 1993 թվականի փետրվարի 1-ից։ 1991 թվականի դեկտեմբերի 13-ին ODECA-ի երկրները (իսպաներեն՝ Organización de Estados Centroamericanos) ստորագրել են Տեգուսիգալպայի արձանագրությունը, որն ընդլայնում է համագործակցությունը տարածաշրջանային խաղաղության, քաղաքական ազատության, ժողովրդավարության և տնտեսական զարգացման համար։ Կենտրոնական Ամերիկայի ինտեգրացիոն համակարգի գլխավոր քարտուղարությունը գտնվում է Սալվադորում։
1991 թվականին Կենտրոնական Ամերիկայի ինտեգրացիոն համակարգի ինստիտուցիոնալ շրջանակը ներառում էր Գվատեմալան, Էլ Սալվադորը, Հոնդուրասը, Նիկարագուան, Կոստա Ռիկան և Պանաման։ 1998 թվականին Բելիզը միացել է որպես լիիրավ անդամ, մինչդեռ Դոմինիկյան Հանրապետությունը դարձել է ասոցացված պետություն 2004 թվականին և լիիրավ անդամ՝ 2013 թվականին։ Մեքսիկան, Չիլին և Բրազիլիան դարձել են կազմակերպության մաս՝ որպես տարածաշրջանային դիտորդներ, իսկ Չինաստանի Հանրապետությունը, Իսպանիան, Գերմանիան, Վրաստանն ու Ճապոնիան դարձել են արտատարածաշրջանային դիտորդներ։ Կենտրոնական Ամերիկայի ինտեգրացիոն համակարգը ունի մշտական հրավեր որպես դիտորդ մասնակցելու Միավորված ազգերի կազմակերպության Գլխավոր ասամբլեայի նիստերին և գրասենյակներ ունի ՄԱԿ-ի կենտրոնակայանում[1][2]։
Չորս երկրներ (Գվատեմալա, Էլ Սալվադոր, Հոնդուրաս և Նիկարագուա), որոնք ապրում են քաղաքական, մշակութային և միգրացիոն ինտեգրացիա՝ ձևավորել են խումբ՝ Կենտրոնական Ամերիկայի չորս կամ CA-4, որոնք ներկայացնում են ընդհանուր ներքին սահմաններ և նույն տեսակի անձնագիր։ Բելիզը, Կոստա Ռիկան, Պանաման և Դոմինիկյան Հանրապետությունը հետագայում միացել են CA-4-ին՝ տնտեսական ինտեգրման համար։
Գլխավոր կայան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կենտրոնական Ամերիկայի ինտեգրացիոն համակարգն աջակցվել է Միավորված ազգերի կազմակերպության Գլխավոր ասամբլեայի կողմից՝ 1993 թվականի դեկտեմբերի 10-ի իր A/48L որոշմամբ։ Վարչական կենտրոնը գտնվում է Սան Սալվադորում։ Կենտրոնական Ամերիկայի ինտեգրացիոն համակարգը կցված է ՄԱԿ-ին։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կենտրոնական Ամերիկայի առաջին դատարանը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1907 թվականի նոյեմբերի 14-ից մինչև դեկտեմբերի 20-ը Մեքսիկայի և Միացյալ Նահանգների առաջարկից հետո Կենտրոնական Ամերիկայի հինգ երկրներ (Կոստա Ռիկա, Էլ Սալվադոր, Գվատեմալա, Հոնդուրաս և Նիկարագուա) մասնակցել են Վաշինգտոնում կայացած Կենտրոնական Ամերիկայի խաղաղության համաժողովին, որը հովանավորվում էր Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների կողմից, իսկ պետությունների պետքարտուղարը Էլիհու Ռութն էր։ Հինգ ազգերը, բոլորն էլ նախկին իսպանական գաղութներ, նախկինում փորձել էին քաղաքական դաշինք ստեղծել։ Նրանց առաջին փորձը Կենտրոնական Ամերիկայի Դաշնային Հանրապետությունն էր, իսկ ամենավերջին փորձը Կենտրոնական Ամերիկայի Հանրապետության հիմնադրումն էր 11 տարի առաջ[3][4]։
Մասնակիցները համաժողովն ավարտել են Կենտրոնական Ամերիկայի Արդարադատության դատարանի (Corte de Justicia Centroamericana) ստեղծման համաձայնագրով։ Դատարանը կգործի վերջնական վավերացումից հետո տասը տարի և հաղորդակցությունը կկատարվի Կոստա Ռիկայի կառավարության միջոցով։ Այն կազմված էր հինգ դատավորից՝ յուրաքանչյուր անդամ երկրից մեկը։ Դատարանը քննել է տասը գործ, որոնցից հինգը հարուցվել են մասնավոր անձանց կողմից (և ճանաչվել են անընդունելի), իսկ երեքը՝ հարուցված դատարանի կողմից։ Դատարանը գործել է մինչև 1918 թվականի ապրիլը՝ Կոստա Ռիկայի կենտրոնակայանից[5][6][7]։
Համաձայնագրի ձախողման պատճառները ներառում են.
- Դատական արդյունավետ համակարգի բացակայություն
- Դատավորները կախվածությունը կառավարություններից
- Իրավասությունը չափազանց լայն էր անդամ երկրներին բավարարելու համար
Կենտրոնական Ամերիկայի պետությունների կազմակերպություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի վերջում հետաքրքրություն է առաջացել Կենտրոնական Ամերիկայի կառավարությունների ինտեգրման նկատմամբ։ 1951 թվականի հոկտեմբերի 14-ին (CACJ-ի լուծարումից 33 տարի անց) Կոստա Ռիկայի, Էլ Սալվադորի, Գվատեմալայի, Հոնդուրասի և Նիկարագուայի կառավարությունները ստորագրել են պայմանագիր՝ ստեղծելով Կենտրոնական Ամերիկայի պետությունների կազմակերպությունը (Organización de Estados Centroamericanos կամ ODECA)՝ խթանելու տարածաշրջանային համագործակցությունը և միասնությանը։ Հաջորդ տարի (1952 թվականի դեկտեմբերի 12-ին) ODECA-ի կանոնադրությունը փոփոխվել է՝ ստեղծելու Կենտրոնական Ամերիկայի Արդարադատության նոր դատարան (Corte Centroamericana de Justicia կամ CCJ)՝ առանց դրա նախկին մարմնավորման ժամկետի[8]։
Սան Սալվադորի կանոնադրությունը վավերացվել է Կենտրոնական Ամերիկայի բոլոր կառավարությունների կողմից և 1955 թվականի օգոստոսի 18-ին նրանց արտաքին գործերի նախարարները մասնակցել են նրա առաջին հանդիպմանը Անտիգուա Գվատեմալայում։ Անտիգուա Գվատեմալայի հռչակագիրը լիազորել է ODECA-ի ենթակա կազմակերպություններին հեշտացնել տնտեսական համագործակցությունը, բարելավել սանիտարական պայմանները և առաջընթացը Կենտրոնական Ամերիկայի ազգերի «ինտեգրալ միության» մեջ[9]։
1960 թվականի դեկտեմբերի 13-ին Կենտրոնական Ամերիկայի ընդհանուր շուկան, Կենտրոնական Ամերիկայի տնտեսական ինտեգրման բանկը (BCIE) և Կենտրոնական Ամերիկայի տնտեսական ինտեգրման քարտուղարությունը (SIECA) ստեղծվել են Կենտրոնական Ամերիկայի հինգ պետությունների կողմից՝ Մանագուայում կայացած համաժողովում։ Բոլոր երկրները վավերացրել են անդամակցության պայմանագրերը հաջորդ տարի[10]։
Մասնակիցներ և դիտորդներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
| Դրոշ | Երկիր | Մայրաքաղաք | Ամենամեծ քաղաք | Կոդ | Միացում | Բնակչություն (2016)[11] |
ՄՆԶԻ (2019) | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
Բելիզ | Բելմոպան | Բելիզ | BZ | 1998 | 366,954 | 0.815 | |
|
Կոստա Ռիկա | Սան Խոսե | CR | Հիմնադիր | 4,857,274 | 0.810 | ||
|
Դոմինիկյան հանրապետություն | Սանտո Դոմինգո | DO | 2013 | 10,648,791 | 0.756 | ||
|
Էլ Սալվաադոր | Սան Սալվադոր | SV | Հիմնադիր | 6,344,722 | 0.716 | ||
|
Գուատեմալա | Գվատեմալա | GT | Հիմնադիր | 16,582,469 | 0.673 | ||
|
Հոնդուրաս | Թեգուսիգալպա | HN | Հիմնադիր | 9,112,867 | 0.663 | ||
|
Նիկարագուա | Մանագուա | NI | Հիմնադիր | 6,149,928 | 0.660 | ||
|
Պանամա | Պանամա | PA | Հիմնադիր | 4,034,119 | 0.634 | ||
| 8 տնդհանուր | 58 096 944 | 0.716 | ||||||
Կազմակերպություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Կենտրոնական Ամերիկայի Տնտեսական Ինտեգրման Բանկ (Central American Bank for Economic Integration, BCIE)
- Կենտրոնական Ամերիկայի ընդհանուր շուկա (CACM; Կենտրոնական Ամերիկայի ընդհանուր շուկա, MCCA)
- Կենտրոնական Ամերիկայի արդարադատության դատարան
- Կենտրոնական Ամերիկայի զինված ուժերի կոնֆերանս (CFAC)
- Կենտրոնական Ամերիկայի խորհրդարան (Կենտրոնական Ամերիկայի խորհրդարան, PARLACEN)
- Պլենում
- Խորհրդարանի խորհուրդ
- Քարտուղարություն
- Նախագահի գագաթնաժողով
- Խորհրդատվական կոմիտե (CC-SICA)
- Արտաքին գործերի նախարարների խորհուրդ
- Գործադիր կոմիտե (CE-SICA)
- Փոխնախագահի գագաթնաժողով
- Գլխավոր քարտուղարություն (SG-SICA)[19]
- Կենտրոնական Ամերիկայի կրթական և մշակութային համագործակցություն (CECC)
Մատենագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Hudson, Manley O. (June 1943). «Chapter 3. The Central American Court of Justice». The Permanent Court of International Justice 1920-1942 (A Treatise). New York: The Macmillan Company. pp 42–70 Sections 39-62.
- Ishmael, Odeen (July 2007). Guyana Journal (2007-07): Advancing Integration Between Caricom and Central America
- Kimitch, Rebecca (15 July 2005). Commission Studies Impeachment, Tico Times.
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Central American Integration System
- Central American Parliament
- Central American Economic Integration System
- BCIE / CABEI
- Decisions of the CACJ in English (1908-1917) Արխիվացված 2023-03-28 Wayback Machine
- Market Access Map (A free tool developed by International Trade Centre, which identify customs tariffs, tariff rate quotas, trade remedies, regulatory requirements and preferential regimes applicable to products, including Central American Integration System)
- Rules of Origin Facilitator (A free tool jointly developed by International Trade Centre, World Trade Organization and World Customs Organization which enables traders to find specific criteria and general origin requirements applicable to their products, understand and comply with them in order to be eligible for preferential tariffs. The tool is very useful for traders who want to gain benefit from Central American Integration System)
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ «United Nations list of observing international organizations». un.org. Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 4-ին.
- ↑ «El Sistema De La Integracion Centroamericana - New York». www.sgsica-ny.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 30-ին. Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 4-ին.
- ↑ «Central American Defense Council - Some Problems and Achievements». Lieutenant Colonel Laun C. Smith, JR. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ հոկտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2006 թ․ մայիսի 22-ին.
- ↑ General Treaty on Central American Economic Integration between Guatemala, El Salvador, Honduras and Nicaragua signed at Managua, on 13 December 1960 Արխիվացված 4 Մարտ 2009 Wayback Machine
- ↑ Sistema de Integración Centroamericano News (in Spanish)
- ↑ Official website of the CCJ Արխիվացված 2008-12-28 Wayback Machine (Spanish language)
- ↑ «History of the CACJ from WorldCourts». worldcourts.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ նոյեմբերի 12-ին. Վերցված է 2018 թ․ ապրիլի 4-ին.
- ↑ «CACJ history page from PICT». Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ մայիսի 16-ին. Վերցված է 2008 թ․ դեկտեմբերի 25-ին.
- ↑ «Conferencia de las Fuerzas Armadas Centroamericanas». conferenciafac.org. Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 5-ին.
- ↑ «Estados y Organismos observadores». SICA.int (իսպաներեն). Վերցված է 2021 թ․ մարտի 11-ին.
- ↑ «World Population Prospects: The 2017 Revision». ESA.UN.org (custom data acquired via website). United Nations Department of Economic and Social Affairs, Population Division. Վերցված է 10 September 2017-ին.