Թոմաս Մորլի

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Թոմաս Մորլի
անգլ.՝ Thomas Morley
Ծնվել է1559[1]
ԾննդավայրՆորիջ, Անգլիա[2]
Մահացել էհոկտեմբեր 1602[1]
Մահվան վայրԼոնդոն, Անգլիայի թագավորություն
Քաղաքացիություն Անգլիայի թագավորություն և  Անգլիա
ԿրթությունՕքսֆորդի համալսարան
Մասնագիտությունկոմպոզիտոր, երգեհոնահար, երաժշտագետ և երաժշտության տեսաբան
 Thomas Morley Վիքիպահեստում

Թոմաս Մորլի (անգլ.՝ Thomas Morley, 1559[1], Նորիջ, Անգլիա[2] - հոկտեմբեր 1602[1], Լոնդոն, Անգլիայի թագավորություն), անգլիացի կոմպոզիտոր, երաժշտության տեսաբան և նոտաների հրատարակիչ։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թոմաս Մորլին ծնվել է Նորվիչում՝ գարեջրագործի ընտանիքում։ Մորլիի նախնական երաժշտական կրթության մասին տեղեկություններ չկան։ Ամենայն հավանականությամբ, նա եղել է հայրենի քաղաքի մայր տաճարի երգչախմբի անդամ, որտեղ 1583-1587 թվականներին աշխատել է որպես երգեհոնահար և նվագախմբի ղեկավար։ Հավանաբար նա սովորել է Ուիլյամ Բյորդի մոտ, որին հարգանքով կոչում է «վարպետ» իր երաժշտական տրակտատի (տպագրվել է իր հասուն տարիներին՝ 1597 թվական) նվիրված նախաբանում։ 1588 թվականին ավարտել է Օքսֆորդի համալսարանը՝ ստանալով երաժշտության բակալավրի կոչում։ 1589 թվականին տեղափոխվել է Լոնդոն, որտեղ որպես երգեհոնահար ծառայել է Սբ. Պողոսում, իսկ 1592-1602 թվականներին՝ Արքայական կապելլայում (նա եղել է այդտեղի կանոնավոր անդամը կամ «ջենթլմենը»)։

Ենթադրվում է, որ 1590-ականներին Լոնդոնում Մորլին շփվել է թատերական համայնքի ներկայացուցիչների հետ։ Մորլիի հնարավոր ծանոթությունը Շեքսպիր հետ բազմիցս քննարկվել է (նրանք ապրում էին նույն վայրում՝ Բիշոպսգեյթում), սակայն նման ծանոթությունը հաստատող փաստաթղթեր չկան[3]։ 1593 թվականին լույս է տեսել Մորլիի երաժշտական ստեղծագործությունների առաջին հրատարակությունը՝ եռաձայն կանցոնետների ժողովածու (անգլ.՝ Canzonets, կանցոնի փոքր տեսակը), որը հեղինակը նվիրել է կոմսուհի Փեմբրոքին։ Այնուհետև նա հրատարակեց կանցոնետների ևս մի քանի ժողովածու։ 1594 թվականին նա հրատարակեց իր սեփական (անգլերեն) մադրիգալների առաջին ժողովածուն չորս և հինգ ձայնի համար, իսկ 1595 թվականին՝ հինգ ձայնանոց բալետների ժողովածուն։

1598 թվականին Մորլին ստացավ նոր թագավորական արտոնագիր՝ հրատարակելու գրքեր, նոտաներ և «տողավոր» թղթեր։ Ընդլայնելով իր հրատարակչական գործունեության շրջանակը՝ Մորլին հույս ուներ գումար վաստակել ոչ միայն նոտաներով, այլ ավելի շատ Սաղմոսարանի բանաստեղծական արտագրություններով (այսպես կոչված՝ «մետրիկ» սաղմոսներով), որոնք մեծ կիրառություն ունեին այդ ժամանակների բողոքականների շրջանում։ Որպես երաժշտական նոտաների հրատարակիչ՝ նա նպաստել է իտալական աշխարհիկ երաժշտության (հիմնականում՝ մադրիգալների) տարածմանը Անգլիայում։ Դրանցից զատ հրատարակել է Ջ. Աներիոյի, Ա. Ֆերաբոսկոյի, Լ. Մարենցիոյի, Օ. Վեկիի, Լ. Վիադանայի ստեղծագործությունները։

Իր վերջին տարիներին Մորլին շարունակեց հրատարակել իր ստեղծագործությունները՝ «Մեներգերի առաջին գիրքը» (1600) ժողովածուում[4]։ Բացի այդ, 1599 թվականին «Վարժությունների առաջին գրքույկը կոնսորտի համար՝ կազմված լավագույն հեղինակների կողմից» ժողովածուում նա հրատարակել է անգլիացի հեղինակների մի շարք պիեսներ (այդ թվում՝ Ջոն Դաուլենդի, Փիթեր Ֆիլիպսի և Ժիլ Ֆարնաբիի) իր սեփական դասավորությունը սեքստետ գործիքների համար։ Երաժշտության պատմության մեջ առանձնահատուկ նշանակություն ունեցավ «Արիանայի հաղթանակները» (1601) ժողովածուն, որն ընդգրկում էր 22 ժամանակակից կոմպոզիտորների մադրիգալներ և անձամբ Մորլիի 2 մադրիգալներ՝ նվիրված խորհրդավոր Արիանային[5]։ Անթոլոգիայի արժեքը կայանում է նրանում, որ 16-րդ դարի վերջում անգլիական երաժշտությունը գերակշռում էր երաժշտության տարբեր ոճերի և կառուցվածքի տեխնիկայի մեջ։

Մորլիի կյանքի վերջին տարիների մասին գրեթե ոչինչ հայտնի չէ, բացի նրանից, որ վերջին հրատարակությունների նախաբաններում նա բողոքում է հիվանդությունից։ Ենթադրվում է, որ Մորլին մահացել է իր ծաղկման շրջանում՝ 1602 թվականի հոկտեմբերին՝ հաշվի առնելով Թ. Ուիլքսի «Իմ ընկեր Թոմաս Մորլիի հիշատակը» էլեգիայի տարեթիվը («Death hath deprived me of my dearest friend» սկզբնաբանով)։

Ստեղծագործություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հայտնի չէ, թե ով և երբ է Մորլիի մեջ սերմանել իտալական վերածննդի երաժշտության համը։ Միակ ակնհայտ փաստն այն է, որ Մորլին դրա սաստիկ քարոզողն էր և՛ որպես հրատարակիչ, և՛ որպես կոմպոզիտոր, և՛ որպես երաժշտագետ։ Նա առաջինն էր, ով հանրահռչակեց մադրիգալը Անգլիայում, նա ինքն է գրել տասնյակ մադրիգալներ անգլերենով (առավել հայտնի են «April is in my mistress’ face» և «On a fair morning, as I came by the way»): Մորլին հիանալի պոլիֆոնիստ էր, բայց նա նույնքան հմուտ էր վերջին հոմոֆոնիկ-ներդաշնակ ոճով գրելու մեջ։ Նա բալետի ժանրը ներմուծեց Անգլիայում՝ ըստ Ջ. Գաստոլդիի ոճական մոդելի (առավել հայտնի՝ «Now is the month of maying»): Նման կերպ, անգլիական կանցոնետաները կազմվել են Ֆ. Աներիոյի «իտալական» մոդելի համաձայն։ Ընդհանուր առմամբ, Մորլիի մադրիգալները, կանզոնետաները և բալետները ունեն 100-ից ավելի տիտղոսներ։

Մորլիի ներդրումը գործիքային երաժշտության մեջ պակաս նշանակալից է (պահպանվել են մի քանի ֆանտազիաներ և պարային ստեղծագործություններ ջնարի և կլավեսինի համար, ինչպես նաև կոնսորտի համար մշակումների հավաքածու)։ Մորլին նաև երաժշտություն է գրել Անգլիկան պատարագի գրասենյակի համար (ներառյալ թաղման արարողությունը)՝ օրհներգեր (ընդհանուր առմամբ մոտ 20), մոտետներ, ռեսպոնսորներ, սաղմոսներ։

Մորլին հեղինակ է 1597 թվականի «Գործնական երաժշտության պարզ և մատչելի ներածություն» (անգլ.՝ A Plaine and Easy Introduction to Practical Musicke) տրակտատը, որը մեծ ժողովրդականություն է ձեռք բերել Անգլիայում արդեն 17-րդ դարի սկզբին։ Աշխույժ և հումորային լեզվով գրված Մորլիի գիրքն ակնհայտորեն ուղղված է լայն «ժողովրդավար» լսարանին։ «Գործնական երաժշտության» թեմաները (այսինքն՝ ինչպես կարդալ, կատարել և երաժշտություն ստեղծել) պատմում է խիստ, ձանձրալի ուսուցիչ Գնորիմուսը, որին ծաղրում են երկու ոչ այնքան ջանասեր ուսանողներ։ Տրակտատը բաղկացած է երեք մասից և պարունակում է նոտագրության ուսմունք (մաս I), երկձայն հակապատկեր (Մաս II) և բազմաձայն երաժշտության մշակված ձևեր (Մաս III)։ Տեսական լուրջ թեմաների ներկայացումը (Ցարլինոյի ներդաշնակության վրա հստակորեն զգացվող հենարանով) ընդմիջվում է քնարական շեղումներով, որոնցում Մորլին ներկայացնում է ժամանակակից երաժշտության գեղագիտության իր սեփական տեսակետը (հատկապես երրորդ հատվածում)։ Դասագրքում բացակայում է ավանդական ուսուցումը լադերի մասին (եկեղեցական հնչերանգներ)։ Դատելով ուսուցման հրահանգներից և երաժշտական օրինակներից՝ Մորլին բազմաձայնությունը պատկերացնում է որպես (վաղ) տոնային՝ թվային բասով, մեղեդիով և նվագակցությամբ (չնայած, որպես տեսական հասկացություն, այս տեսակետն ուղղակիորեն ոչ մի տեղ չի դրված)։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Deutsche Nationalbibliothek Record #119063891 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.
  3. ↑ Մասնավորապես, որպես ապացույց բերվում են Մորլիի երգերը՝ հիմնված «O My Lady» տողերի վրա «Twelfth Night» պիեսից և «A Lover and His Maiden» Շեքսպիրի «As You Like It» կատակերգությունից։ Սակայն պատմաբանների կողմից դեռևս ապացուցված չէ, որ այս երգերը կատարվել են պիեսների բեմադրության ժամանակ։
  4. ↑ Այսինքն նորաձև հոմոֆոնիկ-ներդաշնակ կառուցվածքով երգերը՝ իտալական «մոնոդիաների» ձևով։
  5. ↑ Ըստ պայմանի՝ այս նախագծի մասնակիցները տեքստում պետք է ներառեին նրա մասին վերջնական տողը՝ անգլ.՝ Thus sang the shepherds and nymphs of Diana: long live fair Oriana!.

Էսսեների հրատարաություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • A Plaine and Easie Introduction to Practicall Musicke. London, 1597; ed. R.A. Harman. London, 1952.

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Fellowes E.H. The English Madrigal. London, 1925.
  • Obertello A. Madrigali italiani in Inghilterra. Milano, 1949.
  • Jenkins P. The Life and Works of Thomas Morley. Diss., Univ. of Aberystwyth, 1966.
  • Foster M.W. The Vocal Music of Thomas Morley (c.1557-c.1602): A Critical and Stylistic Study. Diss., Univ. of Southampton, 1986.
  • Rebmann M. Zur Modusbehandlung im Thomas Morleys Vokalwerk. Frankfurt, 1994.
  • Jacobson D.C. Thomas Morley and the Italian Madrigal Tradition: a New Perspective // Journal of Musicology 14 (1996), pp. 80–91.
  • Петрова В. И. Канцонетты Т. Морли: к вопросу классификации жанра // Вестник молодых ученых. СПб., 2006. Серия: культурология и искусствоведение №1, 2006. -С.85-90.
  • Петрова В. И. Роль Томаса Морли в становлении жанра английского мадригала // Музыкальная культура глазами молодых ученых: Сб. научных трудов / Ред.-сост. Н. И. Верба. — СПб.: Астерион, 2008. — С. 7-11.
  • Петрова В. И. Некоторые особенности жанра балетто в творчестве Томаса Морли // Известия Российского государственного университета им А. И. Герцена № 132: Научный журнал. — СПб., 2011. — С.153-158.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Թոմաս_Մորլի&oldid=9168479» էջից