Թադեուշ Մազովեցկի

Թադեուշ Մազովեցկի; լեհ.՝ Tadeusz Mazowiecki
Ծնվել է	ապրիլի 18, 1927[…]
Ծննդավայր	Պլոցկ, Վարշավայի վոյեվոդություն, Լեհաստանի Երկրորդ Հանրապետություն
Մահացել է	հոկտեմբերի 28, 2013[…] (86 տարեկան)
Մահվան վայր	Վարշավա, Լեհաստան
Քաղաքացիություն	Լեհաստան
Մայրենի լեզու	լեհերեն
Կրոն	Հռոմի Կաթոլիկ եկեղեցի
Կրթություն	Վարշավայի համալսարան և Liceum Ogólnokształcące im. Marszałka Stanisława Małachowskiego w Płocku?
Մասնագիտություն	քաղաքական գործիչ, գրող, լրագրող և արհմիութենական գործիչ
Զբաղեցրած պաշտոններ	member of the Sejm of the Republic of Poland?, Լեհաստանի վարչապետ, member of the Sejm of the Republic of Poland? և Member of the Sejm of the Polish People's Republic?
Կուսակցություն	Citizens' Movement for Democratic Action?, Democratic Union?, Ազատության միություն և Democratic Party – demokraci.pl?
Պարգևներ և ; մրցանակներ	Դագ Համարշոլդի պատվո մեդալ Ռոբերտ Շումանի մրցանակ honorary citizen of Płock? Q61565882? Deutscher Nationalpreis? Saint George medal? Kisiel Prize? և Գդանսկի պատվավոր քաղաքացի
Անդամություն	Znak?, PAX Association? և Klub Inteligencji Katolickiej?
Երեխաներ	Michał Mazowiecki? և Wojciech Mazowiecki?
	Ստորագրություն;
	Tadeusz Mazowiecki Վիքիպահեստում

Թադեուշ Մազովեցկի (ապրիլի 18, 1927(1927-04-18)^[1]^[2]^[3]^[…], Պլոցկ, Վարշավայի վոյեվոդություն, Լեհաստանի Երկրորդ Հանրապետություն^[4] - հոկտեմբերի 28, 2013(2013-10-28)^[1]^[2]^[3]^[…], Վարշավա, Լեհաստան^[4]), լեհ քաղաքական գործիչ, «Համերաշխություն» շարժման առաջնորդներից մեկը և Լեհաստանի առաջին հետկոմունիստական վարչապետը (1989-1991)։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծնվել է բժշկի ընտանիքում։ Ավարտել է Վարշավայի համալսարանի իրավաբանական ֆակուլտետը, սակայն, չի աշխատել իր մասնագիտությամբ այլ միանգամից զբաղվել է հրապարակախոսությամբ։ 1950 թվականին սկսել է աշխատել Վրոցլավի կաթոլիկ շաբաթաթերթում, զբաղվել է երիտասարդության հարցերով։ Որոշ ժամանակ անց նա ստանձնեց Վրոցլավի կաթոլիկ շաբաթաթերթի գլխավոր խմբագրի պաշտոնը։ 1952 թվականին անդամակցել է աշխարհիկ կաթոլիկների ընկերության Վրոցլավի կազմակերպությանը (ՊԱՔՍ)։ 1954 թվականին ակտիվորեն ներգրավվել է քաղաքական գործունեության մեջ։ 1955 թվականին հեռացվել է ՊԱՔՍ-ից նրա ղեկավար Բոլեսլավ Պյասեցկիին քննադատելու համար։ 1956 թվականին դարձել է Վարշավայի կաթոլիկ մտավորականության ակումբի հիմնադիրներից մեկը։ 1958 թվականին հիմնադրել է կաթոլիկ մտավորականության ակումբի օրգան «Więź» ամսաթերթը և դարձել դրա գլխավոր խմբագիրը։ Լեհական Սեյմի պատգամավոր ընդդիմադիր կաթոլիկ ՆԺ«Նշան» (Զնակ) կազմակերպությունից 1961-1972 թվականներին։ 1968 թվականին «Նշան» կազմակերպությունը հայտնի դարձավ որպես ուսանողական ցույցերի կազմակերպիչ։ 1970-ական թվականներին կապեր է պահպանել բանվորների պաշտպանության անօրինական կոմիտեի և ընդդիմադիր մտավորականների կազմակերպության հետ Լեհական անկախ համաձայնագիր։

1980 թվականին դարձել է «Համերաշխություն» անկախ արհմիութենական միավորման ղեկավար Լեխ Վալենսայի աշխատակիցը։ Օգոստոսին, որ նույն տարվա դարձավ նախաձեռնող նամակներ խմբի մտավորականների եւ աջակցության գործադուլ աշխատողների ափին. Նա Գդանսկի նավաշինարանում Միջգյուղացիական գործադուլային կոմիտեին կից փորձագետների հանձնաժողովի կազմակերպիչն ու նախագահն էր։ Եղել է «Համերաշխությոն» արհմիության խորհրդականը, իսկ 1981 թվականին զբաղեցրել Է «Հազարամյակի համերաշխություն» («Tygodnik Solidarnosc») շաբաթաթերթի գլխավոր խմբագրի պաշտոնը։

1981 թվականի դեկտեմբերի 13-ին Լեհաստանում ռազմական դրություն մտցնելու կապակցությամբ բանտարկվել է։ Ազատ է արձակվել 1982 թվականի դեկտեմբերի 23-ին։ Եղել է Լեխ Վալենսայի խորհրդականը, իսկ 1987 թվականից ՝ «Համերաշխություն»-ի գործադիրի հանձնաժողովի խորհրդականը։ 1988թ.-ից ՀԿԿ նախագահի տեղակալ,«Համերաշխություն» քաղաքացիական կոմիտեի արհմիութենական բազմակարծության հիմնահարցերի հանձնաժողովի նախագահ։ 1988 թվականի սեպտեմբերին ռազմական դրությունից հետո «Համերաշխության» և Լեհաստանի Միացյալ աշխատավորական կուսակցության (ՊՈՐՊ) ղեկավարների միջև առաջին ուղիղ բանակցությունների մասնակից (զրույցներ Մագդալենկայում)։ 1989թ. փետրվար-ապրիլ ամիսներին ՝ արհմիութենական բազմակարծության հարցերով աշխատանքային խմբի համանախագահ, քաղաքական բարեփոխումների հանձնաժողովի և զանգվածային լրատվության միջոցների ենթահանձնաժողովի անդամ։ Ընդդիմության և ՊՈՐՊ-ի միջև «Կլոր սեղան»-ի բանակցություններում ընդդիմության աշխատանքային խմբերի համակարգող։ 1989թ. ապրիլից «Համերաշխություն» արհմիության հաշտեցման հանձնաժողովի անդամ է։ Կրկին դարձել է «Համերաշխություն» շաբաթաթերթի գլխավոր խմբագիր։

Վարչություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1989 թվականի հունիսին կայացած կիսազատ ընտրություններում ընտրվել է Սեյմում «Համերաշխությունից»։ Նույն թվականի օգոստոսին առաջադրվել է որպես Լեհաստանի կառավարության ղեկավարի պաշտոնի թեկնածուներից մեկը։ 1989 թվականի օգոստոսի 18-ին Լեհաստանի նախագահ, գեներալ Վոյցեխ Յարուզելսկին ընդունեց Թադեուշ Մազովեցկուն ՝ կարդինալ Յուզեֆ Գլեմպի և ՊՈՐՊ-ի առաջնորդ Մեչիսլավ Ռակովսկու ուղեկցությամբ։ Հաջորդ օրը ՝ օգոստոսի 19-ին, Յարուզելսկին ընդունեց Սեյմի աջակցությունը չստացած գեներալ Չեսլավ Կիշչակի հրաժարականը և Լեհաստանի Ժողովրդական Հանրապետության Նախարարների խորհրդի նախագահ նշանակեց Թադեուշ Մազովեցկուն։ Օգոստոսի 24-ին Սեյմը «Համերաշխության» կողմնակիցների և միավորված գյուղացիական կուսակցության և դեմոկրատական կուսակցության պատգամավորների ձայներով հավանություն տվեց Մազովեցկիի թեկնածությանը, որը սկսեց կառավարության ձևավորումը։

Սեպտեմբերի 7-ին Թադեուշ Մազովեցկին հայտարարեց Լեհաստանի առաջին ոչ կոմունիստական կառավարության կազմը։ Դրանում 11 պաշտոն զբաղեցրել են «Համերաշխության»-ն ներկայացուցիչները, 4 պաշտոն ՝ ՊՈՐՊԸ, 4 պաշտոն ՝ Միավորված Գյուղացիական Կուսակցությունը, 3 պաշտոն ՝ Սեմոկրատական Կուսակցությունը, և 1 Պաշտոն ՝ Միանձնյա Գյուղացիների Համերաշխությունը։ Ուժային նախարարների առանցքային պաշտոնները պահպանել են ՊԱԿ-ի ներկայացուցիչներ Ազգային պաշտպանության նախարար Ֆլորիան Սիվիցկին և ներքին գործերի նախարար Չեսլավ Կիշչակը։ Արտաքին գործերի նախարարի պաշտոնը զբաղեցրել է «Համերաշխության» ներկայացուցիչ Քշիշտոֆ Սկուբիշևսկին, աշխատանքի և սոցիալական ապահովության նախարարի պաշտոնը Յացեկ Կուրոնը, մշակույթի և արվեստի նախարարի պաշտոնը ՝ Իզաբելլա Ցիվիլսկան։ Ֆինանսների նախարար Է դարձել Լեշեկ Բալցերովիչը։ Սեպտեմբերի 12-ին Սեյմը հաստատեց Մազովեցկու կաբինետը։ Սեյմից առաջ իր առաջին ելույթում նա հայտարարել է, որ կաբինետի երկարաժամկետ ռազմավարական նպատակը կլինի «վերադառնալ շուկայական տնտեսություն և փոխել պետության դերը տնտեսական ոլորտում»։

Կառավարության առջև մյուս հիմնական խնդիրը Լեհաստանում կոմունիստական համակարգի ապամոնտաժումն էր։ Նոյեմբերին Սեյմը օրենք ընդունեց քաղաքացիական ոստիկանության կամավոր ջոկատները վերացնելու մասին և վերացրեց բանակում քաղաքական մարմինները։ 1989 թվականի դեկտեմբերի 30-ին Սահմանադրությունը փոխվեց և Լեհաստանի Ժողովրդական Հանրապետությունը ստացավ Լեհաստանի Հանրապետություն անվանումը։

Տնտեսական բարեփոխումը, որի հեղինակը Լեշեկ Բալցերովիչն էր, ստացել է «շուկային թերապիա» անվանումը, իրականացվել է ԱՄՆ-ի և արժույթի միջազգային հիմնադրամի փորձագետների մասնակցությամբ։ Այն ներառում էր գնաճի արմատական սահմանափակումը, տարվա ընթացքում բյուջեի, ապրանքային և դրամական շուկաների հավասարակշռության հասնելը և տնտեսության բոլոր ոլորտներում շուկայական մեխանիզմների ներդրումը։

Թադեուշ Մազովեցկու առաջին արտասահմանյան ուղևորությունը ոչ թե ավանդական այցն էր Մոսկվա, այլ ուղևորությունը Իտալիա, որտեղ 1989 թվականի հոկտեմբերի 20-ին նա այցելեց Վատիկան և ընդունվեց Հռոմի Պապ Հովհաննես-Պողոս II-ի կողմից։ Միայն նոյեմբերի 23-ին Մազովեցկին գնաց իր առաջին այցը ԽՍՀՄ, որը տևեց չորս օր։ Նա բանակցություններ է վարել ԽՍՀՄ Մինիստրների խորհրդի նախագահ Նիկոլայ Ռիժկովի հետ, այցելել Լենինգրադ և Սմոլենսկ։ Մազովեցկին և Ռիժկովը հաստատեցին հարաբերությունները, որոնք հիմնված էին 1945 թվականի բարեկամության, համագործակցության և փոխադարձ օգնության մասին պայմանագրի և տնտեսական կապերի հետաքրքրության և զարգացման վրա։ Որոշվեց փոխել երկրների առևտրային հարաբերություններն ու փոխհաշվարկները ՝ հրաժարվելով տնտեսական փոխօգնության խորհրդի պրակտիկայից և անցնելով համաշխարհային պրակտիկային։

1990 թվականին Թադեուշ Մազովեցկին իր կողմնակիցների հետ հեռացավ «Համերաշխությունից» և հիմնեց կենտրոնամետ Դեմոկրատական միություն կուսակցությունը։

1990 թվականի սեպտեմբերի 22-ին Սեյմը որոշում է ընդունել մինչև տարեվերջ անցկացնել նախագահական ընտրություններ, իսկ 1991 թվականի սկզբին ինքնալուծարվել և անցկացնել ազատ խորհրդարանական ընտրություններ։ Հոկտեմբերի 4-ի երեկոյան Մազովեցկին ազգային հեռուստատեսությամբ հայտարարեց Լեհաստանի նախագահի պաշտոնում իր թեկնածությունն առաջադրելու մասին։ 1990 թվականի նոյեմբերի 22-ի ընտրություններում նա գրավեց երրորդ տեղը ՝ ստանալով ձայների 18,8%-ը։ 1990 թվականի նոյեմբերի 27-ին Մազովեցկին հրաժարական տվեց կառավարության ղեկավարի պաշտոնից և մնաց երկիրը ղեկավարելու մինչև նոր կաբինետի ձևավորումը։

1991 թվականի հունվարի 4-ին Թադեուշ Մազովեցկին թողեց Լեհաստանի Հանրապետության վարչապետի պաշտոնը։

Կարիերան 1991 թվականից հետո[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1991 թվականի հոկտեմբերի 27-ի ընտրություններում Մազովեցկու դեմոկրատական միությունը դուրս եկավ առաջին հորիզոնական ՝ ստանալով ձայների 13,3%-ը և Սեյմում 75 տեղ։ Թադեուշ Մազովեցկին հայտարարել է, որ պատրաստ է կրկին կառավարություն ձևավորել։ Բայց նրա կուսակցությունը չուներ խորհրդարանական մեծամասնություն, բացի այդ, դեմ էին Մազովեցկին Դեմոկրատական ձախ ուժերի միությունը, ցենտրիստական ուժերի համաձայնագիրը և նախկին դաշնակից նախագահ Վալենսան։ Լեհաստանի նոր կառավարությունը գլխավորել է Յան Օլշևսկին, իսկ Մազովեցկու կուսակցությունը չի ընդգրկվել հինգկուսակցական իշխող կոալիցիայի մեջ։

1992 թվականին Մազովեցկին նշանակվել է նախկին Հարավսլավիայում ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների հանձնաժողովի հատուկ ներկայացուցիչ։ 1994 թվականի ապրիլին Լեշեկ Բալցերովիչի, Բրոնիսլավ Գերեմեկի, Հաննա Սուխոցկայայի և Յան Բելեցկու հետ հիմնել է «Ազատության միություն» կուսակցությունը և դարձել նրա առաջին նախագահը։ Մազովեցկու դեմոկրատական միությունը նոր կուսակցության մաս է կազմել։ 1995 թվականին Սրեբրենիցայում տեղի ունեցած զանգվածային սպանություններից անմիջապես հետո նա հրաժարական է տվել նախկին Հարավսլավիայում ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների հանձնաժողովի հատուկ ներկայացուցչի պաշտոնից ՝ ի նշան բողոքի եվրոպական երկրների եւ ԱՄՆ-ի քաղաքականության դեմ բալկանյան տարածաշրջանում, քանի որ նրանք չեն կարողացել կանխել զանգվածային սպանությունները^[5]։

1997 թվականին Թադեուշ Մազովեցկին գրել է Լեհաստանի Սահմանադրության նախաբանը։

2001թ. վայր է դրել Սեյմի պատգամավորի լիազորությունները։

Նախօրեին տենդով հիվանդանոց տեղափոխված Թադեուշ Մազովեցկին մահացել է 2013 թվականի հոկտեմբերի 28-ին ՝ 86 տարեկան հասակում^[6]^[7]։ Թաղված է Լեսկի գյուղի անտառային գերեզմանատանը^[8]։

Ռադոսլավ Սիկորսկու խոսքով ՝ նա «Լեհական ազատության և անկախության հայրերից մեկն էր»։

Պարգևներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1998 թվականին Թադեուշ Մազովեցկին պարգևատրվել է Ֆրանսիայի բարձրագույն պարգևով ՝ Պատվո լեգեոնի շքանշանով։

Հուշանշան Լիտվայի անդրատլանտյան հարաբերությունների զարգացման գործում անձնական ներդրման համար և Լիտվայի Հանրապետությանը ՆԱՏՕ հրավիրելու կապակցությամբ (2003 թվականի փետրվարի 12, Լիտվա)^[9]։

2012 թվականին կիսովի մրցանակի դափնեկիր։

Անձնական երգ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թադեուշ Մազովեցկին ամուսնացել է երկու անգամ։ Նա ուներ երեք որդի ՝ Վոյցեխ, Ադամ և Միխել, և մի քանի թոռներ։

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Кто есть кто в мировой политике / Редкол.: Кравченко Л. П. (отв.ред.) и др. — М.: Политиздат, 1990. — С.253 — 254
Международный ежегодник политика и экономика. Вып. 1990 г. / АН СССР, Ин-т мировой экономики и междунар.отношений; Гл.ред. О. Н. Быков. -М.: Политиздат, 1990 — С.33 — 334

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Encyclopædia Britannica
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 ^4,5 Deutsche Nationalbibliothek Record #118977105 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.
↑ «Bosnia Report - June-August 1995 - Tadeusz Mazowiecki's Letter of Resignation». web.archive.org. 2012 թ․ մարտի 19. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 19-ին. Վերցված է 2023 թ․ սեպտեմբերի 22-ին.
↑ «Tadeusz Mazowiecki nie żyje. Miał 86 lat. "Uczył nas pokory w polityce"». wyborcza.pl. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ հոկտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2023 թ․ սեպտեմբերի 22-ին.
↑ «Poland's first post-communist PM Mazowiecki dead at 86». Reuters (անգլերեն). 2013 թ․ հոկտեմբերի 28. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ օգոստոսի 11-ին. Վերցված է 2023 թ․ սեպտեմբերի 22-ին.
↑ «Tadeusz Mazowiecki zostanie pochowany w Laskach». wyborcza.pl. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 30-ին. Վերցված է 2023 թ․ սեպտեմբերի 22-ին.
↑ «Dėl apdovanojimo atminimo ženklu». Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ փետրվարի 22-ին. Վերցված է 2023 թ․ մարտի 5-ին.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

[_0ad2b3ed6d51d717-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.

[_2f79713b05235274-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Encyclopædia Britannica

[_e7b1a7763d9c8bec-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)

[_d8236b2b2b731ceb-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 ^4,3 ^4,4 ^4,5 Deutsche Nationalbibliothek Record #118977105 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.

[5] «Bosnia Report - June-August 1995 - Tadeusz Mazowiecki's Letter of Resignation». web.archive.org. 2012 թ․ մարտի 19. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 19-ին. Վերցված է 2023 թ․ սեպտեմբերի 22-ին.

[6] «Tadeusz Mazowiecki nie żyje. Miał 86 lat. "Uczył nas pokory w polityce"». wyborcza.pl. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ հոկտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2023 թ․ սեպտեմբերի 22-ին.

[7] «Poland's first post-communist PM Mazowiecki dead at 86». Reuters (անգլերեն). 2013 թ․ հոկտեմբերի 28. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ օգոստոսի 11-ին. Վերցված է 2023 թ․ սեպտեմբերի 22-ին.

[8] «Tadeusz Mazowiecki zostanie pochowany w Laskach». wyborcza.pl. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 30-ին. Վերցված է 2023 թ․ սեպտեմբերի 22-ին.

[9] «Dėl apdovanojimo atminimo ženklu». Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ փետրվարի 22-ին. Վերցված է 2023 թ․ մարտի 5-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]