Գիտական հաղորդակցություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Գիտական ​​հաղորդակցություն, գիտական գաղափարների առաջմղման գործընթացներն ու մեխանիզմներն են գիտական հանրության մեջ[1] և դրանից դուրս։ Այլ կերպ ասած՝ դա շրջապատող իրականության մասին գիտական ​​գիտելիքների տարածումն է տարբեր ուղիներով՝ հասարակության տարբեր շերտերում[2]։

Գիտական ​​հաղորդակցության կա երկու փուլ՝ ներքին և արտաքին։ Գիտական ​​հաղորդակցության սկզբնական կամ ներքին փուլում հաղորդակցության սուբյեկտները գիտնականներն են և տեղկատվությունը տարածվում է գիտական ​​համայնքի ներսում։ Երկրորդ փուլը՝ արտաքինը, բնութագրվում է գիտական ​​հանրության առնչությամբ լայն լսարանի հետ։ Սա գիտական ​​գիտելիքի վերածումն է զանգվածային գիտակցության, այլ կերպ ասած, գիտության մասսայականացման պրոցեսը[1]։

Գիտական հաղորդակցության զարգացման պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գիտական «հանրապետություն» կամ «անտեսանելի» քոլեջ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

17-րդ դարից սկսած Եվրոպայում ձևավորվել է գիտական ​​հաղորդակցության պրակտիկան՝ հիմնված անձնական կապերի վրա։ Այն կազմակերպվել է հանդիպումներով և նամակների փոխանակմամբ։ Եվրոպայի ամենակրթված մարդկանց ոչ ֆորմալ համայնքների գործունեությունը, որոնք պատմության մեջ եղել են այնպիսի անուններով, ինչպիսիք են «Անտեսանելի քոլեջներ» (տերմինը ներմուծել է Ռոբերտ Բոյլը 1646 թվականին), կամ «Գրերի Հանրապետություն»-ը (Պ. Բեյլի կողմից, 1684 թվականին), իսկ ավելի ուշ՝ «Գիտնականների Հանրապետություն»-ը (Մ. Մերսենի կողմից, որը եղել է գիտական ​​տեղեկատվության կամավոր տարածող՝ տարբեր երկրներում 78 թղթակիցների հետ գիտական ​​նամակագրության կազմակերպիչ)։

«Գիտնականների Հանրապետություն»-ը միավորել է արդի ժամանակի այնպիսի մտավորականների, ինչպիսիք են Ֆ.Բեկոնը և Գ.Գալիլեյը, Ի.Նյուտոնը և Ռ.Դեկարտը, Բ.Պասկալը և այլն։ Այս ժամանակաշրջանի հաղորդակցությունը եղել է գիտական ​​տեղեկատվության համակարգումը, նամակագրության և պարբերականների միջոցով դրա թարգմանությունը, կրթական գործընթացում դրա ներդրումը[2][3]։

Դերեկ Ջոն դե Սոլա Պրայսը վարկած է առաջ քաշել «անտեսանելի քոլեջների» մասին։ Սրանք գիտնականների խմբեր են, որոնք միաժամանակ աշխատում են տարբեր կազմակերպությունների և երկրներում խնդիրների նույն շրջանակի վրա։ Գիտնականների համախմբումը «անտեսանելի քոլեջում» կարճաժամկետ է՝ կոնկրետ գիտական ​​խնդրի լուծման ժամանակահատվածի համար[4]։

Անցում դեպի «բաց» գիտություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

19-րդ և 20-րդ դարերի սկզբին լայն հասարակության մեջ աճել է հետաքրքրությունը գիտական ​​նվաճումների և որպես այդպիսին գիտության նկատմամբ։ Հասարակությունը շարժվում է դեպի մատչելի, բաց գիտության իդեալ։ Դա պայմանավորված է եղել մի քանի պատճառներով. նախ՝ գիտական ​​հանրության շրջանակներում ի հայտ էին եկել առարկաների միջև փոխգործակցության նոր ձևեր։ Գիտությունն ընդլայնվել էր ավանդական գիտահետազոտական ​​կենտրոններից (համալսարաններից), սկսել էին ի հայտ գալ անկախ գիտական ​​լաբորատորիաներ, բարձրացել էր գիտնականի պատասխանատվության մակարդակը հասարակության հանդեպ։ Տեղեկատվական հասարակության դարաշրջանում մեծացել էր հասարակության իրազեկման կարևորությունը։ Գիտությունը ստիպված է եղել համագործակցել հասարակության այլ ենթահամակարգերի հետ, քանի որ դա անհրաժեշտ էր հասարակական զարգացում ապահովելու համար[1]։ 1970-ականներին Յուրգեն Հաբերմասը նշում է, որ լրատվամիջոցները դառնում են գիտական ​​հաղորդակցության միջոց։ Լրատվամիջոցները կապել են գիտական ​​հաղորդակցության ներքին և արտաքին փուլերը և դարձել գիտության հանրահռչակման կարևոր գործիք[5]։

Գիտական հաղորդակցության թիրախային լսարաններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գիտական ​​հաղորդակցությունն ուղղված է հետևյալ հիմնական թիրախային լսարաններին.

  • Գիտնականներ (դեմ առ դեմ հանդիպում),
  • ԶԼՄ-ներ, որոնք և՛ լսարան են, և՛ հաղորդակցման թիրախային լսարաններ,
  • Պետական ​​մարմիններ (որոշում են ֆինանսավորման առաջնահերթությունները),
  • Բիզնես կառույցների ներկայացուցիչներ (նրանք, ովքեր կօգտագործեին գիտության հայտնագործությունները և գյուտերը),
  • Երիտասարդություն (երիտասարդ գիտնականներ, ասպիրանտներ, ուսանողներ, դպրոցականներ),
  • Հանրություն՝ (ամենամեծ լսարանը)[6]։

Անհրաժեշտ է տարանջատել միջազգային պրակտիկայում ընդունված գիտական ​​հաղորդակցության հասկացությունները (Science communication), ինչը գիտության և հասարակության փոխգործակցության գործընթացներն ու ձևերն են, գիտական ​​արդյունքի հանրահռչակումը, արդյունքը ոչ մասնագետներին ներկայացնելը և գիտության մեջ հաղորդակցությունը (Գիտական ​​հաղորդակցություն. որպես տեղեկատվական հասարակության և գիտության սոցիոլոգիայի մաս, որը բնութագրում է գիտնականների միջև ֆորմալ և ոչ ֆորմալ հաղորդակցությունը սոցիալական բնութագրերը)։ Ռուս լեզվաբան Վալերիա Չերնյավսկայայի գիտական ​​դպրոցում ուսումնասիրվել են գիտական ​​հաղորդակցության ուսումնասիրման մեթոդաբանական տարբեր մոտեցումները և սկզբունքները։ Նա մշակել է գիտական ​​հաղորդակցության խնդիրների լայն շրջանակ՝ կապված գիտական ​​տեքստի և գիտական ​​դիսկուրսի ուսումնասիրության հետ։ Չերնյավսկայա Վ.Է.-ի լեզվաբանական-էպիստեմիկ հայեցակարգում ցույց է տրվում, որ գիտության մեջ գիտելիքի տարածման առանձնահատկությունը որոշվում է լեզվական ասպեկտով որպես գործոն, որը նպաստում կամ խոչընդոտում է հրապարակման հաջող ներկայացմանը գիտական ​​հանրությանը։ Դիտարկվում է ժամանակակից տեղեկատվական հասարակության մեջ հեղինակի արդյունքի ընկալման վրա ազդող գործոնների համալիրը, գիտնականների և PR մասնագետների, գիտական ​​լրագրողների, գիտությունը հանրահռչակող գիտական ​​հաղորդակցողների մասնագիտական ​​փոխգործակցությունը։

Հաղորդակցություն գիտական ​​հանրության ներսում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պրոֆեսիոնալ գիտական ​​ընկերություններն ունեն անհրաժեշտ տեղեկատվական և կազմակերպչական ռեսուրսներ, որոնք թույլ են տալիս ներգրավել մասնագետների՝ աշխատելու ամենակարևոր խնդրի վրա և խթանելու գիտական ​​գաղափարներն ու զարգացումները գիտական ​​համայնքում։ Ներքին գիտական ​​հաղորդակցության այս փուլում տեղեկատվությունը փոխանակվում է գիտական ​​հանրության անդամների միջև։

Այս փուլում գիտական ​​հաղորդակցությունը օգտագործում է լեզվի գիտական ​​ոճը, հատուկ ուշադրություն է դարձվում աշխատանքի էմպիրիկ մասին[1]։ Գիտական ​​հանրության ներսում գիտական ​​հաղորդակցության ձևաչափն է՝

ա) անմիջական կապեր՝ անձնական զրույցներ, դեմ առ դեմ գիտական ​​քննարկումներ, բանավոր զեկույցներ, սեմինարներ.

բ) տեղեկատվության վերարտադրման տեխնիկական միջոցներ՝ գիտական ​​ամսագրերի, աբստրակտ ամսագրերի, մենագրությունների հրապարակումներ,

գ) գիտաժողովներ, համագումարներ, գիտատեխնիկական ցուցահանդեսներ[2]։

Գիտական ​​համայնքում գիտական ​​հաղորդակցության միջոցներն են գիտական ​​հղումների ինդեքսների համակարգերը, օրինակ՝ «Web of Science» (Science Citation Index)-ը, (Science Citation Index (SCI)-ը, «Social Science Citation Index» (SSCI)-ը և Index (SCI)-ը, գրականություն և արվեստի համար՝ «Arts and Humanities Citation Index» (AHCI))-ը։ Այս համակարգը ստեղծվել է 1961 թվականին Գիտական ​​տեղեկատվության ինստիտուտում (Ֆիլադելֆիա, ԱՄՆ)։

«WoS» համակարգը ներառում է մատենագիտական ​​տեղեկատվություն ընթացիկ հրապարակումների և դրանց հեղինակների մասին, հղումները նշված են։ Համակարգը թույլ է տալիս փնտրել տեղեկատվություն, որոշել հրապարակումների միջև կապերը և վերլուծել գիտության զարգացման դինամիկան[7]։

Համագործակցություն պետության և բիզնեսի հետ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գիտական ​​հաղորդակցության թիրախային խումբը իշխանության և բիզնեսի ներկայացուցիչներն են. չլինելով ակադեմիական հանրության ներկայացուցիչներ` պետությունն ու բիզնեսը մասնագիտական ​​հետաքրքրություն են ցուցաբերում գիտության նկատմամբ։ Դա պայմանավորված է նրանով, որ պետությունը հիմնականում ֆինանսական և ենթակառուցվածքային աջակցություն է ցուցաբերում գիտությանը։

Օրինակ՝ ԱՄՆ-ում ստեղծվել է Ազգային գիտական ​​հիմնադրամը և Գիտության զարգացման ամերիկյան ասոցիացիան[7], իսկ Ռուսաստանում՝ Ռուսաստանի գիտական ​​հիմնադրամը (RSN), Նոր նախագծերի խթանման ռազմավարական նախաձեռնությունների գործակալությունը (ASI), ռուս-վենչուրային ընկերությունը (RVC) և Ազգային տեխնոլոգիական նախաձեռնությունը (NTI):

Օրինակ, Ռուսաստանում 2016 թվականին բյուջեի ֆինանսավորումը կուղղվի NTI-ի առաջին չորս ոլորտներին՝

  • AeroNet (անօդաչու թռչող սարքեր),
  • AutoNet (անօդաչու թռչող այլ սարքեր),
  • MariNet (անօդաչու ծովային տրանսպորտ),
  • NeuroNet (գիտակցության առանձին բաղադրիչներ)։

RVC-ն ստեղծում է վենչուրային հիմնադրամներ՝ մինչև 2035 թվականը նոր տեխնոլոգիական շուկաներ ստեղծելու համար[8]։

Գիտության մասսայականացում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գիտական ​​հանրության մեջ գիտական ​​գաղափարի հաստատման փուլից հետո ​​հաղորդակցությունը թևակոխում է նոր՝ ճանաչելիության փուլ։ Որպես գիտական ​​հաղորդակցության մաս` գիտական ​​հանրությունը հանդես է գալիս որպես հանրությանը գիտության փոխանցող։ Ունենալով անհրաժեշտ հատուկ գիտելիքներ՝ գիտական ​​հանրությունը պահպանում և փոխանցում է գիտելիքներ հասարակական զանգվածներին՝ օգտագործելով լրատվամիջոցները, որոնք միջնորդում են կապը գիտնականների և ամբողջ հասարակության միջև[1]։ Հանրաճանաչության միջոցներն են գիտահանրամատչելի ամսագրերը, օրինակ՝ «Գիտություն և կյանք» ամսագիր, գիտահանրամատչելի «Շրյոդինգերի կատուն» ամսագիրը, գիտահանրամատչելի բլոգները «Biomolecule», գիտական ​​էլեկտրոնային գրադարանները, օրինակ՝ «CyberLeninka»- ն, կրթական ծրագրերը (հեռուստաալիք «Science 2.0», «Discovery Channel», «TASS» գիտական ​​և կրթական նախագծեր), ցուցահանդեսներ և այլն։ Արտաքին գիտական ​​հաջող հաղորդակցության համար կարևոր է հարմարեցնել տեղեկատվության մատուցման լեզուն, ավելին, շեշտը դրվում է ոչ թե հետազոտության էմպիրիկ մասի, այլ գործունեության արդյունքների, գործնական օգտակարության և կանխատեսումների վրա։

Կեղծիքը գիտական ​​հանրության մեջ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գիտական ​​հրապարակումների էթիկա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գիտական աշխատանքի մեջ օգտագործված տեղեկատվության աղբյուրները վկայակոչելու պահանջներին չհամապատասխանելը կոչվում է գրագողություն։ Ամբողջ աշխարհում և Հայաստանում նույնպես ստեղծվել են հատուկ համակարգչային ծրագրեր՝ ստուգելու համար գիտական աշխատանքների մեր առկա գրագողությունները[9]։ Դրանցից են,օրինակ,անտիպալգիատ համակարգերը։ Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիայում ստեղծվել է կեղծ գիտության և գիտական ​​հետազոտությունների կեղծման դեմ պայքարի հանձնաժողով։

Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ գիտական ​​աշխատանքի որակն ու նշանակությունը գնահատվում է գիտական ​​հոդվածների մեջբերումների ինդեքսի քանակական ցուցիչով, կան գիտաչափական ցուցանիշների կեղծման դեպքեր (Հիրշի ինդեքս, ազդեցության գործոն)։ Օրինակ՝ Ռուսաստանում 2016 թվականին Փորձարարական և տեսական կենսաֆիզիկայի ինստիտուտի (ITEB RAS) մի խումբ գիտնականներ ավելացրել են գիտաչափական ցուցանիշները՝ հղումներ տեղադրելով այլ մարդկանց հոդվածներում։ Նման խախտումները կարգավորվում են օրենքով, էթիկական օրենսգրքերով և գիտական ​​էթիկայի նորմերով[10]։

2009 թվականի նոյեմբերին «կլիմատգեյթ» կոչվող սկանդալը պատճառ դարձավ Կոպենհագենում ՄԱԿ-ի կլիմայի փոփոխության կոնֆերանսի ընդհատմանը։ Բացահայտվել է, որ պրոֆեսոր Մայքլ Մանը ճնշում է գործադրել ամսագրերի խմբագիրների վրա և կանխել իր թույլ չի տվել,որպեսզի հրապարակվեն իր հակառակորդների հոդվածները, ինչը հակասում է գիտական ​​էթիկային[11]։

Կեղծ տեղեկատվության հրապարակում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հարավկորեացի կենսաբան Հվանգ Վու Սեոկը՝ ցողունային բջիջների և կլոնավորման փորձագետ, 2005 թվականին մեղադրվել է բժշկական էթիկան խախտելու մեջ՝․ պատճառը հետազոտության տվյալները կեղծելն էր։ «Science» ամսագրում հրապարակված նրա հոդվածը հետ է ուղարկվել։ Սկանդալը հսկայական վնաս հասցրեց կենսատեխնոլոգիական հետազոտություններին և հարավկորեական գիտության հեղինակությանը[12]։

Գերմանացի ռադիոֆիզիկոս Յան Հենդրիկ Շյոնը համաշխարհային համբավ ձեռք բերեց՝ աշխատելով «Bell Labs»-ում՝ ֆիզիկայի ոլորտում մի շարք հայտնագործություններ հրապարակելու համար։ Նա ստացել է մի քանի շատ հեղինակավոր մրցանակներ, առաջադրվել է Նոբելյան մրցանակի։ Շոնը մոտ 90 «գիտական» հոդված է հրապարակել «Science and Nature» հեղինակավոր ամսագրում, սակայն 2002 թվականին նա դատապարտվել է կեղծիքի տարածման համար։ Փաստաթղթերը հետ են կանչվել, մրցանակները չեղյալ են հայտարարվել, և Շոնը հեռացվել է «Bell Labs»-ից ու զրկվել դոկտորի կոչումից[11]։

Ազդեցությունը կրթության վրա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Զարգացած երկրների մեծ մասում գիտական ​​հաղորդակցությունը առաջացել է որպես առանձին մասնագիտական ​​և ակադեմիական առարկա։ 2010 թվականին հրատարակվել է Եվրոպական հանձնաժողովի հետազոտությունների գլխավոր տնօրինության կողմից պատրաստված ժողովածուն, որը միավորում է Եվրոպայում գիտական ​​հաղորդակցության և լրագրության ավելի քան 100 կրթական ծրագրեր (European Guide to Science Journalism Training)[13]։ Ռուսաստանում միայն 2015 թվականի նոյեմբերին Սանկտ Պետերբուրգի «ITMO» համալսարանը մեկնարկեց «Mission SciComm» գիտական ​​հաղորդակցության առաջին կրթական դասընթացը։ Որպես առարկա գիտական ​​հաղորդակցությունը ներառում է այնպիսի գործողություններ, ինչպիսիք են հաղորդակցությունը հետազոտական ​​կազմակերպություններում, գիտական ​​լրագրությունը, տեսալսողական հաղորդակցությունը, աշխատանքը թանգարաններում և գիտական ​​կենտրոններում, գիտական ​​պատկերացումն ու նկարազարդումը, գիտական ​​քաղաքականությունը և այլն։ Որպես ակադեմիական առարկա, գիտական ​​հաղորդակցությունն ուսումնասիրում է հասարակության մեջ գիտական ​​տեղեկատվության փոխանցման և ընկալման գործընթացներին վերաբերող հարցերը[14]։

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Медведева С. М. От научного творчества к популяризации науки: теоретическая модель научной коммуникации // Вестник МГИМО — Университета: журнал. —М., 2014. — № 4(37). — С. 278—284. Архивировано из первоисточника 28 Մարտի 2018.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Решетникова Е. В. Научные коммуникации: эволюция форм, принципов организации // Электронный ресурс. — Н.: Сибирский государственный университет телекоммуникаций и информатики, 2014. Архивировано из первоисточника 20 հունվարի 2022.
  3. ↑ Елизаров В. П. «Республика ученых»: социальное пространство "невидимого сообщества" / Пространство и время в современной социологической теории / Под ред. Ю. Л. Качанова. — М.: ИС РАН, 2000. — С. 103—127. Архивировано из первоисточника 17 փետրվարի 2020.
  4. ↑ Д. Дж. де С. Прайс, Д. де Б. Бивер. Сотрудничество в "невидимом колледже“ // Коммуникация в современной науке : сб. — М.: Прогресс, 1976. — С. 335—350.
  5. ↑ Емельянова Н.Н. Научные коммуникации: к проблеме демаркации границ публичности. — М.: Философская мысль, 2014. — № 11. — С. 72—85. — doi:10.7256/2409-8728.2014.11.13802 Архивировано из первоисточника 16 Նոյեմբերի 2016.
  6. ↑ Формула научного PR. Արխիվացված 2016-11-27 Wayback Machine С.24-25
  7. ↑ 7,0 7,1 Мирский Э. М. Социология науки (Учебное пособие). Часть II. Определение ключевых понятий. — М.: Институт системного анализа РАН. Архивировано из первоисточника 15 Ապրիլի 2010.
  8. ↑ Кантышев, Павел (2015 թ․ դեկտեմբերի 11). «Российская венчурная компания может полностью перейти на обслуживание НТИ». «Ведомости» № 3979. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 13-ին. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 20-ին.
  9. ↑ Лазар М.Г. Коммуникация в современной науке: социологические и этические аспекты // Ученые записки. — Наука. — № 18. — С. 239—244. Архивировано из первоисточника 19 Հոկտեմբերի 2016.
  10. ↑ Веденеева, Наталья (2016 թ․ հունիսի 6). «Скандал в научном мире: ученый накручивал себе индекс цитируемости». «Московский комсомолец» № 27119. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 20-ին.
  11. ↑ 11,0 11,1 Независимая газета (2011 թ․ սեպտեմբերի 14). «Громкие научные скандалы последних лет». Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ նոյեմբերի 14-ին. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 20-ին.
  12. ↑ Сергеев, Александр (2005 թ․ դեկտեմբերի 23). «Наступила развязка южнокорейского научного скандала». Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 7-ին. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 20-ին.
  13. ↑ «Сборник образовательных программ по научной коммуникации и журналистике в Европе (European Guide to Science Journalism Training). 2010 г.» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016 թ․ մարտի 3-ին. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 26-ին.
  14. ↑ Образовательный курс по научной коммуникации «Миссия SciComm». Արխիվացված 2016-11-27 Wayback MachineУниверситет ИТМО

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Коммуникация в современной науке. Сборник переводов / под ред. Э. М. Мирского и В.Н. Садовского, пер. с англ. М. К. Петрова и Б. Г. Юдина. — М.: Издательство Прогресс, 1976. — 439 с.
  • Чернявская В. Е. Плагиат как социокультурный феномен // Известия Санкт-Петербургского университета экономики и финансов. — 2011. № 3. С. 26-31.
  • Чернявская В. Е. Коммуникация в науке: нормативное и девиантное. Лингвистический и социо-культурный анализ. М.: URSS, 2011. ISBN 978-5-397-02035-0.
  • Чернявская В. Е. Научный дискурс: Выдвижение результата как коммуникативная и языковая проблема. М.:УРСС, 2017. ISBN 978-5-9710-4395-9.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Գիտական_հաղորդակցություն&oldid=9485394» էջից