Գաճաճ արծիվ

Գաճաճ արծիվ
Գաճաճ արծիվ
Դասակարգում
Ենթատիպ	Ողնաշարավորներ (Vertebrata)
Դաս	Թռչուններ (Aves)
Ենթադաս	Տիպիկ թռչուններ (Neognathae)
Վերնակարգ	Neoaves
Կարգ	Ճուռականմաններ (Accipitriformes)
Ընտանիք	Ճուռակներ (Accipitridae)
Ցեղ	Hieraaetus
Տեսակ	Գաճաճ արծիվ (H. pennatus)
Միջազգային անվանում
Hieraaetus pennatus Gmelin, 1788
Տարածվածություն և պահպանություն
Հատուկ պահպանության կարգավիճակ՝ Քիչ մտահոգող տեսակ Տաքսոնի տարածվածությունը

Գաճաճ արծիվ (լատին․՝ Hieraaetus pennatus), ճուռակների ընտանիքին պատկանող բնադրող-չվող և քիչ տարածված թռչուն, որը գրանցված է Հայաստանի Հանրապետության Կարմիր գրքում։

Hieraaetus pennatus

Արտաքին կառուցվածք

Մարմնի երկարությունը 43-53 սմ է, թևերի բացվածքը՝ 100-121 սմ, կենդանի զանգվածը՝ 700 գ։ Փոքր արծիվ է՝ բաց կամ մուգ փետրավորմամբ (բաց գույնի անհատներն ավելի տարածված են)։

Մարմինը վերևից մուգ է, ուսափետուրները՝ բաց գույնի, թևավերևի ծածկողները՝ բաց գույնի լայնակի շերտով։ Թռչելիս ակնառու են թևավերևի արտաքին եզրի բաց գույնի մանր նախշերը։ Բաց գույնի հասուն անհատները ներքևից աղոտ սպիտակ են, թափահարող փետուրները՝ սև, պոչի ծայրաշերտը՝ լայն, մուգ։ Մուգ գույնի անհատների մարմինը և թևատակի ծածկողները մուգ են, պոչը՝ բաց դարչնագույն։ Երիտասարդի մարմնի ստորին մասը թույլ շիկակարմրավուն խայտերով է։ Հետբնադրման շրջանում հանդիպում է միայնակ (նույնիսկ՝ չուի ընթացքում)։ Բնակվում է անտառների տափաստանային հատվածներում։

Սննդառություն

Սնվում է թռչուններով, մանր կաթնասուններով, սողուններով, միջատներով։

Բազմացում և զարգացում

Գարնանային ամենավաղ վերադարձը նկատվում է մայիսի սկզբին։ Հարսանեկան խաղերը դրսևորվում են բարձր թռիչքի ընթացքում՝ բարդ ոլորապտույտներով, ձևավոր, ճարպիկ ցուցադրումներով և շարունակվում են մինչև մայիսի վերջին տասնօրյակը։ Սովորաբար զբաղեցնում են այլ թռչունների բները, սեփականը սարքում են խիստ անհրաժեշտության դեպքում։ Ճյուղերից և կանաչ խոտաբույսերից պատրաստված, 85-100 սմ տրամագծով բույնը հարթակ է։ Բնադրում է ծառերին։ Ողջ բազմացման ընթացքում բույնը թարմացվում է նոր ճյուղերով։ Ձվերը բներում հայտնվում են մայիսի վերջին, հնարավոր է նաև հունիսի ընթացքում։ Դնում է 55 մմ տրամագծով, սպիտակ և բաց դարչնագույն վրձնախազերով 2 ձու։ Թխսակալում է էգը՝ 35 օր։ Ձագերը հայտնվում են հունիսի երկրորդ տասնօրյակին, լիարժեք թռիչքին տիրապետում են և բույնը թողնում կյանքի 50-րդ օրը։ Աշնանային չուն նկատվում է հոկտեմբերի առաջին կեսին։

Տարածվածություն

Գաճաճ արծվի բները ողջ համակեցության սահմաններում գտնվում են իրարից 1 կմ հեռավորության վրա՝ մինչև 10 մ բարձրությամբ ծառերին։ 1940-1995 թվականներին Հայաստանի տարածքի 26 կետից յուրաքանչյուրում գրանցվել է 1-ական թռչուն, 3 դեպքում՝ 2-ական։ Կարիք ունի անհատատական պաշտպանության։

Բնադրում է Հյուսիսարևմտյան Աֆրիկայում, Կենտրոնական Ասիայում, Ֆրանսիայում, Հնդկաստանում և Իրանում։

Հայաստանում հանդիպում է գրեթե բոլոր արևելյան մասերում՝ զբաղեցնելով անտառային գոտին։

Պահպանություն

Տեսակն քիչ մտահոգող կարգավիճակով ընդգրկված է ԲՊՄՄ Կարմիր ցուցակում և գնահատվում է որպես խոցելի տեսակ։

Նախնական գնահատմամբ Հայաստանում թվաքանակը կազմում է 60-80 բնադրող զույգ։ 2008 թվականի տվյալների համաձայն Երևանի կենդանաբանական այգում պահվում է 1, իսկ ըստ Կենդանաբանական այգիների և ակվարիումների Եվրասիական տարածաշրջանային ասոցիացիայի տվյալների` 9 առանձնյակ։

Սպառնացող վտանգներից է մարդու կողմից անմիջական հետապնդումը, թունաքիմիկատների օգտագործումը գյուղատնտեսության մեջ, զարգացման շրջանում՝ վայրի բույսեր հավաքողները և զբոսաշրջիկները, ինչպես նաև որսագողությունը, որի դեպքում կամ բռնվում են գաճաճ արծվի ձագերը, կամ էլ հասուն թռչունները՝ խրտվիլակ պատրաստելու նպատակով։

Մոտ 5 զույգ բնադրում է «Դիլիջան» ազգային պարկում, «Խոսրովի անտառ» և «Շիկահող» արգելոցներում։

Ծանոթագրություններ

Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Գաճաճ արծիվ» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Գաճաճ արծիվ» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական տարբերակը վերցված է Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։