Անախարսիս
 | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | մ.թ.ա. 7-րդ դար Սկիֆիա |
| Մահացել է | մ.թ.ա. 6-րդ դար Hylaea |
| Մասնագիտություն | փիլիսոփա և քաղաքական գործիչ |
| Գործունեության ոլորտ | փիլիսոփայություն |
| Պաշտոն(ներ) | թագավոր |
| Հայր | Gnourus? |
 Anacharsis Վիքիպահեստում | |
Անախարսիս (/ˌænəˈkɑːrsɪs/; հին հունարեն՝ Αναχαρσις, սկյութ.` Ἀνάχαρσις «անխոցելի», ana (ան) + hvar (խոցել), մ.թ.ա. 7-րդ դար, Սկիֆիա - մ.թ.ա. 6-րդ դար, Hylaea)[1], ով ապրել է մ.թ.ա. 6-րդ դարում սակական ծագումով սկյութ փիլիսոփա[2], Գնուր թագավորի որդին, Սավլիոս թագավորի և Կադուիտի եղբայրը։ Սոլոնի ժամանակ ժամանել է Աթենք, որտեղ էլ հանդիպել է Սոլոնի[3] և մեկ այլ ազնվական սկյութ Թոքսարիսի հետ, ով Աթենքում հայտնի էր որպես բժիշկ և իմաստուն։ Հետագայում ճանապարհորդել է հունական այլ քաղաքներ։ Դիոդորոս Սիկիլիացին և Դիոգենես Լայերտացին նշում են, որ նա այլ իմաստունների հետ այցելել է Լիդիական թագավոր Կրեսոսին, որին պարսիկները համարում էին Սկյութիայի հարցերով խորհրդական։
Անախարսիսը հայտնի դարձավ որպես իմաստուն, փիլիսոփա և ամեն ինչում չափավորության կողմնակից, դասվեց յոթ իմաստունների շարքում և նրան վերագրվեցին բազմաթիվ ողջամիտ ասացվածքներ ու գյուտեր[4]։ Անախարսիսի 50-ից ավելի ասացվածքներ կան տարբեր թեմաներով.
- արտացոլումներ մարդու վարքագծի վերաբերյալ
- մարդկանց միջև հարաբերությունների մասին
- սեփական արժանապատվությունը պաշտպանելու մասին
- նախանձի մասին
- լեզվի իմաստի մասին
- ծովագնացության մասին
- մարմնամարզության մասին
- քաղաքականության և սոցիալական կառուցվածքի մասին
- գինու և հարբեցողության վտանգների մասին և այլն։
Անախարսիսի տասը «ցինիկ» նամակներ կան՝ Լիդիական թագավոր Կրեսոսին (երկու), աթենացիներին, Սոլոնին, բռնակալ Հիպարքոսին, Մեդոկին, Աննոնին` թագավորական որդուն, Տերևսին` Թրակիայի դաժան տիրակալին, Թրասիլոքոսին։ Անախարսիսի անունով այս նամակները, ըստ գիտնականների, թվագրվում են մ.թ.ա. 3-1-ին դարերին և հարում ավանդույթին, որը իդեալականացնում էր «բնական», «բարբարոս» ժողովուրդներին և լի էր կինիզմի ազդեցությամբ սոցիալական սուր բովանդակությամբ[5]։ Ըստ լեգենդի՝ Անախարսիսն է հորինել խարիսխը, կատարելագործել բրուտի անիվն ու առագաստը։
Սկյութիա վերադառնալուց հետո, ըստ Հերոդոտոսի, նրան սպանել է սեփական եղբայրը՝ օտար կրոնական արարողություն կատարելու համար։ Անախարսիսի մահվան մասին Հերոդոտոսը հայտնում է (IV, 76-78).
|
Անախարսիսը շատ երկրներ է տեսել և այնտեղ դրսևորել է իր մեծ իմաստությունը։ Սկյութական սահմաններ վերադառնալու ճանապարհին նա ստիպված էր, նավարկելով Հելլեսպոնտոսով, իջնել Կիզիկ քաղաքում։ Կիզիկացիներն այդ ժամանակ հանդիսավոր կերպով նշում էին Աստվածամոր տոնը։ Անախարսիսը աստվածուհուն այսպիսի ուխտ արեց՝ եթե նա առողջ ու անվնաս տուն վերադառնա, ըստ ծեսի, որը տեսել էր կիզիկացիների մոտ, կզոհաբերի նրան և նրա պատվին գիշերային տոն կհաստատի։ Վերադառնալով Սկյութիա՝ Անախարսիսը գաղտնի գնաց, այսպես կոչված, Հիլեա (այս տարածքը գտնվում է Աքիլլեսի մարզադաշտի մոտ և ծածկված է տարբեր տեսակի ծառերի խիտ անտառով. Դնեպրի կամ Դոնի ստորին հոսանք)։ Այսպիսով, Անախարսիսը գնաց այնտեղ և կատարեց ամբողջ տոնակատարությունը, ինչպես տեսել էր Կիզիկում։ Միևնույն ժամանակ Անախարսիսն իր վրա կախեց աստվածուհու փոքրիկ պատկերներ և զարկեց տիմպան (պղնձե ափսեներ)։ Որոշ սկյութացիներ լրտեսում էին այս ծեսերի կատարումը և զեկուցում թագավոր Սավլիոսին։ Ինքը՝ թագավորը, տեղ հասավ և հենց տեսավ, որ Անախարսիսը տոնում է այս տոնը, աղեղից նետով սպանեց նրան։ Եվ մինչ օրս սկյութները, երբ հարցնում են Անախարսիսի մասին, պատասխանում են, որ չեն ճանաչում նրան, և դա այն պատճառով, որ նա այցելել է Հելլադա և ընդունել օտար սովորույթներ։ - Հերոդոտոս (IV, 76-78)
|
|
Անախարսիսը հետազոտողների կողմից սովորաբար դիտվում է որպես իրական պատմական դեմք։ Թեև նրա սպանության պատճառների վերաբերյալ կան մի քանի վարկածներ, այդ թվում՝ սկյութական տիրակալի մտավախությունները իր թագավորական տիտղոսի կամ առևտրային վեճերի համար, Անախարսիսի գոյությունը և նրա դաժան մահը մեծ կասկած չեն հարուցում։ Անախարսիսի անունը հին հունական գրականության մեջ հայտնի է եղել դեռևս Հերոդոտոսից առաջ, պահպանվել են նրա ճանապարհորդությունների վկայությունները։ Օլվիայի պեղումներից գտնված արձանագրությունը, որը թվագրվում է մ.թ.ա. VI դարի կեսերին, հնարավոր է նույնիսկ կատարել է Անախարսիսի որդին։
|
|
Ձոն Ապոլոն Բորեասին, որը կատարել է Անապերոսի` Անախարսիսի որդին (sic): - հուն․՝ «Άναγέρρης Άναχυρςő Σκ[ο]λότη[ς] Άπ[ό]λλωνι Βορῆι μέλι πατρ[ώιον άνέθηκεν]»
|
|
Կասկածելի է, որ այնպիսի հեռավոր և իրար հետ քիչ կապված վայրերում, ինչպիսիք են Օլվիա և Պելոպոնես պատմական վայրերը, դժվար թե նույն անձի մասին նովելներ հյուսվեին, եթե նա հորինված կերպար լիներ[6][7]։
17-րդ դարի վերջին Մոսկվայի Նովոսպասկի վանքի տաճարում վարպետ Ֆյոդոր Զուբովը մուտքի մոտ տանող աստիճանների կողքերում նկար է ստեղծել, որի վրա Անախարսիսն է պատկերված Պլատոնի, Արիստոտելի, Պլուտարքոսի, Սոլոնի, Կլավդիոս Պտղոմեոսի, Հերոդիոնի, Հոմերոսի և առասպելական Օրփեոսի հետ միասին։ Որմնանկարի գաղափարն էր ներկայացնել հին փիլիսոփաներին և բանաստեղծներին, ովքեր դիմավորեցին ծխականներին որպես քրիստոնեության նախակարապետներ[8]։
Ֆրանսիացի փիլիսոփա, քաղաքական գործիչ և հեղափոխական Ժան-Բատիստ Քլոտսը վերցրել է Անախարսիս Քլուտս անունը` տարված լինելով անտիկ ժամանակների գաղափարներով։ քաղաքական գործիչ և հեղափոխական ֆրանսիական հեղափոխության ժամանակ[9]։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Ivantchik, 2016, էջ 314
- ↑ Страбон. География. Книга VII. Глава III.9.
- ↑ «Клавдий Элиан. Пестрые рассказы. Книга V.» (ռուսերեն). ancientrome.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2018 թ․ հունվարի 27-ին. Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 26-ին.
- ↑ Ivantchik, Askold I. (2016). «IV. L'idéologie royale des Scythes et son expression dans la littérature et l'iconographie grecques : l'apport de la numismatique». Dialogues d'histoire ancienne. 42 (1): 314.
{{cite journal}}: More than one of|pages=and|page=specified (օգնություն) - ↑ Русяєва А. С. Славетний мудрець — скіф Анахарсіс. К.: Наукова думка, 2001. 90 с. ISBN 966-00-0735-3; Русяева А. С., Супруненко А. Б. Анахарсис // Русяева А. С., Супруненко А. Б. Исторические личности эллино-скифской эпохи (культурно-исторические контакты и взаимовлияния). — Киев-Комсомольск: Археология, 2003. — С.16-40. ISBN 966-02-2455-9
- ↑ М.В.Скрижинская Скифские сюжеты в исторических преданиях ольвиополитов.
- ↑ Шауб И. Ю. Миф, культ, ритуал в Северном Причерноморье (VII—IV вв. до н. э.). СПб.: Издательство СПбГУ, 2007. С. 178—179, со ссылкой на публикацию: Виноградов Ю. Г., Русяева А. С. Граффити из святилища Аполлона на Западном теменосе Ольвии. // Херсонесский сборник. 2001. № 11
- ↑ Кузнецов С. Строгоновы. 500 лет рода. Выше только цари. — Litres, 2017-09-05. — 1058 с. — ISBN 5457211282
- ↑ Демин В.Н. Русь летописная. — Вече, 2002. — 456 с. — ISBN 9785783811265
Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Диоген Лаэртский О жизни, учениях и изречениях знаменитых философов. — 2-е изд. — М.: «Мысль», 1986. — С. 86―87. — (Философское наследие).
- Куклина И. В. Анахарсис // Вестник древней истории. — М.: «Наука», 1971. — № 3 (117). — С. 113―125.
- Кулланда С. В. Скифы: язык и этногенез. — М.: Русский фонд содействия образованию и науке, 2016. — С. 46—47. — ISBN 978-5-91244-141-7
Արտաքին հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- «Анахарсис». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Անախարսիս» հոդվածին։ |
| ||||||||||||||||
