Jump to content

Աբու Հանիֆա

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Աբու Հանիֆա
أبو حنيفة
Դիմանկար
(իրավագետ, աստվածաբան)
Ծնվել էսեպտեմբերի 5, 699(0699-09-05)[1]
Ծննդավայրալ-Քուֆա, Օմայյան խալիֆայություն[2][3][4]
Մահացել էհունիսի 18, 767(0767-06-18) (67 տարեկան)
Մահվան վայրԲաղդադ, Աբասյան խալիֆայություն
ԳերեզմանԲաղդադ
Կրոնիսլամ
ԵրկերՄուսնադ Աբու Խանիֆա և Al-Fiqh al-Akbar?
Մասնագիտություն'ālim, վաճառական և ֆաքիհ
ԵրեխաներHammad ibn Abu Hanifah?
 Abu Hanifa Վիքիպահեստում

Աբու Հանիֆա (սեպտեմբերի 5, 699 / 80 հիջրա – հունիսի 14, 767 / 150 հիջրա) ամբողջական անուն՝ արաբ․՝ أبو حنيفة النعمان بن ثابت الكوفيّ ‎‎, Աբու Հանիֆա ալ-Նուման իբն Սաբիթ ալ-Քուֆի, արաբ մուսուլման իրավագետ էր և աստվածաբան, սուննի իսլամի 4 իրավագիտական դպրոցներից մեկի՝ հանիֆիականության հիմնադիր։

Կենսագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աբու Հանիֆան (699-767) աստվածաբան է, ֆակիհ, մուհադդիս և հանաֆիական մազհաբի հիմնադիրն ու անվանատուն։ Ծնվել է Քուֆայում՝ հարուստ մետաքսավաճառի ընտանիքում (իրանական մավալիներից)։ Աբու Հանիֆան ստացել է փայլուն ընդհանուր և աստվածաբանական կրթություն, երիտասարդ տարիքում լսել է վերջին ասհաբներին, 22 տարեկանում դարձել է հայտնի իրաքյան աստվածաբան Համմադ իբն Աբի Սուլեյմանի աշակերտը, որի գրական շրջանակում անցկացրել է 18 տարի մինչև հիմնադրի մահը, իսկ այնուհետև 10 տարի ինքն է գլխավորել այդ շրջանակը՝ համարվելով Քուֆայի և Բասրայի ամենահեղինակավոր ֆաքիհը։

747-748 թթ. Աբու Հանիֆան գնաց Մեքքա՝ փախչելով Իրաքի կուսակալ Իբն Խուբայրայի հետապնդումներից, որը փորձում էր նրան հարկադրել պետական ծառայության։ Իշխանությունում Աբբասյանների ամրապնդումից հետո Աբու Հանիֆան վերադարձավ Իրաք, որտեղ շարունակեց հարուստ առևտրականի և գիտնականի իր կյանքը։ Խալիֆա ալ-Մանսուրը (754-775) նրան առաջարկեց նոր մայրաքաղաք Բաղդադում զբաղեցնել կադիի կամ ցանկացած այլ բարձր պաշտոն, սակայն Աբու Հանիֆան վճռականորեն հրաժարվեց։ Խալիֆան հրամայեց նրան բանտ նետել և նույնիսկ դաժանորեն ծեծել՝ չնայելով նրա տարիքին և դիրքին։ Շուտով դրանից հետո Աբու Հանիֆան մահացավ։

Գործունեություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աբու Հանիֆան սկսում է իսլամական աստվածաբանության գրավոր ավանդույթը։ Նրան է վերագրվում իսլամական դոգմատիկայի վերաբերյալ գրի առնված առաջին ստեղծա-գործությունը՝ «Մեծագույն իրավունքը» (արաբ․՝ الفقه الأكبر‎‎, ալ-Ֆիկհ ալ-աքբարը) կամ «Միաստվածության հիմքը» (արաբ․՝ أصل التوحيد‎‎, ասլ ալ-Թաուհիդ), որը, երևում է, իսկապես իր հիմքում ունի Աբու Հանիֆայի տեքստերից մեկը։ Նրանում ձևակերպված են իսլամական դոգմատիկայի հիմնական դրութները՝ միաստվածության, Ալլահի ատրիբուտների, Ղուրանի՝ որպես Աստծո խոսքի, Ալլահի ամենակարողության, կամքի ազատության, մարգարեական արժանապատվության, մարդկանց մեղսագործ էության, բարի գործերի և դրանց համար փոխհատուցելու, հավատքի (արաբ․՝ الإيمان‎‎՝ իման), նախասահմանման, բարեպաշտության, Ղուրանում հիշատակվածների արժանիքների մասին։ Այս ստեղծագործությունում հստակորեն երևում է մուրջիների և մութազիլիների հայացքների դեմ պայքարը։

Աբու Հանիֆան կազմել է նաև հադիսների ոչ մեծ հավաքածու (արաբ․՝ مسند‎‎, մուսնադ)։ Աբու Հանիֆան համարվում է առաջինը, ով կիրառեց իրավական հարցերի կազուիստական հետազոտության մեթոդներն այնպես, որ հնարավոր դարձավ ֆաքիհների սքոլաստիկական աշխատանքների մերձեցումն ամենօրյա կյանքի պահանջների հետ։ Աբու Հանիֆան և նրա հետևորդները մշակել են անալոգիայով (արաբ․՝ قياس‎‎, կիյաս) դատելու ռացիոնալիստական սկզբունքների և իրավական հարցերի լուծման ժամանակ նախընտրության (արաբ․՝ استحسان‎‎, իսթիհսան) օգտագործման մեթոդիկա։ Նա հիմնավորեց սովորույթի (արաբ․՝ عُرف‎‎, 'ուրֆ) նորմաների՝ որպես իրավունքի աղբյուրներից մեկի օգտագործման հնարավորությունը։ Աբու Հանիֆայի ժառանգությունը մեջբերումների և հղումների տեսքով պահպանվել է Աբու Յուսուֆի «Քիթաբ ալ-խարաջում» (արաբ․՝ كتاب الخرج‎‎), ինչպես նաև Մուհամմադ աշ-Շայբանիի բոլոր ստեղծագործություններում, հատկապես «ալ-Մաբսուտում» (արաբ․՝ المبسوط‎‎)։ Աբու Հանիֆային վերագրվող «Քիթաբ ա'ալիմ վա-լ-մութա'ալլիմը» (արաբ․՝ كتاب العالم والمتعلم‎‎) և «Վասիյաթ Աբի Հանիֆան» (արաբ․՝ وصية الإمام أبي حنيفة‎‎) ստեղծվել են նրա հայացքների հիման վրա։

Աբու Հանիֆայի քաղաքական հայացքները բնորոշվում են բարձրագույն իշխանության, որը գտնվում էր մուսուլմանական հասարակության բազմակողմանի հսկողության ներքո, լեգիտիմության սկզբունքի հանդեպ ձգտումներով։ Աբու Հանիֆան քաղաքային առևտրա-արհեստագործական շրջանակների ամենավաղ և վառ ներկայացուցիչներից մեկն է, որը պաշտպանում էր վերջիններիս շահերը՝ արտահայտված կրոնա-իրավական ուսմունքի ձևով։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. Encyclopaedia of IslamLeiden: Brill.
  2. Абу-Ханифа (ռուս.) // Энциклопедический лексиконСПб.: 1835. — Т. 1. — С. 56.
  3. Али-заде А. Абу Ханифа (ռուս.) // Исламский энциклопедический словарьМ.: Ансар, 2007. — С. 38.
  4. D. B. Ma. Abū Ḥanīfa an-Nu‛mān ibn Thābit // Encyclopædia Britannica: a dictionary of arts, sciences, literature and general information / H. Chisholm — 11 — New York, Cambridge, England: University Press, 1911. — Vol. 1. — P. 78—79.

Օգտագործված գրականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Ислам: Энциклопедический Словарь. Москва, 1991

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Աբու Հանիֆա» հոդվածին։