Բալտո
| Բալտո | |
|---|---|
 | |
| Անվան բնօրինակ | անգլ.՝ Balto |
| Տեսակ | Շուն |
| Ցեղատեսակ | Սիբիրյան հասկի |
| Սեռ | արու |
| Ծնվել է | 10.02.1919 |
| Ծննդավայր | Նոմ, Ալյասկա (նահանգ)նահանգ, Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ |
| Սատկել է | մարտի 14, 1933 |
| Սատկելու վայր | Քլիվլենդ, Օհայո, ԱՄՆ |
| Երկիր |  ԱՄՆ |
| Դեր | լծկան շուն |
| Տեր | Լեոնարդ Սեպալա |
| Տեսք | սև |
| Անվանված է | Սեմուել Բալտո |
 Balto Վիքիպահեստում | |
Բալտո (անգլ.՝ Balto ), ածուխի նման սև սիբիրյան հասկի, լծկան շուն՝ 1925 թվականին դիֆթերիա համաճարակի ժամանակ ԱՄՆ-ի Ալյասկա նահանգի քաղաքներում դեղամիջոցներ տեղափոխող լծասարքից: Անվանվել է ի պատիվ նորվեգացի հետազոտող Սամուել Բալտոյի:
Բալտոն ծնվել է 1919 թվականի փետրվարի 10-ին Ալյասկայի Նոմ փոքրիկ քաղաքում[1]: Բալտոն իր կյանքի մի քանի տարիները անցկացրել է քաղաքի համար սնունդ տեղափոխելով: Նա համարվում էր բավականին դանդաղաշարժ և չէր համապատասխանում ավելի ծանր աշխատանքների համար: Կյանքի վերջին տարիները անցկացրել է Օհայո նահանգի Քլիվլենդի կենդանաբանական այգում: Նա մահացել է 1933 թվականի մարտի 14-ին[2]:
Համաճարակ
1925-ի սկզբին Նոմ (քաղաք) բնակավայրում Դիֆթերիա բռնկվեց: Հիվանդանոցներին անհրաժեշտ էր դիֆթերիա դեմ պայքարի համար հակատոքսիկ շիճուկ: Այն պետք է բերվեր Անքորեջ քաղաքից, որը բնակավայրից հազար մղոն հեռավորության վրա էր գտնվում:
Ձնեբուքը թույլ չէր տալիս ինքնաթիռներին թռչել, այնպես որ շիճուկը գնացքով բերվեց Նենանա քաղաք [3]: Ճանապարհի մնացած մասը (1085 կմ) դեղորայքը տեղափոխում էր շների լծասարքերով՝ միակ հնարավոր տրանսպորտային միջոցը նման եղանակային պայմաններում:
Ճանապարհի վերջին հատվածում՝ 52 կմ մինչև Նոմ, շիճուկը տանում էր Գունար Կաասենի լծասարքը՝ Բալտոյի գլխավորությամբ, իսկ մինչ այդ դեղորայքը տանում էին Լեոնարդ Սեպալլան՝ Տոգոյի և նրա մյուս շների հետ միասին։ Տոգոն համարձակ էր և հիանալի կողմնորոշվում էր։ Լծասարքը դժվարին ճանապարհ է անցել [425 կմ]: Մի անգամ, գետի վրայով անցնելիս, շները մահից են փրկվել։ Մեկ այլ անգամ շնասահնակը շրջվել էր՝ դեղորայքով արկղը հայտնվել է խորը ձյան մեջ, և Լեոնարդը ստիպված է եղել այն հանել այնտեղից: Վերջին 12 կմ լծասայլը անցել էր 80 րոպեում և ժամանել էր Սեյֆտի կիրակի գիշերը ժամը 2:00-ին: Այնուհետև շիճուկը պետք է տաներ էդ Ռոնինի լծասարքը, բայց նա քնած էր, և Կաասենը որոշեց չարթնացնել նրան ՝ժամանակ խնայելու նպատակով։ Լեոնարդ Սեպալան ճանապարհի վատագույն մասն արդեն անցել էր, և Գունարը ճանապարհ ընկավ դեպի Նոմ, որին դեռևս մնում էր 21 կմ: Ձնաբուքը այնքան էր ուժեղացել,որ, ըստ Կաասենի, նա իր դիմաց հազիվ էր կարողանում ձեռքեր տեսնել [4]: Լծասարքը հասել է Նոմ փետրվարի 2-ին առվոտյան ժամը 5:30-ին՝ անցնելով 53 կմ 7,5 ժամում: Շիճուկը սառել է, բայց չէր փչացել, և նրա օգնությամբ դիֆթերիան հաղթահարվեց 5 օրվա ընթացքում: Բալտոն և Գունար Կաասենը ԱՄՆ-ում անմիջապես դառնում են հերոսներ: Սակայն Լեոնարդ Սեպպալան՝ Տոգոյի տերը, դժգոհ էր, որ դեղամիջոցի տեղափոխմանը մասնակցած 150 շներից ամբողջ փառքը բաժին է հասել միայն Բալտոյին։ Համեմատության համար նշենք, որ նրա շունը՝ Տոգոն, լծասարքի առաջնորդը, որին ղեկավարում էր ինքը՝ Սապալան, ավելի երկար ճանապարահատված է անցել: Տոգոն Բալտոյից մեծ էր 6 տարով, և Սեպալան լուրջ մտավախություններ ուներ, որ Տոգոն չի դիմանա այս վազքին[5]:
Հետևանքներ
1925 թվականի փետրվարի վերջին Գունար Կաասենը՝ Լեոնարդ Սեպալայի թույլտվությամբ, շների լծասարքի հետ միասին գնաց շրջագայության[1]։ Բալտոն և նրա լծասարքի հասկիները հավաքում էին իրենց շուրջը մարդկանց բազմություններ՝ ստեղծում էին իրարանցում և ուշադրություն գրավում։ Շների լծասարքը դրված էր անվահեծերի վրա՝ ֆիզիկական առողջությունը պահպանելու համար։ Բոլոր ԶԼՄ-ները ողողված էին հայտնի շրջագայության մասին հաղորդագրություններով: Զարմանալով այդպիսի հրաշքին՝ մամուլը Բալտոյին դարձրել էր ողջ ազգի նոր հերոս։ Շրջագայության պրոմոուտերը հայտնի պրոդյուսեր Սոլ Լասերն էր, որի վավերագրական ֆիլմը՝ «Balto 's Race to Nome» թողարկվել է նույն 1925 թվականին [1][6]: Ողջ աշխարհի թերթերը ողողված էին հոդվածներով, և 1925 թվականի դեկտեմբերի 17-ին ,Ֆեդերիկ Րոտի[en] քանդակած արձանը տեղադրվեց Նյու Յորքի Կենտրոնական պարկում[3]: Միջոցները հավաքվել էին մասնավոր նվիրատվություններով՝ Համայնքային արվեստի Միության[en] հովանու ներքո, իսկ արձանը Դիզայնի ազգային ակադեմիայի կողմից ստացավ Շպաերի մրցանակը: Այդ ընթացքում փոխվել է շրջագայության պրոմոուտերը։ Շրջագայության ավարտից հետո՝ մինչ Ալյասկա վերադառնալը, Գունար Կաասենը շներին թողեց պրոմոուտերին, որը վաճառեց նրանց Լոս Անջելեսում փոքր թատրոնի սեփականատեր Սեմ Հյուսթոնին[1]:
Մրցարշավից երկու տարի անց, երբ հերոսական շների մասին հաղորդագրությունները վերջնականապես անհետացան ԶԼՄ-ներից, իսկ նրանց հետագա ճակատագրի մասին ոչինչ հայտնի չէր, Բալտոյի հետքով մեկնեց Ջորջ Քեմփբելը՝ ձեռնարկատեր Քլիվլենդից ։ Նա իմացավ, որ Բալտոյին լծասարքի հետ գնել է Սեմ Հյուսթոնը և իր թատրոնում ներկայացումներ է կազմակերպում[2]: Մուտքը այնտեղ միայն ջենթլմենների համար էր։ Ջորջը եկավ թատրոն և տեսա մի սարսափելի տեսարան: Բալտոն և մնացած շները պողպատե շղթաներով կապված էին: Երբ փորձում էին ազատվել շղթաներից, այն հարվածում էր շներին՝ պատճառելով ցավ: Վրդովված Քեմփբելը եկավ Հյուսթոնի մոտ՝ պահանջելով վաճառել շներին։ Արդյունքում նա համաձայնել է վաճառել նրանց 2 հազար դոլարով և Ջորջին երկու շաբաթ ժամանակ տվեց։ Քեմփբելը վերադարձավ Քլիվլենդ (Օհայո) և քաղաքով մեկ սկսվեց դրամահավաքը[7]: Գործարարը ստացավ «The Plain Dealer[en]» թերթի, Կենդանիների Պաշտպանության Միության, Western Reserve Kennel Club միության և դատավոր Ջեյմս Ռալիի աջակցությունը, անհրաժեշտ գումարը բավականաչափ արագ հավաքվեց։ Շները գնվել և Քլիվլենդ են բերվել 1927 թվականի մարտի 19-ին ։
Քլիվլենդի կենդանաբանական այգում[en] Բալտոն և մյուա հասկիները նորից ճանաչված դարձան, նրանց գալիս էին դիտելու երեխաները, կազմակերպվում էին էքսկուրսիաներ, նկարներ էին նկարվում: Շների ժամանելու օրը նրանց եկել էին դիտելու 15000 այցեկու[5]: Բալտոն դարձավ քաղաքի կենդանի խորհրդանիշը: 1927 թվականի հունիսի 19-ին նրա մեծավանդակին տեղադրվեց վահանակ, որին գրված էր Բալտոյի հերոսություների մասին[7]:
Բալտոի մահից հետո նրա խրտվիլակ ցուցադրվել է Քլիլվենդի թանգարանում, սև գունավորում փոխվել դարձել է շագանակագույն: Այն այդպես էլ մնացել է կանգնած թանգարանի նկուղներից մեկում ։
Մինչ այսօր Ալյասկայի դպրոցներում անցնում են Բալտոյի պատմությունը, նրա արարքը չի մոռացվի, նա հավերժ կմնա արիության, արժանապատվության և հաղթանակի անկոտրում կամքի խորհրդանիշ: Ամեն տարի նույն ճանապարհով, որով անցել է Գունարը, Բալտոն և հասկիների հայտնի լծասարքը, անցկացվում են շների լծասարքի Iditarod Trail Sled Dog Race մրցումները:
Մի քանի տասնյակ տարիներ շարունակ Նյու Յորքի Կենտրոնական պարկի այցելուները կարող են հիանալ հասկիի բրոնզեարձանով[3]: Քանդակը պատկերում է մի շուն, որը նայում է դեպի հեռուն, նրա հետևի ոտքերը լարված են, իսկ մարմնի վրա ամրացված է լծասարք: Արձանը տեղադրված է քարի վրա, նրա մեջ փորված է ցածր ռելիեֆի տախտակ, որում պատկերված է քամու դեմ սլացող շների լծասարք։ Տախտակին փորագրված են «տոկունություն, նվիրվածություն, բանականություն» բառերը ։
Այս արձանը 1920-ական թվականներին ամբողջ ամերիկյան ժողովրդի համար դարձավ հպարտության խորհրդանիշ:
Էկրանավորում
- Բալտո (1995) — լիամետրաժ մուլտֆիլմ :
- Բալտո 2: Փնտրելով գայլին (2002) — լիամետրաժ մուլտֆիլմ:
- Բալտո 3: Հանգստի թևեր (2004) — լիամետրաժ մուլտֆիլմ:
- Տոգո — լիամետրաժ մուլտֆիլմ:
- Մեծ մրցավազք Ալյասկայում (2019)
Տես նաև
- Հաչիկո — Ակիտա (շուն) ցեղատեսակի շուն, հավատարմության և նվիրվածության խորհրդանիշ է Ճապոնիայում:
Ծանոթագրություններ
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Balto — Balto’s True Story
- ↑ 2,0 2,1 Балто | Этот Мир Собак Արխիվացված 2015-04-02 Wayback Machine
- ↑ 3,0 3,1 3,2 The Official Website of Central Park — Balto
- ↑ Historical Sign Listings: NYC Parks
- ↑ 5,0 5,1 «Болто: реальная история…». Արխիվացված է օրիգինալից 2016-03-04-ին. Վերցված է 2012-06-12-ին.
{{cite web}}: Unknown parameter|deadlink=ignored (|url-status=suggested) (օգնություն) - ↑ Balto’s Race to Nome (1925) — IMDb
- ↑ 7,0 7,1 Encyclopedia of Cleveland History: BALTO
Արտաքին հղումներ
- 1925 թվականի Գթասրտության Մեծ Մրցավազք հոդված հերոսական շների մասին
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Բալտո» հոդվածին։ |
| ||||||||||
|
Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Բալտո կատեգորիայում։ |