Վիկտոր Շյոլշեր

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Վիկտոր Շյոլշեր
 
Կուսակցություն՝ The Mountain (1849–1852)?
Կրթություն՝ Կոնդորսե լիցեյ
Մասնագիտություն՝ քաղաքական գործիչ
Ծննդյան օր հուլիսի 22, 1804(1804-07-22)[1][2][3][…]
Ծննդավայր Փարիզ
Վախճանի օր դեկտեմբերի 25, 1893(1893-12-25)[2][3] (89 տարեկան) կամ դեկտեմբերի 20, 1893(1893-12-20)[4] (89 տարեկան)
Վախճանի վայր Ույ (Ֆրանսիա)
Թաղված Պանթեոն (Փարիզ) և Grave of Schœlcher
Քաղաքացիություն  Ֆրանսիա
Հայր Marc Schœlcher?
Մայր Victoire Jacob?

Վիկտոր Շյոլշեր (հուլիսի 22, 1804(1804-07-22)[1][2][3][…], Փարիզ - դեկտեմբերի 25, 1893(1893-12-25)[2][3] կամ դեկտեմբերի 20, 1893(1893-12-20)[4], Ույ (Ֆրանսիա)), ֆրանսիացի աբոլիցիոնիստ, գրող, քաղաքական գործիչ և լրագրող, առավել հայտնի է 1848 թվականին Ֆրանսիայում ստրկության վերացման գործում իր գլխավոր դերով՝ Երկրորդ Հանրապետության օրոք։

Վաղ կյանք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շյոլշերը ծնվել է Փարիզում 1804 թվականի հուլիսի 22-ին։ Նրա հայրը՝ Մարկ Շյոլշերը (1766-1832) եղել է ճենապակու գործարանի սեփականատեր[5]։ Նրա մայրը՝ Վիկտուար Յակոբը (1767-1839), եղել է Սեն-է-Մարնի Մոյից, նրանց ամուսնության ժամանակ աշխատել է լվացքատանը՝ Փարիզում։ Վիկտոր Շյոլշերը մկրտվել է Սեն-Լորան եկեղեցում 1804 թվականի սեպտեմբերի 9-ին։

1818 թվականին ընդունվել է Լուի Լուիս-լե-Գրան, բայց մեկ տարի անց հեռացել է և սկսել աշխատել ընտանիքի ճենապակու գործարանում որը գտնվել է դյու Ֆոբուր Սեն-Դենի փողոցում։ Իր պատանեկության տարիներին Շյոլշերը դարձել է Բուրբոնների միապետության հակառակորդը, հաճախելիս է եղել Փարիզի գրական և քաղաքական սրահներ[5]։ 1820 թվականին 16 տարեկան հասակում, հարել է մասոնականությանը՝ ընդունվելով փարիզյան Les Amis de la Vérité (Ֆրանսիայի Մեծ Արևելք) օթյակ, որն այն ժամանակ ոչ շատ խիստ քաղաքականացված ոչ էլ բացահայտ հեղափոխական: Հետագայում տեղափոխվել է մեկ այլ փարիզյան օթյակ՝ La Clémente Amitié[6][7]:

Աբոլիցիոնիզմ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1828 թվականին Շյոլշերին հայրը ուղարկել է տասնութ ամիս տևողությամբ շրջագայության դեպի Ամերիկա՝ որպես ընտանիքի ձեռնարկության բիզնես ներկայացուցիչ։ Մայրցամաքում գտնվելու ժամանակ այցելել է Մեքսիկա, Կուբա և Միացյալ Նահանգների հարավ[5][8]։ Այս ճանապարհորդության ընթացքում շատ բան է իմացել ստրկության մասին և սկսել է իր կարիերան որպես աբոլիցիոնիստ գրող, իսկ վերադառնալով Ֆրանսիա 1830 թվականին՝ հրապարակել է իր առաջին գրությունը՝ Revue de Paris-ում՝ Des noirs («Սևերի մասին») վերնագրով հոդվածը, որում առաջարկել է ստրկության աստիճանական վերացումը[9]։ 1832 թվականին Շյոլշերը հոր մահից հետո ժառանգել է ընտանեկան բիզնեսը, բայց վաճառել է այն, որպեսզի իրեն նվիրի աբոլիցիոնիզմական գործին։ Հետագա տարիներին ճանապարհորդել է Եվրոպայով, իսկ 1840 թվականին մեկնել է Արևմտյան Հնդկաստան՝ ստրկության և բրիտանական գաղութներում դրա վերացման արդյունքների հետագա ուսումնասիրության համար[9]։ Այնուհետև մեկնել է Եգիպտոս, Հունաստան և Թուրքիա, որտեղ ուսումնասիրել է մուսուլմանական ստրկությունը, և վերջապես Արևմտյան Աֆրիկա՝ ճանապարհորդելով Սենեգալով և Գամբիայում 1847 թվականի սեպտեմբերից մինչև 1848 թվականի հունվարը[5]։

Ճամփորդությունների ընթացքում ձեռք բերած ստրկության մասին գիտելիքներով Շյոլշերը դարձել է ստրուկների անհապաղ ազատագրման ջատագովը՝ այլևս չաջակցելով աստիճանական գործընթացին։ Այդ գաղափարները հրապարակել է Des colonies françaises: Abolition immédiate de l'esclavage (ֆրանսիական գաղութների մասին։ Ստրկության անհապաղ վերացում) գրքում 1842 թվականին՝ Արևմտյան Հնդկաստանից վերադառնալուց հետո[5][8]։ Եղել է Société française pour l'abolition de l'esclavage (Ստրկության վերացման ֆրանսիական միություն) կազմակերպության անդամ, որը հիմնադրվել է 1834 թվականին և ձևավորվել է ժամանակակից բրիտանական աբոլիցիոնիստական հասարակությունների օրինակով[9]։ 1830-ականների սկզբից հետո նաև եղել է հանրապետական ակտիվիստ Ֆրանսիայում և եղել է 1843 թվականին հիմնադրված առաջադեմ La Réforme թերթի հիմնադիրներից մեկը[5], ինչպես նաև մշտական հեղինակներից[8]։

Շյոլշերը մանրամասնել է սոցիալական, տնտեսական և քաղաքական բարեփոխումները, որոնք, նրա կարծիքով, անհրաժեշտ կլինեին Կարիբյան գաղութներին ստրկության վերացումից հետո[8]։ Պնդել է, որ շաքարավազի արտադրությունը կարող է շարունակվել, թեև այն պետք է ռացիոնալացնել կենտրոնական խոշոր գործարանների կառուցմամբ, և դեմ է եղել հողի սեփականության կենտրոնացմանը։ Շյոլշերը եղել է առաջին եվրոպացի աբոլիցիոնիստը, որը այցելել է Հաիթի նրա անկախությունից հետո և մեծ ազդեցություն է ունեցել ֆրանսիական Վեստ Ինդիայի աբոլիցիոնիստական շարժումների վրա[8]։ Դեմ է եղել հաիթիցիներից գանձված պարտքին, քանի որ ֆրանսիացի ստրկատերերը փոխհատուցում են փնտրել Հաիթիի հեղափոխության ժամանակ կորցրած իրենց ունեցվածքի համար[10]։

Շյոլշերը 1848 թվականին, նկարվել է Լուի Ստանիսլաս Մարին-Լավինի կողմից:

1848 թվականի փետրվարին Ֆրանսիայում հեղափոխությունը տապալել է Հուլիսյան միապետությունը։ Շելխերը Սենեգալից ժամանել է մարտի 3-ին և արագ մեկնել է հանդիպելու Ֆրանսուա Արագոյի՝ նոր Հանրապետության ժամանակավոր կառավարության նավատորմի և գաղութների նախարարին։ Հաջորդ օրը Արագոն նրան նշանակել է գաղութների գծով պետքարտուղարի տեղակալ, ինչպես նաև ստրկության անհապաղ վերացման նախագիծ մշակող նոր հանձնաժողովի նախագահ, նրա քարտուղարներ են նշանակվել՝ Լուի Պերսինը և Անրի-Ալեքսանդր Վալոնը[5][11]։

Շյոլշերը Արագոյին համոզել է չսպասել հիմնադիր Ազգային ժողովի ընտրություններին, որը խորապես զբաղված է լինելու հանրապետական նոր ինստիտուտների կազմակերպմամբ, ստեղծել վերացման հանձնաժողով՝ պնդելով, որ էմանսիպացիայի ցանկացած հետաձգում կարող է հանգեցնել ապստամբության և արյունահեղության գաղութներում[11]։ Որպես պետքարտուղարի տեղակալ և հանձնաժողովի նախագահ՝ Շյոլշերը պատրաստել և գրել է 1848 թվականի ապրիլի 27-ին ընդունված հրամանագիրը, որի միջոցով ֆրանսիական կառավարությունը վերացրել է ստրկությունը իր բոլոր գաղութներում և քաղաքացիություն է շնորհել ազատված ստրուկներին[8]։

Հետագա կարիերա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ֆրանսիական գաղութներում ստրկության վերացման մասին հռչակագիրը, 1848 թվականի ապրիլի 27-ին Ֆրանսուա-Օգյուստ Բիարի կողմից:

Շյոլշերի վերջնական հաջողությունը ստրկության դեմ պայքարում եղել է նոր հանրապետական շարժումը՝ Կարիբյան գաղութներում[8]։ 1848 թվականին Մարտինիկայի դեպարտամենտի կողմից ընտրվել է Ազգային ժողովի պատգամավոր։ Հաջորդ տարի առաջադրվել է վերընտրվելու համար, բայց պարտվել է Սիրիլ Բիսեթին, որը նախկինում եղել է «գունավոր ազատ մարդ» և աբոլիցիոնիզմի կողմնակից։ Ներկայացրել է մահապատժի վերացման մասին օրինագիծը, որը պետք է քննարկվեր այն օրը, երբ նախագահ Լուի-Նապոլեոն Բոնապարտը ստանձնել է իշխանությունը 1851 թվականի դեկտեմբերի 2-ին տեղի ունեցած հեղաշրջման արդյունքում՝ լուծարելով Ազգային ժողովը։ Հաջորդ օրը Շելշերը Ժան-Բատիստ Բոդենի հետ եղել է այն սակավաթիվ պատգամավորներից[12]։

Այնուհետև նոր ռեժիմը Շյոլշերն վտարել է երկրից[9][12]։ Կարճ ժամանակով ապրել է Բելգիայում՝ նախքան Լոնդոն տեղափոխվելը, որտեղ հաստատվել է 1852 թվականին։ Հետագա տարիներին դարձել է Գեորգ Ֆրիդրիխ Հենդելի աշխատանքների մասնագետ՝ գրելով նրա կենսագրությունը 1857 թվականին[5]։ Միևնույն ժամանակ, հրատարակել է բազմաթիվ գործեր, որտեղ քննադատել է Ֆրանսիայի նախկին նախագահ և այն ժամանակ ֆրանսիական երկրորդ կայսրության միապետ Նապոլեոն երրորդին, այնպիսի աշխատություններում, աշխատության անվանում եղել՝ «Անգլիայի համար հեղաշրջման մասնակիցների հետ միության վտանգը», որը Շյոլշերը գրել է անգլերենով և հրատարակել 1854 թվականին։ Այս շրջանում դարձել է աքսորյալ Վիկտոր Հյուգոյի ընկերը[8]։

Հրաժարվելով օգտվել 1859 թվականի համաներումից՝ Շյոլշերը Ֆրանսիա է վերադարձել միայն 1870 թվականի օգոստոսի վերջին՝ Պրուսիայի հետ պատերազմ հայտարարելուց հետո։ Ազգային գվարդիայի շտաբի գնդապետ է նշանակվել սեպտեմբերի 4-ին՝ Նապոլեոն երրորդի պաշտոնանկության և Երրորդ Հանրապետության հռչակման օրը[8][12]։ Կազմակերպելով հրետանու լեգեոն՝ մասնակցել է Փարիզի պաշտպանությանը։ 1871 թվականին կրկին ընտրվել է Մարտինիկի կողմից Բորդոյի Ազգային ժողովի պատգամավոր, որտեղ դեմ է քվեարկել խաղաղության պայմանագրին։ Փարիզի կոմունայի հաջորդ ապստամբության ժամանակ Շյոլշերը անհաջող փորձ է կատարել միջնորդել ապստամբների և ֆրանսիական կառավարության միջև խաղաղ բանակցություններում և կարճ ժամանակով բանտարկվել է կոմունարների կողմից։ Այնուհետև շարունակել է ծառայել Ազգային ժողովում՝ որպես Հանրապետական միության անդամ և 1875 թվականի դեկտեմբերին ընտրվել ցմահ սենատոր[9][12]։

Շյոլշերի լուսանկարը՝ Էթյեն Կարյատի կողմից, 1876-1884 թվականներ:

1875 թվականին Շյոլշերը դարձել է Societé pour l'amélioration du sort de la femme («Կանանց վիճակի բարելավման միություն») անդամ, իսկ 1876 թվականի հուլիսին թարմացրել է մահապատժի վերացման իր առաջարկը[12]։ 1882 թվականին Գաստոն Ժերվիլ-Ռեաշի հետ հիմնել է Le Moniteur des Colonies թերթը[5]։ Շյոլշերը 1889 թվականին հրատարակել է իր վերջին աշխատանքը՝ Հայիթիի հեղափոխական առաջնորդ Տուսեն Լուվերտուրի կենսագրությունը (Vie de Tousaint Louverture)[8]: Մահացել է 1893 թվականի դեկտեմբերի 25-ին Փարիզի մերձակայքում գտնվող Ուիլ քաղաքում գտնվող իր տանը, 89 տարեկան հասակում[5]։

Ժառանգություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երբևէ չամուսնանալով և չունենալով ժառանգներ՝ Շյոլշերը կտակում իր ունեցվածքը և գումարը նվիրել է Գվադելուպային։ Առաջին անգամ թաղվել է Պեր Լաշեզ գերեզմանատանը, նրա աճյունը 1949 թվականի մայիսի 20-ին Գվիանայից սենատոր Գաստոն Մոներվիլի նախաձեռնությամբ տեղափոխվել է Պանթեոն։ Շյոլշերը ցանկացել է թաղվել իր հոր՝ Մարկի կողքին, որը նույնպես թաղված է Պանթեոնում։ Միաժամանակ տեղափոխվել է Ֆելիքս Էբուեի՝ պանթեոնում թաղված առաջին սևամորթի աճյունը[9]։ 1981 թվականին նորընտիր նախագահ Ֆրանսուա Միտտերանը վարդ է դրել Պանթեոնում գտնվող Շելխերի գերեզմանին՝ որպես նրա երդմնակալության արարողության մի մաս[13]։

Հիշատակում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շելխերի արձանը ազատված ստրուկի հետ, որը տոնում է 1848 թվականին ստրկության վերացումը, Կայենում։ Լուի-Էռնեստ Բարիասի կողմից քանդակված, այն 1999 թվականին ընդգրկվել է որպես պատմական հուշարձան:
  • Հարգանքի տուրք մատուցելով ստրկության դեմ նրա պայքարին, Քեյս-Նավիր (Մարտինիկա) կոմունան ստացել է Շելխերի անունը 1888 թվականին։
  • Ֆեսենհայմի կոմունան նրա ընտանիքի տունը վերածել է Վիկտոր Շյոլշերի թանգարանի։
  • Նրա անունով է կոչվել Վիկտոր Շյոլշեր վայրը Էքս-ան-Պրովանսում[14]
  • Փողոցը, որը ստեղծվել է Փարիզի Մոնպառնաս գերեզմանատան հարավ-արևելյան անկյունում, 1894 թվականին անվանվել է Rue Schœlcher իսկ 2000 թվականին Rue Victor Schœlcher
  • 2020 թվականի մայիսի 20-ին Մարտինիկայում ոչնչացվել է Շյոլշեր երկու արձանները։ Ֆրանսիայի նախագահ Էմանուել Մակրոնը քննադատել է արարքը։ Մեկ այլ արձան ոչնչացվել է 2021 թվականի մարտին։ Դրանց ոչնչացմանը աջակցել են անջատողական «Մարտինիկայի ազատագրման ազգային ճակատի» ակտիվիստները և ներկայացնում են «գաղութային հիշողության» դեմ ավելի լայն բողոքի ցույցերի մի մասը[15]
  • Ռեյունյոնի դեպարտամենտը նրա հիշատակը հարգել է թողարկելով հինգ հազար ֆրանկանոց թղթադրամ, որն առաջին անգամ թողարկվել է 1946 թվականին[9]։

Աշխատանքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • De l'esclavage des noirs et de la législation coloniale (Սևամորթների ստրկության և գաղութային օրենսդրության մասին) (Փարիզ, 1833)
  • Abolition de l'esclavage (Ստրկության վերացում) (1840)
  • Les colonies françaises de l'Amérique (Ամերիկայի ֆրանսիական գաղութները) (1842)
  • Les colonies étrangères dans l'Amérique et Hayti (Օտար գաղութներ Ամերիկայում և Հաիթիում) (2 հատոր, 1843)
  • Histoire de l'esclavage pendant les deux dernières années (Ստրկության պատմությունը վերջին երկու տարիների ընթացքում) (2 հատոր, 1847)
  • La verité aux ouvriers et cultivateurs de la Martinique (Ճշմարտությունը Մարտինիկայի բանվորներին և ֆերմերներին) (1850)
  • Protestation des citoyens français negres et mulatres contre des accusations calomnieuses (Սևամորթ և մուլատ Ֆրանսիայի քաղաքացիների բողոքի ակցիան զրպարտչական մեղադրանքների դեմ) (1851)
  • Le procès de la colonie de Marie-Galante (Մարի-Գալանտեի գաղութի դատավարությունը) (1851)
  • Histoire des crimes du 2 décembre (Դեկտեմբերի 2-ի հանցագործությունների պատմությունը) (1852)
  • Le gouvernement du 2 décembre (Դեկտեմբերի 2-ի կառավարությունը) (1853)
  • Dangers to England of the alliance with the men of the Coup d'État (1854)
  • Vie de Händel (Հենդելի կյանքը) (1857)
  • La grande conspiration du pillage et du meurtre à la Martinique (Գողության և սպանության մեծ դավադրություն Մարտինիկայում) (1875)
  • Vie de Toussaint Louverture (1889)

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 Senate — 1859.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 Sycomore (ֆր.) / Assemblée nationale
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 http://www.senat.fr/senateur-3eme-republique/schoelcher_victor1534r3.html
  5. ↑ 5,00 5,01 5,02 5,03 5,04 5,05 5,06 5,07 5,08 5,09 «Victor Schoelcher (1804-1893)». Sénat (ֆրանսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ հունիսի 25-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունիսի 9-ին.
  6. ↑ Dictionnaire Universelle de la Franc-Maçonnerie - Jode and Cara (Larousse - 2011)
  7. ↑ Histoire de la franc-maçonnerie au XIXe siècle, tome 1, André Combes (édition du Rocher, Paris, 1998, page 136)
  8. ↑ 8,00 8,01 8,02 8,03 8,04 8,05 8,06 8,07 8,08 8,09 Schmidt, Nelly. «Victor Schoelcher». Ohio University. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ հունիսի 9-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունիսի 9-ին.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 9,5 9,6 Manière, Fabienne. «Victor Schoelcher (1804 - 1893) - Une vie vouée à l'abolition de l'esclavage». Herodote (ֆրանսերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ հունիսի 11-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունիսի 10-ին.
  10. ↑ Jublin, Matthieu, ed. (2015 թ․ մայիսի 12). «French President's Debt Comment in Haiti Reopens Old Wounds About Slave Trade». Vice News. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ հունվարի 13-ին. Վերցված է 2016 թ․ հունվարի 18-ին.
  11. ↑ 11,0 11,1 Jennings, Lawrence C. (2000). French Anti-Slavery: The Movement for the Abolition of Slavery in France, 1802-1848. Cambridge University Press. էջ 278. ISBN 0521772494.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 Robert, Adolphe; Cougny, Gaston (1891). Dictionnaire des parlementaires français (ֆրանսերեն). Vol. 5. էջ 288. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ դեկտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունիսի 20-ին.
  13. ↑ «L'émoi de mai». Journal de l'île de La Réunion. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ հունիսի 9-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունիսի 9-ին.
  14. ↑ «Aix Google Map». Արխիվացված օրիգինալից 2023 թ․ դեկտեմբերի 30-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 18-ին.
  15. ↑ «'Proud to be colonised?': statue of French politician torn down in Martinique». www.theartnewspaper.com (անգլերեն). 2021 թ․ մարտի 10. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ հունիսի 29-ին. Վերցված է 2021 թ․ օգոստոսի 3-ին.

Մատենագիտություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Jan Rogozinski, A Brief History Of The Caribbean (New York: Plume, 2000)
  • James Chastain, Victor Schœlcher. Encyclopedia of 1848 Revolutions (2004) [1]
  • Schœlcher, Victor. De la pétition des ouvriers pour l'abolition immédiate de l'esclavage, Paris, Pagnerre, 1844. Manioc
  • Schœlcher, Victor. Restauration de la traite des noirs à Natal, Paris, Imprimerie E. Brière, 1877. Manioc
  • Schœlcher, Victor. Evénements des 18 et 19 juillet 1881 à Saint-Pierre (Martinique), Paris, Dentu, 1882. Manioc
  • Schœlcher, Victor. Conférence sur Toussaint Louverture, général en chef de l'armée de Saint-Domingue, [s.l.], Editions Panorama, 1966. Manioc
  • Monnerot, Jules. Schœlcher, [s.l.], Imprimerie Marchand, 1936. Manioc
  • Basquel, Victor. Un grand ancêtre: Victor Schœlcher (1804-1893), Rodez, Imprimerie P. Carrère, 1936. Manioc
  • Magallon Graineau, Louis-Alphonse Eugène. L'exemple de Victor Schœlcher, Fort-de-France, Imprimerie officielle, 1944. Manioc

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Վիկտոր Շյոլշեր» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Վիկտոր_Շյոլշեր&oldid=9758382» էջից