Սուրբ շաբաթ

Սուրբ շաբաթ;
	;
Տեսակ	պետական տոն և Քրիստոնեական տոն
Ենթադաս	Ավագ շաբաթ
Ամսաթիվ	Easter − 1 day?
Շաբաթվա օր	շաբաթ
Անվանված է	շաբաթ
Ի հիշատակ	Harrowing of Hell?
Նախորդ	Ավագ Ուրբաթ

Սուրբ շաբաթ ( լատին․՝ Sabbatum Sanctum), Սուրբ շաբաթի շաբաթը հայտնի է նաև որպես Սուրբ և Մեծ Շաբաթ,Սև Շաբաթ, Ուրախ Շաբաթ, կամ Զատիկի նախորյակ, կոչվում է նաև «Ուրախ Շաբաթ» կամ «Լույսի «Շաբաթ» Ղպտի քրիստոնյաների մոտ,օր՝ լավ ուրբաթից հետո:Դա Զատիկից առաջ և Սուրբ շաբաթվա վերջին օրն է,երբ քրիստոնյաները պատրաստվում են Զատկին։ Այն նշում են այն օրը, երբ Հիսուսի մարմինը գտնվում էր գերեզմանում և դժոխքի մեջ^[1]։

Տերմինոլոգիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արևելյան ավանդույթներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արևելյան Ուղղափառության մեջ այս օրը հայտնի է որպես Սուրբ և Մեծ Շաբաթ, կոչվում է նաև Մեծ Շաբաթ, քանի որ այս օրը Քրիստոսը ֆիզիկապես «հանգստացել է» գերեզմանում:Բայց նաև համարում են,որ հենց այդ օրը նա ոգով պայքարեց Հադեսի դեմ և դրախտ բարձրացրեց նրանց,ովքեր գերության մեջ էին այնտեղ:Ղպտիական,Եթովպիական և Էրիթրեական ուղղափառ եկեղեցիներում այս օրը հայտնի է որպես «Ուրախ Շաբաթ».^[2]:

Արևմտյան ավանդույթներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արևմտյան ավանդույթներում այս օրը սովորաբար կոչվում է Սուրբ շաբաթ,թեև Անգլիական համայնքում ընդհանուր աղոթքի գիրքը վերաբերում է այն օրվան,ինչպիսին է Զատիկի նախորյակը:Թեև Զատկի շաբաթ տերմինը սովորաբար կիրառվում է Զատկի շաբաթվա շաբաթ օր,անգլախոս երկրներում այն երբեմն կիրառվում է Սուրբ շաբաթ, այդ թվում Նոր Հարավային Ուելսում և Ավստրալիայի նահանգներում, Ավստրալիայի պետական գործակալությունների կողմից:Կաթոլիկ ավանդույթի համաձայն, Մարիամ Աստվածածինը որպես տառապանքի տիկին, անդրադառնում է իր սփոփանքին և վշտին իր որդու՝ Հիսուսի մահվան ժամանակ^[3]^[4] :Այնուամենայնիվ, կաթոլիկ եկեղեցական փաստաթղթերում ոչ մի տեղ այս օրն չի նշվում որպես միայնակ Աստվածամոր տոն։

Կրոնական և մշակութային գործելակերպեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արևելյան ավանդույթներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սուրբ և Մեծ Շաբաթի առավոտացումը (եկեղեցիներում, սովորաբար անցկացվում են ուրբաթ երեկոյան) Քրիստոսի թաղման ծառայության ձևն է:Ամբողջ ծառայությունը անցնում է Եպիտաֆի շուրջ,սրբապատկեր՝ գործված կտորից, պատկերված է հուղարկավորության համար պատրաստված Քրիստոսի պատկերով:Ծառայության առաջին մասում երգում են Սաղմոս 118-ը, ինչպես սովորաբար, այնպես էլ շաբաթ օրը առավոտյան կատարումներով և թաղման ժամանակ, բայց խառնվում են օրհներգերի (ներշնչանք կամ լաց) հետ:Ծառայության գերակշիռ թեման այնքան սգո չէ,ինչքան զգուշավոր սպասում։

Շաբաթ օրը նշվում է Բարսեղ Կեսարացու Մեծ Սուրբ Պատարագը, որը կոչվում է Առաջին Հարության Ծառայություն (հունական Πρώτη Ἀνάστασις), որը անվանվել է այն պատճառով, որ ժամանակագրական կարգով այն կազմվել է ավելի վաղ, քան Սուրբ Հովհաննես Դամասկոսցի Պասկալի Կանոնով և ոչ թե այն, որ տեղի է ունենում ավելի վաղ լիթուրգիկ կերպով:Սա ամբողջ տարվա ամենաերկար Աստվածային պատարագն է և վերջինը։ Փոքրիկ մուտքի ավարտից հետո կան 15 Հին Կտակարանի ընթերցումներ, որոնք հիշում են փրկության պատմությունը:Ռուսական ավանդույթներում, Ավետարանի ընթերցումից առաջ (Մատթէոս 28։ 1-20), կախիչները խորանի հագուստները և զգեստները փոխում են խավարից դեպի վառը, և սարկավագը բուրվառի օգնությամբ եկեղեցում կատարում է ծեսը:Հունական ավանդույթի համաձայն, հոգևորականները դափնու տերևներ և ծաղկի թերթեր են տեղադրել եկեղեցու ողջ տարածքում, խորհրդանշելով ավերված դարպասները և դժոխքի կոտրված շղթաները և Հիսուսի հաղթանակը:Թեև աղոթքային մթնոլորտը տխուրից փոխվում է ուրախի,սակայն հավատացյալները շարունակում են պահք պահել և Զատկի ողջյունի խոսքը ասել «Քրիստոս հարյավ ի մեռելոց»,այն չի փոխանակվում մինչև կեսգիշեր՝ Զատկի ծառայությունը, քանի որ այս ծառայությունը Հիսուսի հեթանոսների մահվան մասին հռչակագիրն է, ովքեր դժոխքում են գտնվում, սակայն Հարությունը դեռևս չի տարածվել երկրի վրա, որը տեղի է ունենում Զատկի զգոնության ժամանակ։

Մեծ Պահքը սկզբնավորվել է կատեխիզիսի ժամանակաշրջանում նոր վերադարձի համար,որպեսզի դրանք պատրաստեն մկրտության և քրմիզմի համար, դա տեղի է ունենում Հին Կտակարանի ընթերցումների ընթացքում, վեսափոր աստվածային պատարագի ժամանակ:Մինչև կեսգիշերվա ծառայությունը, հավատացյալները հավաքվում են եկեղեցում,որպեսզի ամբողջությամբ ընթերցանեն «Գործք առաքելոց»–ը:Կեսգիշերին նախորդող օրը Զատկի պատարագը սկսվում է Կեսգիշերի ընդունման հետ, որի ընթացքում կրկնվում է Սուրբ շաբաթի Կանոնը, որի վերջում էպիթապիոսը հանվում է եկեղեցու կենտրոնից և տեղադրվում է խորանի սեղանի վրա, որտեղ այն մնում է մինչև Համբարձումը:Այնուհետև եկեղեցու բոլոր մոմերն ու լույսերը մարվում են, և բոլորը սպասում են խավարում և լռության մեջ Քրիստոսի Հարության հռչակմանը։

Պատկեր:Epitaphios Procession Beginning at Great Saturday Mattins.jpg

Նախքան Սուրբ Հովհաննես Դամասկոսցու Սուրբ Զատիկի զգոնության կազմելը, այս օրը Լիվերպուլի պատարագը Զատկի հիմնական տոնն էր։

Արևմտյան ավանդույթներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հռոմի կաթոլիկ եկեղեցում խորանը մնում է ամբողջովին մերկ (Ավագ հինգշաբթի պատարագից հետո):Բոլոր պատարագները խիստ սահմանափակ են, ոչ մեկը չի հայտնվում այս օրվա սովորական պատարագում, չնայած պատարագը կարելի է ասել լավ ուրբաթ և Սուրբ շաբաթ` Վատիկանի կամ տեղական եպիսկոպոսի տրամադրության տակ գտնվող ծայրահեղ ծանր կամ հանդիսավոր իրավիճակը:Հաղորդության տոնակատարությունը չափազանց սահմանափակ է։ Սուրբ Հաղորդությունը տրվում է միայն Viaticum, մինչդեռ ապաշխարությունը և վերջին օծում կամ կարգ հիվանդացը կարելի է վերահսկել, քանի որ նրանք, ինչպես և Viaticum-ը, օգտակար են մահացողի փրկության համար:Օրը Զատիկի երկրորդ օրն է, ինչպես նշված է Սակրովանթումի կոնվենցիայի 110-րդ հոդվածում, թեև ծոմապահությունը չի կարող խիստ լինել,ինչպես լավ ուրբաթին։ Անգլիկան եկեղեցիներից շատերը, ինչպես նաև լյութերականները, մեթոդիստները և մի շարք այլ եկեղեցիները պահպանել են կաթոլիկ եկեղեցու միևնույն ավանդույթները,սական նրանց խորանները կարող են ծածկվել սևով,և ոչ թե զրկվել։Որոշ Անգլիկանյան եկեղեցիներում, այդ թվում Միացյալ Նահանգների Եպիսկոպոսական եկեղեցում, այս օրը մատուցվում է Խոսքի պարզ Պատարագ, Քրիստոսի հուղարկավորությանը նվիրված ընթերցումներով։ Օրական գրասենյակները դեռ պահպանվում են։ Հյուսիսային Ամերիկայի Մորավյան եկեղեցիներում այս օրը հայտնի է որպես Մեծ Շաբաթ։ Անգլիկանյան ընդհանուր աղոթքի գիրքը օգտագործում է Զատիկը նույնիսկ օրվա համար։

Հռոմի կաթոլիկ և որոշ անգլիկան և լյութերական ավանդույթներում, Սուրբ շաբաթը տևում է մինչև գիշերային ժամերը, որից հետո նշվում է Զատկի ընթրիքը, նշելով Զատկի սեզոնի պաշտոնական մեկնարկը։ Ռուբրիկները ասում են, որ Զատիկի զգոնությունը պետք է տեղի ունենա գիշերը։ Այն պետք է սկսվի գիշերը և ավարտվի մինչև լուսաբաց։ Ծառայությունը կարող է սկսվել կրակի և լուսատուի նոր լուսավորությամբ:Հռոմի կաթոլիկ և որոշ անգլյական արարողություններում պատարագը համարվում է առաջին պատարագը սկսած Ավագ հինգշաբթի օրվանից, և դրա ընթացքում «Գլորիա»-ն, որը բացակայում էր «Մեծ պահքի» ժամանակ, օգտագործվում է որպես արձանիկներ և սրբապատկերներ, ծածկված մանուշակագույն կտորով Passiontide ժամանակ, կտրուկ բացվում են։ Որոշ Անգլիկան եկեղեցիներ նախընտրում են տոնել Զատկի տոնը և նոր մոմի լուսավորությունը Զատկի տոնի առավոտյան լուսաբացին։ Մկրտությունը կարող է տեղի ունենալ այս ծառայության մեջ,և մկրտության խոստումները հաճախ նորացվում են։ Հիմնականում Հռոմի կաթոլիկությունը Ֆիլիպիններում այս օրն օրինական է և հայտնի է անգլերենում որպես Սև շաբաթ, հաշվի առնելով գույնի դերը սգո ժամանակ։ Նախորդ օրվանից ավանդական տաբուները տեղափոխվում և երբեմն խախտվում են, ցերեկը լողանալու համար։ Առևտրային ձեռնարկությունների մեծ մասը վերսկսում է գործառնությունները,իսկ փոքր ձեռնարկությունները մնում են փակ է մինչև Զատիկը։ Հեռուստատեսությունը և ռադիոկայանները ավելի կարճ ժամերով հեռարձակվում են հատուկ ծրագրավորմամբ կամ մնում են ուղիղ եթերում:Երկրորդ Վատիկանի խորհրդարանի կրոնական փոփոխություններից հետո «Sabado de Gloria» (իսպանական լեզվում Gloria–ն շաբաթ օրը) տերմինը լայնորեն օգտագործվեց, ասելով, որ «Գլորիա»-ի վերադարձը «Էքսելսիուս դիոյում» Զատկի տոնի ժամանակ։ Հատկապես հռոմեական կաթոլիկությունը Լեհաստանում, Święconka (լեհերեն, [ɕvʲɛntsɔnka]), որը նշանակում է «Զատկի զամբյուղների օրհնությունը», Սուրբ շաբաթ օրը, ամենաթող և սիրված ավանդույթներից մեկն է։