Մ․թ․ա․ 14-րդ դար
Մ․թ․ա․ 14-րդ դար, հարյուրամյակ, որը տևել է մ.թ.ա. 1400 թվականից մինչև մ.թ.ա. 1301 թվականը։
Իրադարձություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Մ․թ․ա․ 1350-1250 թվականներ Սան Լորենցո տեղանքի Բաջիոյի փուլը Մեքսիկա, կառուցվում են մեծ հասարակական շենքեր[1]։
- Քոչվոր անասնապահությունը զարգանում է Կենտրոնական Ասիայի տափաստաններում; անասուններին դիտում են ձիով[2]։
Մերձավոր Արևելք
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Մ․թ․ա․ 1400-1250 թվականներ, Փյունիկիայի Ուգարիտ քաղաքի ծաղկման ժամանակաշրջանը[3]։ Գրավոր այբուբենի հիշատակումը հաստատված է ուգարիտերեն տեքստերով[4]։
- Մ․թ․ա․ 1380-1336 թվականներ, Սուպպիլուլիումաս Ա-ի թագավորության ժամանակահատվածը, ով հասցնում է Խեթական խետությունը իր հզորության գագաթնակետին[5]։ Նա նվաճում է խուռիների թուլացած Միտաննի թագավորությունը դարի երկրորդ կեսին։ Ասորեստանն ազատագրվում է Աշուր-ուբալիթ I-ի ներքո[6]։
- Մ․թ․ա․ 1372-1350 թվականներ, Ախեթատոնը (Ամարնա) կառուցվել է որպես Ախենաթոն փարավոնի կողմից՝ որպես մայրաքաղաք, որը նվիրված է եղել արևի աստված Աթենին: Այն լքված է Ախենաթոնի մահից մի քանի տարի անց[7]։
- Մոտ 1325 թվական, Մահանում է Թութանխամոն փարավոնը, ով թաղվում Արքաների հովտում հարուստ կահավորված գերեզմանում[5]
- Մոտ 1320-1295 թվականներ, Ուլուբուրուն նավի խորտակումը Միջերկրական ծովում՝ ժամանակակից Քաշ քաղաքի հարավում[8]։
- Լիկիացի ծովահենները Փոքր Ասիա թերակղզու հարավ-արևմուտքից ասպատակեցին Ալաշիայի թագավորությունը (Կիպրոս): Նրանք զորքում ներգրավվեցին խեթերի կողմից որպես վարձկաններ և մասնակցեցին Քադեշի ճակատամարտին[9]։
- Ուգարիտական պատերան, գոտիներում իր դաջված զարդարանքով և որսի տեսարաններով, բացահայտում է ոսկերչության բացառիկ մակարդակը[10]։
- Փյունիկիայի տարածքում հիմնադրվում է Ալ-Բաթրուն բնակավայրը, որի պատմական կենտրոնը 1996 թվականին ներառվել է Լիբանանում ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Համաշխարհային ժառանգության ցանկում [11]։
- Մերկուրի մոլորակի առավել վաղ հիշատակված դիտարկումը գրանցված է «Մուլ ապինում» (բաբելոնյան աստղաբաշխական աղյուսակների ժողովածու)՝ ասորական աստղագետների կողմից, մոտավորապես մ.թ.ա. 14-րդ դարում[12]։
Հայկական լեռնաշխարհ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Խեթական և ասորեստանյան սեպագիր արձանագրություններում հիշատակվում է հնագույն հայկական երկրամաս Սուխմուն, որը տեղակայված էր Հայկական լեռնաշխարհում[13][14]։
- Հայկական լեռնաշխարհում ստեղծվում է Նաիրի ցեղային միությունը[15]։
- Խեթա-Հայասա պատերազմում խեթերը հաղթել են Հայասայի արքա Կարաննիին՝ Կաթխալաիայի (Կապադովկիայում) ճակատամարտում։ Զարգացնելով հաջողությունը, Խեթերը կրկին հարձակվում են Ծոփքի (Իսուվա երկիր) վրա բայց ետ են շպրտվում։ Նույն թվականին տեղի է ունենում Անիի ճակատամարտը, որի արդյունքում Խեթերի զորքերը ստիպված են լինում նահանջել։
Եվրոպա
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Ի հայտ են գալիս հնագույն Հնագույն հունական մաթեմատիկական տեքստերը[16]։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Bricker, Victoria; Sabloff, Jeremy A. (2012). Supplement to the Handbook of Middle American Indians. Vol. 1. University of Texas Press. էջ 376. ISBN 978-0-292-74441-7.
- ↑ Beaumont, Hervé (2008). Asie centrale (ֆրանսերեն). Editions Marcus. էջ 101. ISBN 978-2-7131-0228-8.
- ↑ Papin, Yves Denis (1998). Chronologie de l'histoire ancienne (ֆրանսերեն). Éditions Jean-paul Gisserot. էջ 12. ISBN 978-2-87747-346-0.
- ↑ Lalou, Frank (2016). Les 22 clés de l'alphabet hébraïque (ֆրանսերեն). Desclée De Brouwer. էջ 38. ISBN 978-2-220-02025-9.
- ↑ 5,0 5,1 Roux, Georges (1995). La Mésopotamie (ֆրանսերեն). Seuil. էջ 559. ISBN 978-2-02-008632-5.
- ↑ Freu, Jacques; Mazoyer, Michel (2008). L'apogée du nouvel empire hittite (ֆրանսերեն). L'Harmattan. էջ 13. ISBN 978-2-296-21119-3.
- ↑ Simpson, William Kelly (1998). The Art and Architecture of Ancient Egypt. Yale University Press. էջ 181. ISBN 978-0-300-07747-6.
- ↑ Fokkens, Harry; Harding, Anthony (2013). The Oxford Handbook of the European Bronze Age. OUP Oxford. էջ 383. ISBN 978-0-19-957286-1.
- ↑ Demand, Nancy H. (2011). The Mediterranean Context of Early Greek History. John Wiley & Sons. էջ 206. ISBN 978-1-4443-4234-5.
- ↑ Ottinger, Bénédicte (2002). L'art et la chasse (ֆրանսերեն). Renaissance Du Livre. էջ 12. ISBN 978-2-8046-0679-4.
- ↑ 400
- ↑ Շաֆեր Բ. Ե. (2007). «Մուլ ապինում նշված աստղագիտական լայնությունները և էպոխաները». Ամերիկյան աստղագիտական միության հանդիպում 210, #42.05 (անգլերեն). 38. Ամերիկյան աստղագիտական միություն: 157.
{{cite journal}}: Cite journal requires|journal=(օգնություն) - ↑ Հակոբյան Թ. Խ., Մելիք-Բախշյան Ստ. Տ., Բարսեղյան Հ. Խ., Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան, հ. 4 [Ն-Վ] (խմբ. Մանուկյան Լ. Գ.), Երևան, «Երևանի Համալսարանի Հրատարակչություն», 1986, էջ 706 — 804 էջ։
- ↑ Հակոբյան Թ. Խ., Մելիք-Բախշյան Ստ. Տ., Բարսեղյան Հ. Խ., Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան, հ. 2 [Դ-Կ] (խմբ. Մանուկյան Լ. Գ.), Երևան, «Երևանի Համալսարանի Հրատարակչություն», 1986, էջ 323 — 992 էջ։
- ↑ «Հայ ժողովրդի պատմություն», Հ.Գ. Ժամկոչյան, Երևան, 1975, էջ 33
- ↑ Депман И. Я. История арифметики. — М.: Просвещение, 1965. — 400 с.