Ձիթենի
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Ձիթենի (այլ կիրառումներ)
| Ձիթենի | |
| |
| Դասակարգում | |
| Թագավորություն | Բույսեր (Plantae) |
| Ինֆրաթագավորություն | Streptophyta |
| Վերնաբաժին | Բարձրակարգ բույսեր (Embryophytes) |
| Տիպ/Բաժին | Անոթավոր բույսեր (Tracheophytes) |
| Ենթատիպ | Սերմնավոր բույսեր (Spermatophytes) |
| Կարգ | Խուլեղինջածաղկավորներ (Lamiales) |
| Ընտանիք | Ձիթենազգիներ (Oleaceae) |
| Ցեղ | Ձիթենի (Olea) L., 1753 |
Ձիթենի (լատին․՝ Olea), ձիթենազգիների ընտանիքի բույսերի ցեղ։ Հայտնի է մոտ 60 տեսակ։ Տնտեսական նշանակություն ունի միայն մեկը՝
- եվրոպական ձիթենին (լատին․՝ Olea europea), մշակովի ձիթենին, ձիթապտղի ծառը։
Կենսաբանական նկարագիր
[խմբագրել | խմբագրել կոդը] | |||||
Մշտադալար մերձարևադարձային պտղատու ծառ է՝ 4-12 մետր բարձրությամբ։ Ապրում է 400-500 տարի, երբեմն՝ 1000 և ավելի։ Սաղարթը՝ լայն բրգաձև երբեմն՝ կախված ճյուղերով։ Տերևները մանր են, երկար, նշտարաձև, օվալաձև, հակադիր, ապրում են 2-3 տարի։ Ծաղիկները մանր են, դեղնասպիտակավուն, երկսեռ՝ հավաքված 8-40-ական հուրանաձև ծաղկաբույլերում։ Պտուղը կորիզապտուղ է, էլիպսաձև, օվալաձև, կշիռը՝ 3-15 գրամ, հաստ մաշկով, մանուշակագույն կամ սև, հաճախ մոմանման փառով։
Քիմիական կազմ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Պտուղները պարունակում են 25-80% ձեթ, սպիտակուցներ, շաքարներ, պեկտինային ու անօրգանական նյութեր, վիտամիններ (B, C և A նախավիտամինը)։
Նշանակություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ձիթապտուղը օգտագործվում է սննդի (թարմ և պահածոյացված ձևով) և բժշկության մեջ։ Ձեթը կիրառվում է օծանելիքի և տեքստիլ արդյունաբերության, իսկ բնափայտը (ամուր է, ունի լավ փայլ)՝ ատաղձագործության մեջ։ Ձիթենին բազմացվում է կտրոններով, պատվաստներով և սերմերով։ Ջերմասեր բույս է։
Տարածում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Մշակվում է Իսպանիայում, Իտալիայում, Հունաստանում, Պորտուգալիայում, Թուրքիայում, Ալբանիայում, Ղրիմում, Վրաստանում, Թուրքմենստանում, Ադրբեջանում և այլուր։ Հայաստանում աճում է Նոյեմբերյանի և Մեղրիի[1] շրջաններում։ Հայտնի է մոտ 500 սորտ, նախկին ԽՍՀՄ երկրներում՝ 80, լավագույններն են՝ Ասկալանո, Նիկիտսկայա-II, Կրուպնոպլոդնայա, Ղրիմի, Ադրբեջանական և այլն։
Հոմանիշներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Դասակարգում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Տաքսոնոմիա
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]| ավելի քան 21 ընտանիք (համաձայն APG II Համակարգի) | e1 | |||||||||||||||
| Կարգ Խուլեղինջազգիներ | դաս Ձիթենի | f1 | ||||||||||||||
| բաժին Ծաղկավորներ կամ Ծածկասերմեր |
Ընտանիք Ձիթենազգիներ | e2 | ||||||||||||||
| ավելի քան 44 կարգի ծաղկավոր բույսեր (համաձայնAPG II Համակարգի) |
մոտ 57 տեսակ | f2 | ||||||||||||||
Տեսակներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Olea ambrensis H.Perrier
- Olea borneensis Boerl.
- Olea brachiata (Lour.) Merr.
- Olea capensis L.
- Olea capitellata Ridl.[2]
- Olea caudatilimba L.C.Chia
- Olea chimanimani Kupicha
- Olea cordatula H.L.Li
- Olea dioica Roxb.
- Olea europaea L.
- Olea europaea subsp. europaea
- Olea europaea subsp. cerasiformis G.Kunkel & Sunding
- Olea europaea subsp. cuspidata (Wall. ex G.Don) Cif.
- Olea europaea subsp. guanchica P.Vargas et al.
- Olea europaea subsp. laperrinei (Batt. & Trab.) Cif.
- Olea europaea subsp. maroccana (Greuter & Burdet) P.Vargas et al.
- Olea exasperata Jacq.
- Olea gagnepainii Knobl.
- Olea gamblei C.B.Clarke
- Olea hainanensis H.L.Li
- Olea javanica (Blume) Knobl.
- Olea lancea Lam.
- Olea laxiflora H.L.Li
- Olea moluccensis Kiew
- Olea neriifolia H.L.Li
- Olea palawanensis Kiew
- Olea paniculata R.Br.
- Olea parvilimba (Merr. & Chun) B.M.Miao
- Olea polygama Wight
- Olea puberula Ridl.
- Olea rosea Craib
- Olea rubrovenia (Elmer) Kiew
- Olea salicifolia Wall. ex G.Don
- Olea schliebenii Knobl.
- Olea tetragonoclada L.C.Chia
- Olea tsoongii (Merr.) P.S.Green
- Olea welwitschii (Knobl.) Gilg & G.Schellenb.
- Olea wightiana Wall. ex G.Don
- Olea woodiana Knobl.
- Olea yuennanensis Hand.-Mazz.[3]
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Մեղրիում իսպանական յուրատեսակ ձիթապտուղ է աճեցվում
- ↑ Данный вид указан на сайте Кью и не указан на сайте GRIN
- ↑ Olea en The Plant List
Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Маслина — статья из Большой советской энциклопедии (Проверено 23 января 2009)
- Борисова А. Г. Род 1147. Маслина — Olea L. // Флора СССР. В 30 т. / Начато при руководстве и под главной редакцией акад. В. Л. Комарова; Ред. тома Б. К. Шишкин и Е. Г. Бобров. — М.—Л.։ Изд-во АН СССР, 1952. — Т. XVIII. — С. 512—516. — 802 с. — 3000 экз.
- Петяев С. И. Род 11. Маслина — Olea L. // Деревья и кустарники СССР. Дикорастущие, культивируемые и перспективные для интродукции. / Ред. тома С. Я. Соколов. — М.—Л.։ Изд-во АН СССР, 1960. — Т. V. Покрытосеменные. Семейства Миртовые — Маслиновые. — С. 484—488. — 544 с. — 2200 экз.
Արտաքին հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը] | Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ձիթենի» հոդվածին։ |
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ձիթենի» հոդվածին։ |
| ||||||||||
|
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 6, էջ 704)։ 
|