Ձիթենի

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Ձիթենի (այլ կիրառումներ)

Ձիթենի
Դասակարգում
Թագավորություն	Բույսեր (Plantae)
Ինֆրաթագավորություն	Streptophyta
Վերնաբաժին	Բարձրակարգ բույսեր (Embryophyta)
Տիպ/Բաժին	Անոթավոր բույսեր (Tracheophyta)
Ենթատիպ	Սերմնավոր բույսեր (Spermatophytes)
Կարգ	Խուլեղինջածաղկավորներ (Lamiales)
Ընտանիք	Ձիթենազգիներ (Oleaceae)
Ցեղ	Ձիթենի (Olea) L., 1753

Ձիթենի (լատին․՝ Olea), ձիթենազգիների ընտանիքի բույսերի ցեղ։ Հայտնի է մոտ 60 տեսակ։ Տնտեսական նշանակություն ունի միայն մեկը՝

• եվրոպական ձիթենին (լատին․՝ Olea europea), մշակովի ձիթենին, ձիթապտղի ծառը։

Կենսաբանական նկարագիր

Ձիթենի եվրոպական

Մշտադալար մերձարևադարձային պտղատու ծառ է՝ 4-12 մետր բարձրությամբ։ Ապրում է 400-500 տարի, երբեմն՝ 1000 և ավելի։ Սաղարթը՝ լայն բրգաձև երբեմն՝ կախված ճյուղերով։ Տերևները մանր են, երկար, նշտարաձև, օվալաձև, հակադիր, ապրում են 2-3 տարի։ Ծաղիկները մանր են, դեղնասպիտակավուն, երկսեռ՝ հավաքված 8-40-ական հուրանաձև ծաղկաբույլերում։ Պտուղը կորիզապտուղ է, էլիպսաձև, օվալաձև, կշիռը՝ 3-15 գրամ, հաստ մաշկով, մանուշակագույն կամ սև, հաճախ մոմանման փառով։

Քիմիական կազմ

Պտուղները պարունակում են 25-80% ձեթ, սպիտակուցներ, շաքարներ, պեկտինային ու անօրգանական նյութեր, վիտամիններ (B, C և A նախավիտամինը)։

Նշանակություն

Ձիթապտուղը օգտագործվում է սննդի (թարմ և պահածոյացված ձևով) և բժշկության մեջ։ Ձեթը կիրառվում է օծանելիքի և տեքստիլ արդյունաբերության, իսկ բնափայտը (ամուր է, ունի լավ փայլ)՝ ատաղձագործության մեջ։ Ձիթենին բազմացվում է կտրոններով, պատվաստներով և սերմերով։ Ջերմասեր բույս է։

Տարածում

Մշակվում է Իսպանիայում, Իտալիայում, Հունաստանում, Պորտուգալիայում, Թուրքիայում, Ալբանիայում, Ղրիմում, Վրաստանում, Թուրքմենստանում, Ադրբեջանում և այլուր։ Հայաստանում աճում է Նոյեմբերյանի և Մեղրիի շրջաններում։ Հայտնի է մոտ 500 սորտ, նախկին ԽՍՀՄ երկրներում՝ 80, լավագույններն են՝ Ասկալանո, Նիկիտսկայա-II, Կրուպնոպլոդնայա, Ղրիմի, Ադրբեջանական և այլն։

Հոմանիշներ

Enaimon Raf. Leuranthus Knobl. Pachyderma Blume Picricarya Dennst.

Pogenda Raf. Steganthus Knobl. Stereoderma Blume Tetrapilus Lour.

Դասակարգում

Տաքսոնոմիա

ավելի քան 21 ընտանիք (համաձայն APG II Համակարգի)

e1

Կարգ Խուլեղինջազգիներ

դաս Ձիթենի

f1

բաժին Ծաղկավորներ կամ Ծածկասերմեր

Ընտանիք Ձիթենազգիներ

e2

ավելի քան 44 կարգի ծաղկավոր բույսեր (համաձայնAPG II Համակարգի)

մոտ 57 տեսակ

f2

Տեսակներ

Եվրոպական ձիթենի

Ձիթենի

• Olea ambrensis H.Perrier
• Olea borneensis Boerl.
• Olea brachiata (Lour.) Merr.
• Olea capensis L.
• Olea capitellata Ridl.
• Olea caudatilimba L.C.Chia
• Olea chimanimani Kupicha
• Olea cordatula H.L.Li
• Olea dioica Roxb.
• Olea europaea L.
  • Olea europaea subsp. europaea
  • Olea europaea subsp. cerasiformis G.Kunkel & Sunding
  • Olea europaea subsp. cuspidata (Wall. ex G.Don) Cif.
  • Olea europaea subsp. guanchica P.Vargas et al.
  • Olea europaea subsp. laperrinei (Batt. & Trab.) Cif.
  • Olea europaea subsp. maroccana (Greuter & Burdet) P.Vargas et al.
• Olea exasperata Jacq.
• Olea gagnepainii Knobl.
• Olea gamblei C.B.Clarke
• Olea hainanensis H.L.Li
• Olea javanica (Blume) Knobl.
• Olea lancea Lam.
• Olea laxiflora H.L.Li
• Olea moluccensis Kiew
• Olea neriifolia H.L.Li
• Olea palawanensis Kiew
• Olea paniculata R.Br.
• Olea parvilimba (Merr. & Chun) B.M.Miao
• Olea polygama Wight
• Olea puberula Ridl.
• Olea rosea Craib
• Olea rubrovenia (Elmer) Kiew
• Olea salicifolia Wall. ex G.Don
• Olea schliebenii Knobl.
• Olea tetragonoclada L.C.Chia
• Olea tsoongii (Merr.) P.S.Green
• Olea welwitschii (Knobl.) Gilg & G.Schellenb.
• Olea wightiana Wall. ex G.Don
• Olea woodiana Knobl.
• Olea yuennanensis Hand.-Mazz.

Գրականություն

• Маслина — статья из Большой советской энциклопедии (Проверено 23 января 2009)
• Борисова А. Г. Род 1147. Маслина — Olea L. // Флора СССР. В 30 т. / Начато при руководстве и под главной редакцией акад. В. Л. Комарова; Ред. тома Б. К. Шишкин и Е. Г. Бобров. — М.—Л.։ Изд-во АН СССР, 1952. — Т. XVIII. — С. 512—516. — 802 с. — 3000 экз.
• Петяев С. И. Род 11. Маслина — Olea L. // Деревья и кустарники СССР. Дикорастущие, культивируемые и перспективные для интродукции. / Ред. тома С. Я. Соколов. — М.—Л.։ Изд-во АН СССР, 1960. — Т. V. Покрытосеменные. Семейства Миртовые — Маслиновые. — С. 484—488. — 544 с. — 2200 экз.

Արտաքին հղումներ

• El género Olea en Árboles Ibéricos

Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ձիթենի» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ձիթենի» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 6, էջ 704)։