Jump to content

Հունական պլան

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Հունական պլան (հուն․՝ Ελληνικό Σχέδιο), Ռուսաստանի ամենաերկար կառավարած կայսրուհու՝ Եկատերինա Ալեքսեևնայի կազմած ծրագիրը, որը նախատեսում էր արևելյան հարցի լուծումը՝ բացառապես պատերազմական ուղով։ Անուղղակիորեն, այս պլանը կարելի է համարել միջազգայնացված արևելյան հարցի լուծման ուղղությամբ տարված անդրանիկ գործողություններից մեկը, որը թեպետ Թուրքիայի տարածքում ապրող հպատակ ժողովուրդների ազատագրման բաղձալի ձգտումից զատ նախ և առաջ ձեռնտու էր շահագրգիռ կողմերին։

Ըստ Եկատերինա Ալեքսեևնայի կազմած «հունական ծրագրի»՝ նախատեսվում էր Օսմանյան կայսրության դեմ անցկացնել ավստրո-ռուսական դաշնակցային պատերազմ։ Արդյունքում՝ հաղթանակի պարագայում Թուրքիայի տարածքը բաժանել Ավստրիական և Ռուսական կայսրությունների միջև։ Ծրագրի կարևորագույն շեշտադրումներից մեկը նաև այն էր, որ գրավված տարածքներից բացի ռուսական և ավստրիական հովանավորչությամբ պետք է վերականգնվեր 1453 թվականից ի վեր անկում ապրած Բյուզանդական կայսրության կենտրոնացված իշխանությունը՝ Կոստանդնուպոլիս կենտրոնով։

Եկատերինա II-ի կողմից Սանկտ Պետերբուրգ մայրաքաղաքում՝ Նևա գետի շրջակայքում կառուցված ռուսական կայսերական ամառային պալատը, որը կրում էր Ալեքսանդր Մակեդոնացու ծննդավայրի՝ Պելլա քաղաքի անունը։

Իր նախորդների պես, Եկատերինա II-ը ևս մտահոգված էր թուրքական լծի տակ գտնվող ուղղափառ քրիստոնյաների խնդրով։ Նրա օժանդակությամբ 1768-1774 թվականների ռուս-թուրքական պատերազմներին հընթացս մայրցամաքային Հունաստանում և կղզիներում բռնկվում է հակաթուրքական ապստամբության հուժկու ալիք։ Նրա ջանքերով հույն բազմաթիվ ռազմական գործիչներ, այդ թվում՝ Յաննիս Վարվակիսը, ժամանում են Ռուսաստանի սևծովյան շրջաններ, մասնավորապես՝ Ղրիմի թերակղզի և Նովոռոսիա։ Եկատերինա Ալեքսեևնան արևելյան հարցի և հատկապես՝ հունական խնդրի կապակցությամբ ուներ հստակ տեսլական․ նա պատրաստ էր զինված պայքարի միջոցով ազատագրել հունական պատմական հողերը և հող նախապատրաստել Բյուզանդական կայսրության կենտրոնացված իշխանության վերահաստատման համար։

Կոստանդնուպոլսի ազատագրումից հետո Եկատերինին նախատեսել էր Բյուզանդիայի առաջին կայսեր պաշտոնում նշանակել իր թոռանը՝ արքայազն Կոնստանտինին։ «Հունական պլան»-ի իրագործմամբ ռուսական արքունիքը նախ և առաջ ցանկանում էր իրականացնել իր վաղեմի ծրագիրը և տիրել Սև և Միջերկրական ծովերին նեղուցներին՝ Բոսֆորին և Դարդանելին։ Նմանօրինակ ռազմավարական նշանակության սուբյեկտների նկատմամբ վերահսկողություն սահմանելուց հետո ռուսական կայսերական ռազմածովային ուժերին հնարավորություն կընձեռվեր նոր արշավանքներ ձեռնարկել դեպի Մերձավոր Արևելք։

Պլանի իրագործման համար ռուսական արքունիքին նախ և առաջ հարկավոր էր ծրագիրը համաձայնեցնել «մեծ տերությունների» հետ և ապա որոնել դաշնակիցներ։ 1780 թվականի մայիսին Եկատերինան Մոգիլևում (ներկայումս գտնվում է Բելառուսում) հանդիպում է կազմակերպում գերմանական ազգի Սրբազան Հռոմեական կայսրության կայսր Յոզեֆ II-ի հետ։ Արդեն իսկ սեպտեմբերին Եկատերինան և Յոզեֆը քննարկում են Օսմանյան կայսրության բաժանման և Բյուզանդական կայսրության վերականգնման իրենց ծրագրերը։ Արդյունքում՝ 1781 թվականին վերջիններս կնքում են դաշինք։

Հունական պլանի կենսագործումը վստահված էր գեներալ-ֆելդմարշալ Գրիգորի Պոտյոմկինին։ Վերջինիս ջանքերով Նովոռոսիայի մի շարք քաղաքներ ստանում են հունական ծագումնաբանություն ունեցող անուններ, օրինակ՝ Օդեսա, Խերսոն, Սևաստոպոլ, Սիմֆերոպոլ և այլն։

Հունական անվանումներ ստացած քաղաքներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստորև ներկայացված են Եկատերինա II-ի հրամանագրով հունական անվանումներ ստացած Ռուսաստանի խոշոր քաղաքների ցանկը[1]

Ղրիմ թերակղզում գտնվող բազմաթիվ քաղաքների անվանումների համար հիմք է ծառայել հունարեն «պոլ(իս)» բառը, որը թարգմանաբար նշանակում է «քաղաք»։ Օրինակ՝ Սևաստոպոլ, Ստավրոպոլ, Սիմֆերոպոլ, Օվիդիոպոլ, Տիրասպոլ և այլն։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. "Российские города с греческими именами", Sevatopolskaya Gazeta, July 20, 2006 (retrieved August 17, 2014)