Կարմիր հաղարջ
| Կարմիր հաղարջ | |
 Կարմիր հաղարջ | |
| Դասակարգում | |
| Թագավորություն | Բույսեր (Plantae) |
| Վերնաբաժին | Բարձրակարգ բույսեր (Embryophytes) |
| Տիպ/Բաժին | Անոթավոր բույսեր (Tracheophytes) |
| Ենթատիպ | Սերմնավոր բույսեր (Spermatophytes) |
| Կարգ | Քարբեկածաղկավորներ (Saxifragales) |
| Ընտանիք | Կոկռոշազգիներ (Grossulariaceae) |
| Ցեղ | Հաղարջենի (Ribes) |
| Տեսակ | Կարմիր հաղարջ (R. rubrum) |
| Միջազգային անվանում | |
| Ribes rubrum | |
Կարմիր հաղարջ, սովորական հաղարջ կամ պարտեզի հաղարջ ( լատ․Ríbes rúbrum ), փշահաղարջների (Grossulariaceae) ընտանիքի փոքր տերևաթափվող թուփ։
Տարածվածություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Տարածվածության բնականոն շրջանը Եվրասիայի անտառային գոտին է, որտեղ աճում է վայրի ձևով։ Հանդիպում է անտառի եզրերին, նախընտրում է գետաբերանները և առվեզրերը, տարածվելով՝ առաջացնում է ծածկոցներ։
Նկարագրություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]1-2 մետր բարձրությամբ մոխրագույն կամ դեղնավուն ցողուններով բույս է։ Փայտը կանաչավուն է, բայց սնամեջ։
Տերևները 3-5 շեղբերով կտրտված եզրերով են և հարթ փայլուն մակերևույթով։ Տերևի հակառակ երեսն ավելի բաց երանգ ունի, երբեմն մազմզոտ երակներով։
Ծաղիկները շատ մանր դեղնականաչավուն կամ կարմրաշագանակագույն են, դասավորվածությունը՝ ողկուզավոր։ Ծաղկում է մայիս ամսին։
Պտուղները վառ կարմիր հյութեղ հատապտուղներ են, ունեն թթվաշ համ, 8-12 մմ տրամագծով են, կազմում են ողկույզներ։
Տնտեսական նշանակություն և կիրառություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կարմիր հաղարջի հատապտուղները ուտելի են։ Դրանք ավելի թթու են, քան սև հաղարջի հատապտուղները, այդ իսկ պատճառով հիմնականում օգտագործվում են ջեմեր և տարբեր պահածոներ պատրաստելու համար։ Սկանդինավյան երկրներում հաճախ օգտագործվում է որպես մրգային ապուրների և պուդինգների բաղադրիչ։
Գերմանիայում այն օգտագործում են կրեմներ կամ բեզեներ եփելիս, որպես տորթերի միջուկներ[1]։
Մեղրաբույս
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Կարմիր հաղարջի ծաղիկները մեղուների համար մեղրատու են[2]։
Կարմիր հաղարջի հատապտուղներն ավելի քիչ շաքար են պարունակում (4-10 %), քան սև հաղարջինը, սակայն շատ են ազատ թթուները (մինչև 4,2%)։ Ասկորբինաթթուների պարունակությամ զիջում է սև հաղարջին, բայց С և Р վիտամինների լավ աղբյուր են[3]։
Մեծ քանակությամբ թթուներ պարունակելու շնորհիվ՝ հատապտղի հյութը լավ հագեցնում է ծարավը, բացում է ախորժակը, ակտիվացնում է աղիների գոծունեությունը, այդ իսկ պատճառով լավ միջոց է երկար հիվանդությունից հետո ուժերը վերականգնելու համար, հատկապես անկողնային հիվանդների համար։ Նշանակվում է փորկապության ժամանակ, ունի նաև դիաֆորիկ ազդեցություն, այդ իսկ պատճառով օգտակար է մրսածության ժամանակ։ Կարմիր հաղարջի հատապտուղներից պատրաստված մորսը հիանալի զովացուցիչ ըմպելիք է[3]։ Կարմիր հաղարջի ցրտադիմացկունությունը կախված է տեսակների ծագումով, բույսերը ձմռանը նախապատրաստելու պայմաններով, բողբոջների սնաճուկների (зачатков почек) տարբերակաման ատիճանով, ձմեռային շրջանի եղանակային պայմաններով[4]։
Տաքսոնոմիա
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ribes rubrum L. 1753, Species Plantarum 1: 200[5]
Հոմանիշներ
- Ribes rubrum var. sativum Rchb.
- Ribes sativum (Rchb.) Syme
- Ribes sylvestre (Lam.) Mert. & W.D.J.Koch
- Ribes vulgare Lam.
- Ribes vulgare var. macrocarpum Jancz.
- Ribes vulgare var. sylvestre Lam.
Պատկերասրահ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը] |
 |
 |
 | ||
Կարմիր հաղարջի պտուղները և ծաղիկները
| |||||
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Абрикосов Х. Н. и др. Смородина // Словарь-справочник пчеловода / Сост. Федосов Н. Ф.. — М.: Сельхозгиз, 1955. — С. 342. «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 7-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 25-ին.
- ↑ Абрикосов Х. Н. и др. Смородина // Словарь-справочник пчеловода / Сост. Федосов Н. Ф.. — М.: Сельхозгиз, 1955. — С. 342. «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 7-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 25-ին.
- ↑ 3,0 3,1 Губанов И. А. и др․ (1976). Т. А. Работнов (ed.). Дикорастущие полезные растения СССР (Справочники-определители географа и путешественника). М.: Мысль. էջ 360.
{{cite book}}: More than one of|pages=and|page=specified (օգնություն) - ↑ «К ВОПРОСУ ЗАСУХОУСТОЙЧИВОСТИ И ЗИМОСТОЙКОСТИ СМОРОДИНЫ КРАСНОЙ (ОБЗОР)» (PDF). Современное садоводство.
- ↑ Linné, Carl von; Salvius, Lars (1753). «Caroli Linnaei ... Species plantarum :exhibentes plantas rite cognitas, ad genera relatas, cum differentiis specificis, nominibus trivialibus, synonymis selectis, locis natalibus, secundum systema sexuale digestas...». Impensis Laurentii Salvii,. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 26-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ հավելյալ կետադրություն (link)
Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Н. И. Анненковъ. Ribes rubrum Ботаническій словарь. — СПб.: Имп. Академія наукъ, 1878. — С. 298—299. (ռուս.)
Արտաքին հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- «Tropicos». legacy.tropicos.org. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 26-ին.
{{cite web}}: Text "Name - !Ribes rubrum L." ignored (օգնություն) - Программирование и оформление: Дмитрий Орешкин, 2007-2019. «Смородина красная - Ribes rubrum - Описание таксона - Плантариум». www.plantarium.ru. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 26-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 26-ին.
{{cite web}}: CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link) - «Смородина обыкновенная, или садовая, красная — Ribes rubrum L. (R. sativum Syme, R. vulgare Lam. nom illegit., R. sylvestre Mert. et Koch).: фотографии и описание». ecosystema.ru. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 26-ին.
- AgroAtlas: Ribes rubrum — Смородина красная
 | Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կարմիր հաղարջ» հոդվածին։ |
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Կարմիր հաղարջ» հոդվածին։ |
| ||||||||||||||
