ԽՍՀՄ Պետական բանկ

ԽՍՀՄ Պետական բանկ
Տեսակ	կենտրոնական բանկ
Երկիր	ԽՍՀՄ
Հապավում	Պետբանկ, Գոսբանկ Госбанк
Նախորդող	Ռուսական կայսրության պետական բանկ (1860–1917/1922)
Հաջորդող	ՌԴ կենտրոնական բանկ (1991–այժմ)
Հիմնադրված	հոկտեմբերի 10, 1921
Լուծարված	դեկտեմբերի 20, 1991
Իրավ. կարգավիճակ	լուծարված
Գլխադասային գրասենյակ	Նեգլիննայա փ. 12, Մոսկվա, ՌԽՍՖՀ, ԽՍՀՄ
Տարածաշրջան	ԽՍՀՄ
Գլխավոր քարտուղար	Արոն Շեյման, Նիկոլայ Տումանով, Գեորգի Պյատակով, Մոիսեյ Կալմանովիչ, Լև Մարյասին, Սոլոմոն Կռուգլիկով, Ալեքսեյ Գրիչմանով, Նիկոլայ Բուլգանին, Նիկոլայ Սոկոլով, Նիկոլայ Բուլգանին, Յակով Գոլև, Վասիլի Պոպով, Նիկոլայ Բուլգանին, Ալեքսանդր Կոռովուշկին, Ալեքսեյ Պոսկոնով, Մեֆոդի Սվեշնիկով, Վլադիմիր Ալխիմով, Վիկտոր Դեմենցև, Նիկոլայի Գարետովսկիյ, Վիկտոր Գերաշչենկո, Անդրեյ Զվերև և Արոն Շեյման
Արժույթ	ԽՍՀՄ ռուբլի SUR (ISO 4217)
Կայք	cbr.ru/currency_base/GosBankCurs/​(ռուս.)

ԽՍՀՄ Պետական բանկ, ԽՍՀՄ Պետբանկ, Գոսբանկ (ռուս.՝ Государственный банк СССР, Госбанк), ԽՍՀՄ կենտրոնական բանկը 1930-ականներից մինչև 1987 թվականը։ Հանդես է եկել որպես միասնական էմիսիոն, դրամարկղային և հաշվարկային կենտրոն, ժողովրդական տնտեսության և բնակչության վարկավորման ու ֆինանսավորման հիմնական բանկ։ Մինչև 1923 թվականը կոչվել է ՌՍՖՍՀ պետական բանկ։ Հիմնադրվել է Լենինի նախաձեռնությամբ։ 1921 թվականի հոկտեմբերի 4-ին Լենինը ստորագրել է ՌՍՖՍՀ պետբանկ հիմնադրելու մասին ԺԿԽ-ի դեկրետը, որը 1921 թվականի հոկտեմբերի 7-ին հաստատել է ՀԿԳԿ-ի 4-րդ նստաշրջանը։ ԽՍՀՄ ԿԳԿ-ի 1923 թվականի հուլիսի 6-ի որոշումով ՌՍՖՍՀ պետական բանկը վերակազմվել է ԽՍՀՍ պետական բանկի։

Սեփական պնդմամբ, Պետական բանկը ԽՍՀՄ տնտեսական և սոցիալական զարգացման պետական պլանի հիման վրա կազմակերպել և կարգավորել է դրամաշրջանառուբլիությունը, իրականացրել ժողտնտեսության կարճաժամկետ վարկավորումը, գյուղատնտեսական, մթերող և որոշ այլ ձեռնարկությունների ու կազմակերպությունների, սպառուբլիողական կոպերացիայի, անտառային և ջրային տնտեսությունների, ինչպես նաև գյուղական բնակչության կապիտալ ներդրումների ֆինանսավորումն ու երկարաժամկետ վարկավորումը, հաշվարկները ժողտնտեսության մեջ, բյուջեի դրամարկղային կատարումը, կազմակերպել և ղեկավարել է խնայդրամարկղային գործը, կազմակերպել և իրագործել միջազգային հաշվարկներն ու վարկավորումը, գործառությունները թանկարժեք մետաղներով և արտարժույթով։

Համարվելի է իր ժամանակի խոշորագույն բանկերից մեկն աշխարհում։ 1981 թվականի տարեսկզբի դրությամբ այն սպասարկել է 764 000 հաճախորդի, որոնց համար բացվել էին ավելի քան 3,9 միլիոն հաշվարկային, ընթացիկ, վարկային և այլ հաշիվներ։ Պետբանկի միջոցով իրականացվող վճարային շրջանառուբլիության ծավալը 1980 թվականին կազմել է 2539 միլիարդ ռուբլի։ Պետբանկի իրավական դրությունը որոշվում էր ԽՍՀՄ Սինիստրների խորհրդի կողմից հաստատված կանոնադրությամբ։ Եղել է կենտրոնացված համակարգ, որը գլխավորում էր վարչությունը։ Վարչության նախագահ նշանակում էր ԽՍՀՄ Գերագույն սովետը։

Ունեցել է կենտրոնական ապարատ, միութենական և ինքնավար հանրապետություններում, երկրամասային և մարզային կենտրոններում, ինքնավար մարզերի և ինքնավար օկրուգների կենտրոններում՝ գրասենյակներ և պետական խնայադրամարկղերի վարչություններ, իսկ շըրջկենտրոններում, քաղաքներում և այլ բնակավայրերում՝ բաժանմունքներ, գործակալություններ (1984 թվականի սկզբին՝ 4464) և խնայդրամարկղերի լայն ցանց։

Հայկական հանրապետական գրասենյակը (պետբանկի Հայգրասենյակ) եղել է ԽՍՀՄ պետբանկի համակարգի օղակներից։ Կազմակերպվել էր 1924 թվականի մարտին (նախկինում՝ Հայաստանի պետբանկ և ՌՍՖՍՀ պետբանկի բաժանմունք)։ Ղեկավարել է Խորհրդային Հայաստանի տարածքում գտնվող ԽՍՀՄ պետբանկի հիմնարկությունների գործունեությունը, գտնվել ԽՍՀՄ պետական բանկի վարչության անմիջական ենթակայության տակ։ 1984 թվականի սկզբին ՀԽՍՀ-ում գործում էր ԽՍՀՄ պետական բանկի 49 բաժանմունք, քաղաքային մեկ վարչություն, ինֆորմացիոն հաշվողական կայան։ Բաժանմունքներ եղել են հանրապետության բոլոր շրջաններում (բացառությամբ՝ Գուգարքի, ներկայումս՝ ՀՀ Լոռվա մարզի հարավում) և քաղաքներում, այդ թվում՝ Քաջարանում, Չարենցավանում, Ջերմուկում։ Երևանում գործել 8 բաժանմունք։

Խորհրդի նախագահներ

№	Անուն	Պատկեր	Կառավարում		Նշանակող
			Սկիզբ	Ավարտ
1	Արոն Շինման		1921	1924	Վլադիմիր Լենին
2	Նիկոլայ Տումանով		Մարտի 5, 1924	Հունվարի 16, 1926	Ալեքսեյ Ռիկով
3	Գեորգի Պյատակով		Ապրիլի 19, 1929	Հոկտեմբերի 18, 1930
4	Մոիսեյ Կալմանովիչ		Հոկտեմբերի 18, 1930	Ապրիլի 4, 1934	Վյաչեսլավ Մոլոտով
5	Լև Մարյասին		Ապրիլի 4, 1934	Հուլիսի 14, 1936
6	Սոլոմոն Կրուգլիկով		Հուլիսի 14, 1936	Սեպտեմբերի 15, 1937
7	Ալեքսեյ Գրիչմանով		Սեպտեմբերի 15, 1937	Հուլիսի 16, 1938
8	Նիկոլայ Բուլգանին		Հոկտեմբերի 2, 1938	Ապրիլի 17, 1940
9	Նիկոլայ Սոկոլով		Ապրիլի 17, 1940	Հոկտեմբերի 12, 1940
10	Նիկոլայ Բուլգանին		Հոկտեմբերի 12, 1940	May 23, 1945	Իոսիֆ Ստալին
11	Յակով Գոլև		May 23, 1945	Մարտի 23, 1948
12	Վասիլի Պոպով		Մարտի 23, 1948	Մարտի 31, 1958	Գեորգի Մալենկով և Նիկոլայ Բուլգանին
13	Նիկոլայ Բուլգանին		Մարտի 31, 1958	August 15, 1958	Նիկիտա Խրուշչով
14	Ալեքսանդր Կոռովուշկին,		August 15, 1958	August 14, 1963
15	Ալեքսեյ Պոսկոնով		1963	1969	Ալեքսեյ Կոսիգին
16	Մեֆոդի Սվեշնիկով		1969	1976
17	Վլադիմիր Ախիմով		Հոկտեմբերի 11, 1976	Հունվարի 10, 1986	Նիկոլայ Տիխոնով
18	Վիկտոր Դեմենցև		Հունվարի 10, 1986	Օգոստոսի 22, 1987	Նիկոլայ Ռիժկով
19	Նիկոլայ Գարետովսկի		Օգոստոսի 22, 1987	Հունիսի 7, 1989
20	Վիկտոր Գերաշչենկո		Հունիսի 7, 1989	Օգոստոսի 26, 1991	Վալենտին Պավլով
21	Անդրեյ Զվերև		Օգոստոսի 26, 1991	Դեկտեմբերի 20, 1991	Իվան Սիլաև

Գրականություն

• Госбанк СССР и его роль в развитии экономики страны (1921—1981 гг․), М․, 1981․ Վ․ Աղասյան