Արջատխլենի
Առաջարկվում է այս և Տխլենի ծառանման հոդվածները միացնել իրար: (քննարկում) |
Արջատխլենի | ||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Գիտական դասակարգում | ||||||||||
|
||||||||||
Լատիներեն անվանում | ||||||||||
Corylus | ||||||||||
|
Արջատխլենի (լատին․՝ Corylus), տխիլազգիների ընտանիքին պատկանող սլացիկ, ուտելի ընկույզներով, բարեկազմ ու գեղեցիկ սաղարթով տերևաթափ ծածկասերմ խոշոր ծառ՝ մինչև 20-25 մ բարձրությամբ և մինչև 1 մ բնի տրամագծով։ Գրանցված է Հայաստանի Հանրապետության Կարմիր գրքում։
Ուղիղ, հարթ ճյուղերից ազատ բունը ծածկված է մոխրագույն, խոր ճաքերով պատված հաստ կեղևով, որը անջատվում է խոշոր շերտերով։ Մեկ տարեկան ընձյուղները դեղնամոխրավուն են, խոզանականման մազմզուկներով ծածկված։ Բողբոջները երկարավուն-նշտարաձև են, 6-8 մմ երկարությամբ, կարմրագորշավուն, մազմզուկապատ թեփուկներով։ Տերևները կլորավուն են, լայն-ձվաձև կամ օվալաձև, 7-12 սմ երկարությամբ և 5-9 սմ լայնությամբ, գագաթում սեղմված, կարճ սրածայր, հիմքում սրտանման, երկակի բութ-ատամնաեզր, խոշոր, բլթականման գլխավոր ատամիկներով, մուգ կանաչ, նոր բացված ժամանակ վերևի կողմից մազմզուկապատ, ներքևի կողմից մազմզուկապատ է միայն ջղերի ուղղությամբ, ավելի ուշ՝ մերկ։ 1,5-4,5 սմ երկարությամբ տերևակոթունները ծածկված են գեղձային մազմզուկներով։ Տերևակիցները նշտարաձև են, սրածայր։ Առէջային կատվիկների երկարությունը 6-10 սմ է, իսկ հաստությունը՝ 0,5-0,6 սմ։ Պտուղները հավաքված են 3-8-ական փնջերում։ Տերևափաթթոցը մահուդանման է, լայն բացված, զգալիորեն գերազանցում է ընկույզի չափերին, բազմակի կտրատված է, նեղ ծռմռված, սուր և ատամնաձև բաժիններով։ Ընկույզները համեմատաբար մանր են, գնդաձև կամ հակաձվաձև, կողքերից սեղմված, հաստ և ամուր կճեպով, բայց աչքի են ընկնում բարձր յուղայնությամբ։ Պտղագավաթը կազմված է հատված, պտուղները գերազանցող, նեղ, կորացած, նշտարաձև մասերից։ Ծաղկում է մարտ-ապրիլին (առանձին դեպքերում Արարատյան դաշտում ծաղկում է փետրվարի վերջերին)։ Ընկույզները հասունանում են սեպտեմբեր-հոկտեմբերին։ Պտղաբերում է անկանոն կերպով, բարձր բերք է տալիս 2-3 տարին մեկ անգամ[1]։
Ծառերն աճում են մեկական կամ փոքր խմբերով, հաճարենու, կաղնու և բոխու անտառներում։ Գերադասում է սննդանյութերով հարուստ, խոնավ և փուխր հողերը, զգայուն է նաև օդի խոնավության և հողի հիմնայնության նկատմամբ։ Պտուղներն ավելի մանր են, հաստ և ամուր կճեպով։ Բնափայտը լավորակ է, ամուր, վարդագույն երանգներով, մանրաշերտ, որը պիտանի է կահույքի արտադրության և մանր գործիքաշինության համար։ Արջատխլենու եզակի ծառուտը հայտարարված է որպես արգելավայր և գրանցված է նախկին ԽՍՀՄ-ի և Հայաստանի Կարմիր գրքերում[1]։
Բնական տարածման արեալն ընդգրկում է Կովկասը, Հյուսիսային Իրանը, Բալկանյան թերակղզին, Փոքր Ասիան։ Հայաստանում հանդիպում է Իջևանի տարածաշրջանում (Սևքար գյուղի շրջակա անտառներում)՝ ընդամենը 42 հա տարածքով։ Մաքուր ծառուտներ չի կազմակերպում[1]։
Նկարագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
25-30 մ բարձրությամբ գեղեցիկ, ուտելի ընկույզներով, վարդագույն բնափայտով, բարեկազմ, ուղիղ բնով, խիտ սաղարթով, հսկա ծառեր են։ Խոր-ճեղքավորված կեղևը մուգ մոխրագույն է։ Խոշոր, թույլ սրտաձև տերևները կրկնակի ատամնավոր են, վերևինները՝ բլթակավոր ատամնավոր։ 3-20-ական պտուղները հավաքված են։ Պտղագավաթը կազմված է հատված, պտուղները գերազանցող, նեղ, կորացած, նշտարաձև մասերից։ Հաստ կճեպով, գնդաձև կամ հակաձվաձև, փոքր ընկույզը կողքերից սեղմված է[2]։
Տարածվածություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Աճում է Իջևանի (Սևքար գետի վերնագավառ, Գետահովիտ, Ենոքավան, Ոսկեպար) ֆլորիստիկական շրջանում։ Աճում է նաև է Նախակովկասում, Դաղստանում, Արևմտյան և Արևելյան Անդրկովկասում, Թալիշում, Բալկանյան թերակղզում, Փոքր Ասիայում, Իրանում և Հիմալայներում[2]։
Էկոլոգիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Աճում է միջին լեռնային գոտում՝ ծովի մակարդակից 1200-1500 մ բարձրությունների վրա, կաղնու և բոխու անտառներում[2]։
Պահպանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վտանգված տեսակ է, որի տարածման և բնակության շրջանների մակերեսը 500 կմ²-ից պակաս է։ Հայաստանի Կարմիր գրքի առաջին հրատարակության մեջ ընդգրկված էր որպես ոչնչացման սպառնալիքի ենթակա տեսակ։ Ընդգրկված չէ CITES-ի և Բեռնի կոնվենցիաների հավելվածներում[2]։
Պոպուլյացիայի մի մասը պահպանվում է «Արջատխլենու» արգելավայրում[2]։
Պահպանության գործողություններ չեն իրականացվում[2]։
Տեսակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Պատկերասրահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Հարությունյան Լ․ Վ․, Հարությունյան Ս․ Լ․, Հայաստանի դենդրոֆլորան, հ. 1, Երևան, «Լույս հրատարակչություն», 1985, էջ 206։
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 Հայաստանի Կարմիր գիրք. Երևան: Հայաստանի բնապահպանության նախարարություն. 2010. ISBN 978-99941-2-420-6.