Օսման (պոեմ)

Օսման;
Տեսակ	էպոս
Ժանր	քնարապատմողական
Հեղինակ	Իվան Գուդուլիչ
Բնագիր լեզու	խորվաթերեն
Գրվել է	1621

Օսման (խորվ.՝ Osman), ուշ վերածննդի ժամանակշրջանի դուբրովնիկցի բանաստեղծ Իվան Գունդուլիչի էպիկական պոեմ։

Պոեմի հիմնական գաղափարը թուրքական տիրակալության դեմ պայքարի կոչն է^[2]։ Նվիրված է արքայազն, հետագայում Լեհաստանի թագավոր և Լիտվայի մեծ իշխան Վլադիսլավ IV-ին^[3]։ Պոեմը, ընդհանուր առմամբ, հավանաբար ավարտին է հասցվել 1630-ական թվականներին։ Առաջին անգամ հրատարակվել է 1826 թվականին^[3]։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գունդուլիչի հետարքրությունը քրիստոնեության ու իսլամի հակամարտության պատմությամբ նկատմամբ դրսևորվել է 1620 թվականին, երբ Դավիթ արքայի «Ապաշխարության սաղմոսների» նախաբանում հեղինակը ցանկություն է արտահայտել թարգամնելու իտալացի բանաստեղծ Տորկվատո Տասսոյի «Ազատագրված Երուսաղեմ» պոեմը։ «Օսման» պոեմը գրելու առիթը եղել է Խոտինի ճակատամարտը 1621 թվականին, որի ժամանակ Ռեչ Պոսպոլիտայի զորքերը հարված են հասցրել Օսմանյան կայսրության ռազմական ուժերին, որոնք գլխավորում էր երիտասարդ սուլթան Օսման II-ը։ 1622 թվականին սուլթանը սպանվել է ապստամբ ենիչերիների ձեռքով։ Այդ ժամանակ Բալկաններում ուժեղացել է հարավսլավոնական ժողովուրդների ազգային-ազատագրական շարժումը՝ ընդդեմ թուրքական տիրապետության։ Գունդուլիչի հետաքրքրությունը թուրքերի դեմ պայքարի հանդեպ սերտորեն կապված է այդ ժամանակներում Բալկաններում տարածում գտած այն տեսակետի հետ, ըստ որի մոտենում է թուրքական տիրակալության ավարտը։ Բալկանների սլավոնների պատկերացումներով Մուհամեդ մարգարեի մահից հազար տարի անց՝ այսինքն 1632 թվականին, Օսմանյան կայսրությունն անկում կապրեր։ Թուրքերի պարտությունը Խոտինի ճակատամարտում ընդունվել է որպես մուսուլմանական իշխանության տապալման նախակարապետ։ Գունդուլիչը հաշվարկել է, որ պեոմը պետք է գրվի թուրքական իշխանության տապալումից առաջ^[4]։

Հարավային սլավոնների ազատագրության կազմակերպման գործում՝ ընդդեմ թուրքական իշխանության, Գունդուլիչը առաջնորդողի դերում տեսնում էր Լեհաստանը, որը մինչև 1648 թվականին Վեստֆալյան հաշտությունը կարևոր դեր է խաղացել Օսմանյան կայսրության դեմ պայքարում։ Գունդուլիչի համակրանքը Լեհաստանի նկատմամբ արդարացված է նաև այն հանգամանքով, որ այն կաթոլիկ դավանանք ունի^[5]։ Ցավակցելով թուրքերի կողմից նվաճված Հունաստանին՝ պոետը գրել է. «Թուրքը վերցրեց քո ազատությունը, խլեց քո հարստությունը և ազատ ժողովրդին կապեց ստրկության անիծյալ շղթաներով»։ Նրա համար Դուբրովնիկը հարավսլավոնացիների հույսն է, որոնք ստրկացված են, փառազուրկ. «սլավոնական բոլոր իշխանությունները օտար օրենքների ստրուկն են դարձել»^[2]։

Պոեմի հակաթուրքական բնույթը դժգոհություն է առաջացրել Դուբրովնիկի հանրապետության իշխանությունների շրջանում, որոնք զգուշանում էին թուրքական իշխանությունների հետ հարաբերությունների բարդացումից։ Պոեմն արգելվել է Սենատի որոշումով^[3]։

Հրատարակման պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գունդուլիչի մահից հետո պոեմի բնօրինակը պահպանվել է նրա որդու՝ Ֆրանի մոտ։ Սակայն բնօրինակը չի պահպանվել։ Պոեմի ամենահին կրկնօրինակը համարվում է Ֆրանի ընկերոջ՝ Նիկոլայ Օխմուչևիչի կողմից ընդօրինակված տարբերակը, որն արվել է 1654 թվականին։ Հետագայում ի հայտ են եկել տասնյակ այլ կրկնօրինակներ։ Համարվում է, որ պոեմի առաջին թարգմանությունը կատարել է Կոտորի բնակիչ Վենցեսլավ Սմեչը իտալերենով (չի պահպանվել)^[6]։

Պոեմն առաջին անգամ հրատարակվել է 1826 թվականին Դուբրովնիկում^[7]։ 1844 թվականին ստեղծագործության նոր հրատարակությունն են պատրաստել Իվան և Անտուն Մաժուրանիչները։ Նրանք պոեմը լրացրել են բառարանով, իսկ կրտսեր եղբայրը՝ Իվանը, ավելացրել է 14-րդ և 15-րդ գլուխների պակասող հատվածները։ Այս հրատարակության համար նախաբան է գրել Վեկոսլավ Բաբուկիչը։ Հետագայում հաջորդել են Արմին Պավիչի (1877, լույս են տեսել «Stari pisci hrvatski» մատենաշարով), Իվան Բրոզի (1887) և մի քանի այլ հրատարակություններ։ Պոեմի նկատմամբ մեծ հետաքրքրություն է առաջացել Լեհաստանում 19-րդ դարում։ Պոեմը լեհերենով ամբողջությամբ հրատարակվել է 1934 թվականին Վարշավայում։ 1920-ական թվականներին այն թարգմանվել է ռուսերեն սլավոնագետ Ն. Գալկովսկու կողմից^[3]։ Պոեմը ռուսերենով ամբողջությամբ հյրատարակվել է 1969 թվականին Մինսկում^[7]։ «Օսմանին» նվիրված է լայնածավալ գրականություն աշխարհի տարբեր լեզուներով^[3]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 Brozović D., Ladan T. Hrvatska enciklopedija (хорв.) — LZMK, 1999. — 9272 p. — ISBN 978-953-6036-31-8
↑ ^2,0 ^2,1 Перевод Зайцева, В. К. Иван Гундулич. Осман. — Минск, 1969. — С. 12.
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 Перевод Зайцева, В. К. Иван Гундулич. Осман. — Минск, 1969. — С. 11.
↑ Перевод Зайцева, В. К. Иван Гундулич. Осман. — Минск, 1969. — С. 9, 10.
↑ Перевод Зайцева, В. К. Иван Гундулич. Осман. — Минск, 1969. — С. 13, 14.
↑ Перевод Зайцева, В. К. Иван Гундулич. Осман. — Минск, 1969. — С. 23.
↑ ^7,0 ^7,1 Перевод Зайцева, В. К. Иван Гундулич. Осман. — Минск, 1969. — С. 24.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պոեմի տեքստը Վիքիդարանում (սերբ.)
Պոեմի տեքստը Վիքիդարանում (խորվ.)

[_c2c957014295cd7b-1] 1,0 ^1,1 Brozović D., Ladan T. Hrvatska enciklopedija (хорв.) — LZMK, 1999. — 9272 p. — ISBN 978-953-6036-31-8

[autogenerated3-2] 2,0 ^2,1 Перевод Зайцева, В. К. Иван Гундулич. Осман. — Минск, 1969. — С. 12.

[autogenerated1-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 ^3,4 Перевод Зайцева, В. К. Иван Гундулич. Осман. — Минск, 1969. — С. 11.

[4] Перевод Зайцева, В. К. Иван Гундулич. Осман. — Минск, 1969. — С. 9, 10.

[5] Перевод Зайцева, В. К. Иван Гундулич. Осман. — Минск, 1969. — С. 13, 14.

[6] Перевод Зайцева, В. К. Иван Гундулич. Осман. — Минск, 1969. — С. 23.

[autogenerated2-7] 7,0 ^7,1 Перевод Зайцева, В. К. Иван Гундулич. Осман. — Минск, 1969. — С. 24.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]