Օղակ գործողություն
| Օղակ գործողություն, ռուս.՝ Операция Кольцо | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Արցախյան հակամարտություն | |||||||||
 ԽՍՀՄ բանակի Միլ ՄԻ-24 ուղղաթիռը «Օղակ» գործողության ընթացքում Շահումյանի շրջան երկնքում։ | |||||||||
| |||||||||
| Հակառակորդներ | |||||||||
.svg){kind=small} Նոյեմբերյանի շրջանի միլիցիա, ինքնապաշտպանական ջոկատներ
|
 ԽՍՀՄ ԶՈՒ 4-րդ բանակ ԽՍՀՄ ՆԳՆ ներքին զորքեր .svg){kind=small} Ադրբեջանական ՕՄՈՆ
| ||||||||
«Օղակ» գործողություն (հայտնի է նաև՝ «Կոլցո» գործողություն, «Կոլցո» օպերացիա անուններով, ռուս.՝ Операция Кольцо), Խորհրդային Հայաստանի, Խորհրդային Ադրբեջանի կազմում ընդգրկված Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզի և Շահումյանի շրջանի, Գետաշենի ենթաշրջանի հայ ազգաբնակչության նկատմամբ իրականացված պատժիչ-ահաբեկչական գործողություններ, էթնիկ զտումներ, որն իրականացվել է ԽՍՀՄ զինված ուժերի բանակային ստորաբաժանումների, ԽՍՀՄ ներքին գործերի նախարարության ներքին զորքերի ստորաբաժանումների և Խորհրդային Ադրբեջանի նորաստեղծ Միլիցիայի հատուկ նշանակության ուժերի (ՕՄՈՆ) կողմից 1991 թվականի ապրիլից մինչև օգոստոս ամիսը[1][2][3][4][5][6][7][8][9][10][11][12][13]։
1991 թվականի ապրիլի վերջին Խորհրդային Ադրբեջանի առաջին և վերջին նախագահ Այազ Մութալիբովը փաստացի պատերազմ է հայտարարում հայերի նկատմամբ[14][15][9][16], ինչից հետո սկսվում են հայկական բնակավայրերի դեմ հարձակումները[1][2][3][4][5][6][7][8][9][10][11][12][13]։
Խորհրդաադրբեջանական ուժերի իրականացրած «Օղակ» գործողության հետևանքով ամբողջությամբ ավերվել և հայաթափվել են բազմաթիվ հայկական բնակավայրեր, սպանվել, գերևարվել և խոշտանգումների ենթարկվել Խորհրդային Հայաստանի, Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզի, Շահումյանի շրջանի և Գետաշենի ենթաշրջանի հարյուրավոր խաղաղ բնակիչներ, Խորհրդային Հայաստանի միլիցիայի տասնյակ ներկայացուցիչներ, բռնաբարվել են տասնյակ կանայք և աղջիկներ, իրենց բնակավայրերից հարկադրաբար տեղահան արվել հազարավոր հայեր[1][2][3][4][5][6][7][8][9][10][11][12][13]։
Գետաշենի ենթաշրջանի հայաթափում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
«Օղակ» գործողության ընթացքում 1991 թվականի ապրիլի 30-ից մինչև մայիսի 8-ը ԽՍՀՄ զինված ուժերի, ԽՍՀՄ ներքին գործերի նախարարության զորքերի և Խորհրդային Ադրբեջանի ՕՄՈՆ-ի ստորաբաժանումները ռազմական ավիացիայի ու զրահատեխնիկայի (տանկեր, զրահափոխադրիչներ) կիրառմամբ հարձակվել են Գետաշենի ենթաշրջանի Գետաշեն և Մարտունաշեն հայաբնակ գյուղերի վրա, մտել բնակավայրեր, կողոպտել, սպանել բնակիչներին, բռնաբարել կանանց և տեղահան արել բնակչությանը։ Հարձակման հետևանքով Գետաշեն և Մարտունաշեն գյուղերից տեղահան է արվել շուրջ 3500 հայ[1][2][3][4][5][6][7][8][9][10][11][12][13]։
Շահումյանի շրջանի հայաթափում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1991 թվականի հուլիսի 6-ից մինչև օգոստոսի 19-ը տեղի է ունեցել Շահումյանի շրջանի Էրքեջ, Բուզլուխ, Մանաշիդ հայաբնակ գյուղերի վրա հարձակում, որն ուղեկցվել է բնակավայրերի ուղղությամբ հրթիռահրետանային կրակով։ Հարձակման հետևանքով սպանվել են բազմաթիվ խաղաղ բնակիչներ, կողոպտվել և ավերվել են բնակավայրերը, իսկ բնակչությունը տեղահանության է ենթարկվել[1][2][8][9]։ Խորհրդաադրբեջանական ուժերը զարգացրել են իրենց հաջողությունները՝ առաջանալով շրջանի խորքը և հասնելով Վերինշեն գյուղի մատույցներ, որտեղ հանդիպում են հայերի դիմադրության[9][13]։
Հարձակումներ Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ոսկեպարի կոտորած[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1991 թվականի մայիսի 5-ի լույս 6-ի գիշերը Խորհրդային Ադրբեջանի տարածքում տեղակայված խորհրդային զորքերի 4-րդ բանակի ստորաբաժանումները և ադրբեջանական ՕՄՈՆ-ը ուղղաթիռների, տանկերի և ծանր հրետանու օգտագործմամբ փակում են Խորհրդային Հայաստանի Նոյեմբերյանի շրջանի Ոսկեպար գյուղի մուտքերն ու մտնում գյուղ։ Գյուղ մտած խորհրդային բանակի ու ադրբեջանական ՕՄՈՆ-ի ստորաբաժանումները պայթեցնում են 1 ավտոմեքենա՝ սպանելով 2 և ծանր վիրավորելով 7 խաղաղ բնակիչ[17][18][19]։
Իմանալով Ոսկեպարում տեղի ունեցածի մասին՝ Նոյեմբերյանի շրջանի ներքին գործերի բաժնի 20 միլիցիոներ և 3 քաղաքացիական ուղեկիցներ բնակիչների պաշտպանության համար փորձել են անտառի միջով գյուղ մտնել։ Նրանցից 11-ը դաժանաբար սպանվել են, իսկ մյուսները գերևարվել ու տեղափոխվել Ադրբեջանական ԽՍՀ-ում գտնվող Կիրովաբադ (Գանձակ) քաղաքի բանտ, որտեղ մահացել են ևս 3 հոգի։ Խորհրդային զորքերի ստորաբաժանումները գերեվարել են և ադրբեջանական ՕՄՈՆ-ին հանձնել նաև գյուղում գտնվող և բնակավայրը պաշտպանող 45 ոստիկանի, ովքեր նույնպես ադրբեջանական բանտում խոշտանգումների են ենթարկվել[17]։
Մայիսի 8-ին խորհրդային բանակի հրետակոծությունից զոհվել է նաև Ոսկեպար գյուղի 3 խաղաղ բնակիչ[18]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 «Ղարաբաղյան ազատագրական պատերազմ» հանրագիտարան, Երևան, 2004 թվական, (թվային տարբերակը Վիքիդարանում)։
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Կիմ Ղահրամանյան, «Հյուսիսային Արցախ․ գոյության պայքար», գիրք Բ, Երևան, 1993 թվական։
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Waal Thomas De (2003-01-01)։ Black Garden: Armenia and Azerbaijan Through Peace and War։ NYU Press։ ISBN 9780814719459(անգլ.)
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 Նվարդ Սողոմոնյան, ««Կոլցո» մարդորսություն», մաս Ա, Ստեփանակերտ, 1994 թվական։
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 Նվարդ Սողոմոնյան, ««Կոլցո» մարդորսություն», մաս Բ, Ս․ 1995 թվական։
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 Մհեր Հարությունյան, «Արցախյան պատերազմի սկիզբը և Շուշիի ազատագրումը», ՀՀ ԳԱԱ «Գիտություն», Երևան, 2000 թվական
- ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 Рафаэль Папаян, “Маски терора”, Арачентац, Ереван, 1992 г. ISBN 5-89700-007-7(ռուս.)
- ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 Депортация населения армянских сел НКАО и прилегающих районов (апрель-июнь 1991). сост. Вермишева Седа., Е., 1995 г. (թվային տարբերակ, արխիվացված 31.05.2022 թ․) (ռուս.)
- ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 9,5 9,6 Мелик-Шахназарян Л., “Военные преступления Азербайджана против мирного населения Нагорного-Карабахской Республики”, Е., 1997 г.(ռուս.)
- ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 Лидия Графова. “Демократическая Россия”, 22 марта, 1991 г.(ռուս.)
- ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 “DR-Press”, 12-31 июля, 1991 г.(ռուս.)
- ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 Oana Tranca «What Causes Ethnic Conflict Diffusion? A Study of Ethnic Conflicts in Azerbaijan and Macedonia». Archived 2012-11-06 at the Wayback Machine.(անգլ.)
- ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 13,4 «Ռուս զինվորները գնդակահարել են հայերին, բարձրացել ծառն ու կեռաս կերել», հոդված lragir.am կայքում (արխիվացված 05․03․2016 թ․)։
- ↑ “Известия”, 30 апреля, 1991 г.(ռուս.)
- ↑ “Правда”, 1 мая, 1991 г.(ռուս.)
- ↑ Телевизионная информационная программа “Время”, 29 апреля, 1991 г.(ռուս.)
- ↑ 17,0 17,1 «Ոսկեպար. Սխրագործության հիշողությունը», (արխիվացված 19․04․2021թ․)։
- ↑ 18,0 18,1 «Օղակ» գործողություն․ միջազգային արձագանքը, (արխիվացված 05․08․2021թ․)։
- ↑ Թ.Խ. Հակոբյան, Ստ.Տ. Մելիք-Բախշյան, Հ.Խ. Բարսեղյան, «Հայաստանի եւ հարակից շրջանների տեղանունների բառարան», Երեւանի Համալսարանի Հրատարակչություն, Երեւան, 1998։
- Պատերազմներ այբբենական կարգով
- Արցախյան պատերազմի ռազմական գործողություններ
- Արցախյան պատերազմ
- 1991 Ադրբեջանում
- Էթնիկ զտումներ
- Հայ-ադրբեջանական զինված ընդհարումներ
- ԽՍՀՄ փլուզում
- 1991 ԽՍՀՄ-ում
- Ռազմական հանցագործություններ
- Ադրբեջանի ոստիկանություն
- ԽՍՀՄ պատմություն
- Հայկական ԽՍՀ պատմություն
- Ադրբեջանական ԽՍՀ պատմություն
- ԽՍՀՄ ազգային քաղաքականություն
- ԽՍՀՄ ռազմական պատմություն