Տոքսիկոդերմիա
Տոքսիկոդերմիա Drug eruption | |
---|---|
![]() | |
Բժշկական մասնագիտություն | մաշկաբանություն |
ՀՄԴ-9 | 692.3 և 782.1 |
ՀՄԴ-10 | L27.0 և L27.1 |
![]() |
Տոքսիկոդերմիա - մաշկային ծածկույթների սուր բորբոքային ռեակցիան է, որը զարգանում է դեղորայքային անբարենպաստ ազդեցության հետևանքով[1]։ Ավելի հաճախ դեղորայքով հարուցված մաշկային ռեակցիաները ընթանում են մեղմ և անհետանում են դեղորայքի կիրառությունը դադարեցնելուց հետո։ Սակայն երբեմն պրոցեսի մեջ ընդգրկվում է նաև լյարդը, երիկամը և սկիզբ դնում տարածուն օրգան-համակարգային ախտահարման[2]։ Դեղերի անբարենպաստ ազդեցությունը բերում է նաև մազերի և եղունգների փոփոխության, ախտահարում է լորձաթաղանթները և առաջացնում քոր [3]։
Տարբերում են դեղերի անբարենպաստ ազդեցության դրսևորման 2 տեսակ՝ A և B։ A տեսակի ռեակցիաների կողմնակի էֆեկտները կանխատեսելի են և կոչվում են դեղատոքսիկության ռեակցիաներ[4]։ Մինչդեռ տեսակ B-ն կամ գերզգայունության ռեակցիաները, հաճախ իմուն միջնորդված ռեակցիաներ են և դրսևորվում են նորմալ դեղաչափի կրկնակի կիրառման դեպքում[4]։ Գերզգայունության ռեակցիաների հիմքում ընկած է ժառանգական նախատրամադրվածությունը, օգտագործված դեղամիջոցի դեղատոքսիկությունը և առաջացած իմուն պատասխանը, որը ի վերջո հանգեցնում է տոքսիկոդերմիայի դրսևորման[4]։
Դասակարգում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Դեղերի անբարենպաստ ազդեցության ամենածանր և կյանքին սպառնացող դրսևորումներներն են՝
- Ստիվենս-Ջոնսոնի համախտանիշ
- բազմաձև էրիթեմա
- տոքսիկ էպիդերմալ նեկրոլիզ
- վասկուլիտներ
- դեղորայք միջնորդված գերզգայունության սինդրոմ
- էրիթրոդերմա[5]
- սուր գեներալիզացված էկզանթեմա
Դեղերի անբարենպաստ ազդեցության հետևանքով դրսևորված այս ծանր մաշկային ռեակցիաները ստորաբաժանվում են որպես գերզգայունության կամ իմուն-միջնորդված ռեակցիաներ։
գերզգայունության
ռեակցիա |
նկարագիր | միջնորդանյութ | ազդեցության
մեխանիզմ |
կլինիկական դրսևորումներ |
---|---|---|---|---|
Տիպ 1 | անմիջական | IgE | հակածինը կապվում է պարարտ բջջի / բազոֆիլի
մակերեսային ռեցեպտորներին |
եղնջացան,
անաֆիլաքսիա, անգիոայտուց |
Տիպ 2 | հակամարմին միջնորդված | IgM, IgG | հակամարմինը կապվում է անտիգենին՝ բերելով բջջի լիզիսի | դեղորայք միջնորդված թրոմբոցիտոպենիա,
հեմոլիտիկ անեմիա, Գուդպասչերի սինդրոմ, ANCA վասկուլիտներ |
Տիպ 3 | իմուն կոմպլեքս | IgM, IgG, IgA | հակածին-հակամարմին կոմպլեքսների
կուտակումներ թիրախ հյուսվածքներում լեյկոցիտների կուտակում |
շիճուկային հիվանդություն,
Շենլեյն-հենոխի պուրպուրա |
Տիպ 4 | հետաձգված տեսակ | T-լիմֆոցիտներ | ակտիվացած T-լիմֆոցիտները
արտադրում են ցիտոկիններ՝ բերելով բորբոքային օջախի առաջացման, և հյուսվածքի քայքայման |
Ստիվեն-Ջոնսոնի սինդրոմ,
սուր գեներալիզացված էկզանթեմա |
Արտաքին տեսք
Մաշկային ախտահարման ամենատարածված տեսակը կարմրուկանման կամ էրիթեմատոզ ցանն է (դեպքերի 90%-ում[6]): Ավելի հազվադեպ կարող է լինել եղնջացան, պապուլոսկվամոզ, պուստուլա, պուրպուրա, բուլյոզ ախտահարում։
Մեխանիզմ
Հիմքում ընկած է իմունոլոգիական (օրինակ՝ դեղորայքային ալլերգիա) կամ ոչ իմունոլոգիական (օրինակ՝ ֆոտոդերմատիտներ կամ հակակոագուլյանտների կողմնակի ազդեցություններ)։
Դեղորայքներ
Տոքսիկոդերմիայի պատճառ ավելի հաճախ հանդիսանում են անտիբիոտիկները, սուլֆա պրեպարատները, ոչ ստերոիդային հակաբորբոքային դեղերը (ՈՍՀԲԴ), քիմիապրեպարատները, հակացնցումային և հոգեմետ դեղերը[7]։
Որոշ դեղամիջոցներ էլ ավելի քիչ հավանական է, որ տոքսիկոդերմիայի պատճառ կդառնան։ Դրանք են՝ դիգոքսին, ալյումինի հիդրօքսիդ, մուլտիվիտամիններ, ացետամինոֆեն, ասպիրին, թիամին, պրեդնիզոն, ատրոպին, կոդեին, հիդրոքլորոթիազիդ, մորֆին, ինսուլին, վարֆարին և սպիրոնոլակտոն[2]։
Ախտորոշումը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Դեղորայք հարուցված տոքսիկոդերմիան ախտորոշվում է մեծամասամբ ըստ բժշկակական պատմության և կլինիկական հետազոտությունների։ Նրանք կարող են նմանակել նաև այլ մաշկային հիվանդությունների, որը կարող է դժվարացնել ախտորոշումը (օրինակ՝ դեղորայք հարուցված համակարգային կարմիր գայլախտ կամ ակնեանման ցանավորում Էրլոտինիբով հարուցված )։ Մաշկի բիոպսիան, արյան հետազատությունը և իմունոլոգիական թեստերը ևս օգտագործվում են ախտորոշման մեջ։
Դեղ միջնորդված մաշկային դրսևորումները ունեն բնորոշ ժամանակացույց։ Ցանի առաջացման բնորոշ ժամկետը կարող է օգնել տարբերակել ռեակցիայի տեսակը։ Օրինակ՝ սուր գեներալիզացված էկզանթեման սովորաբար դրսևորվում է դեղորայք ընդունելուց հետո 4 օրվա ընթացքում։ Էուզինոֆիլիայով և համակարգային դրսևորումներով ընթացող ռեակցիաները՝ 15-40 օրվա ընթացքում, տոքսիկ էպիդերմալ նեկրոլիզը և Ստիվենս-Ջոնսոնի համախտանիշը՝ 7-21 օրվա ընթացքում, էկզանթեմատոզ ցանավորումը՝ 4-14 օրում։ Իսկ անաֆիլաքսիան առաջանում է րոպենների ընթացքում[2]։
Ստիվենս-Ջոնսոնի համախտանիշը և տոքսիկ էպիդերմալ նեկրոլիզը մաշկային ծանր դրսևորումներով դեղորայքային ռեակցիաներ են[2], որոնք ներառում են մաշկը և լորձաթաղանթները։ Այն ճշգրիտ ախտորոշելու համար շատ կարևոր է մանրամասն ուսումնասիրել դեղերի ընդունման պատմությունը։ Հաճախ կարող են պատճառ հանդիսանալ մի քանի դեղամիջոցներ, և փորձնական ալերգիկ թեստերը կարող են օգնել ախտորոշմանը։ Հայտնի է, որ սուլֆա դեղամիջոցները որոշ մարդկանց մոտ կարող են առաջացնել տոքսիկ էպիդերմալ նեկրոլիզ կամ Ստիվենս-Ջոնսոնի համախտանիշ։ Օրինակ, ՄԻԱՎ-ով հիվանդները ունեն ՍՋՀ-ի կամ ՏԷՆ-ի ավելի հաճախակի դեպքեր, քանի որ նրանց մոտ առկա է դեղերի նյութափոխանակությանը մասնակցող ֆերմենտների ցածր մակարդակ, որոնք պատասխանատու են սուլֆա դեղամիջոցների դետոքսիկացման համար։ Գենետիկան կարևոր նախատրամադրող գործոն է հանդիսանում տոքսիկոդերմիաների առաջացման համար[2]։ Օրինակը՝ կարբամեզեպինի նկատմամբ գերզգայունությունը կապված է ասիական պոպուլյացիաներում HLA-B*5801 գենետիկական ալելի առկայության հետ[2]։
դեղ | գենետիկական
ալել |
տարածվածություն | կլինիկական
դրսևորումներ |
---|---|---|---|
Աբակավիր | HLA-B*5701 | Եվրոպա
Աֆրիկա Ավստրալիա |
դեղ-միջնորդված
գերզգայության ռեակցիա |
Ալոպուրինոլ | HLA-B*5801 | Կորեա
Թաիլանդ Եվրոպա |
Ստիվենս-Ջոնսոնի համախտանիշ
Տոքսիկ էպիդերմալ նեկրոլիզ դեղ-միջնորդված գերզգայունություն |
Կարբամազեպին | HLA-B*1502 | Թաիլանդ
Մալազիա Կորեա |
Ստիվենս-Ջոնսոնի համախտանիշ
Տոքսիկ էպիդերմալ նեկրոլիզ |
Դապսոն | HLA-B*1301 | Չինաստան | դեղ-միջնորդված
գերզգայության ռեակցիա |
Լամոտրիջին | HLA-B*38
HLA-B*1502 |
Եվրոպա | Ստիվենս-Ջոնսոնի համախտանիշ
Տոքսիկ էպիդերմալ նեկրոլիզ |
Մետազոլամիդ | HLA-B*5901 | Կորեա | Ստիվենս-Ջոնսոնի համախտանիշ
Տոքսիկ էպիդերմալ նեկրոլիզ |
ֆենիտոին | HLA-B*1502 | Թաիլանդ | Ստիվենս-Ջոնսոնի համախտանիշ
Տոքսիկ էպիդերմալ նեկրոլիզ |
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Manders SM (June 1995)։ «Serious and life-threatening drug eruptions»։ Am Fam Physician 51 (8): 1865–72։ PMID 7762478
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 Schaffer (2012)։ Jean L. Bolognia, Joseph L. Jorizzo, Julie V., eds.։ Dermatology (3rd ed.)։ [Philadelphia]: Elsevier Saunders։ ISBN 978-0723435716
- ↑ «Drug-induced skin, nail and hair disorders»։ Drug Saf 30 (11): 1011–30։ 2007։ PMID 17973540։ doi:10.2165/00002018-200730110-00003
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Dyer Jon A. (2015)։ «Immunology of Cutaneous Drug Eruptions»։ Cutaneous Drug Eruptions (անգլերեն)։ Springer, London։ էջեր 3–12։ ISBN 9781447167280։ doi:10.1007/978-1-4471-6729-7_1
- ↑ Adverse cutaneous drug eruptions։ French, Lars E.։ Basel, Switzerland: Karger։ 2012։ ISBN 9783805599702։ OCLC 798579099
- ↑ Bigby M. (2001-06-01)։ «Rates of cutaneous reactions to drugs»։ Archives of Dermatology 137 (6): 765–770։ ISSN 0003-987X։ PMID 11405768
- ↑ Scheinfeld N (August 2003)։ «Phenytoin in cutaneous medicine: its uses, mechanisms and side effects»։ Dermatol. Online J. 9 (3): 6։ PMID 12952753։ doi:10.5070/D32197W4T4