Jump to content

Տոքսիկոդերմիա

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Տոքսիկոդերմիա
Drug eruption
Բժշկական մասնագիտությունմաշկաբանություն
ՀՄԴ-9692.3 և 782.1
ՀՄԴ-10L27.0 և L27.1
 Drug exanthema Վիքիպահեստում

Տոքսիկոդերմիա - մաշկային ծածկույթների սուր բորբոքային ռեակցիան է, որը զարգանում է դեղորայքային անբարենպաստ ազդեցության հետևանքով[1]։ Ավելի հաճախ դեղորայքով հարուցված մաշկային ռեակցիաները ընթանում են մեղմ և անհետանում են դեղորայքի կիրառությունը դադարեցնելուց հետո։ Սակայն երբեմն պրոցեսի մեջ ընդգրկվում է նաև լյարդը, երիկամը և սկիզբ դնում տարածուն օրգան-համակարգային ախտահարման[2]։ Դեղերի անբարենպաստ ազդեցությունը բերում է նաև մազերի և եղունգների փոփոխության, ախտահարում է լորձաթաղանթները և առաջացնում քոր[3]։

Տարբերում են դեղերի անբարենպաստ ազդեցության դրսևորման 2 տեսակ՝ A և B։ A տեսակի ռեակցիաների կողմնակի էֆեկտները կանխատեսելի են և կոչվում են դեղատոքսիկության ռեակցիաներ[4]։ Մինչդեռ տեսակ B-ն կամ գերզգայունության ռեակցիաները, հաճախ իմուն միջնորդված ռեակցիաներ են և դրսևորվում են նորմալ դեղաչափի կրկնակի կիրառման դեպքում[4]։ Գերզգայունության ռեակցիաների հիմքում ընկած է ժառանգական նախատրամադրվածությունը, օգտագործված դեղամիջոցի դեղատոքսիկությունը և առաջացած իմուն պատասխանը, որը ի վերջո հանգեցնում է տոքսիկոդերմիայի դրսևորման[4]։

Դեղերի անբարենպաստ ազդեցության ամենածանր և կյանքին սպառնացող դրսևորումներներն են՝

Դեղերի անբարենպաստ ազդեցության հետևանքով դրսևորված այս ծանր մաշկային ռեակցիաները ստորաբաժանվում են որպես գերզգայունության կամ իմուն-միջնորդված ռեակցիաներ։

գերզգայունության

ռեակցիա

նկարագիր միջնորդանյութ ազդեցության

մեխանիզմ

կլինիկական դրսևորումներ
Տիպ 1 անմիջական IgE հակածինը կապվում է պարարտ բջջի / բազոֆիլի

մակերեսային ռեցեպտորներին

եղնջացան,

անաֆիլաքսիա,

անգիոայտուց

Տիպ 2 հակամարմին միջնորդված IgM, IgG հակամարմինը կապվում է անտիգենին՝ բերելով բջջի լիզիսի դեղորայք միջնորդված թրոմբոցիտոպենիա,

հեմոլիտիկ անեմիա,

Գուդպասչերի սինդրոմ,

ANCA վասկուլիտներ

Տիպ 3 իմուն կոմպլեքս IgM, IgG, IgA հակածին-հակամարմին կոմպլեքսների

կուտակումներ

թիրախ հյուսվածքներում լեյկոցիտների կուտակում

շիճուկային հիվանդություն,

Շենլեյն-հենոխի պուրպուրա

Տիպ 4 հետաձգված տեսակ T-լիմֆոցիտներ ակտիվացած T-լիմֆոցիտները

արտադրում են ցիտոկիններ՝ բերելով բորբոքային օջախի առաջացման, և հյուսվածքի քայքայման

Ստիվեն-Ջոնսոնի սինդրոմ,

տոքսիկ էպիդերմալ նեկրոլիզ,

սուր գեներալիզացված էկզանթեմա

Արտաքին տեսք

Մաշկային ախտահարման ամենատարածված տեսակը կարմրուկանման կամ էրիթեմատոզ ցանն է (դեպքերի 90%-ում[6]): Ավելի հազվադեպ կարող է լինել եղնջացան, պապուլոսկվամոզ, պուստուլա, պուրպուրա, բուլյոզ ախտահարում։

Մեխանիզմ

Հիմքում ընկած է իմունոլոգիական (օրինակ՝ դեղորայքային ալլերգիա) կամ ոչ իմունոլոգիական (օրինակ՝ ֆոտոդերմատիտներ կամ հակակոագուլյանտների կողմնակի ազդեցություններ)։

Դեղորայքներ

Տոքսիկոդերմիայի պատճառ ավելի հաճախ հանդիսանում են անտիբիոտիկները, սուլֆա պրեպարատները, ոչ ստերոիդային հակաբորբոքային դեղերը (ՈՍՀԲԴ), քիմիապրեպարատները, հակացնցումային և հոգեմետ դեղերը[7]։

Որոշ դեղամիջոցներ էլ ավելի քիչ հավանական է, որ տոքսիկոդերմիայի պատճառ կդառնան։ Դրանք են՝ դիգոքսին, ալյումինի հիդրօքսիդ, մուլտիվիտամիններ, ացետամինոֆեն, ասպիրին, թիամին, պրեդնիզոն, ատրոպին, կոդեին, հիդրոքլորոթիազիդ, մորֆին, ինսուլին, վարֆարին և սպիրոնոլակտոն[2]։

Դեղորայք հարուցված տոքսիկոդերմիան ախտորոշվում է մեծամասամբ ըստ բժշկակական պատմության և կլինիկական հետազոտությունների։ Նրանք կարող են նմանակել նաև այլ մաշկային հիվանդությունների, որը կարող է դժվարացնել ախտորոշումը (օրինակ՝ դեղորայք հարուցված համակարգային կարմիր գայլախտ կամ ակնեանման ցանավորում Էրլոտինիբով հարուցված )։ Մաշկի բիոպսիան, արյան հետազատությունը և իմունոլոգիական թեստերը ևս օգտագործվում են ախտորոշման մեջ։

Դեղ միջնորդված մաշկային դրսևորումները ունեն բնորոշ ժամանակացույց։ Ցանի առաջացման բնորոշ ժամկետը կարող է օգնել տարբերակել ռեակցիայի տեսակը։ Օրինակ՝ սուր գեներալիզացված էկզանթեման սովորաբար դրսևորվում է դեղորայք ընդունելուց հետո 4 օրվա ընթացքում։ Էուզինոֆիլիայով և համակարգային դրսևորումներով ընթացող ռեակցիաները՝ 15-40 օրվա ընթացքում, տոքսիկ էպիդերմալ նեկրոլիզը և Ստիվենս-Ջոնսոնի համախտանիշը՝ 7-21 օրվա ընթացքում, էկզանթեմատոզ ցանավորումը՝ 4-14 օրում։ Իսկ անաֆիլաքսիան առաջանում է րոպենների ընթացքում[2]։

Ստիվենս-Ջոնսոնի համախտանիշը և տոքսիկ էպիդերմալ նեկրոլիզը մաշկային ծանր դրսևորումներով դեղորայքային ռեակցիաներ են[2], որոնք ներառում են մաշկը և լորձաթաղանթները։ Այն ճշգրիտ ախտորոշելու համար շատ կարևոր է մանրամասն ուսումնասիրել դեղերի ընդունման պատմությունը։ Հաճախ կարող են պատճառ հանդիսանալ մի քանի դեղամիջոցներ, և փորձնական ալերգիկ թեստերը կարող են օգնել ախտորոշմանը։ Հայտնի է, որ սուլֆա դեղամիջոցները որոշ մարդկանց մոտ կարող են առաջացնել տոքսիկ էպիդերմալ նեկրոլիզ կամ Ստիվենս-Ջոնսոնի համախտանիշ։ Օրինակ, ՄԻԱՎ-ով հիվանդները ունեն ՍՋՀ-ի կամ ՏԷՆ-ի ավելի հաճախակի դեպքեր, քանի որ նրանց մոտ առկա է դեղերի նյութափոխանակությանը մասնակցող ֆերմենտների ցածր մակարդակ, որոնք պատասխանատու են սուլֆա դեղամիջոցների դետոքսիկացման համար։ Գենետիկան կարևոր նախատրամադրող գործոն է հանդիսանում տոքսիկոդերմիաների առաջացման համար[2]։ Օրինակը՝ կարբամեզեպինի նկատմամբ գերզգայունությունը կապված է ասիական պոպուլյացիաներում HLA-B*5801 գենետիկական ալելի առկայության հետ[2]։

դեղ գենետիկական

ալել

տարածվածություն կլինիկական

դրսևորումներ

Աբակավիր HLA-B*5701 Եվրոպա

Աֆրիկա Ավստրալիա

դեղ-միջնորդված

գերզգայության ռեակցիա

Ալոպուրինոլ HLA-B*5801 Կորեա

Թաիլանդ

Եվրոպա

Ստիվենս-Ջոնսոնի համախտանիշ

Տոքսիկ էպիդերմալ նեկրոլիզ դեղ-միջնորդված գերզգայունություն

Կարբամազեպին HLA-B*1502 Թաիլանդ

Մալազիա Կորեա

Ստիվենս-Ջոնսոնի համախտանիշ

Տոքսիկ էպիդերմալ նեկրոլիզ

Դապսոն HLA-B*1301 Չինաստան դեղ-միջնորդված

գերզգայության ռեակցիա

Լամոտրիջին HLA-B*38

HLA-B*1502

Եվրոպա Ստիվենս-Ջոնսոնի համախտանիշ

Տոքսիկ էպիդերմալ նեկրոլիզ

Մետազոլամիդ HLA-B*5901 Կորեա Ստիվենս-Ջոնսոնի համախտանիշ

Տոքսիկ էպիդերմալ նեկրոլիզ

ֆենիտոին HLA-B*1502 Թաիլանդ Ստիվենս-Ջոնսոնի համախտանիշ

Տոքսիկ էպիդերմալ նեկրոլիզ

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. Manders SM (1995 թ․ հունիս). «Serious and life-threatening drug eruptions». Am Fam Physician. 51 (8): 1865–72. PMID 7762478.
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 Schaffer (2012). Jean L. Bolognia; Joseph L. Jorizzo; Julie V. (eds.). Dermatology (3rd ed.). [Philadelphia]: Elsevier Saunders. ISBN 978-0723435716.
  3. Valeyrie-Allanore L, Sassolas B, Roujeau JC (2007). «Drug-induced skin, nail and hair disorders». Drug Saf. 30 (11): 1011–30. doi:10.2165/00002018-200730110-00003. PMID 17973540. S2CID 25391301.
  4. 4,0 4,1 4,2 Dyer, Jon A. (2015). «Immunology of Cutaneous Drug Eruptions». Cutaneous Drug Eruptions (անգլերեն). Springer, London. էջեր 3–12. doi:10.1007/978-1-4471-6729-7_1. ISBN 9781447167280.
  5. Adverse cutaneous drug eruptions. French, Lars E. Basel, Switzerland: Karger. 2012. ISBN 9783805599702. OCLC 798579099.{{cite book}}: CS1 սպաս․ այլ (link)
  6. Bigby, M. (2001 թ․ հունիսի 1). «Rates of cutaneous reactions to drugs». Archives of Dermatology. 137 (6): 765–770. ISSN 0003-987X. PMID 11405768.
  7. Scheinfeld N (2003 թ․ օգոստոս). «Phenytoin in cutaneous medicine: its uses, mechanisms and side effects». Dermatol. Online J. 9 (3): 6. doi:10.5070/D32197W4T4. PMID 12952753.