Jump to content

Վագինէկտոմիա

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Կանանց սեռական օրգանների դիագրամ

Վագինէկտոմիան վիրահատություն է, որի նպատակն է հեռացնել հեշտոցը կամ դրա մի մասը։ Սա հեշտոցային քաղցկեղով կամ ուղիղ աղիքի քաղցկեղով հիվանդ մարդկանց բուժման մեթոդներից մեկն է, որն օգտագործվում է քաղցկեղային բջիջներով ախտահարված հյուսվածքները հեռացնելու համար[1]։ Այն կարող է օգտագործվել նաև սեռի հաստատման համար։ Հեշտոցով ծնված որոշ մարդիկ, ովքեր նույնանում են որպես տրանս տղամարդ կամ ոչ երկուական, կարող են ընտրել վագինէկտոմիան այլ վիրահատությունների հետ միասին՝ կլիտորիսը ավելի շատ առնանդամի նմանեցնելու համար (մետոիդոպլաստիկա), լրիվ չափի առնանդամի կոնստրուկցիա (ֆալոպլաստիկա) կամ ստեղծել համեմատաբար հարթ, անհատական սեռական տարածք (սեռական օրգանների զրոյացում)[2][3]։

Եթե արգանդը և ձվարանները մնան անձեռնմխելի, վագինէկտոմիաի արդյունքում բացվում է անցուղի, որը հարմար է դաշտանային արտանետումների արտահոսքի համար։ Հակառակ դեպքում, ինչպես սեռական օրգանների հեռացման դեպքում, պետք է կատարվի հիստերէկտոմիա՝ օրգանիզմում դաշտանային արտանետումը պահպանելու վտանգից խուսափելու համար[4][5]։ Վերջինիս համար անհրաժեշտ է հեշտոցային լորձաթաղանթի մանրակրկիտ հեռացում` օրգանիզմում շարունակվող սեկրեցումից խուսափելու համար[6]։

Մարդկանց մոտ վագինէկտոմիայից բացի, եղել են նաև այլ կենդանիների վագինէկտոմիայի դեպքեր՝ հեշտոցային քաղցկեղի բուժման համար[7][8] ք։

Կիրառում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հեշտոցային ներէպիթելային նորագոյացություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ամբողջական կամ մասնակի վագինէկտոմիան այլ պրոցեդուրաների հետ[9], ինչպիսիք են լազերային գոլորշիացումը, կարող են օգտագործվել հեշտոցային ներէպիթելային նորագոյացությունների բուժման համար։ Այս միջամտությունները հեռացնում են քաղցկեղային հյուսվածքը և տրամադրում բիոպտատներ (հյուսվածքների նմուշներ)՝ օգնելու բացահայտել հիմքում ընկած/ինվազիվ քաղցկեղը՝ պահպանելով հեշտոցի կառուցվածքն ու գործառույթը։ Այս վիրահատությունը ճառագայթային թերապիայի հետ մեկտեղ եղել է բարձր կարգի հեշտոցային ներէպիթելային նորագոյացությունների օպտիմալ բուժման եղանակ։ Այնուամենայնիվ, կրկնության բարձր տեմպերը և ծանր կողմնակի ազդեցությունները, ինչպիսիք են հեշտոցի կրճատումը, արյունահոսությունը և սեպսիսը, քչացրել են դրա օգտագործումը։ Մասնակի վերին վագինէկտոմիան դեռևս արդյունավետ բուժում է հեշտոցային ներէպիթելային նորագոյացությունների որոշ դեպքերի համար, քանի որ այն ունի հաջողության ցուցանիշներ, որը տատանվում է 69-ից մինչև 88%[10]։

Հետանցքային քաղցկեղ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վագինէկտոմիայի ժամանակ հաճախ անհրաժեշտ է հեռացնել բոլոր քաղցկեղային հյուսվածքները, որոնք կապված են ուղիղ աղիքի քաղցկեղի հետ։ Կախված ուղիղ աղիքի քաղցկեղի տարածվածությունից, երկարաժամկետ ռեմիսիա ապահովելու համար կարող է նշանակվել ամբողջական կամ մասնակի վագինէկտոմիա։ Ուղիղ աղիքի ուռուցքների վիրահատությունից և հեռացումից հետո հեշտոցային և ուղիղ աղիքի ռեկոնստրուկտիվ վիրահատությունը կարող է նպաստել ապաքինմանը, բարելավվել ինքնագնահատականը և սեռական ֆունկցիան[11][12][13]։

Հակադարձ վագինոպլաստիկա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նեովագինէկտոմիա իրականացվում է հեշտոցային պլաստիկայից հետո նեովագինան հեռացնելու համար, օրինակ՝ տրանսգենդեր կանանց մոտ, ովքեր ունեցել են նեովագինալ բարդություններ[14]։

Հակացուցումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վագինէկտոմիայի անվտանգությունը կարող է լինել անհատական կախված առողջական վիճակից և դրանց հաջորդող վտանգներից։ Օրինակ, շաքարային դիաբետով հիվանդ մարդկանց համար վագինէկտոմիայի հնարավոր հակացուցումները ներառում են վերքերի բուժման դժվարությունը. այն մարդկանց համար, ովքեր նախընտրում են չանցնել հորմոնալ թերապիա, հնարավոր հակացուցումները ներառում են սեռական օրգանների հեռացում (օոֆորէկտոմիա կամ օրխիէկտոմիա)[15]։

Ռիսկեր/բարդություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Շատ մարդիկ, ովքեր վագինեկտոմիա են կատարել, դա արել են հանուն սեռական առողջության։ Այնուամենայնիվ, վագինեկտոմիայի հետ կապված ռիսկերը ներառում են հետվիրահատական խնդիրներ, որոնք տատանվում են զգայունության պակասից մինչև չափազանց զգայունություն, ինչպիսիք են գերզգայունություն կամ նույնիսկ ցավ[15]. Այս խնդիրը լուծելու համար մաշկի փոխպատվաստումը հաճախ կատարվում է վագինեկտոմիայի հետ միասին, ինչը թույլ է տալիս վերականգնել սեռական գործառույթը[16]։

Այլ ռիսկերը կարող են լինել հենց վիրահատության ընթացքում առաջացող վնասվածքները։ Օրինակ՝ հնարավոր վնասվածքները ներառում են ուղիղ աղիքի վնասվածք (ստրիկտուրաների մոտիկության պատճառով), ֆիստուլայի զարգացում (մարմնի երկու մասերի միջև աննորմալ կապ), կամ այն մարդկանց համար, ովքեր ֆալոպլաստիկա են արել վագինէկտոմիայի հետ համատեղ, գրգռում կամ նույնիսկ էրոզիա։ Այս վայրերի գրգռումը կարող է մեծացնել վարակի հավանականությունը[17]։

Կան նախա- և հետվիրահատական միջոցառումներ, որոնք ձեռնարկվելու դեպքում վագինեկտոմիայից հետո բարդությունները նվազագույնի են հասնում։ Ինչպիսիք են մետոիդիոպլաստիկան և ֆալուրեթրոպլաստիկան, կարող են իրականացվել երկու փուլով՝ բարենպաստ կոսմետիկ արդյունքի հավանականությունը մեծացնելու համար[18]։ Բացի այդ, ընթացակարգի ավարտից հետո որոշակի ժամանակահատվածում սպասելը, սովորաբար առնվազն 4 ամիս, ապահովում է, որ վիրահատության ենթարկված անձը զերծ լինի վարակներից կամ դրանց ռիսկից։ Այսպիսով, ընթացակարգերը, որոնք ավարտում են գենդերային ինքնահաստատման գործընթացը, ինչպիսիք են առնանդամի պրոթեզավորումը, սովորաբար իրականացվում է առանձին[18]։

Հեշտոցային քաղցկեղով հիվանդ մարդկանց համար վագինէկտոմիան կարող է կատարվել մասնակիորեն, արմատականի փոխարեն՝ կախված յուրաքանչյուր անձի վիճակից, որը որոշվում է ուռուցքի չափով, տեղակայմամբ և փուլով։ Օրինակ՝ որոշ մարդկանց հասարակ հիստերէկտոմիա է արվել (արգանդը հեռացնելու պրոցեդուրա), ապա հայտնաբերել արգանդի վզիկի քաղցկեղ։ Այս պահին վերին վագինէկտոմիան՝ առաջարկվող այլ պրոցեդուրաների հետ միասին, ինչպիսին է լիմֆադենէկտոմիան (ավշահանգույցները վերացնող պրոցեդուրա)[19], կարող է առաջարկվել այն մարդկանց, ովքեր կնախընտրեն պահպանել ձվարանների գործառույթը[5][20]։ Սա տարբերակ է՝ կախված հիվանդության ինվազիվությունից և ծանրությունից և հատուկ է հեշտոցի I աստիճանի քաղցկեղ ունեցող անհատների համար[21][22]։

Վերականգնում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիվանդները պետք է պատրաստ լինեն վիրահատությունից հետո առաջին շաբաթվա ընթացքում որոշակի ցավ զգալու։ Վիրահատությունից հետո հիվանդանոցում մնալու միջին ժամկետը մեկ շաբաթ է, և բոլոր հիվանդները դուրս են գրվում կաթետերով, որը հեռացվում է 2-3 շաբաթ անց[6]։ Դուրս գրվելիս հիվանդները սովորում են մշակել հետվիրահատակն վերքերը և առաջին 2-3 շաբաթվա ընթացքում պետք է սահմանափակեն իրենց ֆիզիկական ակտիվությունը։ Որովայնի շրջանում այտուցը կամ որովայնի ցավը վերականգնման ընթացքում հանդիսանում են բարդությունների նշաններ։ Որոշ ընդհանուր բարդություններ են միզուկի ֆիստուլներն ու նեղացումները այն մարդկանց մոտ, ովքեր ունեցել են վագինեկտոմիա և ֆալուսի վերակառուցում՝ սեռը հաստատող վիրահատությունների համար։ Դա տեղի է ունենում արյան վատ մատակարարման և նոր միզուկի ոչ պատշաճ լայնության պատճառով։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հեշտոցային վիրահատությունները եղել են բժշկական պատմության ընթացքում։ Նույնիսկ նախքան ժամանակակից վիրաբուժական տեխնիկաների գյուտը[23], ինչպիսիք են անզգայացումը և ստերիլ գործիքները, եղել են բազմաթիվ զեկույցներ հեշտոցային վիրահատությունների մասին՝ բուժելու այնպիսի խնդիրներ, ինչպիսիք են պրոլապսը, հեշտոցային ֆիստուլը և միզապարկի վատ վերահսկողությունը։ Օրինակ, առաջին փաստագրված հեշտոցային հիստերէկտոմիան կատարվել է 1521 թվականին իտալական վերածննդի ժամանակաշրջանում[24]։ Վիրաբուժական տեխնիկան և բժշկական գիտելիքները ժամանակի ընթացքում շատ դանդաղ էին զարգանում, մինչև որ անզգայացման և հակասեպսիսի գյուտը թույլ տվեցին անցնել ժամանակակից վիրաբուժության դարաշրջան տասնիններորդ դարի կեսերին։ Այդ ժամանակից ի վեր շատ տեխնիկաներ և գործիքներ մշակվել են հատուկ հեշտոցային վիրաբուժության համար, կարերի ստանդարտացումը 1937 թվականին, զգալիորեն բարելավեց հետվիրահատական գոյատևման մակարդակը՝ նվազեցնելով վարակի վտանգը[3][25]։ Noble Sproat Heaney-ն մշակել է «Heaney Stitch»-ը 1940 թվականին՝ հեշտոցային հիստերէկտոմիայի տեխնիկան ստանդարտացնելու համար։ Ռադիկալ հեշտոցային վիրահատության առաջին փաստագրված դեպքը եղել է 2003 թվականի փետրվարին, երբ անձը ենթարկվել է արմատական հիստերէկտոմիայի[26][27]։

Այլ կենդանիներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վագինէկտոմիա կատարվում են նաև կենդանիներին։ Մարդկանց նման, կենդանիներին կատարվող վագինէկտոմիան անհրաժեշտ է հեշտոցի քաղցկեղը բուժելու համար։ Ընտանի կենդանիների մոտ, ինչպիսիք են շները, կատուները, ձիերը, ավելի հաճախ է, վագինէկտոմիա կատարելու անհրաժեշտություն առաջանում[8]։

Շների մոտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ընդհանուր և մասնակի վագինէկտոմիաները սովորաբար չեն կատարվում շների վրա, քանի որ դրանք բարդ են և չեն համարվում առաջին գծի թերապիա, սակայն, եթե այլ պրոցեդուրաները չեն աշխատում, վագինէկտոմիա կարող է իրականացվել շան վրա։ Ամենատարածված պատճառները, որ շանը վագինէկտոմիա է արվում, ներառում է քաղցկեղը և հեշտոցի քրոնիկական վարակը։ Շների հեշտոցի և վուլվայի ուռուցքները կազմում են շների քաղցկեղի 2,5%-3%-ը, իսկ վագինէկտոմիան հեռացնելու և բուժելու միջոցներից մեկն է[28]։ Վիրահատության հնարավոր բարդությունները ներառում են միզապարկի վերահսկողության կորուստ, այտուցվածություն և մաշկի ոչ պատշաճ բուժում[8]։ Այնուամենայնիվ, միզապարկի վերահսկման կորուստը ինքնաբերաբար կարգավորվել է վիրահատությունից հետո 60 օրվա ընթացքում, և շները գոյատևել են առնվազն 100 օր առանց որևէ հիվանդության[28]։

Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ Kulkarni A, Dogra N, Zigras T (2022 թ․ ապրիլ). «Innovations in the Management of Vaginal Cancer». Current Oncology. 29 (5): 3082–3092. doi:10.3390/curroncol29050250. PMC 9139564. PMID 35621640.
  2. ↑ «Non-Binary Options For Metoidioplasty». Metoidioplasty.net. 2020. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 28-ին.
  3. ↑ 3,0 3,1 Heston AL, Esmonde NO, Dugi DD, Berli JU (2019 թ․ հունիս). «Phalloplasty: techniques and outcomes». Translational Andrology and Urology. 8 (3): 254–265. doi:10.21037/tau.2019.05.05. PMC 6626313. PMID 31380232.
  4. ↑ Frey JD, Poudrier G, Chiodo MV, Hazen A (2017 թ․ մարտ). «An Update on Genital Reconstruction Options for the Female-to-Male Transgender Patient: A Review of the Literature». Plastic and Reconstructive Surgery. 139 (3): 728–737. doi:10.1097/PRS.0000000000003062. PMID 28234856.
  5. ↑ 5,0 5,1 «Surgical Treatment of Vaginal Cancer». EMedicine Obstetrics and Gynecology. 2021 թ․ օգոստոսի 26.
  6. ↑ 6,0 6,1 Medina CA, Fein LA, Salgado CJ (2018 թ․ հոկտեմբեր). «Total vaginectomy and urethral lengthening at time of neourethral prelamination in transgender men». International Urogynecology Journal. 29 (10): 1463–1468. doi:10.1007/s00192-017-3517-y. PMID 29188324. S2CID 21484067.
  7. ↑ Bizic M, Stojanovic B, Bencic M, Bordás N, Djordjevic M (2020 թ․ նոյեմբեր). «Overview on metoidioplasty: variants of the technique». International Journal of Impotence Research. 33 (7): 762–770. doi:10.1038/s41443-020-00346-y. PMID 32826970. S2CID 221217936.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 Zambelli D, Valentini S, Ballotta G, Cunto M (2022 թ․ հունվար). «Partial Vaginectomy, Complete Vaginectomy, Partial Vestibule-Vaginectomy, Vulvo-Vestibule-Vaginectomy and Vulvo-Vestibulectomy: Different Surgical Procedure in Order to Better Approach Vaginal Diseases». Animals. 12 (2): 196. doi:10.3390/ani12020196. PMC 8773321. PMID 35049818.
  9. ↑ Walton AB, Hellstrom WJ, Garcia MM (2021 թ․ հոկտեմբեր). «Options for Masculinizing Genital Gender Affirming Surgery: A Critical Review of the Literature and Perspectives for Future Directions». Sexual Medicine Reviews. 9 (4): 605–618. doi:10.1016/j.sxmr.2021.07.002. PMID 34493480. S2CID 237440377.
  10. ↑ Frega A, Sopracordevole F, Assorgi C, Lombardi D, DE Sanctis V, Catalano A, և այլք: (2013 թ․ հունվար). «Vaginal intraepithelial neoplasia: a therapeutical dilemma». Anticancer Research. 33 (1): 29–38. PMID 23267125.
  11. ↑ McArdle A, Bischof DA, Davidge K, Swallow CJ, Winter DC (2012 թ․ նոյեմբեր). «Vaginal reconstruction following radical surgery for colorectal malignancies: a systematic review of the literature». Annals of Surgical Oncology. 19 (12): 3933–3942. doi:10.1245/s10434-012-2503-3. PMID 23010729. S2CID 25690425.
  12. ↑ Falcone M, Preto M, Blecher G, Timpano M, Gontero P (2021 թ․ հունիս). «Total phallic construction techniques in transgender men: an updated narrative review». Translational Andrology and Urology. 10 (6): 2583–2595. doi:10.21037/tau-20-1340. PMC 8261414. PMID 34295745.
  13. ↑ Yao A, Ingargiola MJ, Lopez CD, Sanati-Mehrizy P, Burish NM, Jablonka EM, Taub PJ (2018 թ․ հունիս). «Total penile reconstruction: A systematic review». Journal of Plastic, Reconstructive & Aesthetic Surgery (English). 71 (6): 788–806. doi:10.1016/j.bjps.2018.02.002. PMID 29622476. S2CID 4591969.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  14. ↑ Adelowo, Amos; Weber-LeBrun, Emily E.; Young, Stephen B. (2009 թ․ մայիս). «Neovaginectomy Following Vaginoplasty in a Male-to-Female Transgender Patient». Journal of Pelvic Medicine and Surgery. 15 (3): 101–104. doi:10.1097/SPV.0b013e3181aacc41. ISSN 1542-5983.
  15. ↑ 15,0 15,1 Blasdel G, Zhao LC, Bluebond-Langner R (2022). Keuroghlian AS, Potter J, Reisner SL (eds.). Surgical Gender Affirmation. New York, NY: McGraw Hill. Վերցված է 2022 թ․ հուլիսի 26-ին. {{cite book}}: |work= ignored (օգնություն)
  16. ↑ Brackmann M, Reynolds RK (2020). «Gynecology». In Doherty GM (ed.). Current Diagnosis & Treatment: Surgery (15 ed.). New York, NY: McGraw Hill LLC. Վերցված է 2022 թ․ հուլիսի 28-ին.
  17. ↑ Gaddis ML, Grimstad FW (2020). «The Transgender Patient». In Tintinalli JE, Ma OJ, Yealy DM, Meckler GD (eds.). Tintinalli's Emergency Medicine: A Comprehensive Study Guide (9th ed.). New York, NY: McGraw-Hill Education. Վերցված է 2022 թ․ հուլիսի 28-ին.
  18. ↑ 18,0 18,1 Garcia MM (2020). McAninch JW, Lue TF (eds.). Genital Gender-Affirming Surgery: Patient Care, Decision Making, and Surgery Options (19th ed.). New York, NY: McGraw Hill. Վերցված է 2022 թ․ հուլիսի 26-ին. {{cite book}}: |work= ignored (օգնություն)
  19. ↑ Hatch KD (2019). Operative techniques in gynecologic surgery Gynecologic oncology. Philadelphia. ISBN 978-1-4963-6074-8. OCLC 1079400829.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
  20. ↑ Garcia LM, Holschneider CH (2019). «Premalignant & Malignant Disorders of the Uterine Cervix». In DeCherney AH, Nathan L, Laufer N, Roman AS (eds.). CURRENT Diagnosis & Treatment: Obstetrics & Gynecology (12th ed.). New York, NY: McGraw-Hill Education. Վերցված է 2022 թ․ հուլիսի 28-ին.
  21. ↑ Karam A (2019). «Premalignant & Malignant Disorders of the Vulva & Vagina». In DeCherney AH, Nathan L, Laufer N, Roman AS (eds.). CURRENT Diagnosis & Treatment: Obstetrics & Gynecology (12th ed.). New York, NY: McGraw-Hill Education. Վերցված է 2022 թ․ հուլիսի 28-ին.
  22. ↑ Maingot R, Zinner M, Ashley SW, Hines OH (2019). Maingot's abdominal operations (Thirteenth ed.). New York. ISBN 978-0-07-184429-1. OCLC 1225946158.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
  23. ↑ Coulter M, Diamond DA, Estrada C, Grimstad F, Yu R, Doyle P (2022 թ․ հունիս). «Vaginectomy in Transmasculine Patients: A Review of Techniques in an Emerging Field». Female Pelvic Medicine & Reconstructive Surgery. 28 (6): e222–e230. doi:10.1097/SPV.0000000000001132. PMID 35234183. S2CID 247190683.
  24. ↑ Tizzano AP (2007). «Historical Milestones in Female Pelvic Surgery, Gynecology, and Female Urology». Urogynecology and Reconstructive Pelvic Surgery. Elsevier. էջեր 3–14. doi:10.1016/b978-0-323-02902-5.50007-1. ISBN 9780323029025.
  25. ↑ Muffly TM, Tizzano AP, Walters MD (2011 թ․ մարտ). «The history and evolution of sutures in pelvic surgery». Journal of the Royal Society of Medicine. 104 (3): 107–112. doi:10.1258/jrsm.2010.100243. PMC 3046193. PMID 21357979.
  26. ↑ Ling B, Gao Z, Sun M, Sun F, Zhang A, Zhao W, Hu W (2008 թ․ ապրիլ). «Laparoscopic radical hysterectomy with vaginectomy and reconstruction of vagina in patients with stage I of primary vaginal carcinoma». Gynecologic Oncology. 109 (1): 92–96. doi:10.1016/j.ygyno.2007.12.012. PMID 18237770.
  27. ↑ Rohrmann D, Jakse G (2003 թ․ նոյեմբեր). «Urethroplasty in female-to-male transsexuals». European Urology. 44 (5): 611–614. doi:10.1016/S0302-2838(03)00356-7. PMID 14572764.
  28. ↑ 28,0 28,1 Ogden JA, Selmic LE, Liptak JM, Oblak ML, Culp WT, de Mello Souza CH, և այլք: (2020 թ․ օգոստոս). «Outcomes associated with vaginectomy and vulvovaginectomy in 21 dogs». Veterinary Surgery. 49 (6): 1132–1143. doi:10.1111/vsu.13466. PMID 32515509. S2CID 219549190.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Վագինէկտոմիա&oldid=10021704» էջից