«Ամառային բախտակ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added

Գծային

09:54, 20 Հունիսի 2019-ի տարբերակ

Ամառային բախտակ

Դասակարգում
Ենթատիպ	Ողնաշարավորներ (Vertebrata)
Դաս	Actinopteri
Կարգ	Salmoniformes
Ընտանիք	Սաղմոններ (Salmonidae)
Ենթաընտանիք	Salmoninae
Ցեղ	Salmo
Տեսակ	Սևանի իշխան (S. ischchan)
Ենթատեսակ	Ամառային բախտակ (S. i. aestivalis)
Միջազգային անվանում
Salmo ischchan aestivalis

Ամառային բախտակը կամ ամառային իշխանը (լատին․՝ Salmo ischchan aestivalis), սաղմոնների ընտանիքի ձուկ, որը գրանցված է Հայաստանի Հանրապետության Կարմիր գրքում: Սևանի իշխանի 4 ենթատեսակներից մեկն է և տարածված է միայն Սևանա լճում։

Արտաքին կառուցվածք

Մարմինը գլանաձև է, երկարությունը՝ 30-40 (երբեմն մինչև 60) սմ։ Ճարպային լողակը գտնվում է մեջքային և պոչային լողակների միջև։ Վերին ծնոտը երկար է ստորինից, բայց ավելի կարճ, քան իշխանի մյուս ենթատեսակներինը։ Մեջքային լողակի և հետնալողակի հիմքերն ավելի երկար են, քան իշխանի մյուս ենթատեսակներինը։ Ատամներն ավելի թույլ են զարգացած։ Թեփուկները մանր են, կողագծում՝ 105-117, առավել հաճախ՝ 111-112 հատ։ Մեջքային լողակում ճառագայթները 12-ն են, հետնալողակում՝ 11-12։ Խռիկային առաջին աղեղի վրա գտնվում են 16-21 երկար ու սրածայր առէջներ։

Բազմացում և զարգացում

Բազմացման շրջանում մարմնի ընդհանուր գունավորման մեջ գերակշռում են դարչնաձիթապտղագույն նրբերանգները։ Խոշոր առանձնյակների առէջները երբեմն գուրզաձև են։ Ի տարբերություն մյուս ենթատեսակների՝ ստերջ վիճակում միայն կողագծերի երկարությամբ են ավելի հաճախ հանդիպում կարմիր պտեր։

Էգերը սեռահասուն են դառնում կյանքի չորրրդ, իսկ արուները՝ երրորդ տարում, երբեմն ավելի ուշ։ Բազմացման ընթացքում արուների մարմնի ու ծնոտների ձևը համեմատաբար քիչ փոփոխություններ է կրում։

Բազմանում է մայիս-հուլիսին՝ լճի մեջ թափվող գետերի (Մասրիկ, Մաքենիս, Ծակքար, Բախտակ) գետաբերաներում ու դրանց հարակից շրջաններում։ Բազմացումը սկսվում է ջրի 7-8 աստիճան և ավարտվում է 12-13 աստիճան ջերմաստիճանային պայմաններում։ Բեղունությունը կարող է հասնել մինչև 7,1 հազար ձկնկիթի, որի զարգացումը տևում է 45-55 օր։ Մանրաձկները գետում բնակվում են մինչև դեկտեմբեր։

Սննդառություն

Սնվում է ջրային իշուկներով, միջատներով և նրանց թրթուրներով, երբեմն կենդանական պլանկտոնով ու ջուրն ընկած միջատներով։

Պահպանություն

Մինչև 20-րդ դարի 70-ական թվականները ամառային բախտակն ունեցել է արդյունաբերական նշանակություն։ Նրա պաշարները լրացվել են լճափերին գտնվող ձկնաբուծարաններում աճեցված թրթուրների և մանրաձկների պարբերաբար բացթողմամբ։

Բնական միջավայրում գտնվում է ոչնչացման վտանգի տակ։ Ներկայումս Արարատյան դաշտի և Վայոց ձորի մարզի առանձին ձկնատնտեսություններում փորձեր են կատարվում ամառային բախտակի արհեստական պայմաններում բազմացնելու և աճեցնելու ուղղությամբ։

Սևանի իշխանի անհետացող, տեղային տարածվածություն ունեցող էնդեմիկ ենթատեսակ է, որը գրանցված էր նախկին ԽՍՀՄ-ի Կարմիր գրքում: ԲՊՄՄ Կարմիր ցուցակի չափորոշիչներով գնահատվում է որպես կրիտիկական վիճակում գտնվող տեսակ^[1]:

Սպառնացող վտանգներից է ձվադրման գետերի ծանծաղացումը, ջրի օգտագործումը և աղտոտումը, լճային ձվադրավայրերի չորացումն ու որսագողությունը^[1]:

Մշակված են արհեստական բազմացման մեթոդները: Վայրի պոպուլյացիայի թվաքանակի վերականգնման նպատակով ապրանքային իշխանաբուծական տնտեսությունների արտադրողների օգնությամբ ներկայումս վերարտադրվում է առավելապես արհեստականորեն: Ապրանքային ձկնաբուծության օբյեկտ է, տարեկան աճեցվում է մինչև 10 տոննա ամառային բախտակ: 1978 թվականից որսն արգելված է: Պահպանվում է «Սևան» ազգային պարկում^[1]։

Տեսեք նաև

Սևանի իշխան

Ծանոթագրություններ

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 Հայաստանի Կարմիր գիրք. Երևան: Հայաստանի բնապահպանության նախարարություն. 2010. ISBN 978-99941-2-420-6.

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական տարբերակը վերցված է Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։

[:0-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 Հայաստանի Կարմիր գիրք. Երևան: Հայաստանի բնապահպանության նախարարություն. 2010. ISBN 978-99941-2-420-6.

[1]

@@ Տող 1. / Տող 1. @@
+{{Տաքսոտուփ2|Վիքիդատա=այո}}
-{{taxobox
+'''Ամառային բախտակը''' կամ '''ամառային իշխանը''' ({{lang-lat|Salmo ischchan aestivalis}}), [[սաղմոններ]]ի ընտանիքի [[ձուկ]], որը գրանցված է [[ՀՀ Կարմիր գիրք|Հայաստանի Հանրապետության Կարմիր գրքում]]: Սևանի իշխանի 4 ենթատեսակներից մեկն է և տարածված է միայն [[Սևանա լիճ|Սևանա լճում]]։
-|name = Ամառային բախտակ
-|image file = Salmo ischchan aestivalis.jpg
-|image descr = Ամառային բախտակի ընդհանուր տեսքը
-|regnum = Կենդանիներ
-|phylum = [[Քորդավորներ]]
-|classis = [[Ոսկրային ձկներ]]
-|subclassis = [[Ճառագայթալողակ ձկներ]]
-|ordo = [[Սաղմոնանմաններ]]
-|familia = [[Սաղմոններ]]
-|genus = [[Սաղմոն]]
-|species = [[Սևանի իշխան]]
-|subspecies = Ամառային բախտակ
-|latin = Salmo ischchan aestivalis
-|author = Kessler
-|arm_syn = Ամառային իշխան
-|wikispecies = Salmo ischchan aestivalis
-|commons = category:Salmo ischchan aestivalis
-}}
-'''Ամառային բախտակը''' ({{lang-lat|Salmo ischchan aestivalis}}) կամ '''ամառային իշխանը''' [[սաղմոններ]]ի ընտանիքի ձուկ է։ Սևանի իշխանի 4 ենթատեսակներից մեկը։ Տարածված է միայն [[Սևանա լիճ|Սևանա լճում]]։
 == Արտաքին կառուցվածք ==
 Մարմինը գլանաձև է, երկարությունը՝ 30-40 (երբեմն մինչև 60) սմ։ Ճարպային լողակը գտնվում է մեջքային և պոչային լողակների միջև։ Վերին ծնոտը երկար է ստորինից, բայց ավելի կարճ, քան իշխանի մյուս ենթատեսակներինը։ Մեջքային լողակի և հետնալողակի հիմքերն ավելի երկար են, քան իշխանի մյուս ենթատեսակներինը։ Ատամներն ավելի թույլ են զարգացած։ Թեփուկները մանր են, կողագծում՝ 105-117, առավել հաճախ՝ 111-112 հատ։ Մեջքային լողակում ճառագայթները 12-ն են, հետնալողակում՝ 11-12։ Խռիկային առաջին աղեղի վրա գտնվում են 16-21 երկար ու սրածայր առէջներ։
 == Բազմացում և զարգացում ==
-Բազմացման շրջանում մարմնի ընդհանուր գունավորման մեջ գերակշռում են դարչնաձիթապտղագույն նրբերանգները։ Խոշոր առանձնայկների առէջները երբեմն գուրզաձև են։ Ի տարբերություն մյուս ենթատեսակների՝ ստերջ վիճակում միայն կողագծերի երկարությամբ են ավելի հաճախ հանդիպում կարմիր պտեր։
+Բազմացման շրջանում մարմնի ընդհանուր գունավորման մեջ գերակշռում են դարչնաձիթապտղագույն նրբերանգները։ Խոշոր [[առանձնյակ]]ների առէջները երբեմն գուրզաձև են։ Ի տարբերություն մյուս ենթատեսակների՝ ստերջ վիճակում միայն կողագծերի երկարությամբ են ավելի հաճախ հանդիպում կարմիր պտեր։
-Էգերը սեռահասուն են դառնում կյանքի 4-րդ, արուները՝ 3-րդ տարում, երբեմն ավելի ուշ։ Բազմացման ընթացքում արուների մարմնի ու ծնոտների ձևը համեմատաբար քիչ փոփոխություններ է կրում։
+Էգերը սեռահասուն են դառնում կյանքի չորրրդ, իսկ արուները՝ երրորդ տարում, երբեմն ավելի ուշ։ Բազմացման ընթացքում արուների մարմնի ու ծնոտների ձևը համեմատաբար քիչ փոփոխություններ է կրում։
+Բազմանում է մայիս-հուլիսին՝ լճի մեջ թափվող գետերի ([[Մասրիկ (գետ)|Մասրիկ]], [[Մաքենիս (գետ)|Մաքենիս]], [[Ծակքար (գետ)|Ծակքար]], [[Բախտակ (գետ)|Բախտակ]]) գետաբերաներում ու դրանց հարակից շրջաններում։ Բազմացումը սկսվում է ջրի 7-8 աստիճան և ավարտվում է 12-13 աստիճան ջերմաստիճանային պայմաններում։ Բեղունությունը կարող է հասնել մինչև 7,1 հազար ձկնկիթի, որի զարգացումը տևում է 45-55 օր։ Մանրաձկները գետում բնակվում են մինչև դեկտեմբեր։
-Բազմանում է մայիս-հուլիսին՝ լճի մեջ թափվող գետերի ([[Մասրիկ]], [[Մաքենիս]], [[Ծակքար]], [[Բախտակ]] ևն) գետաբերաներում ուր դրանց հարակից շրջաններում։ Բազմացումն սկսվում է ջրի 7-8 աստիճան և ավարտվում է 12-13 աստիճան ջերմաստիճանային պայմաններում։ Բեղունությունը կարող է հասնել մինչև 7.1 հազար ձկնկիթի, որի զարգացումը տևում է 45-55 օր։ Մանրաձկները գետում բնակվում են մինչև դեկտեմբեր։
 == Սննդառություն ==
 Սնվում է ջրային իշուկներով, [[միջատ]]ներով և նրանց [[թրթուր]]ներով, երբեմն կենդանական պլանկտոնով ու ջուրն ընկած միջատներով։
 == Պահպանություն ==
-Մինչև 20-րդ դարի 70-ական թթ. ամառային բախտակն ունեցել է արդյունաբերական նշանակություն։ Նրա պաշարները լրացվել են լճափերին գտնվող [[ձկնաբուծարան]]ներում աճեցված թրթուրների և մանրաձկների պարբերաբար բացթողմամբ։
+Մինչև 20-րդ դարի 70-ական թվականները ամառային բախտակն ունեցել է արդյունաբերական նշանակություն։ Նրա պաշարները լրացվել են լճափերին գտնվող [[ձկնաբուծարան]]ներում աճեցված թրթուրների և մանրաձկների պարբերաբար բացթողմամբ։
-[[Բնական միջավայր]]ում գտնվում է ոչնչացման վտանգի տակ։ Ներկայումս [[Արարատյան դաշտ]]ի և [[Վայոց ձորի մարզ]]ի առանձին ձկնատնտեսություններում փորձեր են կատարվում ամառային բախտակի արհեստական պայմաններում բազմացնելու և աճեցնելու ուղղությամբ։
+Բնական միջավայրում գտնվում է ոչնչացման վտանգի տակ։ Ներկայումս [[Արարատյան դաշտ]]ի և [[Վայոց ձորի մարզ]]ի առանձին ձկնատնտեսություններում փորձեր են կատարվում ամառային բախտակի արհեստական պայմաններում բազմացնելու և աճեցնելու ուղղությամբ։
+Սևանի իշխանի անհետացող, տեղային տարածվածություն ունեցող [[Էնդեմիկ կենդանիներ|էնդեմիկ]] ենթատեսակ է, որը գրանցված էր նախկին [[ԽՍՀՄ]]-ի Կարմիր գրքում: ԲՊՄՄ Կարմիր ցուցակի չափորոշիչներով գնահատվում է որպես կրիտիկական վիճակում գտնվող տեսակ<ref name=":0" />:
+Սպառնացող վտանգներից է ձվադրման գետերի ծանծաղացումը, ջրի օգտագործումը և աղտոտումը, լճային ձվադրավայրերի չորացումն ու որսագողությունը<ref name=":0" />:
+Մշակված են արհեստական բազմացման մեթոդները: Վայրի պոպուլյացիայի թվաքանակի վերականգնման նպատակով ապրանքային իշխանաբուծական տնտեսությունների արտադրողների օգնությամբ ներկայումս վերարտադրվում է առավելապես արհեստականորեն: Ապրանքային ձկնաբուծության օբյեկտ է, տարեկան աճեցվում է մինչև 10 տոննա ամառային բախտակ: 1978 թվականից որսն արգելված է: Պահպանվում է [[Սևան (ազգային պարկ)|«Սևան» ազգային պարկ]]ում<ref name=":0">{{Գիրք:Կարմիր գիրք}}</ref>։
 == Տեսեք նաև ==
 * [[Սևանի իշխան]]
+== Ծանոթագրություններ ==
+{{ծանցանկ}}
+{{Արտաքին հղումներ}}
 {{ՀԲ}}