Սենմութ
| Սենմութ | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | մ.թ.ա. 16-րդ դար |
| Ծննդավայր | Եգիպտոս |
| Մահացել է | մ. թ. ա. 1463 |
 Senenmut Վիքիպահեստում | |
Սենմութ, Սենենմուտ կամ Սենեմուտ (եգիպ.՝ Sn-n-Mwt «մոր եղբայր»[1][2], մ.թ.ա. 16-րդ դար, Եգիպտոս - մ. թ. ա. 1463), Հին Եգիպտոսի ճարտարապետ և Եգիպտոսի նոր թագավորության 18-րդ դինաստիայի պետական գործիչ։ Որոշ փաստեր վկայում են, որ նա կարող է լինել Հաչեփսութ[3] կին-փարավոնի ֆավորիտն ու սիրեկանը։
Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սենմուը ծնվել է Հերմոնտիսում՝ ծագումով գյուղացի գավառական դպիր-պաշտոնյա Ռամոսի և նրա կնոջ՝ Հաթնեֆերի (Հաթնեֆրեթ) ոչ հայտնի և աղքատ ընտանիքում։ Նա ունեցել է առնվազն երեք եղբայրներ՝ Ամենեմհաթ, Մինհոտեպ, Փաիրի (նրանցից երկուսը դարձել են քուրմեր, երրորդը՝ հովիվ) և երկու քույրեր՝ Յահոտեպ և Նոֆրեթոր։ Դատելով այն փաստից, որ Սենմութը ամեն տեղ պատկերվել է կա՛մ մենակ, կա՛մ ծնողների հետ, նա եղել է ամուրի իր ողջ կյանքի ընթացքում[2]։
Սենմութի մասին շատ ավելին է հայտնի, քան ցանկացած այլ՝ թագավորական ընտանիքին չպատկանող հին եգիպտացու մասին։ Դա հիմնականում պայմանավորված էր նրա քանդված գերեզմանով և Սենմութի ծնողների համատեղ թաղման վայրով, որի կառուցման աշխատանքներն իրականացվել են ճարտարապետի կողմից։
Սենմութը պաշտոնական փաստաթղթերում հայտնվել է որպես «Աստծո ամուսնու [Հաչեփսութի] ծառա» և «Արքայական դստեր [[[Նեֆրուրա]]] ծառա»։ Որոշ հետազոտողներ բնակչության ցածր խավերից համարվող Սենմութի վերելքը վերագրել են պետական ապարատի առանցքային պաշտոններին Թութմոս I- ի օրոք, բայց ավելի հավանական է, որ Սենմութի վերելքը տեղի է ունեցել Հաչեփսութի ամուսնու՝ Թութմոս II- ի օրոք (մ.թ.ա. 1492-1479), Նուբիայում, որի արշավներին, ըստ ամենայնի, մասնակցել է Սենմութը։ Հաչեփսութի թագավոր հաստատվելուց հետո անչափահաս Թութմոս III- ի օրոք 1479 թվականից Սենմութի դիրքը միայն աճել է, և շուտով նրան շնորհվել է բազմաթիվ կոչումներ։ Եգիպտոսի փարավոնի կողմից Հաչեփսութի թագադրումից հետո Սենմութը նշանակվել է Վերին Եգիպտոսի «չաթի» (chati - համարժեք է միջնադարյան վեզիրին)։
Հայտնի են նրա 10 արձաննեը, որոնցից 6-ը արքայադուստր Նեֆրուրայի հետ։ Ուղեկցող գրառման մեջ գրված է.
|
Ես դաստիարակեցի արքայադստերը։ Դա ինձ վստահեցին ..., քանի որ ես վստահելի էի թագավորի աչքում։ | 
|
Այնուամենայնիվ, Հաչեփսութը դժբախտություն է ունեցել. նրա դուստրը՝ Նեֆրուրան, մահացել է իր թագավորության 15-րդ կամ 16-րդ տարում։ Եվ 2 տարի անց Սենմութի մասին հիշատակումներն անհետացել են։
Ճարտարապետություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Սենմութը Հաչեփսութի շրջանի ամենահայտնի կառույցների ճարտարապետն է եղել։ Նա է ղեկավարել Կառնակի տաճարի մուտքի մոտ այդ ժամանակ ամենաբարձր երկվորյակ կոթողների հատումը, տեղափոխումը և տեղադրումը։
Սենմութի ամենահայտնի ստեղծագործությունը Դեյր էլ-Բահարիում Թեբե քաղաքից արևմուտք գտնվող հուղարկավորության տաճարն է, որը հին ժամանակներում կոչվել է Ջեսեր Ջեսերու՝ «Սուրբ Սրբոց» և կառուցվել է 9 տարիների ընթացքում՝ թագուհու թագավորության 7-րդ դարից (ենթադրաբար, մ.թ.ա. 1482) 16-րդ դար (մ.թ.ա. 1473 թվական) տարիներին։ Չնայած տաճարը մեծ մասամբ կրկնել է հարևանությամբ գտնվող Եգիպոսի Միջին թագավորության փարավոն Մենտուհոտեպ Երկրորդի տաճարին, սակայն նրա հոյակապ սյունաշարը զարմացնում է նույնիսկ այսօր։ Ժամանակին այս տաճարը շատ առումներով եզակիներից է եղել՝ ցույց տալով ճարտարապետական համալիրի անթերի ներդաշնակությունը Աթենքում Պարթենոնի կառուցումից 1000 տարի առաջ։
Ջեսեր Ջեսերուն բաղկացած է երեք խոշոր պատշգամբներից, որոնք զարդարված էին ձյունաճերմակ կրաքարից պատրաստված սյուներով։ Պատշգամբները կենտրոնում բաժանվել են թեքամուտքերով, որոնք տանում էին դեպի վեր՝ տաճարի սրբավայր։ Տաճարի պատշգամբները զարդարված են եղել թագուհու բազում վառ գրված օսիրիսական քառանկյուն հարթ որմնասյուններով, նրա ծնկաչոք ահռելի արձաններով և սֆինքսներով, որոնցից շատերը պահվում են Կահիրեի եգիպտական թանգարանի հավաքածուների և Նյու Յորքի Մետրոպոլիտենի թանգարանում: Պատշգամբներից առաջինին տանող երկար, բազմագույն ավազաքարից պատրաստված թագուհու սֆինքսներով ալլեայի շուրջը տնկված են եղել Պունտ երկրից բերված զմռենիներ։ Սֆինքսները ճանապարհի երկու կողմում են եղել՝ մոտավորապես 40 մետր երկարությամբ, որը տաճարի ստորին պատշգամբից տանում էր դեպի անապատի և Նեղոսի ափին ոռոգվող դաշտերի սահմանները, որտեղ հսկայական քանդակազարդ սյուն (պիլոն) էր կանգնեցված։
Բացի թագուհուն նվիրված լինելուց, Դեյր-էլ-Բահարիի համալիրը նվիրված էր Ամոն աստծուն՝ Հաչեփսուտի աստվածացած հորը՝ Թութմոս I- ին, հանդերձյալ աշխարհ ուղեկցող Անուբիսին և Հաթորին՝ Իմենտետին, Արևմտյան Թեբեի գերեզմանատան տիրուհուն և մահացածների մեծ պաշտպանին։ Տաճարի առջև տնկված է եղել էկզոտիկ ծառերի և թփերի այգի, փորել են T-աձև լողավազաններ։
Ճարտարապետին են երբեմն վերագրվել նաև առաջին Կատակ-շատրվանների ստեղծելը։
Հիշատակ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Եգիպտագետներից շատերը կարծում են, որ Սենմութը Հաչեփսութ թագուհու ոչ միայն սիրեկանն ու գլխավոր խորհրդականն է եղել, այլև ամենամոտ ընկերն ու սիրեցյալը, և որպես ապացույց բերում են Դեյր էլ-Բահրիում տաճարի մուտքի թագուհու կողքին ֆավորիտի պատկերը, Հաչեփսութի գերեզմանի և Սենմութի գերեզմանի նմանությունը և անվայելուչ բովանդակությամբ գրաֆիտին, որը խզմզված է անավարտ գերեզմանի պատերի վրա, որն օգտագործվել է Ջեսեր ջեսերուի շինարարության մեջ ներգրավված աշխատողների կողմից։
Սենմութը մահացել է նախքան Հաչեփսութի մահը։ Նա իր համար երկու գերեզման է կառուցել։ Դրանցից մեկը՝ TT71- ը, գտնվում է Նոր Թագավորության մյուս ազնվականների գերեզմանների կողքին, իսկ մյուսը՝ Դեյր էլ-Բահարիում գտնվող Հաչեփսութի տաճարում (DB353): Թիվ 353 գերեզմանի առաստաղը զարդարված է աստղազարդ երկնքի համաստեղությունների գծապատկերով։ Երկու գերեզմաններն էլ շուտով թալանվել են։ Թիվ 71 գերեզմանի կվարցիտե քարադամբարանը ջարդուփշուր է արվել, բայց հաշվի առնելով, որ այնտեղ թաղման արարողության հետքեր չեն հայտնաբերվել, ենթադրվում է, որ Սենմութն այնտեղ չի թաղել։ Սենմութի անունը ջնջվել է գերեզմանատան պատերից, բայց պատկերները մնացել են անձեռնմխելի։ Շատերը գտնում են, որ այս դամբարաններին վնասելու հետքերը գալիս են Թութմոս III- ի գահակալությունից, որը փորձել է ոչնչացնել խորթ մոր կառավարման բոլոր տեղեկությունները։ Այնուամենայնիվ, որոշ հետազոտողներ ապացույցներ են բերել նաև այն փաստի օգտին, որ Սենմութը կարող էր հեղինակազրկվել նաև թագուհու կյանքի ընթացքում։
Պատկերասրահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
-
Դամբարան TT353 -
-
Լոտոսով կին, պատկեր TT71 դամբարանում: Լոս Անջելես շրջանի արվեստի թանգարան -
Սենմութի ենթադրյալ քարադամբարանը -
հովանոցի կափարիչ: Մետրոպոլիտեն թանգարան -
Քար Սենմութի անունով: Մետրոպոլիտեն թանգարան
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Hermann Ranke Die Ägyptischen Personennamen. — Glückstadt, 1935. — С. 309.
- ↑ 2,0 2,1 Peter F. Dormann The Monuments of Senenmut. — London/ New York: Kegan Paul International, 1988. — С. 165-166. — ISBN 0-7103-0317-3
- ↑ «Hatshepsut». Dictionary.com. Վերցված է 2007 թ․ հուլիսի 27-ին.
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սենմութ» հոդվածին։ |
| ||||||
