Ջոն Սքոթ Հոլդեյն

Ջոն Սքոթ Հոլդեյն; անգլ.՝ John Scott Haldane
Ծնվել է	մայիսի 3, 1860[…]; Էդինբուրգ, Շոտլանդիա, Մեծ Բրիտանիայի և Իռլանդիայի միացյալ թագավորություն
Մահացել է	մարտի 15, 1936 (75 տարեկան); Օքսֆորդ, Անգլիա, Միացյալ Թագավորություն
Քաղաքացիություն	Միացյալ Թագավորություն
Մասնագիտություն	գյուտարար, ֆիզիոլոգ, փիլիսոփա և բժիշկ
Հաստատություն(ներ)	Օքսֆորդի համալսարան
Անդամակցություն	Լոնդոնի թագավորական ընկերություն, Բելգիայի թագավորական բժշկական ակադեմիա և ԱՄՆ-ի Գիտությունների ազգային ակադեմիա
Ալմա մատեր	Էդինբուրգի համալսարան, Էդինբուրգի ակադեմիա և Դրագոն սքուլ
Տիրապետում է լեզուներին	անգլերեն
Պարգևներ	Լոնդոնի թագավորական ընկերության անդամ Թագավորական մեդալ Սիլիմանյան դասախոսություն և Honorary Fellow of the Royal Society Te Apārangi?
Ամուսին(ներ)	Լուիզա Քեթլին Թրոթեր
Երեխա(ներ)	Ջ.Բ. Ս. Հալդեյն և Նաոմի Միտչիսոն
Հայր	Ռոբերտ Հալդեյն
Մայր	Մերի Էլիզաբեթ Հալդեյն
	John Scott Haldane Վիքիպահեստում

Ջոն Սքոթ Հոլդեյն (անգլ.՝ John Scott Haldane, մայիսի 3, 1860(1860-05-03)^[1]^[2]^[3]^[…], Էդինբուրգ, Շոտլանդիա, Մեծ Բրիտանիայի և Իռլանդիայի միացյալ թագավորություն - մարտի 15, 1936(1936-03-15)^[4], Օքսֆորդ, Անգլիա, Միացյալ Թագավորություն), շոտլանդացի ֆիզիոլոգ։ Լոնդոնի թագավորական ընկերության անդամ(1897)^[11], ԱՄՆ գիտությունների ազգային ակադեմիայի օտարերկյա անդամ (1935)^[12]։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ջոն Սքոթ Հոլդեյնը ծնվել է 1860 թվականի մայիսի 3-ին Էդինբուրգում^[13]^[14]։ Սովորել է Էդինբուրգի ակադեմիայում, Էդինբուրգի և Ենայի համալսարաններում։

1884 թվականին ստացել է բժշկագիտության դոկտորի աստիճան։ 1887 թվականից աշխատել է Օքսֆորդի համալսարանի ֆիզիոլոգիայի ամբիոնում որպես ասիստենտ, այնուհետև՝ որպես պրոֆեսոր։ 1897 թվականին ընտրվել է Լոնդոնի թագավորական ընկերության անդամ^[15], իսկ 1905 թվականին՝ Օքսֆորդի համալսարանի Նյու-քոլեջի խորհրդի անդամ։ Ֆիզիոլոգիական լաբորատորիաներ է ղեկավարել Դոնքաստերում (սկսած 1912 թվականից) և Բիրմինգհեմում (սկսած 1921 թվականից)։

Ջոն Սքոթ Հոլդեյնի որդին՝ Ջոն Բյորդոն Սանդերսոնը (1892-1964), հետևել է հորը և ինքն էլ կյանքը նվիրել գիտությանը։

Շնչառության ուսումնասիրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ջոն Հոլդեյնը հանդիսանում է մարդու շնչառության, նրա կարգավորման և այդ պրոցեսում ածխաթթու գազի նշանակության վերաբերյալ տեսության ստեղծողներից մեկը։ Գիտնականը հետազոտել է ածխածնի օքսիդի թունավոր ազդեցությունը, մշակել է այդ գազից թունավորումների դեմ պայքարի մեթոդներ։ Նա առաջինն է որոշել մարդու մոտ ալվեոլային օդի բաղադրությունը՝ օգտագործելով իր ստեղծած գազավերլուծիչ սարքը (Հոլդեյնի սարքը)։ 1911 թվականին ղեկավարել է դեպի Փայքս լեռնագագաթ (Կոլորադո նահանգ) բարձրացող բարձր լեռնային արշավախումբը, որը սկիզբ է դրել օրգանիզմի՝ արտակարգ պայմաններին հարմարվողականությունն ուսումնասիրող հետազոտություններին։ Զբաղվել է հանքափորների աշխատանքային անվտանգության պահպանման հարցերով, ուսումնասիրել է օդի խոնավության ազդեցությունը օրգանիզմի կողմից բարձր ջերմաստիճաններին դիմակայելու վրա։ Ուսումնասիրել է շնչառության և արյան շրջանառության միջև փոխազդեցությունը, որոշել է մկանի գործունեության ընթացքում րոպեական ծավալը։ Մշակել է ճնշման նվազեցման նոր մեթոդ, ստեղծել է կեսոնային հիվանդության կանխարգելման հիմքեր։ 1933 թվականին մասնակցել է առաջին բարձրագործ սկաֆանդրի ստեղծմանն ու փորձարկմանը։

Գիտական աշխատանքները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հոլդեյնը իր գիտական գործունեության արդյունքները ամփոփել է հետևյալ գրքերում.

«Օդի վերլուծության մեթոդները» (Methods of Air Analysis, 1912 թվական)։
«Օրգանիզմը և շրջակա միջավայրը շնչառության ֆիզիոլոգիայի օրինակով» (Organism and Environment as Illustrated by the Physiology of Breathing, 1917 թվական)։
«Նոր ֆիզիոլոգիա» (The New Physiology, 1919 թվական)։
«Կենսաբանության փիլիսոփայական հիմունքներ» (The Philosophical Basis of Biology, 1931 թվական)։
«Շնչառություն» (Respiration, 1935 թվական)։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 Encyclopædia Britannica
↑ ^2,0 ^2,1 Who Named It?
↑ ^3,0 ^3,1 Proleksis enciklopedija, Opća i nacionalna enciklopedija (хорв.) — 2009.
↑ ^4,0 ^4,1 ^4,2 Brozović D., Ladan T. Hrvatska enciklopedija (хорв.) — LZMK, 1999. — 9272 p. — ISBN 978-953-6036-31-8
↑ Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
↑ CONOR.Sl
↑ Award winners : Copley Medal — Royal Society.
↑ https://www.royalsociety.org.nz/who-we-are/our-people/our-fellows/all-honorary-fellows/
↑ ^9,0 ^9,1 ^9,2 ^9,3 ^9,4 Kindred Britain
↑ ^10,0 ^10,1 ^10,2 Lundy D. R. The Peerage
↑ Haldane; John Scott (1860 - 1936) Արխիվացված 2020-07-04 Wayback Machine (անգլ.)
↑ John Haldane (անգլ.)
↑ Douglas, C. G. (1936). «John Scott Haldane. 1860-1936». Obituary Notices of Fellows of the Royal Society. 2 (5): 114–139. doi:10.1098/rsbm.1936.0009. JSTOR 769132.
↑ Acott, C. (1999). «JS Haldane, JBS Haldane, L Hill, and A Siebe: A brief resume of their lives». South Pacific Underwater Medicine Society Journal. 29 (3). ISSN 0813-1988. OCLC 16986801. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հուլիսի 27-ին. Վերցված է 2008 թ․ հուլիսի 12-ին.
↑ «Lists of Royal Society Fellows 1660–2007» (PDF). London: The Royal Society. Վերցված է 2010 թ․ հուլիսի 21-ին.

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Lang, Michael A; Brubakk, Alf O., eds. (2009), The Future of Diving: 100 Years of Haldane and Beyond, Washington, D.C.: Smithsonian Institution Scholarly Press, ISBN 978-0-9788460-5-3
Haldane, Louisa Kathleen (2009). Mitchison, Naomi (ed.). Friends and Kindred: Memoirs of Louisa Kathleen Haldane. Kennedy & Boyd. ISBN 978-1-904999-99-7.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ջոն Սքոթ Հոլդեյն» հոդվածին։

[_6264fb8f8b9e0965-1] 1,0 ^1,1 Encyclopædia Britannica

[_9440eb03f8f8ec2e-2] 2,0 ^2,1 Who Named It?

[_317f27bc017c3875-3] 3,0 ^3,1 Proleksis enciklopedija, Opća i nacionalna enciklopedija (хорв.) — 2009.

[_0d2c44b20bf9d9e9-4] 4,0 ^4,1 ^4,2 Brozović D., Ladan T. Hrvatska enciklopedija (хорв.) — LZMK, 1999. — 9272 p. — ISBN 978-953-6036-31-8

[_98246812b0f51548-5] Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.

[_3ba64ed41dc264a3-6] CONOR.Sl

[_5024ad2648f36760-7] Award winners : Copley Medal — Royal Society.

[_a2a7d9615be389b3-8] ttps://www.royalsociety.org.nz/who-we-are/our-people/our-fellows/all-honorary-fellows/

[_44f5ff76e2c7deb3-9] 9,0 ^9,1 ^9,2 ^9,3 ^9,4 Kindred Britain

[_991c90afc7ba49f1-10] 10,0 ^10,1 ^10,2 Lundy D. R. The Peerage

[11] Haldane; John Scott (1860 - 1936) Արխիվացված 2020-07-04 Wayback Machine (անգլ.)

[12] John Haldane (անգլ.)

[frs-13] Douglas, C. G. (1936). «John Scott Haldane. 1860-1936». Obituary Notices of Fellows of the Royal Society. 2 (5): 114–139. doi:10.1098/rsbm.1936.0009. JSTOR 769132.

[acott-14] Acott, C. (1999). «JS Haldane, JBS Haldane, L Hill, and A Siebe: A brief resume of their lives». South Pacific Underwater Medicine Society Journal. 29 (3). ISSN 0813-1988. OCLC 16986801. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հուլիսի 27-ին. Վերցված է 2008 թ․ հուլիսի 12-ին.

[15] «Lists of Royal Society Fellows 1660–2007» (PDF). London: The Royal Society. Վերցված է 2010 թ․ հուլիսի 21-ին.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]