Պրոգեստոգեններ
Պրոգեստոգեններ | |
---|---|
![]() Բնական կամ սինթետիկ ստերոիդ հորմոններ։ | |
Տեսակ | դեղանյութեր և Ստերոիդ հորմոններ |
Ենթադաս | Սեռական հորմոններ |
![]() |
Պրոգեստոգեններ (անգլ․՝ Progestogens), երբեմն կոչվում են պրոգեստերոններ կամ գեստագենից կախված հորմոններ[1], բնական կամ սինթետիկ ստերոիդ հորմոնների դաս, որը կապում և ակտիվացնում է պրոգեստերոնի (PR) ընկալիչները[2][3]։ Պրոգեստերոնը հորմոն է, որն օգնում է մարմնին արտադրել պրոգեստերոն։ Պրոգեստոգեններն այսպես են կոչվում հղիության պահպանման գործում իրենց գործառույթի պատճառով (այսինքն՝ պրոգեստոգեն), չնայած դրանք առկա են նաև էստրալային և դաշտանային ցիկլերի այլ փուլերում[2][3]։
Պրոգեստոգենները սեռական հորմոնների երեք տեսակներից մեկն են, մնացածը էստրոգեններ են, ինչպիսիք են էստրադիոլը և անդրոգենները՝ տեստոստերոնը։ Բացի այդ, ստերոիդ հորմոնների հինգ հիմնական դասերից մեկն են, մյուսները՝ անդրոգեններ, էստրոգեններ, գլյուկոկորտիկոիդներ և միներալոկորտիկոիդներ, ինչպես նաև նեյրոստերոիդներ։ Բոլոր էնդոգեն պրոգեստոգենները բնութագրվում են իրենց հիմնական 21-ածխածնային կմախքով, որը կոչվում է պրեգնանի կմախք (C21): Նմանապես էստրոգենները ունեն էստրանի կմախք (C18), իսկ անդրոգենները՝ անդրոստան կմախք (C19):
Պրոգեստերոն, պրոգեստոգեն և պրոգեստին տերմինները սխալմամբ օգտագործվում են փոխարինելիորեն ինչպես գիտական գրականության, այնպես էլ կլինիկական պայմաններում[4][5]։ Պրոգեստինները սինթետիկ պրոգեստոգեններ են և օգտագործվում են բժշկության մեջ։ Պրոգեստինների հիմնական օրինակները ներառում են 17α հիդրօքսիպրոգեստերոնի ածանցյալ՝ մեդրոքսիպրոգեստերոնի ացետատ և 19-նորթեստոստերոնի ածանցյալ՝ նորեթիստերոն։ Պրոգեստինները պրոգեստերոնի կառուցվածքային անալոգներ են և ունեն նմանատիպ պրոգեստոգեն ակտիվություն, բայց իրենց դեղաբանական հատկություններով տարբեր կերպ են տարբերվում պրոգեստերոնից[5]։
Բացի բնական հորմոնների իրենց դերից, պրոգեստոգենները օգտագործվում են որպես դեղամիջոցներ, ինչպիսիք են դաշտանադադարի հորմոնալ բուժման։
Տեսակներ և օրինակներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Մարմնի ամենակարևոր պրոգեստագենը պրոգեստերոնն է (P4)[6][7]։ Այլ էնդոգեն պրոգեստոգեններ, որոնք ունեն տարբեր աստիճանի պրոգեստոգեն ակտիվություն, ներառում են 16α հիդրօքսիպրոգեստերոն (16α-OHP)[8], 17α հիդրօքսիպրոգեստերոն (17α-OHP)[9], 20α դիհիդրոպրոգեստերոն (20α-DHP)[10][11], 20β դիհիդրոպրոգեստերոն (20β-DHP), 5α դիհիդրոպրոգեստերոն (5α-DHP)[12], 5β դիհիդրոպրոգեստերոն (5α-DHP)[13][14], դիհիդրոպրոգեստերոն (5β-DHP) (շատ թույլ)[15][16], 3β դիհիդրոպրոգեստերոն (3β-DHP)[17], և 5α դիհիդրոդեօքսիկորտիկոստերոն (5α-dhdoc)[18]: Դրանք բոլորը պրոգեստերոնի մետաբոլիտներ են, որոնք կենսասինթեզի տեսանկյունից ընկած են պրոգեստերոնի տակ։
Կենսաբանական գործառույթ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հիմնական հյուսվածքներն, որոնց վրա ազդում են պրոգեստոգենները, ներառում են արգանդը, հեշտոցը, արգանդի վզիկը, կաթնագեղձերը, ամորձիները և ուղեղը։ Մարմնում պրոգեստոգենների հիմնական կենսաբանական դերը կանանց վերարտադրողական համակարգում և տղամարդկանց վերարտադրողական համակարգում է[19], որը ներգրավված է դաշտանային ցիկլի կարգավորման, հղիության պահպանման և կաթնագեղձերի պատրաստման համար լակտացիայի և կրծքով կերակրման համար կանանց մոտ ծննդաբերությունից հետո։ Տղամարդկանց մոտ պրոգեստերոնն ազդում է սերմնահեղուկի, սերմնաբջիջների խտացման և տեստոստերոնի սինթեզի վրա։ Պրոգեստոգենները նույնպես ազդում են մարմնի այլ մասերի վրա։ Ի տարբերություն էստրոգենների, պրոգեստոգենները քիչ դեր են խաղում ֆեմինիզացիայի մեջ[20]։
Բիոքիմիա
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Բիոսինթեզ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Պրոգեստերոնը արտադրվում է խոլեստերինից՝ օգտագործելով պրեգնենոլոնն որպես նյութափոխանակության միջանկյալ միջոց։ Պրոգեստերոնը կարող է օգտագործվել նաև արյան մեջ պրոգեստերոնի մակարդակն իջեցնելու համար։ Ստերոիդոգեն ուղու առաջին փուլում խոլեստերինը վերածվում է պրեգենոլոնի, որը ծառայում է որպես պրոգեստերոնի և 17α հիդրօքսիպրոգեստերոնի պրոգեստոգենների պրեկուրսոր։ Այս պրոգեստոգենները, մեկ այլ ստերոիդի՝ 17α հիդրօքսիպրեգենոլոնի հետ միասին, բոլոր մյուս էնդոգեն ստերոիդների նախադրյալներն են, ներառյալ անդրոգենները, էստրոգենները, գլյուկոկորտիկոիդները, միներալոկորտիկոիդները և նեյրոստերոիդները։ Այսպիսով ստերոիդներ արտադրող շատ հյուսվածքներ, ներառյալ մակերիկամները, ամորձիները և ձվարանները, արտադրում են պրոգեստոգեններ։
Որոշ հյուսվածքներում ոչ բոլոր ֆերմենտներն են, որոնք անհրաժեշտ են վերջնական արտադրանքը ստանալու համար։ Նույն բջջում են օրինակ՝ ձվարանների ֆոլիկուլներում խոլեստերինը վերածվում է անդռոստենեդիոնի՝ անդրոգենի, բջիջներում, որն հետագայում վերածվում է էստրոգենի հատիկավոր բջիջներում։ Որոշ տեսակների պտղի մակերիկամները նույնպես արտադրում են պրեգենոլոն, որը պլասենցայի կողմից վերածվում է պրոգեստերոնի և էստրոգենների։ Մարդկանց մոտ պտղի մակերիկամները պրեգենոլոնային ճանապարհով արտադրում են դեհիդրոէպիանդրոստերոն (DHEA):
Ձվարանների արտադրություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Պրոգեստերոնը հիմնական պրոգեստագենն է, որն արտադրվում է ձվարանների դեղին մարմնի կողմից կաթնասունների բոլոր տեսակների մոտ։ Լյուտեինային բջիջներն ունեն անհրաժեշտ ֆերմենտներ՝ խոլեստերինը պրեգենոլոնի վերածելու համար, որը հետագայում վերածվում է պրոգեստերոնի։ Պրոգեստերոնի մակարդակն ամենաբարձրն է էստրալային ցիկլի դիեստրուսի փուլում։
Պլասենցայի արտադրություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Պլասենցայի դերը պրոգեստոգենի արտադրության մեջ տատանվում է ըստ տեսակների։ Ոչխարների, ձիերի և մարդկանց մոտ պլասենցան ստանձնում է պրոգեստոգենների արտադրության մեծ մասը, մինչդեռ մյուս տեսակների մոտ դեղին մարմինը մնում է պրոգեստոգենների հիմնական աղբյուրը։ Ոչխարների և մարդկանց մոտ պրոգեստերոնը հիմնական պլասենցային պրոգեստագենն է։
Ձիու պլասենցան արտադրում է տարբեր պրոգեստոգեններ, առաջին հերթին՝ 5α դիհիդրոպրոգեստերոն և 5α,20α-տետրահիդրոպրոգեստերոն՝ սկսած 60-րդ օրվանից։ Լրիվ ինտեոպլացենտալ հերթափոխը տեղի է ունենում 120-150-րդ օրը։
Քիմիա
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Էնդոգեն պրոգեստագենները բնական առաջացող պրագնան ստերոիդներն են՝ կետոնային և հիդրօքսիլ խմբերով՝ C3 և C20 դիրքերում։
Բժշկական կիրառում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Պրոգեստոգենները, պրոգեստերոնը և պրոգեստինները բժշկության մեջ օգտագործվում են հորմոնալ ծնելիության վերահսկման, հորմոնալ բուժման, գինեկոլոգիական հիվանդությունների բուժման, տարբեր նպատակներով սեռական հորմոնների մակարդակը ճնշելու և այլ ցուցումների համար։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ King, Tekoa L.; Brucker, Mary C. (2010 թ․ հունվարի 4). Pharmacology for Women's Health (անգլերեն). Jones & Bartlett Publishers. ISBN 978-1-4496-5800-7.
- ↑ 2,0 2,1 «Book sources - Wikipedia». en.wikipedia.org (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 20-ին.
- ↑ 3,0 3,1 «Book sources - Wikipedia». en.wikipedia.org (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 20-ին.
- ↑ «Book sources - Wikipedia». en.wikipedia.org (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 20-ին.
- ↑ 5,0 5,1 «Book sources - Wikipedia». en.wikipedia.org (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 20-ին.
- ↑ Okpako, D. T. (1991 թ․ փետրվարի 22). Principles of Pharmacology: A Tropical Approach (անգլերեն). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-34095-3.
- ↑ Laycock, John; Meeran, Karim (2012 թ․ հոկտեմբերի 1). Integrated Endocrinology (անգլերեն). John Wiley & Sons. ISBN 978-1-118-45057-4.
- ↑ Storbeck, Karl-Heinz; Swart, Pieter; Africander, Donita; Conradie, Riaan; Louw, Renate; Swart, Amanda C. (2011 թ․ ապրիլի 10). «16α-Hydroxyprogesterone: Origin, biosynthesis and receptor interaction». Molecular and Cellular Endocrinology. Fourteenth Conference on the Adrenal Cortex (Adrenal 2010)and The Keith L. Parker Memorial Symposium. 336 (1): 92–101. doi:10.1016/j.mce.2010.11.016. ISSN 0303-7207.
- ↑ Attardi, Barbara J.; Zeleznik, Anthony; Simhan, Hyagriv; Chiao, Jye Ping; Mattison, Donald R.; Caritis, Steve N.; Obstetric-Fetal Pharmacology Research Unit Network (2007-12). «Comparison of progesterone and glucocorticoid receptor binding and stimulation of gene expression by progesterone, 17-alpha hydroxyprogesterone caproate, and related progestins». American Journal of Obstetrics and Gynecology. 197 (6): 599.e1–7. doi:10.1016/j.ajog.2007.05.024. ISSN 1097-6868. PMC 2278032. PMID 18060946.
- ↑ J, Marianne Legato (2009 թ․ հոկտեմբերի 29). Principles of Gender-Specific Medicine (անգլերեն). Academic Press. ISBN 978-0-08-092150-1.
- ↑ Katzung, Bertram G. (2017 թ․ նոյեմբերի 30). Basic and Clinical Pharmacology 14th Edition (անգլերեն). McGraw Hill Professional. ISBN 978-1-259-64116-9.
- ↑ Rupprecht, R.; Reul, J. M.; Trapp, T.; van Steensel, B.; Wetzel, C.; Damm, K.; Zieglgänsberger, W.; Holsboer, F. (1993-09). «Progesterone receptor-mediated effects of neuroactive steroids». Neuron. 11 (3): 523–530. doi:10.1016/0896-6273(93)90156-l. ISSN 0896-6273. PMID 8398145.
- ↑ Lima-Hernández, Francisco J.; Beyer, Carlos; Gómora-Arrati, Porfirio; García-Juárez, Marcos; Encarnación-Sánchez, José L.; Etgen, Anne M.; González-Flores, Oscar (2012-11). «Src kinase signaling mediates estrous behavior induced by 5β-reduced progestins, GnRH, prostaglandin E2 and vaginocervical stimulation in estrogen-primed rats». Hormones and Behavior. 62 (5): 579–584. doi:10.1016/j.yhbeh.2012.09.004. ISSN 1095-6867. PMID 23010621.
- ↑ Illingworth, Doreen V.; Elsner, Carlene; de la Cruz, Kate de Groot; Flickinger, George L.; Mikhail, George (1977 թ․ փետրվարի 1). «A specific progesterone receptor of myometrial cytosol from the rhesus monkey». Journal of Steroid Biochemistry. 8 (2): 157–160. doi:10.1016/0022-4731(77)90040-1. ISSN 0022-4731.
- ↑ Junkermann, H.; Runnebaum, B.; Lisboa, B. P. (1977 թ․ հուլիսի 1). «New progesterone metabolites in human myometrium». Steroids. 30 (1): 1–14. doi:10.1016/0039-128X(77)90131-3. ISSN 0039-128X.
- ↑ academic.oup.com https://academic.oup.com/crawlprevention/governor?content=%2fendo%2farticle-abstract%2f61%2f5%2f528%2f2775024%3fredirectedFrom%3dfulltext%26login%3dfalse. Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 20-ին.
{{cite web}}
: Missing or empty|title=
(օգնություն) - ↑ Deane, Helen W. (2013 թ․ նոյեմբերի 27). The Adrenocortical Hormones: Their Origin · Chemistry, Physiology, and Pharmacology. Part 1 (անգլերեն). Springer Science & Business Media. ISBN 978-3-642-88385-9.
- ↑ Edwards, Heather E.; Vimal, Sutha; Burnham, W. McIntyre (2005-12). «The Acute Anticonvulsant Effects of Deoxycorticosterone in Developing Rats: Role of Metabolites and Mineralocorticoid-receptor Responses». Epilepsia (անգլերեն). 46 (12): 1888–1897. doi:10.1111/j.1528-1167.2005.00295.x. ISSN 0013-9580.
- ↑ Oettel, M; Mukhopadhyay, Ak (2004-09). «Progesterone: the forgotten hormone in men?». The Aging Male (անգլերեն). 7 (3): 236–257. doi:10.1080/13685530400004199. ISSN 1368-5538.
- ↑ «Reproductive Hormones». www.endocrine.org (անգլերեն). 2022 թ․ հունվարի 24. Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 20-ին.
- ↑ Häggström, Mikael; Richfield, David (2014). «Diagram of the pathways of human steroidogenesis». WikiJournal of Medicine. 1 (1). doi:10.15347/wjm/2014.005. ISSN 2002-4436.
Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Utian WH, Shoupe D, Bachmann G, Pinkerton JV, Pickar JH (2001 թ․ հունիս). «Relief of vasomotor symptoms and vaginal atrophy with lower doses of conjugated equine estrogens and medroxyprogesterone acetate». Fertil. Steril. 75 (6): 1065–79. doi:10.1016/S0015-0282(01)01791-5. PMID 11384629.
{{cite journal}}
: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link) (the Women's Health, Osteoporosis, Progestin, Estrogen study) - Hulley S, Grady D, Bush T, և այլք: (1998 թ․ օգոստոս). «Randomized trial of estrogen plus progestin for secondary prevention of coronary heart disease in postmenopausal women. Heart and Estrogen/progestin Replacement Study (HERS) Research Group». JAMA. 280 (7): 605–13. doi:10.1001/jama.280.7.605. PMID 9718051.