Պրոգեստոգեններ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Պրոգեստոգեններ
Բնական կամ սինթետիկ ստերոիդ հորմոններ։
Տեսակդեղանյութեր
ԵնթադասՍեռական հորմոններ
 Progestagens Վիքիպահեստում

Պրոգեստոգեններ (անգլ․՝ Progestogens), երբեմն կոչվում են պրոգեստերոններ կամ գեստագենից կախված հորմոններ[1], բնական կամ սինթետիկ ստերոիդ հորմոնների դաս, որը կապում և ակտիվացնում է պրոգեստերոնի (PR) ընկալիչները[2][3]։ Պրոգեստերոնը հորմոն է, որն օգնում է մարմնին արտադրել պրոգեստերոն։ Պրոգեստոգեններն այսպես են կոչվում հղիության պահպանման գործում իրենց գործառույթի պատճառով (այսինքն՝ պրոգեստոգեն), չնայած դրանք առկա են նաև էստրալային և դաշտանային ցիկլերի այլ փուլերում[2][3]։

Պրոգեստոգենները սեռական հորմոնների երեք տեսակներից մեկն են, մնացածը էստրոգեններ են, ինչպիսիք են էստրադիոլը և անդրոգենները՝ տեստոստերոնը։ Բացի այդ, ստերոիդ հորմոնների հինգ հիմնական դասերից մեկն են, մյուսները՝ անդրոգեններ, էստրոգեններ, գլյուկոկորտիկոիդներ և միներալոկորտիկոիդներ, ինչպես նաև նեյրոստերոիդներ։ Բոլոր էնդոգեն պրոգեստոգենները բնութագրվում են իրենց հիմնական 21-ածխածնային կմախքով, որը կոչվում է պրեգնանի կմախք (C21): Նմանապես էստրոգենները ունեն էստրանի կմախք (C18), իսկ անդրոգենները՝ անդրոստան կմախք (C19):

Պրոգեստերոն, պրոգեստոգեն և պրոգեստին տերմինները սխալմամբ օգտագործվում են փոխարինելիորեն ինչպես գիտական գրականության, այնպես էլ կլինիկական պայմաններում[4][5]։ Պրոգեստինները սինթետիկ պրոգեստոգեններ են և օգտագործվում են բժշկության մեջ։ Պրոգեստինների հիմնական օրինակները ներառում են 17α հիդրօքսիպրոգեստերոնի ածանցյալ՝ մեդրոքսիպրոգեստերոնի ացետատ և 19-նորթեստոստերոնի ածանցյալ՝ նորեթիստերոն։ Պրոգեստինները պրոգեստերոնի կառուցվածքային անալոգներ են և ունեն նմանատիպ պրոգեստոգեն ակտիվություն, բայց իրենց դեղաբանական հատկություններով տարբեր կերպ են տարբերվում պրոգեստերոնից[5]։

Բացի բնական հորմոնների իրենց դերից, պրոգեստոգենները օգտագործվում են որպես դեղամիջոցներ, ինչպիսիք են դաշտանադադարի հորմոնալ բուժման։

Տեսակներ և օրինակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մարմնի ամենակարևոր պրոգեստագենը պրոգեստերոնն է (P4)[6][7]։ Այլ էնդոգեն պրոգեստոգեններ, որոնք ունեն տարբեր աստիճանի պրոգեստոգեն ակտիվություն, ներառում են 16α հիդրօքսիպրոգեստերոն (16α-OHP)[8], 17α հիդրօքսիպրոգեստերոն (17α-OHP)[9], 20α դիհիդրոպրոգեստերոն (20α-DHP)[10][11], 20β դիհիդրոպրոգեստերոն (20β-DHP), 5α դիհիդրոպրոգեստերոն (5α-DHP)[12], 5β դիհիդրոպրոգեստերոն (5α-DHP)[13][14], դիհիդրոպրոգեստերոն (5β-DHP) (շատ թույլ)[15][16], 3β դիհիդրոպրոգեստերոն (3β-DHP)[17], և 5α դիհիդրոդեօքսիկորտիկոստերոն (5α-dhdoc)[18]: Դրանք բոլորը պրոգեստերոնի մետաբոլիտներ են, որոնք կենսասինթեզի տեսանկյունից ընկած են պրոգեստերոնի տակ։

Կենսաբանական գործառույթ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիմնական հյուսվածքներն, որոնց վրա ազդում են պրոգեստոգենները, ներառում են արգանդը, հեշտոցը, արգանդի վզիկը, կաթնագեղձերը, ամորձիները և ուղեղը։ Մարմնում պրոգեստոգենների հիմնական կենսաբանական դերը կանանց վերարտադրողական համակարգում և տղամարդկանց վերարտադրողական համակարգում է[19], որը ներգրավված է դաշտանային ցիկլի կարգավորման, հղիության պահպանման և կաթնագեղձերի պատրաստման համար լակտացիայի և կրծքով կերակրման համար կանանց մոտ ծննդաբերությունից հետո։ Տղամարդկանց մոտ պրոգեստերոնն ազդում է սերմնահեղուկի, սերմնաբջիջների խտացման և տեստոստերոնի սինթեզի վրա։ Պրոգեստոգենները նույնպես ազդում են մարմնի այլ մասերի վրա։ Ի տարբերություն էստրոգենների, պրոգեստոգենները քիչ դեր են խաղում ֆեմինիզացիայի մեջ[20]։

Բիոքիմիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բիոսինթեզ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստերոիդոգենեը, պրոգեստագեններով և դրանց պրեկուրսորներով դեղին տուփի ներսում[21]։

Պրոգեստերոնը արտադրվում է խոլեստերինից՝ օգտագործելով պրեգնենոլոնն որպես նյութափոխանակության միջանկյալ միջոց։ Պրոգեստերոնը կարող է օգտագործվել նաև արյան մեջ պրոգեստերոնի մակարդակն իջեցնելու համար։ Ստերոիդոգեն ուղու առաջին փուլում խոլեստերինը վերածվում է պրեգենոլոնի, որը ծառայում է որպես պրոգեստերոնի և 17α հիդրօքսիպրոգեստերոնի պրոգեստոգենների պրեկուրսոր։ Այս պրոգեստոգենները, մեկ այլ ստերոիդի՝ 17α հիդրօքսիպրեգենոլոնի հետ միասին, բոլոր մյուս էնդոգեն ստերոիդների նախադրյալներն են, ներառյալ անդրոգենները, էստրոգենները, գլյուկոկորտիկոիդները, միներալոկորտիկոիդները և նեյրոստերոիդները։ Այսպիսով ստերոիդներ արտադրող շատ հյուսվածքներ, ներառյալ մակերիկամները, ամորձիները և ձվարանները, արտադրում են պրոգեստոգեններ։

Որոշ հյուսվածքներում ոչ բոլոր ֆերմենտներն են, որոնք անհրաժեշտ են վերջնական արտադրանքը ստանալու համար։ Նույն բջջում են օրինակ՝ ձվարանների ֆոլիկուլներում խոլեստերինը վերածվում է անդռոստենեդիոնի՝ անդրոգենի, բջիջներում, որն հետագայում վերածվում է էստրոգենի հատիկավոր բջիջներում։ Որոշ տեսակների պտղի մակերիկամները նույնպես արտադրում են պրեգենոլոն, որը պլասենցայի կողմից վերածվում է պրոգեստերոնի և էստրոգենների։ Մարդկանց մոտ պտղի մակերիկամները պրեգենոլոնային ճանապարհով արտադրում են դեհիդրոէպիանդրոստերոն (DHEA):

Ձվարանների արտադրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պրոգեստերոնը հիմնական պրոգեստագենն է, որն արտադրվում է ձվարանների դեղին մարմնի կողմից կաթնասունների բոլոր տեսակների մոտ։ Լյուտեինային բջիջներն ունեն անհրաժեշտ ֆերմենտներ՝ խոլեստերինը պրեգենոլոնի վերածելու համար, որը հետագայում վերածվում է պրոգեստերոնի։ Պրոգեստերոնի մակարդակն ամենաբարձրն է էստրալային ցիկլի դիեստրուսի փուլում։

Պլասենցայի արտադրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պլասենցայի դերը պրոգեստոգենի արտադրության մեջ տատանվում է ըստ տեսակների։ Ոչխարների, ձիերի և մարդկանց մոտ պլասենցան ստանձնում է պրոգեստոգենների արտադրության մեծ մասը, մինչդեռ մյուս տեսակների մոտ դեղին մարմինը մնում է պրոգեստոգենների հիմնական աղբյուրը։ Ոչխարների և մարդկանց մոտ պրոգեստերոնը հիմնական պլասենցային պրոգեստագենն է։

Ձիու պլասենցան արտադրում է տարբեր պրոգեստոգեններ, առաջին հերթին՝ 5α դիհիդրոպրոգեստերոն և 5α,20α-տետրահիդրոպրոգեստերոն՝ սկսած 60-րդ օրվանից։ Լրիվ ինտեոպլացենտալ հերթափոխը տեղի է ունենում 120-150-րդ օրը։

Քիմիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Էնդոգեն պրոգեստագենները բնական առաջացող պրագնան ստերոիդներն են՝ կետոնային և հիդրօքսիլ խմբերով՝ C3 և C20 դիրքերում։

Բժշկական կիրառում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պրոգեստոգենները, պրոգեստերոնը և պրոգեստինները բժշկության մեջ օգտագործվում են հորմոնալ ծնելիության վերահսկման, հորմոնալ բուժման, գինեկոլոգիական հիվանդությունների բուժման, տարբեր նպատակներով սեռական հորմոնների մակարդակը ճնշելու և այլ ցուցումների համար։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ King Tekoa L., Brucker Mary C. (2010-01-04)։ Pharmacology for Women's Health (անգլերեն)։ Jones & Bartlett Publishers։ ISBN 978-1-4496-5800-7 
  2. ↑ 2,0 2,1 «Book sources - Wikipedia»։ en.wikipedia.org (անգլերեն)։ Վերցված է 2023-08-20 
  3. ↑ 3,0 3,1 «Book sources - Wikipedia»։ en.wikipedia.org (անգլերեն)։ Վերցված է 2023-08-20 
  4. ↑ «Book sources - Wikipedia»։ en.wikipedia.org (անգլերեն)։ Վերցված է 2023-08-20 
  5. ↑ 5,0 5,1 «Book sources - Wikipedia»։ en.wikipedia.org (անգլերեն)։ Վերցված է 2023-08-20 
  6. ↑ Okpako D. T. (1991-02-22)։ Principles of Pharmacology: A Tropical Approach (անգլերեն)։ Cambridge University Press։ ISBN 978-0-521-34095-3 
  7. ↑ Laycock John, Meeran Karim (2012-10-01)։ Integrated Endocrinology (անգլերեն)։ John Wiley & Sons։ ISBN 978-1-118-45057-4 
  8. ↑ Storbeck Karl-Heinz, Swart Pieter, Africander Donita, Conradie Riaan, Louw Renate, Swart Amanda C. (2011-04-10)։ «16α-Hydroxyprogesterone: Origin, biosynthesis and receptor interaction»։ Molecular and Cellular Endocrinology։ Fourteenth Conference on the Adrenal Cortex (Adrenal 2010)and The Keith L. Parker Memorial Symposium 336 (1): 92–101։ ISSN 0303-7207։ doi:10.1016/j.mce.2010.11.016 
  9. ↑ Attardi Barbara J., Zeleznik Anthony, Simhan Hyagriv, Chiao Jye Ping, Mattison Donald R., Caritis Steve N., Obstetric-Fetal Pharmacology Research Unit Network (2007-12)։ «Comparison of progesterone and glucocorticoid receptor binding and stimulation of gene expression by progesterone, 17-alpha hydroxyprogesterone caproate, and related progestins»։ American Journal of Obstetrics and Gynecology 197 (6): 599.e1–7։ ISSN 1097-6868։ PMC 2278032։ PMID 18060946։ doi:10.1016/j.ajog.2007.05.024 
  10. ↑ J Marianne Legato (2009-10-29)։ Principles of Gender-Specific Medicine (անգլերեն)։ Academic Press։ ISBN 978-0-08-092150-1 
  11. ↑ Katzung Bertram G. (2017-11-30)։ Basic and Clinical Pharmacology 14th Edition (անգլերեն)։ McGraw Hill Professional։ ISBN 978-1-259-64116-9 
  12. ↑ Rupprecht R., Reul J. M., Trapp T., van Steensel B., Wetzel C., Damm K., Zieglgänsberger W., Holsboer F. (1993-09)։ «Progesterone receptor-mediated effects of neuroactive steroids»։ Neuron 11 (3): 523–530։ ISSN 0896-6273։ PMID 8398145։ doi:10.1016/0896-6273(93)90156-l 
  13. ↑ Lima-Hernández Francisco J., Beyer Carlos, Gómora-Arrati Porfirio, García-Juárez Marcos, Encarnación-Sánchez José L., Etgen Anne M., González-Flores Oscar (2012-11)։ «Src kinase signaling mediates estrous behavior induced by 5β-reduced progestins, GnRH, prostaglandin E2 and vaginocervical stimulation in estrogen-primed rats»։ Hormones and Behavior 62 (5): 579–584։ ISSN 1095-6867։ PMID 23010621։ doi:10.1016/j.yhbeh.2012.09.004 
  14. ↑ Illingworth Doreen V., Elsner Carlene, de la Cruz Kate de Groot, Flickinger George L., Mikhail George (1977-02-01)։ «A specific progesterone receptor of myometrial cytosol from the rhesus monkey»։ Journal of Steroid Biochemistry 8 (2): 157–160։ ISSN 0022-4731։ doi:10.1016/0022-4731(77)90040-1 
  15. ↑ Junkermann H., Runnebaum B., Lisboa B. P. (1977-07-01)։ «New progesterone metabolites in human myometrium»։ Steroids 30 (1): 1–14։ ISSN 0039-128X։ doi:10.1016/0039-128X(77)90131-3 
  16. ↑ academic.oup.com https://academic.oup.com/crawlprevention/governor?content=%2fendo%2farticle-abstract%2f61%2f5%2f528%2f2775024%3fredirectedFrom%3dfulltext%26login%3dfalse։ Վերցված է 2023-08-20 
  17. ↑ Deane Helen W. (2013-11-27)։ The Adrenocortical Hormones: Their Origin · Chemistry, Physiology, and Pharmacology. Part 1 (անգլերեն)։ Springer Science & Business Media։ ISBN 978-3-642-88385-9 
  18. ↑ Edwards Heather E., Vimal Sutha, Burnham W. McIntyre (2005-12)։ «The Acute Anticonvulsant Effects of Deoxycorticosterone in Developing Rats: Role of Metabolites and Mineralocorticoid-receptor Responses»։ Epilepsia (անգլերեն) 46 (12): 1888–1897։ ISSN 0013-9580։ doi:10.1111/j.1528-1167.2005.00295.x 
  19. ↑ Oettel M, Mukhopadhyay Ak (2004-09)։ «Progesterone: the forgotten hormone in men?»։ The Aging Male (անգլերեն) 7 (3): 236–257։ ISSN 1368-5538։ doi:10.1080/13685530400004199 
  20. ↑ «Reproductive Hormones»։ www.endocrine.org (անգլերեն)։ 2022-01-24։ Վերցված է 2023-08-20 
  21. ↑ Häggström Mikael, Richfield David (2014)։ «Diagram of the pathways of human steroidogenesis»։ WikiJournal of Medicine 1 (1)։ ISSN 2002-4436։ doi:10.15347/wjm/2014.005 

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Utian WH, Shoupe D, Bachmann G, Pinkerton JV, Pickar JH (June 2001)։ «Relief of vasomotor symptoms and vaginal atrophy with lower doses of conjugated equine estrogens and medroxyprogesterone acetate»։ Fertil. Steril. 75 (6): 1065–79։ PMID 11384629։ doi:10.1016/S0015-0282(01)01791-5  (the Women's Health, Osteoporosis, Progestin, Estrogen study)
  • «Randomized trial of estrogen plus progestin for secondary prevention of coronary heart disease in postmenopausal women. Heart and Estrogen/progestin Replacement Study (HERS) Research Group»։ JAMA 280 (7): 605–13։ August 1998։ PMID 9718051։ doi:10.1001/jama.280.7.605 

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Պրոգեստոգեններ&oldid=8798262» էջից