Պրոգեստոգեններ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Պրոգեստոգեններ
Բնական կամ սինթետիկ ստերոիդ հորմոններ։
Տեսակդեղանյութեր և Ստերոիդ հորմոններ
ԵնթադասՍեռական հորմոններ
MeSHD27.505.696.399.472.858
 Progestagens Վիքիպահեստում

Պրոգեստոգեններ (անգլ․՝ Progestogens), երբեմն կոչվում են պրոգեստերոններ կամ գեստագենից կախված հորմոններ[1], բնական կամ սինթետիկ ստերոիդ հորմոնների դաս, որը կապում և ակտիվացնում է պրոգեստերոնի (PR) ընկալիչները[2][3]։ Պրոգեստերոնը հորմոն է, որն օգնում է մարմնին արտադրել պրոգեստերոն։ Պրոգեստոգեններն այսպես են կոչվում հղիության պահպանման գործում իրենց գործառույթի պատճառով (այսինքն՝ պրոգեստոգեն), չնայած դրանք առկա են նաև էստրալային և դաշտանային ցիկլերի այլ փուլերում[2][3]։

Պրոգեստոգենները սեռական հորմոնների երեք տեսակներից մեկն են, մնացածը էստրոգեններ են, ինչպիսիք են էստրադիոլը և անդրոգենները՝ տեստոստերոնը։ Բացի այդ, ստերոիդ հորմոնների հինգ հիմնական դասերից մեկն են, մյուսները՝ անդրոգեններ, էստրոգեններ, գլյուկոկորտիկոիդներ և միներալոկորտիկոիդներ, ինչպես նաև նեյրոստերոիդներ։ Բոլոր էնդոգեն պրոգեստոգենները բնութագրվում են իրենց հիմնական 21-ածխածնային կմախքով, որը կոչվում է պրեգնանի կմախք (C21): Նմանապես էստրոգենները ունեն էստրանի կմախք (C18), իսկ անդրոգենները՝ անդրոստան կմախք (C19):

Պրոգեստերոն, պրոգեստոգեն և պրոգեստին տերմինները սխալմամբ օգտագործվում են փոխարինելիորեն ինչպես գիտական գրականության, այնպես էլ կլինիկական պայմաններում[4][5]։ Պրոգեստինները սինթետիկ պրոգեստոգեններ են և օգտագործվում են բժշկության մեջ։ Պրոգեստինների հիմնական օրինակները ներառում են 17α հիդրօքսիպրոգեստերոնի ածանցյալ՝ մեդրոքսիպրոգեստերոնի ացետատ և 19-նորթեստոստերոնի ածանցյալ՝ նորեթիստերոն։ Պրոգեստինները պրոգեստերոնի կառուցվածքային անալոգներ են և ունեն նմանատիպ պրոգեստոգեն ակտիվություն, բայց իրենց դեղաբանական հատկություններով տարբեր կերպ են տարբերվում պրոգեստերոնից[5]։

Բացի բնական հորմոնների իրենց դերից, պրոգեստոգենները օգտագործվում են որպես դեղամիջոցներ, ինչպիսիք են դաշտանադադարի հորմոնալ բուժման։

Տեսակներ և օրինակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մարմնի ամենակարևոր պրոգեստագենը պրոգեստերոնն է (P4)[6][7]։ Այլ էնդոգեն պրոգեստոգեններ, որոնք ունեն տարբեր աստիճանի պրոգեստոգեն ակտիվություն, ներառում են 16α հիդրօքսիպրոգեստերոն (16α-OHP)[8], 17α հիդրօքսիպրոգեստերոն (17α-OHP)[9], 20α դիհիդրոպրոգեստերոն (20α-DHP)[10][11], 20β դիհիդրոպրոգեստերոն (20β-DHP), 5α դիհիդրոպրոգեստերոն (5α-DHP)[12], 5β դիհիդրոպրոգեստերոն (5α-DHP)[13][14], դիհիդրոպրոգեստերոն (5β-DHP) (շատ թույլ)[15][16], 3β դիհիդրոպրոգեստերոն (3β-DHP)[17], և 5α դիհիդրոդեօքսիկորտիկոստերոն (5α-dhdoc)[18]: Դրանք բոլորը պրոգեստերոնի մետաբոլիտներ են, որոնք կենսասինթեզի տեսանկյունից ընկած են պրոգեստերոնի տակ։

Կենսաբանական գործառույթ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հիմնական հյուսվածքներն, որոնց վրա ազդում են պրոգեստոգենները, ներառում են արգանդը, հեշտոցը, արգանդի վզիկը, կաթնագեղձերը, ամորձիները և ուղեղը։ Մարմնում պրոգեստոգենների հիմնական կենսաբանական դերը կանանց վերարտադրողական համակարգում և տղամարդկանց վերարտադրողական համակարգում է[19], որը ներգրավված է դաշտանային ցիկլի կարգավորման, հղիության պահպանման և կաթնագեղձերի պատրաստման համար լակտացիայի և կրծքով կերակրման համար կանանց մոտ ծննդաբերությունից հետո։ Տղամարդկանց մոտ պրոգեստերոնն ազդում է սերմնահեղուկի, սերմնաբջիջների խտացման և տեստոստերոնի սինթեզի վրա։ Պրոգեստոգենները նույնպես ազդում են մարմնի այլ մասերի վրա։ Ի տարբերություն էստրոգենների, պրոգեստոգենները քիչ դեր են խաղում ֆեմինիզացիայի մեջ[20]։

Բիոքիմիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բիոսինթեզ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստերոիդոգենեը, պրոգեստագեններով և դրանց պրեկուրսորներով դեղին տուփի ներսում[21]։

Պրոգեստերոնը արտադրվում է խոլեստերինից՝ օգտագործելով պրեգնենոլոնն որպես նյութափոխանակության միջանկյալ միջոց։ Պրոգեստերոնը կարող է օգտագործվել նաև արյան մեջ պրոգեստերոնի մակարդակն իջեցնելու համար։ Ստերոիդոգեն ուղու առաջին փուլում խոլեստերինը վերածվում է պրեգենոլոնի, որը ծառայում է որպես պրոգեստերոնի և 17α հիդրօքսիպրոգեստերոնի պրոգեստոգենների պրեկուրսոր։ Այս պրոգեստոգենները, մեկ այլ ստերոիդի՝ 17α հիդրօքսիպրեգենոլոնի հետ միասին, բոլոր մյուս էնդոգեն ստերոիդների նախադրյալներն են, ներառյալ անդրոգենները, էստրոգենները, գլյուկոկորտիկոիդները, միներալոկորտիկոիդները և նեյրոստերոիդները։ Այսպիսով ստերոիդներ արտադրող շատ հյուսվածքներ, ներառյալ մակերիկամները, ամորձիները և ձվարանները, արտադրում են պրոգեստոգեններ։

Որոշ հյուսվածքներում ոչ բոլոր ֆերմենտներն են, որոնք անհրաժեշտ են վերջնական արտադրանքը ստանալու համար։ Նույն բջջում են օրինակ՝ ձվարանների ֆոլիկուլներում խոլեստերինը վերածվում է անդռոստենեդիոնի՝ անդրոգենի, բջիջներում, որն հետագայում վերածվում է էստրոգենի հատիկավոր բջիջներում։ Որոշ տեսակների պտղի մակերիկամները նույնպես արտադրում են պրեգենոլոն, որը պլասենցայի կողմից վերածվում է պրոգեստերոնի և էստրոգենների։ Մարդկանց մոտ պտղի մակերիկամները պրեգենոլոնային ճանապարհով արտադրում են դեհիդրոէպիանդրոստերոն (DHEA):

Ձվարանների արտադրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պրոգեստերոնը հիմնական պրոգեստագենն է, որն արտադրվում է ձվարանների դեղին մարմնի կողմից կաթնասունների բոլոր տեսակների մոտ։ Լյուտեինային բջիջներն ունեն անհրաժեշտ ֆերմենտներ՝ խոլեստերինը պրեգենոլոնի վերածելու համար, որը հետագայում վերածվում է պրոգեստերոնի։ Պրոգեստերոնի մակարդակն ամենաբարձրն է էստրալային ցիկլի դիեստրուսի փուլում։

Պլասենցայի արտադրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պլասենցայի դերը պրոգեստոգենի արտադրության մեջ տատանվում է ըստ տեսակների։ Ոչխարների, ձիերի և մարդկանց մոտ պլասենցան ստանձնում է պրոգեստոգենների արտադրության մեծ մասը, մինչդեռ մյուս տեսակների մոտ դեղին մարմինը մնում է պրոգեստոգենների հիմնական աղբյուրը։ Ոչխարների և մարդկանց մոտ պրոգեստերոնը հիմնական պլասենցային պրոգեստագենն է։

Ձիու պլասենցան արտադրում է տարբեր պրոգեստոգեններ, առաջին հերթին՝ 5α դիհիդրոպրոգեստերոն և 5α,20α-տետրահիդրոպրոգեստերոն՝ սկսած 60-րդ օրվանից։ Լրիվ ինտեոպլացենտալ հերթափոխը տեղի է ունենում 120-150-րդ օրը։

Քիմիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Էնդոգեն պրոգեստագենները բնական առաջացող պրագնան ստերոիդներն են՝ կետոնային և հիդրօքսիլ խմբերով՝ C3 և C20 դիրքերում։

Բժշկական կիրառում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պրոգեստոգենները, պրոգեստերոնը և պրոգեստինները բժշկության մեջ օգտագործվում են հորմոնալ ծնելիության վերահսկման, հորմոնալ բուժման, գինեկոլոգիական հիվանդությունների բուժման, տարբեր նպատակներով սեռական հորմոնների մակարդակը ճնշելու և այլ ցուցումների համար։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ King, Tekoa L.; Brucker, Mary C. (2010 թ․ հունվարի 4). Pharmacology for Women's Health (անգլերեն). Jones & Bartlett Publishers. ISBN 978-1-4496-5800-7.
  2. ↑ 2,0 2,1 «Book sources - Wikipedia». en.wikipedia.org (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 20-ին.
  3. ↑ 3,0 3,1 «Book sources - Wikipedia». en.wikipedia.org (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 20-ին.
  4. ↑ «Book sources - Wikipedia». en.wikipedia.org (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 20-ին.
  5. ↑ 5,0 5,1 «Book sources - Wikipedia». en.wikipedia.org (անգլերեն). Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 20-ին.
  6. ↑ Okpako, D. T. (1991 թ․ փետրվարի 22). Principles of Pharmacology: A Tropical Approach (անգլերեն). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-34095-3.
  7. ↑ Laycock, John; Meeran, Karim (2012 թ․ հոկտեմբերի 1). Integrated Endocrinology (անգլերեն). John Wiley & Sons. ISBN 978-1-118-45057-4.
  8. ↑ Storbeck, Karl-Heinz; Swart, Pieter; Africander, Donita; Conradie, Riaan; Louw, Renate; Swart, Amanda C. (2011 թ․ ապրիլի 10). «16α-Hydroxyprogesterone: Origin, biosynthesis and receptor interaction». Molecular and Cellular Endocrinology. Fourteenth Conference on the Adrenal Cortex (Adrenal 2010)and The Keith L. Parker Memorial Symposium. 336 (1): 92–101. doi:10.1016/j.mce.2010.11.016. ISSN 0303-7207.
  9. ↑ Attardi, Barbara J.; Zeleznik, Anthony; Simhan, Hyagriv; Chiao, Jye Ping; Mattison, Donald R.; Caritis, Steve N.; Obstetric-Fetal Pharmacology Research Unit Network (2007-12). «Comparison of progesterone and glucocorticoid receptor binding and stimulation of gene expression by progesterone, 17-alpha hydroxyprogesterone caproate, and related progestins». American Journal of Obstetrics and Gynecology. 197 (6): 599.e1–7. doi:10.1016/j.ajog.2007.05.024. ISSN 1097-6868. PMC 2278032. PMID 18060946.
  10. ↑ J, Marianne Legato (2009 թ․ հոկտեմբերի 29). Principles of Gender-Specific Medicine (անգլերեն). Academic Press. ISBN 978-0-08-092150-1.
  11. ↑ Katzung, Bertram G. (2017 թ․ նոյեմբերի 30). Basic and Clinical Pharmacology 14th Edition (անգլերեն). McGraw Hill Professional. ISBN 978-1-259-64116-9.
  12. ↑ Rupprecht, R.; Reul, J. M.; Trapp, T.; van Steensel, B.; Wetzel, C.; Damm, K.; Zieglgänsberger, W.; Holsboer, F. (1993-09). «Progesterone receptor-mediated effects of neuroactive steroids». Neuron. 11 (3): 523–530. doi:10.1016/0896-6273(93)90156-l. ISSN 0896-6273. PMID 8398145.
  13. ↑ Lima-Hernández, Francisco J.; Beyer, Carlos; Gómora-Arrati, Porfirio; García-Juárez, Marcos; Encarnación-Sánchez, José L.; Etgen, Anne M.; González-Flores, Oscar (2012-11). «Src kinase signaling mediates estrous behavior induced by 5β-reduced progestins, GnRH, prostaglandin E2 and vaginocervical stimulation in estrogen-primed rats». Hormones and Behavior. 62 (5): 579–584. doi:10.1016/j.yhbeh.2012.09.004. ISSN 1095-6867. PMID 23010621.
  14. ↑ Illingworth, Doreen V.; Elsner, Carlene; de la Cruz, Kate de Groot; Flickinger, George L.; Mikhail, George (1977 թ․ փետրվարի 1). «A specific progesterone receptor of myometrial cytosol from the rhesus monkey». Journal of Steroid Biochemistry. 8 (2): 157–160. doi:10.1016/0022-4731(77)90040-1. ISSN 0022-4731.
  15. ↑ Junkermann, H.; Runnebaum, B.; Lisboa, B. P. (1977 թ․ հուլիսի 1). «New progesterone metabolites in human myometrium». Steroids. 30 (1): 1–14. doi:10.1016/0039-128X(77)90131-3. ISSN 0039-128X.
  16. ↑ academic.oup.com https://academic.oup.com/crawlprevention/governor?content=%2fendo%2farticle-abstract%2f61%2f5%2f528%2f2775024%3fredirectedFrom%3dfulltext%26login%3dfalse. Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 20-ին. {{cite web}}: Missing or empty |title= (օգնություն)
  17. ↑ Deane, Helen W. (2013 թ․ նոյեմբերի 27). The Adrenocortical Hormones: Their Origin · Chemistry, Physiology, and Pharmacology. Part 1 (անգլերեն). Springer Science & Business Media. ISBN 978-3-642-88385-9.
  18. ↑ Edwards, Heather E.; Vimal, Sutha; Burnham, W. McIntyre (2005-12). «The Acute Anticonvulsant Effects of Deoxycorticosterone in Developing Rats: Role of Metabolites and Mineralocorticoid-receptor Responses». Epilepsia (անգլերեն). 46 (12): 1888–1897. doi:10.1111/j.1528-1167.2005.00295.x. ISSN 0013-9580.
  19. ↑ Oettel, M; Mukhopadhyay, Ak (2004-09). «Progesterone: the forgotten hormone in men?». The Aging Male (անգլերեն). 7 (3): 236–257. doi:10.1080/13685530400004199. ISSN 1368-5538.
  20. ↑ «Reproductive Hormones». www.endocrine.org (անգլերեն). 2022 թ․ հունվարի 24. Վերցված է 2023 թ․ օգոստոսի 20-ին.
  21. ↑ Häggström, Mikael; Richfield, David (2014). «Diagram of the pathways of human steroidogenesis». WikiJournal of Medicine. 1 (1). doi:10.15347/wjm/2014.005. ISSN 2002-4436.

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Պրոգեստոգեններ&oldid=9804274» էջից