Պոլիգինիա

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
     Պոլիգինիան օրինական է      Պոլիգինիան օրիական է որոշ շրջաններում (միայն Ինդոնեզիա)      Պոլիգինիան օրինական է միայն մուսուլմանների համար      Պոլիգինիան անօրինական է, բայց պրակտիկան քրեականացված չէ      Պոլիգինիան անօրինական է, իսկ պրակտիկան՝ քրեականացված      Իրավական կարգավիճակն անհայտ է

Պոլիգինիան (/pəˈlɪdʒɪni/) բազմակնության ամենատարածված և ընդունված ձևն է ամբողջ աշխարհում, որը ենթադրում է տղամարդու ամուսնություն մի քանի կանանց հետ[1]։

Դեպքերը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պոլիգինիան Աֆրիկայում ավելի տարածված է, քան ցանկացած այլ մայրցամաքում[2]։ Որոշ գիտնականներ ենթադրում են, որ ստրկավաճառության ազդեցությունը կին-տղամարդ սեռերի հարաբերակցության վրա առանցքային գործոն է եղել Աֆրիկայի շրջաններում սովորությունների առաջացման և ամրապնդման գործում[3]։

Պոլիգինիան առավել տարածված է Արևմտյան Աֆրիկայում և Կենտրոնական Աֆրիկայում, որպես «բազմակնության գոտի» հայտնի տարածաշրջանում[4]:Աֆրիկայից դուրս ամենաբարձր տարածվածությունը Աֆղանստանում, Եմենում և Իրաքում է[4]։

Պատմականորեն, բազմակնությունը մասամբ ընդունված էր հին եբրայական հասարակության մեջ, դասական Չինաստանում և հատուկենտ ավանդական բնիկ ամերիկյան, աֆրիկյան և պոլինեզական մշակույթներում։ Հնդկական թերակղզում հայտնի էր, որ այն կիրառվում էր հին ժամանակներում։

Պոլիգինիան ավելի տարածված է այն հասարակություններում, որոնք ունեն հարսնացու գնելու սովորույթ[5]։

Բացահայտումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ազդեցությունները կանանց վրա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ամուսինների միջև անհավասարությունը տարածված է այն երկրներում, որտեղ բազմակնությունը ավելի հաճախ է կիրառվում՝ սահմանափակ կրթության պատճառով։ Աֆրիկայում բազմակնությունը համարվում էր կայսրություն կառուցելու ճանապարհի մի մասը։ Աֆրիկայում միայն հետգաղութատիրության դարաշրջանում էր, որ բազմակնությունը սկսեց դիտվել որպես տաբու։ Ըստ Natali Exposito-ի՝ «Նգվա Իգբո կլանի ուսումնասիրության ժամանակ Նիգերիայում հայտնաբերվեց հինգ հիմնական պատճառ, թե ինչու են տղամարդիկ պահում մեկից ավելի կին՝ քանի որ մեկից ավելի կին ունենալը թույլ է տալիս Նգվա ամուսնուն

(1) ունենալ բազմաթիվ երեխաներ,

(2) բարձրացնել իր հեղինակությունը և բարձրացնել իր էգոն իր հասակակիցների շրջանում,

(3) բարձրացնել իր կարգավիճակը համայնքում,

(4) ապահովել աշխատուժի բավարար հասանելիություն՝ անհրաժեշտ ֆերմերային աշխատանքները կատարելու և առևտրային ձեթ-արմավենու արտադրանքի վերամշակման համար,

(5) բավարարել նրա սեռական ցանկությունները»[6]։

Նշված բոլոր պատճառներից ոչ մեկը ձեռնտու չէ կանանց, փոխարենը ձեռնտու է միայն ամուսիններին։ Եգիպտոսում ֆեմինիստները պայքարել են բազմակնության վերացման համար, սակայն այն դիտվում էր, որպես մարդու հիմնական իրավունք, ուստի պայքարն անհաջող է եղել։ Այն երկրներում, որտեղ պոլիգինիան ավելի քիչ է կիրառվում, կանայք ավելի շատ հավասար են ամուսնության մեջ և կարողանում են հայտնել իրենց կարծիքը ընտանիք ստեղծելու վերաբերյալ[7]։

Բազմանակամ ամուսնություններին մասնակցող կանայք ընդհանուր ամուսնական խնդիրներ ունեն մոնոգամ ամուսնության մեջ գտնվող կանանց հետ. Այնուամենայնիվ, կան խնդիրներ, որոնք եզակիորեն կապված են պոլիգինիայի հետ, որոնք ազդում են նրանց ընդհանուր կյանքի բավարարվածության վրա և լուրջ հետևանքներ ունեն կանանց առողջության վրա[8]։ Պոլիգինիայով զբաղվող կանայք ենթակա են սեռական ճանապարհով փոխանցվող հիվանդությունների, անպտղության և հոգեկան առողջության հետ կապված բարդությունների[7]։ Հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ մրցակցությունը և հակամարտությունը կարող են սրվել զուգընկերների համար անտանելի մակարդակի վրա՝ պատճառ դառնալով կանանց ինքնասպանության՝ հոգեբանական անհանգստության պատճառով։ Ամուսինների միջև կոնֆլիկտը կարող է պայմանավորված լինել հոգեկան առողջության խանգարումների բարձր մակարդակով և այնպիսի խնդիրներով, ինչպիսիք են անհանգստությունը, դեպրեսիան, սոմատիզացումը, հոգեկանությունը և պարանոյան[8][9]։

Հիվանդություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ կան երկու մեխանիզմներ, որոնք կարող են հանգեցնել ՄԻԱՎ-ի տարածվածության ավելի բարձր մակարդակի տղամարդկանց և կանանց մոտ, ովքեր բազմագին միություններում են. կանայք, ովքեր հավաքագրվում են բազմագին միություն, ավելի հավանական է, որ ՄԻԱՎ-ով դրական լինեն, քան նրանք, ովքեր ամուսնանում են մոնոգամ ամուսնու հետ[10]։

Պոլիգինիայի և ՄԻԱՎ-ի տարածվածության միջև էկոլոգիական կապը ենթազգային մակարդակում ցուցադրվում է բացասական։ ՄԻԱՎ-ի տարածվածությունը հակված է ավելի ցածր լինել այն երկրներում, որտեղ բազմագինության պրակտիկան տարածված է[8]։

Օրինակ, Մալավիում կատարված ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ պոլիգին ամուսնության մեջ գտնվող տղամարդկանց և կանանց մոտ ՄԻԱՎ-ի մակարդակը կազմում է 10-15 տոկոս[10]։ Մալավիի բնակչության մոտ 14 տոկոսը վարակված է ՄԻԱՎ-ով, որը ՁԻԱՀ-ի պատճառ է հանդիսանում, ըստ պաշտոնական տվյալների։ Երկրում տարեկան գրանցվում է մոտ 78000 ՁԻԱՀ-ի հետևանքով մահ և 100000 նոր վարակ[11]։

Քննադատություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պոլիգինիայի նշանավոր քննադատը Թովմա Աքվինացին էր մոտ ութ դար առաջ։ Նա պնդեց, որ բազմակնությունն անարդար է կանանց և երեխաների նկատմամբ[12]։

Պոլիգինիան քննադատության է ենթարկվել այնպիսի ֆեմինիստների կողմից, ինչպիսին է պրոֆեսոր Ջոն Օ. Իֆեդիորան, ով կարծում է, որ կանայք պետք է հավասար լինեն տղամարդկանց և չենթարկվեն նրանց ամուսնության մեջ։ Պրոֆեսոր Իֆեդիորան նույնպես կարծում է, որ բազմակնությունը «խանգարում է սոցիալական և տնտեսական զարգացմանը» Աֆրիկա մայրցամաքում[13]։

Բոլոր մշակույթներում և կրոնական համայնքներում, պոլիգինան բազմակնության միակ ձևն է, որը թույլատրված է և, որպես այդպիսին, սա խախտում է տղամարդկանց և կանանց իրավահավասարության ժամանակակից սկզբունքները, քանի որ շատ նման վայրերում բազմաթիվ զուգընկերներ ունեցող կանայք դաժանորեն պատժվում են սպանության և քարկոծման միջոցով[14][15][16]։

Նախամոդեռն դարաշրջան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աֆրիկայում, Ամերիկայում և Հարավարևելյան Ասիայում՝ նախամոդեռն դարաշրջանում, մոտավորապես մ.թ.ա. 600 –1600թթ պոլիգինիան տեղի է ունեցել նույնիսկ այն վայրերում, որտեղ տարածված էր միամուսնությունը։ Հարստությունն այս ժամանակներում առանցքային դեր է խաղացել ընտանեկան կյանքի զարգացման գործում։ Հարստություն նշանակում էր, որ ավելի հզոր տղամարդիկ ունեին հիմնական կին և մի քանի երկրորդական կանայք։ Գյուղերի տեղական կառավարիչները սովորաբար ունենում էին ամենաշատ կանայք՝ ի նշան իշխանության և կարգավիճակի։ Գյուղեր նվաճողները հաճախ ամուսնանում էին նախկին առաջնորդների դուստրերի հետ՝ որպես նվաճման խորհրդանիշ։ Ռեսուրսային պոլիգինիայի պրակտիկան շարունակվեց Աֆրիկայում և Հարավարևելյան Ասիայում իսլամի տարածմամբ և ընդլայնմամբ։ Աֆրիկայում յուրաքանչյուր կին սովորաբար ուներ իր տունը, ինչպես նաև ունեցվածքն ու կենդանիները։ Աշխարհի շատ այլ մասերում կանայք միասին ապրում էին մեկուսի, մեկ ընտանիքի տակ։ Հարեմը տան հատուկ մասն էր կանանց համար[17]։

Կրոն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բուդդիզմ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բուդդայականությունը ամուսնությունը չի համարում որպես հաղորդություն. դա աշխարհիկ գործ է, և սովորաբար բուդդայական վանականները դրան չեն մասնակցում (չնայած որոշ աղանդներում քահանաները ամուսնանում են)[18]։ Հետևաբար, ամուսնության ձևերը տարբեր են երկրից երկիր։

Թաիլանդում բազմակնությունը օրինականորեն ճանաչվել է մինչև 1935 թվականը։ Մյանմարն արգելել է բազմակնությունը 2015 թվականից։ Շրի Լանկայում բազմակնությունը օրինական է եղել Քանդի թագավորությունում, սակայն բրիտանացիների կողմից արգելվել է թագավորությունը 1815 թվականին նվաճելուց հետո[18]։

Պարաբհավա Սուտտան նշում է, որ «տղամարդը, ով չի բավարարվում մեկ կնոջից և փնտրում է այլ կանանց, անկման ճանապարհին է»։ Բուդդայական սուրբ գրության այլ դրվագներ, կարծես, բացասաբար են վերաբերվում բազմակնությանը, ինչի հետևանքով որոշ հեղինակներ եզրակացնում են, որ բուդդիզմը, ընդհանուր առմամբ, հավանություն չի տալիս դրան[19][20]։

Քրիստոնեություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հին Կտակարանում բազմակնությունն արգելված չէ։ Նոր Կտակարանը հիմնականում լռում է բազմակնության մասին, այնուամենայնիվ, ոմանք մատնանշում են Հիսուսի կողմից նախկին սուրբ գրությունների կրկնությունը՝ նշելով, որ տղամարդն ու կինը «մեկ մարմին կլինեն»։ Այնուամենայնիվ, ոմանք նայում են Կորնթացիներին ուղղված Պողոսի գրածներին. «Չգիտե՞ք, որ նա, ով միանում է մարմնավաճառին, նրա հետ մեկ մարմին է դառնում։ Որովհետև, ինչպես գրված է. «Երկուսը մեկ մարմին կլինեն։ Այս հատվածում մարմնավաճառության հետ կապված արտահայտության օգտագործումը նշանակում է «մեկ մարմին դառնալը» վերաբերում է զուտ ֆիզիկական, այլ ոչ թե հոգևոր միությանը, նույնիսկ երբ այն օգտագործվում է ամուսնության մասին այլ հատվածներում։

Քրիստոնյա աստվածաբանների մեծամասնությունը պնդում է, որ Մատթեոս 19.3–9-ում և հղում կատարելով Ծննդոց 2.24-ին, Հիսուսը բացահայտորեն ասում է, որ տղամարդը պետք է ունենա միայն մեկ կին։

Իսլամ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հին կինը և նորը (1935) Ազիմ Ազիմզադեի կողմից

Իսլամական ամուսնական օրենսդրության համաձայն՝ մուսուլման տղամարդկանց թույլատրվում է զբաղվել բազմակնությամբ, այսինքն՝ նրանք կարող են միաժամանակ ունենալ մեկից ավելի կին։ Մուսուլման տղամարդիկ կարող են միաժամանակ ունենալ մինչև չորս կին։ Պոլիանդրիան՝ կնոջ՝ մեկից ավելի ամուսին ունենալու պրակտիկան, անթույլատրելի է։

Կան խիստ պահանջներ մեկից ավելի կանանց հետ ամուսնանալու համար, քանի որ տղամարդը պետք է հավասարապես վերաբերվի նրանց ֆինանսապես և յուրաքանչյուր կնոջը տրվող աջակցության առումով՝ համաձայն իսլամական օրենքի[21]։

Մուսուլման կանանց արգելվում է միանգամից մեկից ավելի ամուսնու հետ ամուսնանալ։ Այնուամենայնիվ, ամուսնալուծության կամ իրենց ամուսինների մահվան դեպքում նրանք կարող են նորից ամուսնանալ Իդդայի ավարտից հետո, քանի որ ամուսնալուծությունը օրինական է իսլամական օրենսդրության մեջ։ Ոչ մուսուլման կինը, ով փախչում է իր ոչ մուսուլման ամուսնուց և ընդունում իսլամը, կարող է նորից ամուսնանալ առանց նախկին ամուսնուց բաժանվելու, քանի որ նրա ամուսնությունը ոչ մուսուլման ամուսնու հետ իսլամականորեն լուծարվում է նրա փախուստի ժամանակ։ Մուսուլմանների կողմից պատերազմի ժամանակ գերի ընկած ոչ մուսուլման կինը կարող է նաև նորից ամուսնանալ, քանի որ նրա ամուսնությունը ոչ մուսուլման ամուսնու հետ իսլամականորեն լուծարվում է մուսուլման զինվորների կողմից գերեվարվելուց հետո։

Նշումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աղբյուրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Boserup, Ester (1970). «The economics of polygamy». Woman's role in economic development. New York; London: St. Martin's Press; George Allen & Unwin. էջեր 37–52.
  • Little, Kenneth (1967) [First published 1951]. «Marriage and 'Friendship'». The Mende of Sierra Leone: A West African People in Transition. London: Routledge & Kegan Paul. էջեր 140–162.

Մեջբերումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ A Greek–English Lexicon, Liddell & Scott, s.v. γυνή
  2. ↑ Clignet, R., Many Wives, Many Powers, Northwestern University Press, Evanston (1970), p. 17.
  3. ↑ Dalton, John; Leung, Tin Cheuk (2014). «Why Is Polygyny More Prevalent in Western Africa? An African Slave Trade Perspective» (PDF). Economic Development and Cultural Change. 62 (4): 601–604. doi:10.1086/676531. S2CID 224797897. SSRN 1848183 – via Business Source Complete.
  4. ↑ 4,0 4,1 Kramer, Stephanie (2020 թ․ դեկտեմբերի 7). «Polygamy is rare around the world and mostly confined to a few regions». Pew Research Center.
  5. ↑ The Oxford Handbook of Evolutionary Psychology, Edited by Robin Dunbar and Louise Barret (2007). Oxford University Press, Chapter 26, "The evolutionary ecology of family size".
  6. ↑ Exposito, Natali (2017). «The Negative Impact of Polygamy on Women and Children in Mormon and Islamic Cultures». Seton Hall University Law School Student Scholarship. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ փետրվարի 19-ին.
  7. ↑ 7,0 7,1 Al-Krenawi, Alean; Graham, John (2011). «A Comparison Study of Psychological Family Function Marital Satisfaction of Polygamous and Monogamous women in Jordan». Community Mental Health Journal. 47 (5): 594–602. doi:10.1007/s10597-011-9405-x. PMID 21573772. S2CID 11063695.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 Bove, Riley; Valeggia, Claudia (2009). «Polygyny and Women's Health in Sub-Saharan Africa». Social Science and Medicine. 68 (1): 21–29. doi:10.1016/j.socscimed.2008.09.045. PMID 18952335.
  9. ↑ Shepard, L.D. (2013). «The impact of polygamy on women's mental health: a systematic review». Epidemiology and Psychiatric Sciences. 2 (1): 47–62. doi:10.1017/S2045796012000121. PMC 6998378. PMID 22794315.
  10. ↑ 10,0 10,1 Reniers, Georges; Tfaily, Rania (2012 թ․ օգոստոսի 1). «Polygyny, Partnership Concurrency, and HIV Transmission in Sub-Saharan Africa». Demography. 49 (3): 1075–1101. doi:10.1007/s13524-012-0114-z. PMID 22661302. S2CID 207472013.
  11. ↑ Mwale, Biziwick (2002 թ․ սեպտեմբեր). «HIV/AIDS in Malawi». Malawi Medical Journal. 14 (2): 2–3. PMC 3346002. PMID 27528929.
  12. ↑ Witte, John Jr. (2015 թ․ հունվար). «Why Two in One Flesh? The Western Case for Monogamy over Polygamy | Emory University School of Law | Atlanta, GA». Emory Law Journal (անգլերեն). 64 (6): 1675. Վերցված է 2019 թ․ նոյեմբերի 24-ին.
  13. ↑ Ifediora, John (2016). «Polygamy As Further Subjugation Of African Women, And National Economies». CASADE: 1. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ ապրիլի 4-ին. Վերցված է 2017 թ․ ապրիլի 3-ին.
  14. ↑ Struensee, Vanessa von (2005). «The Contribution of Polygamy to Women's Impoverishment: An Argument for Its Prohibition». Murdoch University Electronic Journal of Law. 12 (1–2).
  15. ↑ «Somali woman 'with 11 husbands' stoned to death by al-Shabab». BBC News. 2018 թ․ մայիսի 9.
  16. ↑ Akweongo, Patricia; Jackson, Elizabeth F.; Appiah-Yeboah, Shirley; Sakeah, Evelyn; Phillips, James F. (2021 թ․ մարտի 1). «It's a woman's thing: gender roles sustaining the practice of female genital mutilation among the Kassena-Nankana of northern Ghana». Reproductive Health. 18 (1): 52. doi:10.1186/s12978-021-01085-z. PMC 7923333. PMID 33648528.
  17. ↑ Wiesner-Hanks, Merry E. Gender in History: Global Perspectives. 2nd ed., Wiley-Blackwell, 2011. (p. 34)
  18. ↑ 18,0 18,1 «Accesstoinsight.org». Վերցված է 2011 թ․ սեպտեմբերի 13-ին.
  19. ↑ The Ethics of Buddhism, Shundō Tachibana, Routledge, 1992, 978-0-7007-0230-5
  20. ↑ An introduction to Buddhist ethics: foundations, values, and issues, Brian Peter Harvey, Cambridge University Press, 2000, 978-0-521-55640-8
  21. ↑ Ratno Lukito. Legal Pluralism in Indonesia: Bridging the Unbridgeable. Routledge. էջ 81.

Հավելյալ ընթերցում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

 ⛭ 
  Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Չափորոշչային վերահսկողություն
GND: 4309260-3 · LCCN: sh2005001050 · Microsoft: 197065175
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Պոլիգինիա&oldid=9696445» էջից