Jump to content

Պարանոյա

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Պարանոյա
Տեսակհոգեկան հիվանդություն
Հիվանդության ախտանշաններparanoid behavior?
Հետևանքparanoial delusion?
Բժշկական մասնագիտությունհոգեբուժություն, հոգեբանություն և հոգեթերապիա
ՀՄԴ-9297.1 և 297.2
ՀՄԴ-10F22.0
 Paranoia Վիքիպահեստում

Պարանոյա (հուն․՝ παράνοια — խելագարություն), որի առավել էական ախտանիշը քրոնիկական զառանցանքն է, իսկ օրգանական, աֆեկտիվ կամ շիզոֆրենային բնույթ-ի խանգարումներին բնորոշ ախտանիշները բացակայում են։

Պարանոյա Ժամանակակից դասակարգումներում անվանված (պարանոիդ կամ պարաֆրենիա), տարանջատված է սուր զառանցանքային խանգարումներից, քանի որ քրոնիկական զառանցանքն ավելի հակված է համակարգված լինելուն։ Այս խանգարումը բնորոշվում է միաթեմատիկ կամ էլ համակարգված բազմաթեմատիկ զառանցանքովի որ, սովորաբար, այն ընթանում է հետապնդման, մեծամոլական կամ հիպոխոնդրիկ զառանցանքներով, երբեմն նաև՝ խանդի, բողոքամոլության, մետամորֆոզի զառանցանքներով։ Բացի զառանցանքով պայմանավորված վարքագծից և անձի դիրքորոշումից հիվանդների խոսքը, վարքը, հույզերը նորմայից չեն տարբերվում։ Արտաքինից հիվանդները բավականին խնամված են և կոկիկ, ամենօրյա գործունեության կամ անձնային որևէ շեղում չի դիտվում։ Հաճախ նաև կասկածամիտ են, թշնամաբար տրամադրված։ Զառանցանքը կարող է նաև հնարավոր լինել իրական կյանքում, բայց՝ քիչ հավանական։

1838 թ. ֆրանսիացի հոգեբույժ Էսքիրոլը առաջարկել էր «մոնոմանիա» հասկացությունը, քանի որ ցանկանում էր նկարագրրել զառանցական խանգարումները։ 1863 թվականին Կալբաումը օգտագործել է «պարանոյա» հասկացությունը նույն վիճակները բնութագրելու համար։ 1921 թվականին Կրեպելինը նկարագրել է պարաֆրենիան՝ որպես աստիճանական սկիզբ և քրոնիկական ընթացք ունեցեղ հիվանդություն, որը իրեն տարբերում էր շիզոֆրենիայից ցնորքների և այլ փսիխոտիկ խանգարումների բացակայությամբ։

Պարանոյայի պատճառներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պարանոյայի զառանցանքային խանգարումների պատճառը դեռ պարզված չէ։ Հնարավոր է, որ դրանք շիզոֆրենիկ կամ աֆեկտիվ հիվանդությունների ենթատեսակներ են։ Սակայն կատամնեստիկ հետազոտությունները չեն հաստատում այդ վարկածը։ Իսկ հիվանդների հարազատների շրջանում դիտվում է զառանցանքների և անձնային խանգարումների կուտակում։ Տարիների ընթացքում դրանք հազվադեպ են վերածվում շիզոֆրենիայի կամ աֆեկտիվ խանգարման։ Իսկ զառանցանքային խանգարումները ավելի ուշ սկիզբ ունեն, քան շիզոֆրենիան և աֆեկտիվ հիվանդությունները։ Որոշ հետազոտություններ վկայում են, որ զառանցանքային խանգարումները նյարդային համակարգի որոշ ախտաբանական վիճակների և պրոցեսների ախտանիշներ են, մասնավորապես՝ լիմբիկ համակարգի և հիմային գանգլիաների։

Ընթացք և կանխատեսում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Քրոնիկական զառանցանքի սկզբնական փուլերում հնարավոր է արձանագրել կարևոր սոցիալական և հոգեբանական դրդապատճառներ, որոնց հիման վրա աստիճանաբար (հաճախ նաև սուր ձևով) զարգանում և աճում է կասկածամտությունը, որը հետագայում վերածվում է զառանցանքի։ Դիտարկումները վկայում են, որ հիվանդների 50%-ը առողջանում է, 20%-ի մոտ դիտվում է լավացում իսկ 30%-ը որևէ զարգացում չի ցուցաբերում։Ժամանակակից մոտեցումները դիտարկում են պարանոյան, հիմնականում, հետևյալ տեսակետներից.

  1. որպես ինքնուրույն նոզոլոգիական միավոր
  2. որպես տարածին փսիխոզների խումբ
  3. որպես նոզոլոգիական առումով չբացահայտված քրոնիկական հիվանդություն

Գրականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Arnold, K.; Vakhrusheva, J. (2015). «Resist the negation reflex: Minimizing reactance in psychotherapy of delusions». Psychosis. doi:10.1080/17522439.2015.1095229. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2020 թ․ փետրվարի 23-ին. Վերցված է 2016 թ․ նոյեմբերի 6-ին. {{cite journal}}: Invalid |name-list-style=yes (օգնություն)
  • Canneti, Elias (1962). Crowds and Power. Translated from the German by Carol Stewart. Gollancz, London. 1962.
  • Deutsch, Albert(ed); Fishman, Helen(ed) (1963). «Paranoia». The encyclopedia of mental health, Vol IV. The Encyclopedia of Mental Health. Vol. IV. New York, NY, US: Franklin Watts. էջեր 1407–1420. doi:10.1037/11547-024. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 4-ին. {{cite encyclopedia}}: |first= has generic name (օգնություն)
  • Farrell, John (2006). Paranoia and Modernity: Cervantes to Rousseau. Cornell University Press.
  • Freeman, D. & Garety, P. A. (2004). Paranoia: The Psychology of Persecutory Delusions. Hove: Psychology Press. ISBN 1-84169-522-X
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Պարանոյա» հոդվածին։