Պիթեաս
Պիթեաս հին հունարեն՝ Πυθέας | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է | մոտ մ. թ. ա. 359 Massalia, Ֆրանսիա |
| Մահացել է | մոտ մ. թ. ա. 289 |
| Մասնագիտություն | ճանապարհորդ հետազոտող և աստղագետ |
| Տիրապետում է լեզուներին | հին հունարեն |
 Pytheas Վիքիպահեստում | |
Պիթեաս Մասալիացի (/ˈpɪθiəs/; հին հունարեն՝ Πυθέας ὁ Μασσαλιώτης Pythéas ho Massaliōtēs; լատիներեն՝ Pytheas Massiliensis, մոտ մ. թ. ա. 359, Massalia, Ֆրանսիա - մոտ մ. թ. ա. 289)[1], հին հույն աշխարհագրագետ, աստղագետ, հետազոտող-գիտնական, ծնունդով՝ հինհունական Մասալիա գաղութից (ներկայիս ֆրանսիական Մարսելից)[2][3]: Մեր թվականությունից առաջ մոտավորապես 325 թվականին գիտահետազոտական ճամփորդություն է կատարել հյուսիսարևելյան Եվրոպայով, սակայն այդ մասին նրա պատրաստած շարադրանքը, որ լայնորեն տարածված է եղել անտիկ ժամանակներում, չի պահպանվել և հայտնի է միայն այլ հեղինակների վկայակոչումների, հիշատակումների շնորհիվ[4]։ Այդ ճամփորդության ընթացքում նա այցելել է այժմյան Մեծ Բրիտանիա և Իռլանդիա, եղել է առաջին գիտնական այցելուն, որ տեսել ու նկարագրել է Արկտիկան, բևեռային սառույցները, կելտական ու գերմանական ցեղերի կենսակերպը։ Տեսականորեն պատկերացրել ու նկարագրել է հավերժական ձյունի ու խավարի երկիրը (the country of the Hyperboreans), սառուցյալ գոտին և այն գոտիները, որտեղ ամռանը գիշերները չափազանց կարճ են, ու արևը գրեթե մայր չի մտնում։
Պիթեասն է գիտություն ներմուծել աշխարհագրական ևս մեկ պատկերացման՝ ծայրհյուսիսային կետի՝ Տուլե կղզու գաղափարը։ Նա առաջիններից մեկն է եղել, ով գտել է, որ մակընթացությունների ու տեղատվությունների պատճառը լուսինն է։
Տվյալներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մեր թվականության առաջին դարի նշանավոր հեղինակներից Պլինիոս Ավագը գրում է, որ պամիչ Տիմայոսը (ծնվել է մոտավորապես մ. թ. ա. 350 թվականին) հավատ է ընծայել սաթի հայտնաբերման մասին Պիթեասի պատմությանը[5]։ Մինչդեռ մեր թվականությունից առաջ առաջին դարում Ստրաբոնը վկայել է, որ մ.թ.ա. 4-3-րդ դարերում ապրած փիլիսոփա, գիտնական Դիկեարքոսը հավատ չի ընծայել Պիթեասի պատմություններին[6]։ Անտիկ ժամանակների այլ պատմիչներ ու գիտնականներ ևս Պիթեասին բնութագրել են իբրև ստախոսի ու ֆանտազյորի։ 19-20-րդ դարերի անգլիացի գրող, ճանապարհորդ, աշխարհագրագետ Հենրի Թոզերը, համադրելով երեք աղբյուր, կարծիք է հայտնել, որ մոտավորապես մ.թ.ա. 330 թվականին Պիթեասի ճանապարհորդությունն իրոք տեղի է ունեցել[7]։
Հիշատակ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- 1935 թվականին Միջազգային աստղագիտական միությունը Լուսնի երևացող կողմի խառնարաններից մեկին շնորհել է Պիթեասի անունը։
- Պիթեասը, որպես գրական երկի գլխավոր հերոս, հանդես է գալիս Ֆերդինան Լելեմանի «Անտիկ ծովագնացի օրագիրը» վեպում (1956)։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Warmington, Spawforth
- ↑ Kaplan, 2013
- ↑ Stein-Hölkeskamp Elke, Engels Johannes, Gärtner Hans Armin, Albiani Maria Grazia (2006)։ «Pytheas»։ Brill's New Pauly։ doi:10.1163/1574-9347_bnp_e1016010
- ↑ Cunliffe Barry (2001)։ The Extraordinary Voyage of Pytheas the Greek։ London, England: Penguin Group։ էջեր 74–76։ ISBN 0-7139-9509-2
- ↑ Natural History, Book 37, Chapter 11.
- ↑ Geographica Book II.4.2 paragraph 401).
- ↑ Tozer Henry Fanshawe (1897)։ A History of Ancient Geography։ Cambridge: Cambriddge University Press։ էջեր 152–154.
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Burton Richard F. (1875)։ Ultima Thule; or, A Summer in Iceland։ London and Edinburgh: William P. Nimmo։ «Ultima Thule; or, A Summer in Iceland.»
- Chevallier R. (December 1984)։ «The Greco-Roman Conception of the North from Pytheas to Tacitus»։ Arctic 37 (4): 341–346։ JSTOR 40510297։ doi:10.14430/arctic2217
- Cunliffe Barry (2002)։ The Extraordinary Voyage of Pytheas the Greek: The Man Who Discovered Britain (Revised ed.)։ Walker & Co, Penguin։ ISBN 0-14-200254-2
- Frye John, Harriet Frye (1985)։ North to Thule: an imagined narrative of the famous "lost" sea voyage of Pytheas of Massalia in the fourth century B.C։ Chapel Hill, NC: Algonquin Books of Chapel Hill։ ISBN 978-0-912697-20-8
- Gimbutas Marija (1967)։ Daniel Glyn, ed.։ The Balts։ Ancient Peoples and Places։ New York: Frederick A. Praeger
- Hawkes C.F.C. (1977)։ Pytheas: Europe and the Greek Explorers։ Oxford: Blackwell, Classics Department for the Board of Management of the Myres Memorial Fund։ 090356307X
- Kaplan Philip G. (2013)։ «Pytheas of Massalia»։ in Bagnall Roger S։ The Encyclopedia of Ancient History։ Wiley-Blackwell։ էջ 1։ ISBN 978-1-4051-7935-5։ doi:10.1002/9781444338386.wbeah21281.pub2
- Markham Clements R. (June 1893)։ «Pytheas, The Discoverer of Britain»։ The Geographical Journal (London: The Royal Geographical Society) 1 (6): 504–524։ JSTOR 1773964։ doi:10.2307/1773964
- Nansen Fridtjof (1911)։ In Northern Mists: Arctic Exploration in Early Times։ Volume I։ Translated by Arthur G. Chater։ New York: Frederick A. Stokes Co.
- Roller Duane W. (2006)։ Through the Pillars of Herakles: Greco-Roman Exploration of the Atlantic։ London, New York: Routledge։ ISBN 978-0-415-37287-9
- Roseman Christina Horst (1994)։ Pytheas of Massalia: On the ocean: Text, translation and commentary։ Ares Publishing։ ISBN 0-89005-545-9
- Smith William (1880)։ «Pytheas»։ A dictionary of Greek and Roman biography and mythology III։ London: J. Murray
- Arnolds Spekke (1957) The ancient amber routes and the geographical discovery of the Eastern Baltic. Stockholm: Goppers.
- Stefansson Vilhjalmur (1940)։ Ultima Thule: further mysteries of the Arctic։ New York: Macmillan Co
- John Taylor, Albion: the earliest history" (Dublin, 2016)
- Tozer Henry Fanshawe (1897)։ History of Ancient Geography։ Cambridge: University Press։ «History of Ancient Geography.»
- Warmington Eric Herbert, Spawforth Antony (2015)։ «Pytheas, Greek navigator, c. 310–306 BCE»։ Oxford Research Encyclopedia of Classics։ ISBN 978-0-19-938113-5։ doi:10.1093/acrefore/9780199381135.013.5459
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Darbyshire Adrian (8 April 2008)։ «Pytheas visited the Isle of Man in 300 BC – claim»։ Isle of Man Today։ Արխիվացված է օրիգինալից 8 January 2013-ին։ Վերցված է 30 June 2012
- Engels Andre։ «Pytheas»։ Discoverer's Web։ Technische Universiteit Eindhoven։ Արխիվացված է օրիգինալից 18 September 2008-ին։ Վերցված է 20 September 2008
- Chisholm Hugh, ed. (1911)։ «Pytheas»։ Encyclopædia Britannica (11th ed.)։ Cambridge University Press
- «The Northern Lights Route: The Voyage of Pytheas to Thule»։ University Library of Tromsø։ 1999։ Վերցված է 5 November 2008
- Deruelle Jean։ «Pytheas, megaliths and the tides»։ from: L'Atlantide des Mégalithes։ Editions France-Empire, 1999
| ||||||||||||||||
